Pan Tadeusz - Adam Mickiewicz Flashcards
plan wydarzeń
Księga I Gospodarstwo
1.Opis Soplicowa.
2.Powrót Tadeusza do domu po latach nauki w Wilnie.
3.Pierwsze spotkanie Tadeusza z Zosią.
4.Przywitanie młodzieńca z Sędzią.
5.Wspólny posiłek:
a)nauka Sędziego o grzeczności;
b)głos Podkomorzego w sprawie mody;
c)początek sporu Asesora z Rejentem;
6.Przedstawienie sytuacji politycznej w Europie i na Litwie.
7.Przybycie ks. Robaka do dworu w Soplicowie.
Księga II Zamek
1.Polowanie na zająca.
2.Przybycie Hrabiego do zamku.
3.Spotkanie Hrabiego z Gerwazym:
a)wyłożenie przez Hrabiego planu sprzedaży zamku Soplicom;
b)opowieść Gerwazego o historii zamku i rodu Horeszków:
miłość Jacka Soplicy i Ewy Horeszkówny;
podanie Jackowi czarnej polewki przez Stolnika;
najazd Moskali na siedzibę Horeszków;
zabicie Stolnika przez Jacka;
c)zmiana decyzji Hrabiego;
4.„Podglądanie” Zosi w sadzie przez Hrabiego przerwane przez pojawienie się Ks. Robaka.
5.Śniadanie u Sopliców:
a)dalszy spór Asesora z Rejentem;
b)zaloty Tadeusza i Telimeny;
c)„walka” Wojskiego z muchami;
d)próba rozwiązania sporu o Kusego i Sokoła podjęta przez Wojskiego;
e)zaproszenie gości przez Telimenę na grzybobranie.
Księga III Umizgi
1.Ponowne zakradnięcie się Hrabiego do sadu i spotkanie z Zosią.
2.Rozczarowanie Hrabiego osobą, a zwłaszcza domniemanym statusem społecznym Zosi.
3.Grzybobranie.
4.Wydarzenia w Świątyni Dumania:
a)rozmowa Telimeny z Sędzią;
b)rozmowa Telimeny z Hrabią na temat sztuki i uroków przyrody zagranicznej;
c)przybycie Tadeusza i włączenie się do rozmowy;
d)potajemne wręczenie Tadeuszowi przez Telimenę klucza do sypialni;
5.Obiad u Sopliców.
6.Podjęcie decyzji o zorganizowaniu polowania na niedźwiedzia.
Księga IV Dyplomatyka i łowy
1.Przygotowania do łowów.
2.Agitacja polityczna Ks. Robaka wśród szlachty zgromadzonej w karczmie u Jankiela.
3.Polowanie na niedźwiedzia:
a)atak przestraszonego zwierza na Hrabiego i Tadeusza;
b)chybione strzały obydwu zaatakowanych;
c)zaatakowanychpowalenia zwierzęcia przez Ks. Robaka;
4.Gra Wojskiego na rogu kończąca polowanie.
5.Spór Asesora z Rejentem, tym razem o to, kto zabił niedźwiedzia – wyjaśniony przez Gerwazego.
6.Opowieść Wojskiego o Domejce i Dowejce.
7.Kolejna nieudana próba rozstrzygnięcia sporu o Kusego i Sokoła – żaden z chartów nie wraca z zającem.
Księga V Kłótnia
1.Porównanie przymiotów Hrabiego i Tadeusza poczynione przez Telimenę.
2.Decyzja Telimeny o pokazaniu Zosi gościom.
3.Przedstawienie Zosi Tadeuszowi.
4.Dostrzeżenie przez Tadeusza omyłkowego uznania Telimeny za ową nieznajomą spotkaną pierwszego dnia po przyjeździe.
5.Sprzeczka Tadeusza z Telimeną.
6.Nieprzyjemna przygoda Telimeny z mrówkami.
7.Wieczerza w zamku:
a)nauka Wojskiego o niegrzeczności milczenia przy stole;
b)podział „łupów” z polowania: mięso niedźwiedzie dla klasztoru Ks. Robaka, zaś skóra dla Hrabiego;
c)przypływ urazy i niechęci Hrabiego do Sopliców spowodowany, w jego mniemaniu, litościwym gestem ofiarowania mu skóry zwierzęcia;
d)pojawienie się Gerwazego;
e)kłótnia między Gerwazym i Hrabią a Soplicami i ich gośćmi.
8.Narada Hrabiego ze sługą w sprawie planu zbrojnego odzyskania zamku.
Księga VI Zaścianek
1.Napisanie skargi na zachowanie Hrabiego i Gerwazego przez Sędziego.
2.Wyruszenie Woźnego ze skargą do zamku.
3.Przybycie Ks. Robaka do Soplicowa:
a)rozmowa z Sędzią;
b)wskazanie na konieczność załagodzenia sporu z Hrabią, aby móc współdziałać dla sprawy narodowej;
c)obietnica zaniechania dalszych waśni złożona przez Sędziego, jeżeli Hrabia pierwszy przeprosi;
4.Udanie się Ks. Robaka do zamku i spotkani z Protazym.
5.Wiadomość o wyjeździe Hrabiego do Dobrzyna.
6.Opis zaścianka Dobrzyńskich i jego mieszkańców.
7.Zbiórka szlachty w domu „Maćka nad Maćkami”.
Księga VII Rada
1.Narada nad koniecznością gotowania się do walki o wolność:
a)głos Bartka zwanego Prusakiem;
b)głos Maćka zwanego Chrzcicielem;
c)głos Buchmana;
d)głos Jankiela
2.Pojawienie się Gerwazego i jego przemowa wskazująca na konieczność najazdu na Soplicę.
3.Krytyczny głos Maćka Dobrzyńskiego i wypędzenie zgromadzonych.
4.Przyjazd Hrabiego do zaścianka i niemal powszechna aprobata pomysłu zajazdu (wyjątki stanowili Maciek i Bartek Dobrzyńscy oraz Jankiel).
Księga VIII Zajazd
1.Spokojny wieczór w Soplicowie, spędzany na świeżym powietrzu:
a)astrologiczne teorie Wojskiego;
b)pojawienie się komety i przepowiednie niebezpieczeństwa z nim związanego;
2.Przybycie Ks. Robaka do dworu.
3.Rozmowa Bernardyna z Sędzią, w której ujawnia swoją tożsamość (Jacka Soplicy, brata Sędziego).
4.Wyjazd zakonnika w celu uspokojenia wzburzonej szlachty.
5.Rozmowa Tadeusza z Sędzią – plany szybkiego wyjazdu wyłożone przez młodzieńca.
6.Nocne spotkanie Tadeusza z Telimeną i zerwanie związku.
7.Próba samobójcza Tadeusza powstrzymana najazdem Hrabiego.
8.Zajazd:
a)wzięcie w niewolę mieszkańców dworu;
b)przygotowanie uczty suto zakrapianej alkoholem
c)zakończenie zajazdu zapadnięciem w głęboki sen.
Księga IX Bitwa
1.Obudzenie się wczorajszych triumfatorów w niewoli.
2.Przyjście z pomocą Soplicy przez okoliczną szlachtę i wojsko rosyjskie.
3.Nieudane (przez twarde stanowisko Płuta) próby polubownego załatwienia sprawy podejmowane przez Sędziego.
4.Przybycie Ks. Robaka z przebranym Maćkiem Dobrzyńskim i jednym z Mickiewiczów.
5.Uczta wyprawiona przez Bernardyna, suto zakrapiana alkoholem.
6.Potajemne uwolnienie uczestników zajazdu przez Maćka i Mickiewicza.
7.Spoliczkowanie Płuta przez Tadeusza, dające początek bitwie.
8.Bitwa z Moskalami:
a)rozgromienie znacznej części oddziałów rosyjskich przez szlachtę;
b)walka z oddziałem Rykowa:
rozbicie zwartych szyków oddziału przez Konewkę Dobrzyńskiego;
ucieczka reszty oddziału do ogrodu;
atak Hrabiego na Moskali – Ks. Robak zostaje trafiony kulą przeznaczona dla ostatniego z Horeszków;
pomysł Wojskiego, aby przewrócić na Rosjan starą wieżę do wyrobu serów, i wcielenie owego pomysłu w życie;
c)kapitulacja Rykowa;
9.Zwycięstwo.
