Podróże z Herodotem - Ryszard Kapuściński Flashcards
geneza
Podróże z Herodotem to wydana w 2004 r. autobiograficzna książka, w której Kapuściński zestawia swo-je podróże po Azji i Afryce z opowieściami zawartymi w Dziejach Herodota. Relacje z wojen perskich, które w swojej książce zawarł starożytny historyk, zostały skonfroritowane z wydarzeniami politycz nymi i historycznymi, których świadkiem był dwudziestowieczny reporter. Książka stanowi swoiste podsumowanie dokonań pisarza.
Tytuł
W tytule autor wykorzystał grę słów. Tytuł można odczytać dosłownie (autor, podróżując, woził ze sobą książkę Herodota Dzieje), ale też metaforycznie (Herodot był przewodnikiem autora po starożytnym świecie, był także mentorem, mistrzem w pracy reportera
Problematyka
W Podróżach z Herodotem autor zamieścił refleksje dotyczące pracy reportera. Ukazał go jako obserwa tora i komentatora rzeczywistości. Wspominając swoje podróże, przedstawił je jako proces doświadcza-nia siebie i świata. W utworze zawarł także refleksje dotyczące procesów, które rządzą historią
Problematyka i główne przesłanie
Autor przedstawia swoje wrażenia z różnych krajów. Przy okazji typowo reporterskich obserwacji pre-zentuje szeroką wiedzę na temat ich kultury. Wybiera te podróże, które wiążą się w jakiś sposób z ważną dla niego książką - z „Dziejami” Herodota. Fragmenty dzieła starożytnego historyka pojawiają się w utworze w postaci cytatów, streszczeń, komentarzy autora.
Kapuściński rozmaicie tłumaczy powody tak częstego powracania w tekście do „Dziejów”: czasem realnie przebywa w opisanym przed wiekami miejscu, czasem pragnie się oderwać od codzienności, najczęściej jednak chce zwrócić uwagę odbiorcy na ponadczasowość dzieła Herodota. Pokazuje, że świat od zawsze rządzi się tymi samymi prawami, a ludzie mają podobne potrzeby i problemy. Podkreśla, że powinniśmy wzorem starożytnych akceptować wielokulturowość, szanować inność, poznawać nasze korzenie, zastanowić się, wraz z Herodotem, skąd wziął się konflikt między Wschodem i Zachodem. Autor cytuje i analizuje dzieło historyka, bo zauważa w nim wartości uniwersalne. A w spotkaniu z odmienny-mi kulturami na pewno jest szansa na lepsze zrozumienie samych siebie. Na dzieło historyczne Kapuś-ciński patrzy w filozoficzny sposób, tłumacząc: Historia jest tylko nieprzerwanym ciągiem teraźniejszości, a najbardziej odległe dzieje były dla ludzi wówczas żyjących ich najbliższym sercu dniem dzisiejszym.
Ważnym problemem poruszonym przez autora jest temat gatunku reportażu i pracy reportażysty, jej specyfiki i celowości. Czytelnik, poznając warsztat pracy reportera żyjącego dawniej, zaczyna rozu-mieć, dlaczego starożytny pisarz stał się dla Kapuścińskiego wzorem. Dla obu ważne było zaangażowanie, osobista obecność, rozmowy z ludźmi, szacunek dla Innego.
Tematyka
Poszczególne rozdziały tworzą zamknięte całości. Wspominając swoje podróże, Kapuściński ukazuje bogactwo kultur oraz róznice między ludźmi w postrzeganiu świata. Opisuje także konflikty plemienne w Kongo, despotycznego monarchę w Etiopii, wojny domowe w Algierii. Pisząc o Herodocie i jego Dzie-joch, wskazuje sposób tworzenia i mistrzostwo antycznego pisarza,
Ryszard Kapuściński
dziennikarz, reporter, jako młody człowiek zetknął się w 1956 r. z Dziejami He rodota. Starożytny pisarz go zafascynował, pod jego wpływem ukształtował własny warsztat pisarski
Herodot
starożytny historiograf, autor Dziejów, według Kapuścińskiego pierwszy prawdziwy historyk
Gatunek literacki
utwór jest niejednorodny gatunkowo. Autor wykorzystał formy autobiografii, reportażu, eseju. Uzupełnił je o wielopłaszczyznową analizę dzieła historyczno-literackiego.