10.Niepisana umowa z Rykowem dotycząca przemilczenia ostatnich wydarzeń.
11.Przyznanie się Gerwazego do zabicia Płuta.
12.Uczta kończąca ostatni zajazd na Litwie.
Księga X Emigracja. Jacek
1.Nocna burza nad Soplicowem.
2.Przygotowania do wyjazdu najbardziej aktywnie walczących na emigrację (w tym Tadeusz i Hrabia).
3.Pożegnanie:
a)Tadeusza z Zosią;
b)Hrabiego z Telimeną;
4.Spowiedź Ks. Robaka:
a)ujawnienie swojej tożsamości przez Jacka Soplicę (Ks. Robaka);
b)opowieść o przyczynach waśni rodowych przekazana z perspektywy Jacka;
c)historia losów Jacka po zamordowaniu Stolnika;
5.Wybaczenie krzywd przez Gerwazego i wiadomość o przedśmiertnym przebaczeniu ze strony Stolnika.
6.Wiadomość o wypowiedzeniu wojny Rosji przez Napoleona.
7.Śmierć Jacka Soplicy.
Księga XI Rok 1812
1.Wkroczenie wojsk Napoleona do Rosji.
2.Stacjonowanie wojsk polskich w Soplicowie.
3.Nabożeństwo w dzień Najświętszej Panny Kwietniowej.
4.Publiczna rehabilitacja postaci Jacka Soplicy poczyniona przez Podkomorzego:
a)wskazanie na jego losy po zabójstwie Stolnika;
b)informacja o przyznaniu mu orderu kawalera Legii Honorowej;
5.Powtórne zaręczyny Tadeusza z Zosią.
6.Rozstrzygnięcie sporu o Kusego i Sokoła satysfakcjonujące dla obydwu stron.
7.Rozpoznanie w jednym z gości Hrabiego i serdeczne przywitanie go przez Sędziego.
8.Pojawienie się drugiej pary narzeczonych – Asesora i Tekli Hreczeszanki.
Księga XII Kochajmy się
1.Uczta zaręczynowa we dworze:
a)Wojski kuchmistrzem i marszałkiem dworu;
b)historia serwisu Wojskiego;
c)bogactwo i różnorodność potraw wzbudzające zachwyt gen. Dąbrowskiego;
d)pojawienie się Maćka nad Maćkami;
e)pojawienie się Gerwazego ze Scyzorykiem, który budzi ogólny podziw;
f)podarowanie Scyzoryka gen. Kniaziewiczowi;
g)krytycyzm Maćka w kwestii naiwnej wiary w pomoc Napoleona;
h)pojawienie się ostatniej pary narzeczonych: Rejenta i Telimeny;
i)krytyczna cena stroju i zachowania Rejenta przez Maćka i jego powrót do zaścianka;
j)ostateczne zerwanie więzów między Telimeną a Hrabim;
2.Uczta dla włościan na świeżym powietrzu:
a)przybycie gości z dworu na dziedziniec;
b)decyzja Tadeusza i Zosi o uszlachceniu poddanych
c)koncert Jankiela;
d)polonez prowadzony przez Podkomorzego;
e)biesiadowanie do późna;
3.Komentarz narratora mający na celu podkreślenie autentyczności opowiedzianej historii.
Funkcje obrazów przyrody w utworach literackich. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybra ny kontekst.
Wprowadzenie
Przyroda od zawsze interesowała twórców literackich, którzy nadawali jej różne funkcje - mogła na przykład stanowić tło wydarzeń, tworzyć nastrój, potęgować uczucia, jak również być upersonifikowaną bohaterką, mieć znaczenie symboliczne. Autorzy tekstów, opisując przyrodę, stosowali także wiele środków artystycznych, aby uplastycznić opis, pobudzić wyobraźnię odbiorców czy oddać nastrojowość. Obrazy przyrody są także jednym z waż- niejszych elementów świata w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza.
• Teza: Przyroda w tekstach literackich koresponduje z wydarzeniami, światem przedsta- wionym oraz bohaterami.
Rozwinięcie
• Przyroda w Panu Tadeuszu jest tłem wydarzeń. Opis litewskiego pejzażu znajduje się już w Inwokacji. Ma nostalgiczny charakter wspomnień narratora-emigranta, tęskniącego za ojczyzny łonem. Plastyczność opisu sprawia, że staje się malowniczy, barwny, mieni się kolorami i światłem. Barwy pejzażu są wyraziste i jasno określone epitetami: zielone łąki, błękitny Niemen, biała jak śnieg gryka, srebrzące się żyto. Opis zachowanego w pamięci narra- tora pejzażu jest szczegółowy - zawiera elementy krajobrazu - pagórki, łąki, miedza (pole), nazwy zbóż, roślin, ziół. Jest spokojny, sielski, przypominający arkadię. To wyraz tęsknoty przebywającego na obczyźnie narratora, którego możemy utożsamić z samym Adamem Mickiewiczem.
• Przyroda jest takze elementem życia i sprzymierzeńcem bohaterów, spójnym z ich emo- cjami oraz z wydarzeniami, w których akurat uczestniczą. Opis burzy pod koniec bitwy z Moskalami jest zwieńczeniem walki. Pejzaż bardzo plastyczny, dynamiczny, oddaje potęgę żywiołu. Nawałnica, silny wiatr z trąbą powietrzną towarzyszące burzy spowodowały zalanie drogi i zerwanie mostu, odcinając zamek od reszty świata oraz nie pozwalając na ponowne wtargnięcie nieprzyjacielskich wojsk.
• Przyroda w Panu Tadeuszu także jest ukazana w sposób charakterystyczny dla romantyków - bywa tajemnicza, groźna, dzika, niedostępna i niebezpieczna dla człowieka, ale za to przy- jazna dla zwierząt. O baśniowym charakterze tego opisu świadczy zastosowanie antropo- morfizacji, a także przeplatanie się świata realistycznego z fantastycznym (diabły). Narrator ma ogromny szacunek zarówno do miejsc, które określa jako pomniki, jak i zwierząt, których nazwy zapisuje wielką literą, co podkreśla ich znaczenie jako władców - zarządców tego miej sca. Matecznik jest dla nich schronieniem, azylem w razie niebezpieczeństwa czy choroby.
• Kontekst: Przyroda pełni także ważną funkcję w noweli Elizy Orzeszkowej Gloria victis. Jest narratorem i świadkiem historii. Leśnym drzewom i kwiatom litewskiego Polesia autorka nadała cechy ludzkie. Dzięki takiej antropomorfizacji mogą głosić historię powstańców wia trowi, by przekazywał ją dalej, ocalając pamięć o krwawych walkach i poświęceniu. Dzięki kontrastowi między pięknem natury a tragizmem wydarzeń autorka jeszcze bardziej pod- kreśla znaczenie powstania, wpływa na emocje, skłania do refleksji i zadumy.
Podsumowanie
• Opisy przyrody w Panu Tadeuszu cechuje niezwykły artyzm, bogactwo i różnorodność środ ków artystycznych. Dzięki jej obecności możliwe jest oddanie uczuć, pragnień, tęsknoty, re-fleksji, towarzyszących bohaterom lub narratorowi epopei. Przyroda może być ukazana jako bliska człowiekowi lub jako wróg, zagrożenie. Czasami występuje w roli bohatera, Świadka wydarzeń, który odczuwa, komentuje i skłania do przemyśleń, tak jak w noweli Orzeszkowej.
Obraz dworu szlacheckiego w literaturze. Omów zagadnienie na podstawie Pana Ta- deusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kon- tekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
• Dwór to ziemski majątek, zabudowa mieszkalna wraz z budynkami gospodarczymi i otocze niem. W literaturze spełnia określoną funkcję - jego wygląd, obejście, a także wyposażenie wnętrza mogą świadczyć o zwyczajach, pielęgnowanych wartościach, a także o sposobie życia jego mieszkańców. Ze względu na tradycję dwór szlachecki zajmuje szczególne miejsce w literaturze. Szlachta odgrywała w historii Polski istotną rolę - była ostoją tradycji i wywarła duży wpływ na życie polityczne oraz kulturalne. Obraz dworku szlacheckiego ukazał Adam Mickiewicz w epopei Pan Tadeusz.
• Teza: Dworek szlachecki to miejsce świadczące o jego mieszkańcach.
Rozwinięcie
Dwór szlachecki jest miejscem świadczącym o gospodarności i poszanowaniu tradycji przez jego mieszkańców. W Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza dworek szlachecki znajduje się w Soplicowie. Poznajemy go przy okazji powrotu tytułowego bohatera do rodzinnego domu po latach nauki w Wilnie. Dworek stoi na pagórku, wśród pól, otoczony brzozowym gajem. Niewielki, zadbany budynek z gankiem wykonany jest z drewna na podmurówce, a jego malowane na biało i lśniące mury kontrastują z zielenią rosnących obok topoli. Przy części mieszkalnej znajduje się stodoła, a tuż obok ułożono zebrane plony. Otwarta na ościez brama wjazdowa świadczy o gościnności gospodarzy.
O tradycjach szlacheckich i stosunku tej grupy do pamiątek i symboli świadczy także wy posażenie wnętrza. Na ścianie w soplicowskim pokoju wiszą portrety czterech polskich patriotów: Tadeusza Kościuszki-w modnym szlacheckim stroju z czasów panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, przedstawionego z podniesionym wzrokiem trzyma jącego w dłoniach miecz, Tadeusza Rejtana - ukazanego z nozem skierowanym w brzuch oraz z leżącymi obok dziełami Platona, Jakuba Jasińskiego - siedzącego w zasmuconej pozie, oraz Samuela Korsaka - dowódcy wojsk podczas Rzezi Praskiej. Natomiast przy wejściu do alkowy (wydzielonego na sypialnię miejsca) stoi stary, kurantowy zegar, wygrywający Mazu rek Dąbrowskiego. W pokoju ustawiono fortepian, na którym leżą rozrzucone nuty i książki Znajduje się tu wyjście do ogródka otoczonego płotkiem.
• Dwór szlachecki świadczy o jego mieszkańcach. Są dobrymi gospodarzami, cechują się gościnnością, dbają o obejście, a wyposażenie wnętrza - obrazy i zegar to świadectwa pielęgnowania tradycji patriotycznych. Mieszkańcy przywiązują wagę do kultury i z niej korzystają (fortepian, porozrzucane nuty i książki). Dwór w Soplicowie przywodzi na myśl Arkadię - miejsce idealne, ostoję szczęścia, małą ojczyznę. Przypomina o czasach świetności ziemiańskiej szlachty.
Kontekst: Arkadia to górzysta kraina historyczna w Grecji, położona na Peloponezie. Była miejscem uprawy winorośli, oliwek. Pasterze wypasywali na zboczach gór owce i kozy. Pięk ne położenie i wprawiający w zachwyt, malowniczy krajobraz sprawiły, ze Arkadię opisywali Toplewali poeci antyczni, przedstawiając ją jako miejsce wiecznej szczęśliwości, sielankowe, krainę arkadyjskich pasterzy”. Arkadię często określa się jako krainę mlekiem i miodem płynącą.
Kontekst: Do dworu w Soplicowie nawiązuje Stefan Zeromski w Przedwiośniu. Szlachecki dworek w Nawloci to własność rodziny Wielosławskich. Zbudowany jest z drewna na kamien nej podmurówce, ma białe ściany i czarny dach. Wokół znajdują się budynki gospodarcze Otacza go wiele drzew, za którymi rozciąga się piękny, duży ogród. Wnętrze jest bogato urządzone - ściany wszystkich pokoi są wyłożone drewnianą boazerią, a sufity bielone W jadalni stoi kominek. W odróżnieniu od Soplicowa w dworku Wielosławskich nie ma ele- mentów wyposażenia, które świadczyłyby o tradycjach patriotycznych. To bogaty, gościriny dom ze służbą, w którym życie toczy się wokół zabaw, biesiad, ale są to puste tradycje - jego mieszkańcy nie dostrzegają zmian, jakie zaszły, nie czują się odpowiedzialni za los chłopów.
Podsumowanie
Dwór to miejsce świadczące o jego mieszkańcach, kojarzone z kulturą szlachecką. Sopli- cowie troszczyli się o pielęgnowanie tradycji, utrzymanie polskości, zwyczajów i obyczajów szlacheckich. Dlatego ich dwór przypominal Arkadię, miejsce szczęśliwe. Mimo utrzymania wzorowanego na soplicowskim budynku, pięknego otoczenia, szlacheckie dwory po Mic- kiewiczu są puste, dalekie od ideału.
Zwyczaje i obyczaje szlacheckie w kulturze polskiej. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybra- ny kontekst
Wprowadzenie
• Zwyczaj jest przyjętym w danej grupie społecznej sposobem zachowania, natomiast obyczaj to uświęcone tradycją czynności i praktyki towarzyszące jakiejś uroczystości. W kulturze polskiej zwyczaje i obyczaje mają istotne znaczenie. Świadczą o uszanowaniu narodowych tradycji lub wychowaniu, a także pozwalają na podtrzymanie więzi. W polskiej kulturze zapisały się w szczególny sposób zwyczaje i obyczaje szlacheckie.
Kontekst: Szlachta to stan społeczny, który wywodzi się bezpośrednio z rycerstwa, po- wstały już na przełomie XIII i XIV wieku, choć w Polsce zaczął kształtować się na przełomie XIV i XV wieku. Miano szlachcica można było uzyskać za zasługi lub w wyniku szlachetnego urodzenia, czyli dziedzicząc to miano po rodzicach. Na różnice jednak nie wpływało po- chodzenie, a zamożność. Jednym z przywilejów szlachty była możliwość posiadania ziemi. • Teza: Zwyczaje i obyczaje szlacheckie są w kulturze polskiej świadectwem odrębności tej grupy społecznej.
Rozwinięcie
Pełny tytuł epopei Adama Mickiewicza brzmi: Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 / 1812 we dwunastu księgach wierszem, Nie bez powodu poeta zamieścił w nim sformułowanie historia szlachecka, ponieważ w dziele znaczną część poświę cono właśnie szlachcie. Zwyczaje i obyczaje szlacheckie towarzyszą bohaterom podczas wspólnie spędzanych chwil. Staropolskim zwyczajem była gościnność Sopliców, świadcząca o otwartości gospodarzy. Dlatego podczas powrotu do domu rodzinnego Tadeusz zastał bramę na oścież otwartą, nawet wtedy, gdy dwór był pusty.
• Szlachcic to dobry gospodarz, jego zwyczajem jest troska o dobra, które zostały mu powie- rzone. Sędzia Soplica, pełniąc funkcję gospodarza domu, poważnie podchodzi do swoich obowiązków, dogląda nie tylko domu, lecz także pracy chłopów. Nie ma w zwyczaju wyko- rzystywania innych, dlatego także im okazuje łagodność i jest sprawiedliwy, nie przeciąża ich obowiązkami i przydzielaniem pracy ponad siły, ale przestrzega porządku i kaže pracować od świtu do zmierzchu. Dba o ziemię, nie pozwala, by na polach urządzano polowania. • Ważnym zwyczajem w Panu Tadeuszu jest zajazd, czyli zbrojne egzekwowanie wyroków sądowych przez miejscową szlachtę w czasach Rzeczypospolitej szlacheckiej. W epopei przyczyną zajazdu jest spór o zamek pomiędzy Horeszkami a Soplicami. Zajazd został prze prowadzony przez Hrabiego i Gerwazego, którzy zaangażowali do niego szlachtę Dobrzyna. Atak Rosjan, przeciw któremu ruszyli wszyscy, prowadzi do pogodzenia się stron sporu
Przykładem obyczajowości szlacheckiej jest także zachowanie reguł podczas poloneza wieńczącego zaręczynową ucztę. Zgodnie ze staropolskim obyczajem jego uczestników obowiązują odświętne stroje. Szczególną uwagę zwraca Podkomorzy w stroju szlacheckim ma na sobie czerwone wypolerowane buty, szablę, bogaty, szlachecki pas, konfederat- kę z piórami czapli. Zosia ubrana jest w tradycyjny, litewski strój ludowy, a na głowie ma wianek. Konieczne jest także zadbanie o układ par zorganizowany według wieku, a także o przestrzeganie zasad prowadzenia tańca.