Cechy gatunku widoczne w utworze
Kapuściński rozpoczyna tekst wątkami autobiograficznymi, przechodzi do opisu swoich pierwszych pod-róży, dbając o rzetelność i aktualność relacji reporterskiej. Jako uważny czytelnik cenionej przez siebie lektury („Dziejów” Herodota) robi szczegółowe notatki zbiera cytaty, streszcza, analizuje, wyciąga wnioski, odtwarza w wyobraźni i zapisuje różne wersje poznanych historii, a także uzupełnia je o własną wiedzę. Indywidualne, subiektywne spojrzenie autorskie, różnorodność obserwacji i uwag, uogólnienia, nawiązania, oraz wysoki poziom literacki utworu to z kolei cechy eseju
INTERPRETACJA TYTUŁU REPORTAŻU
Tytuł można interpretować na dwa sposoby. Pierwszy odnosi się do rzeczy, jaką jest książka Dzieje Herodota, otrzymana przez Kapuścińskiego w połowie lat 50. XX wieku, kiedy rozpoczynał swą przygodę z dziennikarstwem. W redakcji „Sztandaru Młodych”, gdzie wtedy pracowal, dostal od redaktor Ireny Tarłowskiej egzemplarz Dziejów, z którym prze mierzał potem świat.
Drugi sposób interpretacji ukazuje podróże Kapuścińskiego jako wędrówki śladami Herodota, ale wędrówki nie dosłownej, geograficznie zakotwiczonej, a ale metaforycznej, jako sposobu poznawania ludzi i innych kultur. W dwóch perspektywach czasowych poznajemy miejsca, odkrywając ich odmienność, a częściej podobieństwo zjawisk sprzed tysięcy lat i wydarzeń współczesnych. Podobnie jak Herodot, Kapuściński często pokornie przyznaje się do własnej niewiedzy i nieumiejętności w klasyfikowaniu zjawisk. Ponieważ reportaż stanowi swoiste podsumowanie pracy Kapuścińskiego, można powiedzieć, że jego bezradność wobec opisu ludzi i cywilizacji ma podkreślać różnorodność i skomplikowanie świata.
HERODOT JAKO PATRON PODRÓŻY
Kapuściński wybiera za swojego patrona Herodota, gdyż uważa go za „kogoś współ czesnego”, wobec którego nie odczuwa dystansu”, traktuje jako reportera, antropologa. etnografa i historyka. Jednocześnie widzi w nim mędrca, twórcę aktualnej do dzisiejszego dnia koncepcji kulturowej i typowego „człowieka drogi”: Droga jest źródłem, skarbnicą, jest bogactwem. Dopiero w drodze reporter czuje się sobą, czuje się w domu - pisał w Podróżach z Herodotem. Ceni wyjątkowe skupienie się antycznego historyka na człowieku, wpisu jące się w grecką koncepcję idei w harmonijny sposób łączącej kulturę i naturę. Kapuściński wspomina sam, że po raz pierwszy z Herodotem zetknął się w czasie pierwszego roku stu diów na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, kiedy odbywał się wykład profesor Bieżuńskiej-Małowist o starożytności. Od tego czasu Dzieje stały się książką życia reportera, zabieraną w każdą podróż. Poza walorami intelektualnymi dostrzega w Herodocie także swoiste pokrewieństwo biografii: obaj pochodzili z pogranicza (Kapuściński z Kresów, Herodotz Jonii, greckiej kolonii w Azji mniejszej), co w rozumieniu polskiego twórcy w podobny sposób ukształtowało ich wrażliwość świata, otwarcie na różnorodność kultu rową. Wielokrotnie opisując Herodota, zwraca uwagę na jego ciekawość poznawczą, łączącą się z akceptacją ludzi i wyrozumiałością wobec nich: Stara się wszystko zrozumieć, dociec, dla czego ktoś postępuje tak, a nie inaczej. Nie wini człowieka jako osoby, wini system, nie jednostka jest z natury zła, zdeprawowana, nikczemna, zły jest system, w jakim przyszło jej żyć. W spoj rzeniu na obce kultury Herodot nie próbuje ich wartościować, ścierać z doświadcze niami helleńskiego świata. W tak nowoczesnym postrzeganiu tej problematyki Kapuściński dostrzegł powinowactwo ze współczesnym kulturoznawstwem spod znaku Bronisława Malinowskiego. Równocześnie w wyważonym spojrzeniu na świat Kapuściński widzi wzorzec dla współczesnego reportera opisującego zglobalizowaną rzeczywistość. Dzięki takiemu postrzeganiu Herodota i jego epoki stają się one dla autora Podrozy stałym odnie sieniem do interpretowania dzisiejszych realiów. Podrót przecież nie zaczyna się w momencie, kiedy ruszamy w drogę, i nie kończy, kiedy dotarlimy do mety
CHARAKTERYSTYKA GATUNKU
Reportaż jest gatunkiem granicznym pomiędzy formami dziennikarskimi a litera-turą piękną. Narrator z punktu widzenia uczestnika wydarzeń, świadka bądź wysłuchują-cego relacje od innych osób przedstawia realne wydarzenia. Ze względu na podejmowaną tematykę reportaże dzielą się na: reportaże społeczno-obyczajowe, sportowe, podróżnicze, sądowe, wojenne. Reportaż literacki łączy materiał autentyczny z fabularną fikcją, walorami artystycznymi stylu, wprowadza psychologizm, komentarz odautorski, posługuje się języ-kiem artystycznym. W Podróżach z Herodotem autor połączył elementy wielu gatunków lite-rackich i publicystycznych: reportażu, eseju, rozprawy historycznej, pamiętnika, metatekstu o pisaniu reportażu.