Znanym obyczajem szlacheckim jest podawanie tak zwanej czarnej polewki, stanowiącej tradycyjny znak odmowy starającemu się o rękę panny. W epopel wersję o jej otrzymaniu przez Jacka Soplicę od Stolnika Horeszki przedstawił Gerwazy Hrabiemu, ale faktycznie młodzieniec jej nie otrzymał.
Podsumowanie
Zwyczaje i obyczaje szlacheckie ukazane w Panu Tadeuszu świadczą o przywiązaniu szlachty do zachowań i ich poszanowaniu. Są także wyróżnikiem tej grupy społecznej. Zawarty w ty tule epopei przymiotnik ostatni, odnoszący się do zajazdu i często pojawiający się także na kartach dzieła, świadczy o odchodzeniu w przeszłość szlacheckich obyczajów.
Czy szlachetnymi uczynkami možna odkupić ciężką winę? Omów zagadnienie na pod stawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Poczucie winy jest stanem emocjonalnym, wynikającym ze świadomości popełnionej winy Często pozostawia w psychice ślad z powodu świadomości czynu nieetycznego, niezgodne go z własnym sumieniem, z którym trudno jest się pogodzić. Te Izejsze błędy można łatwo naprawić, jednak są też winy ciężkie, za które trzeba ponieść odpowiedzialność, zmierzyć się z ich konsekwencjami. Aby pogodzić się z winą, potrzebne jest przebaczenie innych i przy jęcie odpowiedzialności moralnej za popełnione zło, odpokutowanie lub zadośćuczynienie osobie, którą się skrzywdziło.
Teza: Szlachetnymi uczynkami można odkupić winę, ale pod warunkiem, że otrzyma się wybaczenie za jej popełnienie.
Rozwinięcie
Jedną z najcięższych win jest morderstwo. Wydaje się, ze jest ono nie do przebaczenia. ponieważ życia nie można przywrócić. Możliwe jest jednak odpokutowanie swojej winy. aby uzyskać przebaczenie innych. Trzeba jeszcze umieć wybaczyć sobie, nauczyć się zyć z winą i próbować ją naprawić.
•W Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza morderstwo popełnia główny bohater, Jacek Soplica Zakochany w Ewie, córce Stolnika Horeszki, pragnie związać się z nią, jednak ojciec dziew czyny znajduje dla niej innego męza - wojewodę witebskiego (warto wspomnieć, ze Jacek Soplica nie otrzymał od Stolnika czarnej polewki, a nieprawdziwą informację na ten temat przekazał później Gerwazy Hrabiemu, oprowadzając go po zamku).
• Silne przeżycia, zwłaszcza związane z utratą miłości, sprawiają, że człowiek staje się nie przewidywalny, działa pod wpływem emocji. Aby zapomnieć o Ewie, Jacek poślubia kobietę. której nie kocha, a z poniesionej porażki i tęsknoty za dawną miłością rozpija się. Po śmierci zony, Soplica, słysząc, że Ewa nie jest szczęśliwa, często udaje się pod mury zamku Horeszków. W czasie jednej z takich wypraw jest świadkiem najazdu Moskali, po których odparciu zauważa Stolnika z Gerwazym stojących na ganku, Jacek, zobaczywszy na twarzy Horeszk wyraz pogardy, strzela, śmiertelnie go raniąć. Po tym wydarzeniu Jacek zostaje uznany za zdrajcę - okoliczna szlachta sądzi, że to on sprowadził Moskali, by dokonać zemsty.
Odkupienie win wymaga zmiany postawy, a nawet własnej tożsamości. Soplica wyjeżdża więc z kraju, a na znak pokory przywdziewa mnisi habit i jako ksiądz Robak zamierza odpo kutować winy. Prowadzi aktywne życie polityczne. Walczy u boku Napoleona w Legionach Dąbrowskiego i odnosi rany. Zostaje emisariuszem, przewozi tajne informacje.
Chcąc otrzymać przebaczenie, najlepiej przyznać się do winy. Jednak Jacek Soplica po latach wraca na Litwę i nierozpoznany, nadal jako Robak, zajmuje się przygotowywaniem powsta nia, które ma rozpocząć się po wkroczeniu wojsk napoleońskich. Spotyka się ze szlachtą w karczmie u Jankiela. Jego plany wybuchu powstania krzyżuje Gerwazy, organizując zajazd, który przekształca się w bitwę z atakującymi Moskalami. Podczas walki, zasłaniając Hra- biego, Robak zostaje ciężko ranny. Przeczuwając śmierć, bernardyn postanawia wyjawić swoją tożsamość, którą wcześniej poznali już Jankiel i Sędzia. W obecności brata opowiada Gerwazemu swoje dzieje, wyrażając zal i prosząc go o przebaczenie. Rębajło wyjawia in- formację o wybaczeniu Jackowi winy przez Stolnika. Po wkroczeniu Napoleona i Legionów Dąbrowskiego wiosną 1812 roku Jacek Soplica zostaje uroczyście zrehabilitowany. Nad jego grobem Podkomorzy odczytuje list, w którym przywraca mu szlachecki honor i pośmiertnie odznacza Legią Honorową.
• Historia Jacka Soplicy potwierdza, jak trudno jest odkupić winę i uzyskać przebaczenie. Jackowi przebacza sam Horeszko. Jest to ważne, zwłaszcza że Stolnik w swoim stosunku do Soplicy nie wykazał się szczerymi zamiarami. Jacek wybiera szlachetny sposób, by od- kupić winy. Staje się patriotą, naraża życie w walkach o wolność. Przede wszystkim żałuje popełnionego czynu.
Kontekst: Przykład odkupienia win można znaleźć w Potopie Henryka Sienkiewicza. Andrzej Kmicic, tak jak Jacek Soplica, jest porywczy, skłonny do bijatyki, ale jednocześnie zakochany w Oleńce, z którą się zaręcza. Bohater opowiada się jednak po stronie Radziwiłłów, którzy wspierają Szwedów podczas najazdu na Rzeczpospolitą. Popełnia w życiu wiele zła, na przy kład bierze udział w podpaleniu Wołmontowic, strzela do portretów przodków Bilewiczów, uprowadza Oleńkę czy doprowadza do rozbicia chorągwi. Przez szlachtę i narzeczoną zo- staje uznany za zdrajcę. Postanawia się zmienić i odkupić winy. Pod przybranym nazwiskiem Babinicz odnosi wiele zasług, między innymi bierze udział w obronie Jasnej Góry, własną piersią osłania króla Jana Kazimierza, uczestniczy w walkach z wrogiem az do końca wojny. Dzięki czynom zostaje zrehabilitowany, wybacza mu także Oleńka. Zakochani biorą ślub.
Podsumowanie
• Świadomość popełnionych błędów może okazać się siłą determinującą i jednocześnie motywacją do przemiany, a przeczucie śmierci - powodem do wyznania win i odzyskania dobrego imienia. Szlachetne czyny sprawiają, że winy mogą zostać wybaczone. Ich odpo kutowanie, poniesienie konsekwencji, a także przebaczenie przez poszkodowanych, mogą zwolnić z odpowiedzialności za wyrządzone krzywdy. Nawet zabójstwo, które jest wielkim złem, można wybaczyć, bo żadna wina nie zasługuje na potępienie człowieka.
Motyw przemiany bohatera. Omów zagadnienie na podstawie Pong Todeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst
Wprowadzenie
Człowiek nie jest w stanie zaplanować sobie życia. Zdarzają się sytuacje, których nie może przewidzieć. Pod ich wpływem zmienia swoje decyzje i plany, od zdarzeń uzależnione sa dalsze jego łosy. Czasem može nawet dojść do sytuacji, która spowoduje, ze stanie się kims zupełnie innym, nawet, nierozpoznawalnym. Człowiek ukrywa swoją tożsamość zwłaszcza wtedy, gdy grozi mu niebezpieczeństwo
Teza: Przemiana bohatera jest częstym motywem tekstów kultury, służy zazwyczaj poka zaniu sposobu metamorfozy pod wpływem zaistniałych okoliczności i jej efektów
Rozwinięcie
Motyw przemiany bohatera jest jednym z tematów Pana Tadeusza Adama Mickiewicza Aby poznać jej powody, okoliczności, przebieg i efekty, należy prześledzić losy bohatera Jacka Soplicę poznajemy jako porywczego młodzieńca o dużym temperamencie. To zawa
diaka, ale też człowiek obdarzony zaufaniem wśród okolicznej szlachty, mający poparcie wsejmikach. Zapraszany jest na dwór Stolnika. Horeszki, ale głównie w celu wykorzystania tej znajomości w rozporządzaniu głosami szlachty. Młody Soplica kocha się w corce Horeszki, Ewie. Jacek zostaje odtrącony przez ojca Ewy, który podczas wizyty informuje go, ze wydaje córkę za kasztelana
Jacek Soplica doświadcza silnych przeżyć, gdy jego uczucia zostają odrzucone. Nie moze pogodzić się z utratą Ewy. Rozpija się, by o niej zapomnieć, i ženi się z niekochaną dziewczy ną, która rodzi mu syna Tadeusza i umiera. Gdy Jacek przypadkowo jest świadkiem ataku Moskali na zamek i po zakończeniu bitwy widzi Horeszkę z Gerwazym na ganku, strzela do Stolnika, który - mimo że śmiertelnie ranny-czyni znak krzyża w stronę Jacka na znak, że mu przebacza. To wydarzenie wpływa na jego życie. Ciąży na nim moralna wina. Zostaje oskarżony o zabójstwo i posądzony o zdradę (zarzucono mu zmowę Moskalami)
-W takich chwilach człowiek musi podjąć decyzję, czy walczyć, czy się poddać. Jednym z rozwiązań jest właśnie przemiana i zmiana tożsamości, nałożenie maski. Taką decyzję podejmuje Soplica. Wyjeżdża do Rzymu, gdzie wstępuje do zakonu, przyjmując imię Ro- bok. Całkowicie się zmienia - pozbywa się przywar szlacheckich, staje się skromny, cichy, pokorny. Wstępuje do Legionów Dąbrowskiego, bierze udział w walkach napoleońskich, zo- staje ranny, prowadzi działalność konspiracyjną. Po powrocie na Litwę nie zdejmuje habitu i nadal ukrywa swoją tożsamość, pozostając księdzem Robakiem. Odkrywa się wyłącznie Sędziemu i Jankielowi. Nadal angažuje się w działalność polityczną, przygotowuje powstanie przeciw Moskalom. W karczmie u Jankiela spotyka się z chłopami i szlachtą Niestety, jego plany burzy Gerwazy razem z Hrabią, organizując zajazd, do którego namawiają szlachtę dobrzyńską. Podczas zajazdu atakują Moskale i w obliczu wspólnego wroga rody się godzą Robak, zasłaniając Gerwazego, zostaje ranny. Na łożu śmierci mówi, kim jest, opowiada hi- storię swojego życia i prosi o przebaczenie. Wtedy Gerwazy informuje jacks o znaku krzyża, którym Stolnik symbolicznie mu wybaczył
Kontekst: Przemianę bohatera ukazał także Juliusz Słowacki w Kordianie. Tytułowy bohater, ogarnięty chorobą wieku i jaskółczym niepokojem, poszukuje Ideału i celu, który nadałby mu sens istnienia. Nie pomagają mu w tym opowieści Grzegorza. Rozczarowanie miłością oraz Śmierć przyjaciela sprawiają narastanie wątpliwości i doprowadzają go do myśli o samobój stwie. Postanawia odnaleźć wartości podczas podróży po Europie, lecz rozczarowuje się wi zytami w Anglii, Rzymie i Watykanie. Dowiaduje się, ze światem rządzą pieniądz, zakłamanie, obłuda. Na szczycie Mont Blanc wygłasza monolog i zmaga się ze światem i sobą, a także pragnieniem czynu i własną słabością. Pod wpływem ducha Winkelrieda, szwajcarskiego bohatera, który poświęcił się za ojczyznę, dokonuje się w nim przemiana, jego wzorempodejmuje decyzję, aby poświęcić się walce. Według niego Polska ma być Winkelriedem narodów - wyzwolić naród całej Europy spod panowania cara. W Kordianie dokonuje się przemiana wewnętrzna - z romantycznego kochanka odczuwającego ból istnienia staje się patriotą - samotnym wojownikiem, w którym drzemie wola walki.
Podsumowanie
Na przemianę bohatera wpływ może mieć wiele czynników. Jednym z nich są silne emocje powstałe w wyniku niespełnionej lub utraconej miłości. Człowiek zmienia się także po po dejmowaniu błędnych decyzji i dokonaniu niewłaściwych wyborów czy popełnieniu złych czynów, takich jak zabójstwo. Na przemianę mogą mieć wpływ także inni ludzie. Przemiana często wiąże się z próbą odnalezienia celu, szukaniem nowej drogi w życiu, która pozwoli na dokonanie zmian.
W jakim celu literatura ukazuje wyidealizowany obraz danej społeczności? Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Idealizm w literaturze może przyjmować różny charakter. Najczęściej dotyczy idealizowania postaci, wydarzeń, uczuć czy opisywanej społeczności. Idealizując przedstawionych bohaterów, indywidual-nych czy zbiorowych, twórcy upraszczają analizę rzeczywistości, eliminują czynniki nieistotne, a eks-ponują typowe, charakterystyczne dla bohatera lub danej grupy społecznej.
Stawiam tezę: Idealizm występuje w literaturze różnych epok, a motyw ten ma róż-ne funkcje i zastosowanie. Dotyczy zarówno postaci, jak i prezentowanych wydarzeń.
• Część argumentacyjna: Pan Tadeusz Adama Mickiewicza
Bohaterem zbiorowym naszej epopei narodowej jest szlachta. To taki wariant bohatera, gdzie typo-wi członkowie danej społeczności tworzą spójny i panoramiczny jej obraz. Magnaterię reprezentują Stolnik i Hrabia, szlachtę ziemiańską - Sędzia, urzędniczą - Rejent i Asesor, szlachtę zubożałą: Woj ski, Protazy i Gerwazy, a szlachtę zaściankową - Dobrzyńscy. Szlachta kultywuje narodowe i rodowe tradycje, staropolskie obyczaje. Przestrzega się praw gościnności, szarmanckiego zachowania wobec kobiet i etykiety dworskiej. Wszystko jest zgodne z tradycją: stroje narodowe (kontusze), potrawy, tańce. W dworku w Soplicowie, osadzonym w arkadyjskiej scenerii, brama jest ciągle otwarta i za-prasza gości do środka. Stary zegar kurantowy wygrywa Mazurka Dąbrowskiego, a na ścianie wiszą portrety bohaterów narodowych, m.in. Tadeusza Kościuszki. Trudno więc nie nazwać Soplicowa centrum polszczyzny”. Spokojne, sielankowe życie urozmaicają polowania, grzybobranie, spacery, uczty.
Niemal każdy z przedstawicieli tego stanu ma jakiś przydomek, np. Gerwazy Rębajło, chlubiący się mieczem Scyzorykiem, Maciej Dobrzyński zwany kurkiem na kościele. Przydomki te wyróżniają bohaterów ze społeczności, podkreślają ich indywidualne cechy. Elementem idealizacji nadniemeńskiej społeczności szlacheckiej jest także metamorfoza Jacka Soplicy. Ten typowy przedstawiciel sarmatyzmu, porywczy, pełny pychy awanturnik w emocjach zabija Horeszkę, po czym wstępuje na drogę pokuty i ekspiacji, prowadzi działalność emisariusza i przygotowuje powstanie na Litwie. Jacek już jako ks. Robak spłaca swój dług, ratując życie Hrabiemu i Gerwazemu. Podobną przemianę przechodzi szlachta, kłótliwa, skłonna do sporów, zajazdów, ale w obliczu wspólnego wroga godzi się i razem pokonuje Moskali, bo najważniejszą jej cechą jest patriotyzm i umiłowanie ojczyzny.