NAŚLADOWANIE HERODOTA
Ryszard Kapuściński otrzymał Dzieje Herodota przed wyjaz-dem służbowym jako prezent na drogę. Podczas podróży autor tego dzieła stał się dla Kapuścińskiego nie tylko towa-rzyszem wyprawy, lecz także nauczycielem pokazującym na swoim przykładzie, jak należy poznawać świat, jak rozma-wiać z drugim człowiekiem, jaką metodę wybrać do zgłębia-nia kultury nieznanego kraju. Starożytny historyk okazuje się wyśmienitym reporterem umiejętnie wprowadzającym w taj-niki swojej pracy. Kapuściński w Podróżach z Herodotem nie kryje podziwu dla greckiego historyka, widzi w nim wizjone-ra, który wyprzedza swoich współczesnych, oraz człowieka drogi realizującego cel, jakim jest poznanie Innego.
ZARAŻENI PODRÓŻOWANIEM
Kapuściński postrzega podróż jako rodzaj nieuleczalnej choroby, na którą zapadają prawdzi-wi wędrowcy. Pokazuje na przykładzie Herodota i swoim, czym jest obsesja podróżowania, nienasycona ciekawość świata, nieustanne pragnienie przekraczania granic. Wędrówka dla współczesnego reportera i starożytnego historyka jest tym samym: ciągłym procesem, który nie zaczyna się z chwilą opuszczenia domu i nie kończy wraz z dotarciem do upragnionego celu.
PRZEMIERZANIE PRZESTRZENI I CZASU
Cechą charakterystyczną Podróży z Herodotem jest dwutorowość rozważań autora odpo wiadająca różnym wymiarom podróży. Pierwszy z nich to podróż w przestrzeni. Kapuściński jako dziennikarz i korespondent przemierza Indie, Chiny oraz kraje afrykańskie i zdaje relację ze swoich obserwacji. Drugi wymiar to podróż w czasie - wyprawa w przeszłość, do świata starożytnej Grecji i Persji, po którym oprowadza go doświadczony Herodot. W jego opisach reporter znajduje potwierdzenie powtarzalności mechanizmów historii i niezmiennej natury człowieka - np. podział świata na Wschód i Zachód, nieczyste gry polityczne, uleganie na-miętnościom, strach przed obcymi.
PODRÓŻ TO SPOTKANIE Z INNOŚCIĄ
Ważnym zagadnieniem, które porusza w swojej książce Kapuściński, jest stosunek do in-ności, na którą natrafiamy po przekroczeniu granicy swojego kraju. Wzorzec postępowania pisarz znajduje w Dziejach greckiego historyka: Tak, Herodot nigdy nie oburza się i nie potępia inności, lecz stara się poznać ją, zrozumieć i opisać. Odrębność? Ona ma tylko podkreślać jedność, stanowić o jej żywotności i bogactwie. Podróżnik i reporter - zdaniem Kapuścińskie-go-ma sobie uświadomić różnorodność świata, obecność sąsiadów, wielość kultur i języków, odrębność, a zarazem ważność każdego człowieka. Zrozumienie zależności między sobą a In-nym jest podstawą komunikacji międzyludzkiej. Patrząc na drugiego człowieka, konfrontując się z nim, odkrywamy siebie, w kulturze Innych przeglądamy się jak w zwierciadle.
SYNKRETYZM GATUNKOWY
Podróże z Herodotem wymykają się łatwemu przyporządkowaniu gatunkowemu. O książce Kapuścińskiego należy mówić jako dziele synkretycznym, w którym obok fragmentów o cha-rakterze typowo reporterskim występują elementy prozy autobiograficznej, eseju, traktatu filozoficznego czy prozy historycznej. Autor w znacznej części książki oddaje głos starożytne-mu podróżnikowi - Herodotowi, który staje się niejako drugim narratorem opowiadającym o losach wojen grecko-perskich czy rządach króla Kserksesa. Ten dwugłos współczesności i starożytności sprawia, że utwór będący literacką autobiografią, w której Kapuściński pod-sumowuje swoje reporterskie życie, opisuje wzorzec postępowania podróżnika i badacza, ma tak wielowymiarowy charakter.