Mickiewicz w świat mieszkańców i gości Soplicowa wprowadza także dużo elementów liryzmu (opisy chmur) i humoru (spór o charty), a wszystko po to, by podkreślić wartość i potencjał szlachty, tej formacji narodowej, która już schodzi z areny dziejów, dlatego najczęstszym epitetem bywa tu wyraz ostatni”. Różnobarwny świat kontuszy na oczach czytelnika staje się przeszłością, ale dzięki epopei będzie mógł być przekazywany kolejnym pokoleniom i budzić ich dumę narodową.
Kontekst literacki
Druga część Trylogii Henryka Sienkiewicza - Potop przedstawia losy Andrzeja Kmicica, pokrewnej duszy Jacka Soplicy. Kmicic to typowy szlachcic, butny, pełen pychy i awanturnik. Po rozmowie z księciem Radziwiłłem uświadamia sobie swoją zdradę i rozpoczyna moralną odnowę, rehabilitację. Dokonuje bohaterskich czynów, m.in. ratuje króla. Wyrasta na prawdziwego patriotę, obrońcę ojczyzny.
Kmicic vel Babinicz to bohater indywidualny, ale charakterystyczny reprezentant swojego stanu. Społeczność szlachecka ukazana jest jako warstwa pełna rycerskich cnót i chrześcijańskich wartości, bojowa, mężna, honorowa. Cechuje ją wierność królowi, lojalność, gotowość oddania życia za ojczyznę. Oczywiście w kazdym stadzie znajdzie się czarna owca-dlatego i w Potopie mamy szlacheckie typy spod czarnej gwiazdy, ale są oni tylko tłem dla szlachty patriotycznej, dla której dewizą jest rycerski etos: Bóg, honor, ojczyzna.
Henryk Sienkiewicz pisał m.in. Potop „ku pokrzepieniu serc” i tak skonstruowany obraz polskiej szlachty na pewno tę funkcję pełni.
• Inne konteksty literackie
Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja
Moja piosnka Cypriana Kamila Norwida
Podsumowanie
Idealizowanie danej społeczności w literaturze pełni różne cele Jest m.in. próbą zapisania na kartach tego, co już przeminęło, co staje się mitem. Stanowi również próbę oddziaływania na wyobraźnię odbiorcy. Upiększanie rzeczywistości, jej gloryfikowanie służyć może także „krzepieniu serc”, pod-trzymaniu ducha narodowego w krytycznym dla danej społeczności momencie.
Utwór literacki jako wyraz tęsknoty za ojczyzną. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza.
W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Ojczyzna to miejsce, w którym się urodziliśmy, skąd pochodzimy. To rodzinna ziemia, jej historia, tra dycja, wspólnota doświadczeń, poczucie przynależności do narodu. Jej piękno, siłę i wartości w spo sób szczególny doceniamy, gdy z różnych przyczyn musimy ją opuścić. Polacy w sposób wyjątkowy rozumieją motyw tęsknoty za ojczyzną, bo wiele razy, po utracie niepodległości, musieli emigrować do obcych krajów, bez nadziei, że kiedykolwiek uda im się powrócić.
• Stawiam tezę: Nostalgia, tęsknota za ojczyzną powoduje, że jej wizja jest ideali-zowana i gloryfikowana, utrzymana w konwencji mitycznej.
• Część argumentacyjna: Pan Tadeusz Adama Mickiewicza
Litwo, Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie,
lle cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił.” (inwokacja)
O tem-że dumać na paryskim bruku, przynosząc z miasta uszy pełne stuku, przekleństw i kłamstwa (…)” (epilog)
Po procesie filomatów i filaretów Adam Mickiewicz w 1824 r. musiał opuścić rodzinne strony i udać się w głąb Rosji. Do zniewolonego przez Rosjan kraju nigdy nie powróci, ale będzie za nim tęsknił czy to ze stepów akermańskich, czy z Niemiec, Włoch, Francji, Turcji. Literacką egzemplifikacją tej tęsknoty jest Pan Tadeusz, rozpoczynający się bezpośrednim zwrotem do ojczyzny.
Poeta, żyjąc na emigracji, często powraca myślą do lat dzieciństwa, do rodzimych krajobrazów, pól, dworów. Portretuje ojczystą ziemię jako raj utracony, arkadię pełną różnobarwnych kwiatów, ziół, zbóż. Litewski pejzaż, niebo, drzewa, wschody i zachody słońca uznaje za piękniejsze od tych, które widział na Zachodzie.
Mickiewicz podkreśla silne więzi międzyludzkie, troskę, życzliwość łączącą nie tylko rodzinę, ale także służbę z panami. Poeta gloryfikuje przywiązanie do tradycji narodowej i rodowej, dbałość o etykietę, o strój, kultywowanie staropolskich obyczajów.
Nawet typowe wady narodowe, jak sobiepaństwo, kłótliwość, pijaństwo, zostały ukazane dobrotli-wie, z poczucien humoru, bo nad nimi dominują zalety, z których największą jest patriotyzm. W epi-logu wyidealizowany obraz ojczyzny przeciwstawia Paryżowi i panującym tam wrogim relacjom międzyludzkim. Poeta kontrastuje Polaków z narodami zachodnimi. Krytycznie wypowiada się o ich rządach i społecznościach, przeciwstawiając im polską gościnność, hołdowanie tradycji, waleczność. Mickiewicz-wygnaniec tęskni za ojczyzną i marzy o powrocie do domu, ponieważ nie potrafi odna-leźć się w roli emigranta, w roli obcego”. Tęsknota sprawia, że ukazany w naszej epopei narodowej obraz ojczyzny jest wyidealizowany, uwznioślony, kreślony miłością.
• Kontekst literacki
Motyw tęsknoty za ojczyzną występuje w wierszu Moja plosnka Norwida. Jest to monolog liryczny, który śmiało możemy nazwać modlitwą. Podmiot liryczny występuje w 1 os. l.p., a więc możemy go utożsamić z autorem, cierpi z powodu ogromnej nostalgii. Norwid przywołuje swój kraj, w którym panuje szacunek dla chleba i ciężkiej pracy. Rodacy wdzięczni są niebu za dawanie im pożywienia. Polacy pozdrawiają się w sposób szczególnie uroczysty i religijny: Bądź pochwalony!”. Wiara towarzyszy im w każdych, nawet prozaicznych czynnościach. Poeta odwołuje się także do bocianów (jak podają współczesne statystyki, co drugi bocian na świecie jest Polakiem”) | ich gniazd, których nikt nie niszczy. Gniazda te czekają przez całą zimę na powrót tych, będących jednym z symboli Polski, pięknych i majestatycznych ptaków. Podmiot tęskni również do swojej młodzieńczej miłości, która została w kraju, a obecne jej losy nie są mu znane. Pragnąłby prowadzić życie wśród ojczystych pól, wśród ludzi, co mają tak za tak, nie za nie.”
Wiersz Norwida jest wyrazem jego melancholii, tęsknoty za krajem młodości. Poeta, często uznawany za ostatniego z czterech największych polskich poetów romantycznych, idealizuje ojczyznę i mieszkających w niej ludzi. Sakralizuje wspomnienia, uwzniośla i gloryfikuje przeżyty w rodzinnych stronach okres życia. W wyniku tych zabiegów Polska staje się bardziej mitem, Arkadią niż krajem rzeczywistym.
Inne konteksty literackie
Stepy akermańskie Adama Mickiewicza
Przedwiośnie Stefana Żeromskiego
Podsumowanie
Nostalgia, tęsknota za ojczyzną dla twórców staje się źródłem kreowania wyidealizowanych obrazów utraconego kraju. Zderzenie z emigracyjną rzeczywistością, lasem wygnańca czy uchodźcy eliminuje przykre wspomnienia, hiperbolizując te dobre i przyjemne. Utracona ojczyzna jest inspiracją twórczą, obrazem na zawsze wyrytym w pamięci.
Zwyczaje i obyczaje szlacheckie w kulturze polskiej.
Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza.
W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst
Wprowadzenie
Zwyczaj i obyczaj to synonimiczne określenie sposobów zachowania się, ustalony w danej zbiorowo-ści, oparty na tradycji, przekazywany z pokolenia na pokolenie, będący elementem spajającym dang społeczność i jej kulturę.
Piękne zwyczaje i obyczaje mają Hiszpanie, Włosi, Grecy i inne nacje. Są z nich dumni i kultywują je. W Polsce, która była zniewolona przez sąsiednie kraje, próbujące zniszczyć elementy jej kultury. zwyczaje i obyczaje stały się istotnym elementem polskości, akcentującym przynależność do wspól noty, a nawet symbolem patriotyzmu. W naszym kraju największy wpływ na tworzenie życia oby czajowego miała szlachta. Nie bez kozery akres naszych dziejów od schyłku XIII w. do końca XVIII w. nazywa się Rzeczpospolitą szlachecką.
• Stawiam tezę: Zwyczaje i obyczaje szlacheckie tworzyły kulturę narodową i po dziś dzień są dziedzictwem, skarbnicą, z której nieustannie czerpiemy, z której jeste-śmy dumni i która określa nasze aksjomaty.
• Część argumentacyjna: Pan Tadeusz Adama Mickiewicza
Akcja epopei toczy się na Litwie, która tak jak cała Rzeczypospolita szlachecka pozostaje pod zabo-rem, w tym wypadku rosyjskim. Przeciw zniewoleniu i rusyfikacji naród protestuje m.in. przywiąza niem do staropolskich obyczajów szlacheckich. Podkomorzy, Sędzia czy Gerwazy noszą tradycyjne sarmackie stroje: kontusz (z rozciętymi i dekoracyjnie zwisającymi rękawami), czapkę ozdobioną piórami, pas kontuszowy.
Na uczcie opisanej w XII księdze Pana Tadeusza, zgodnie z życzeniami gen. Dąbrowskiego, który z ziemi włoskiej z legionami przybył do Polski, serwowane są potrawy kuchni staropolskiej. Na stole nakrytym pięknymi, wykrochmalonymi obrusami pojawiają się dania z mięs, kasz, ryb oraz ciast. Cała uczta organizowana jest według rytuału. Goście siadają przy stole według dostojeństwa, zasług i wieku. Wszystkim pracom, czynnościom towarzyszą konkretne zwyczaje i obyczaje. Polo-wanie musi się zacząć grą na rogu myśliwskim, a zakończyć bigosem, polonez wymaga znajomości najlepszych dawnych wzorów i układu figur, czarna polewka to niezgoda na zamążpójście. Służenie kobietom, szacunek wobec rodziców, gościnność, śpiewanie patriotycznych pleśni, przechowywanie pamiątek związanych z dziejami ojczyzny to podstawy tradycji narodowej i narodowego światopoglądu. Soplicowo jest synonimem dworu będącego ostoją rodziny i polskości. Dzięki zachowaniu zwyczajów i obyczajów jego mieszkańcy czują się wspólnotą mającą określone wartości i idealy. Żyją w niewoli, a mimo to zachowują wolność.
Kontekst literacki
Tak jak w Panu Tadeuszu Soplicowo jest esencją życia szlacheckiego, tak w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego jest nim dwór w Nawłoci-drewniany, otoczony lipami i parkiem. Dominuje tu przepych, dostatek i tradycyjna gościnność polskiej szlachty. Kiedy do Nawłoci przybywa Cezary Baryka, zostaje przyjęty z całą serdecznością i szacunkiem. Na dworze panuje sarmacki kult jedzenia, pielęgnowany przez polską szlachtę - zastaw się a postaw się”. Posiłki są obfite, pięknie podane i serwowane na najlepszej zastawie. Mieszkańcy Nawłoci lubują się w przeróżnych balach i zabawach, przejażdżkach konnych, spotkaniach towarzyskich. Życie ziemiaństwa wygląda niczym sielanka. Nawłoć żyje swoim życiem, swoim tempem, z dala od spraw świata. Tu czas jakby zatrzymał się. Nawłocka szlachta to kontynuatorka zwyczajów i obyczajów opartych na wzorach sarmackich. Strażnikiem tradycji, dawnych zasad i porządku jest Maciejunio.
Kultura szlachecka, rytuały z nią związane dawały poczucie bezpieczeństwa, stabilizacji i łączności z przodkami.
• Inne konteksty literackie
Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska
• Potop Henryka Sienkiewicza
Podsumowanie
Zwyczaje i obyczaje szlacheckie pełniły ważną rolę w kulturze narodowej i były głęboko zakorzenio-ne w polskiej tradycji. Ich przestrzeganie dawało poczucie tożsamości narodowej, chroniło przed próbami wynaradawiania, rusyfikacji czy germanizacji, podejmowanymi przez zaborców. Zwyczaje i obyczaje szlacheckie składały się także na odrębność i oryginalność kultury polskiej.
Czy szlachetnymi uczynkami można odkupić ciężką winę?
Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Sumienie to wewnętrzne odczucie pozwalające rozróżnić dobra i zło, oceniać swoje czyny pod kątem moralnym. Wina, zły czyn obciążają sumienie, dręczą człowieka wyrzutami, co prowadzi do załama-nia, depresji.
• Stawiam tezę: Ekspiacja, zadośćuczynienie, odkupienie winy szlachetnymi uczyn-kami może przywrócić wewnętrzny spokój.
• Część argumentacyjna: Pan Tadeusz Adama Mickiewicza
Jacek Soplica, bohater epopei, zakochał się w córce magnata Ewie Horeszkównie. Stolnik nie chciał dopuścić do mezaliansu i Jackowi podano czarną polewkę. Urażony Soplica pod wpływem silnego wzburzenia, będąc świadkiem napadu Moskali na Horeszków, strzelił do Stolnika i zabił go. Uznany został nie tylko za mordercę, ale także zdrajcę, stronnika Moskali. Z tak ciężką winą nie mógł żyć. Dręczony wyrzutami sumienia, skazany na infamię, odrzucony przez miejscową szlachtę, postanowił odpokutować swoje winy. Wstępuje do zakonu bernardynów, przyjmuje znaczące imię Robak, świadczące o jego nędzy i marności. Pychę zastępuje pokora. Ukrywa swoją tożsamość pod mnisim kapturem i zostaje emisariuszem. Działa na rzecz powstania na Litwie, które poprzedziłoby przybycie wojsk napoleońskich i wyparcie Moskali. Poświęca się narodowej sprawie, by zadośćuczynić za zabójstwo Stolnika, obrońcy Konstytucji 3 Maja. Ponadto opiekuje się Zosią, wnuczką zabitego i planuje wydać ją za swojego syna Tadeusza, by pogodzić zwaśnione z powodu jego zbrodni rody.
Soplica vel Robak jest agitatorem narodowej sprawy nie tylko na Litwie, ale także w innych zaborach. Wykazuje się bohaterstwem i poświęceniem. Cała jego działalność w mnisim habicie, udział w walkach, konspiracja są próbą odkupienia zbrodni. Gdy z misją przybywa w rodzinne strony, dwa razy ratuje życie Hrabiemu, krewnemu Horeszków (podczas polowania i bitwy z Moskalami), zasłania też własnym ciałem Gerwazego, sługę Stolnika. Na łożu śmierci wyznaje swoje winy Gerwazemu i prosi o przebaczenie. Wówczas to dowiaduje się, że w chwili śmierci Horeszko wybaczył mu, czyniąc znak krzyża. Jacek umiera w rodzinnym domu, po otrzymaniu sakramentów świętych i wieści o tym, że Napoleon wypowiedział wojnę Rosji, co sprawia, że odchodzi spokojny. Dobre uczynki pozwoliły mu na oczyszczenie własnego sumienia, odkupienie win wobec innych ludzi i Boga. Po śmierci jego nazwisko zostaje zrehabilitowane, a na grobie przy soplicowskiej kaplicy zawiśnie order Legii Honorowej.
• Kontekst literacki
Podobną metamorfozę przeżywa Andrzej Kmicic, bohater Potopu Henryka Sienkiewicza. Ten zawadiaka, paliwoda, pod wpływem emocji zaatakował Wołmontowicze, spalił je, nie mając litości dla mieszkańców. Atak był aktem zemsty za zabicie jego pijanych oficerów. Ten czyn ściągnął na Kmicica hańbę. Stracił Oleńkę i popadł w konflikt z otoczeniem. Następnie został wplątany w intrygę Janusza Radziwiłła. Nieświadomy niczego, oszukany, zmanipulowany składa księciu przysięgę wierności i zostaje zdrajcą ojczyzny. Gdy prawda o intencjach Radziwiłła do niego dotarła, postanowił odzyskać dobre imię, zrehabilitować się i odkupić swoje winy. Zmienia zhańbione nazwisko na Babinicz i bierze aktywny udział w obronie Jasnej Góry przed Szwedami. W trakcie oblężenia Częstochowy z narażeniem życia wysadza największe działo wroga i dostaje się do niewoli. Po ucieczce z niej udał się na Śląsk i pomógł królowi Janowi Kazimierzowi w powrocie do kraju. Kiedy to poczet królewski zostaje zaatakowany w górskim wąwozie, Babinicz zasłania króla własnym ciałem. Bohater bierze udział jeszcze w wielu bitwach, odnosząc liczne rany. Dowodem, że szlachetnymi uczynkami można odkupić ciężką winę, jest przebaczenie i miłość Oleńki, a także ułaskawienie go przez króla. Andrzej Kmicic vel Babinicz swoimi czynami zmazał winy z przeszłości.
• Inne konteksty literackie
Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego
Dziady Adama Mickiewicza
Podsumowanie
Pokuta, zadośćuczynienie za wyrządzone zło, szlachetne uczynki, patriotyzm mogą stać się kompensa cją, odkupieniem win. Człowiek wówczas odzyskuje wewnętrzny spokój i akceptację w społeczeństwie.
Przemiana wewnętrzna bohatera. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst
Wprowadzenie
Motyw przemiany bohatera w literaturze spotykany jest już od czasów antycznych. Metamorfoza człowieka, z osoby złej w bohatera pozytywnego to topos spektakularny i wzbudzający optymistycz-ne emocje. Motyw ten zwykle ukazany jest jako proces, w którym postać literacka dojrzewa, poko-nuje trudności napotkane na swej drodze, odkupuje winy i staje się lepszym człowiekiem. Niestety, przemiana ta może pójść w drugą stronę i dana osoba staje się antybohaterem, człowiekiem demo-nicznym.
• Stawiam tezę: Przemiana bohatera to typowa cecha kreacji bohatera dynamicz-nego, a jego metamorfoza może mieć pozytywny lub negatywny charakter.
• Część argumentacyjna: Pan Tadeusz Adama Mickiewicza
Jacek Soplica to młody szlachcic, impulsywny, zawadiaka, paliwoda. Doskonale włada szablą, jest skory do „wypitki i wybitki”. Cieszy się szacunkiem i sławą w okolicy. Jego dumę i pychę podkreśla także uroda. Kiedy to starając się o rękę Ewy Horeszkówny, otrzymał czarną polewkę, zaczął naduży-wać alkoholu, poślubił na złość Stolnikowi szlachciankę, której nie kochał. W końcu, pod wpływem silnego wzburzenia i negatywnych emocji, zabił Horeszkę, gdy ten bronił swojego zamku przed Mo-skalami. Jacek stał się nie tylko mordercą, ale także zdrajcą. Dręczony wyrzutami sumienia, skazany na infamię, odrzucony przez miejscową szlachtę, postanowił odpokutować swoje winy. Wstępuje do zakonu bernardynów, przyjmuje znaczące imię Robak, świadczące o jego nędzy i marności. Pychę zastępuje pokora. Ukrywa swoją tożsamość pod mnisim kapturem i zostaje emisariuszem. Działa na rzecz powstania na Litwie, które poprzedziłoby przybycie wojsk napoleońskich i wyparcie Mo-skali. Poświęca się narodowej sprawie, by zadośćuczynić za zabójstwo Stolnika, obrońcy Konstytucji 3 Maja. Ponadto opiekuje się Zosią, wnuczką zabitego i planuje wydać ją za swojego syna Tadeusza, by pogodzić zwaśnione z powodu jego zbrodni rody.
Tak więc Jacek Soplica przeszedł gwałtowną i całkowitą przemianę. Egoizm, pycha, agresywność zostały wyparte przez patriotyzm, pokorę, wstrzemięźliwość i opanowanie. Przemiana bohatera stała się gruntowna i kompletna. Jacek Soplica stał się dobrym człowiekiem.
• Kontekst literacki
Zupełnie innej przemianie uległ Makbet, tytułowy bohater tragedii Williama Szekspira. Makbet to odważny, wierny swemu królowi, znakomity dowódca i strateg, dzięki czemu odnosi spektakularne zwycięstwa militarne. Bohater Szekspira posiada wszystkie cechy idealnego średniowiecznego rycerza. Mieszka w zamku, jest tanem Glamis, kocha z wzajemnością swoją żonę, cieszy się przyjaźnią Banka. Wszystko jednak się zmienia po przepowiedniach czarownic dotyczących władzy, która ma stać się jego udziałem. Rozbudzona w Makbecie żądza władzy i manipulująca nim żona uczynią z tego szlachetnego wojownika mordercę i tyrana. Bohater odrzuci kodeks rycerski, zabije króla, wyśle morderców na syna Dunkana, aby otworzyć sobie drogę do tronu. Następnie zabije swojego przyjaciela Banka. Makbet wybiera szlak zbrodni, stając się coraz gorszym człowiekiem, pozbawionym moralności, litości, sumienia. Honor, lojalność, męstwo zostały wyeliminowane przez hańbę, podstęp, zdradę, obsesje i cynizm. Śmierć bohatera kończy pasmo jego zbrodni.
Bohater Szekspira odrzucił wyznawane wcześniej wartości. Uległ totalnej, destrukcyjnej prze-mianie, która ostatecznie go zniszczyła.
• Inne konteksty literackie
Potop Henryka Sienkiewicza
• Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego
Podsumowanie
Bohater literacki, tak jak każdy z nas dojrzewa, kształtuje się pod wpływem przeżywanych zdarzeń, sytuacji i emocji. Zachodzące w nim przemiany prowadzą do zmian osobowości. Bohater taki ulega dynamicznym procesom, które budują go jako człowieka lepszego, szlachetnego lub redukują kanon wyznawanych wartości, czyniąc zeń niegodziwca, człowieka podłego. Jak obrazuje literatura, metamorfoza jest możliwa w obie strony.
geneza
Utwór został wydany w Paryżu z datą 1834 r. Poeta pracował nad nim z przerwami od jesieni 1832 r. do 13 II 1834 r., przebywając na emigracji. Patriotyczna wymowa poematu adresowana była do skłóconego środowiska emigrantów polskich. Tworząc utwór, autor wiedział doskonale, że nie ziściły się nadzieje Polaków pokładane w Napoleonie i jego wyprawie przeciw Rosji. Chciał ich niejako „pocieszyć” po klęsce powstania listopadowego, siebie zaś zrehabilitować” za to, iż nie wziął w nim udziału. Pierwsze wydanie „Pana Tadeusza” ukazało się bez „Epilogu. Został on odnaleziony później, nie wiadomo, czy w zamyšle poety miał stanowić zakończenie utworu, obecnie jednak jest zawsze omawiamy wraz z nim.
Pan Tadeusz powstał w czasie pobytu Adama Mickiewicza w Paryżu, w okresie, kiedy poeta przyglądał się z niepokojem sporom, jakie dzieliły polską emigrację. Utwór miał się stać dla Mickiewicza sposobem na zapomnienie o kłótniach i bezustannych oskarżeniach, jakimi obrzucali się emigranci. Pisanie Pana Tadeusza było również dla poety pewnego rodzaju powrotem do kraju lat dziecięcych, do ojczyzny (motyw małej ojczyzny”).
Utwór ukazał się w Paryżu w 1834 r. Mickiewicz, przygnębiony klęską powstania listopadowego i spo-rami w fonie emigracji, stworzył dzieło, które miało być dla Polaków źródłem pociechy, wezwaniem do zachowania jedności narodowej i działania na rzecz
odzyskania niepodległości. W Panu Tadeuszu zna-lazła wyraz tęsknota poety za realną ojczyzną, do której jako polityczny emigrant nie mógł powrócić. a także dążenie do odtworzenia ojczyzny idealnej, kraju lat dziecinnych zachowanego w pamięci.
Gatunek literacki: epopeja narodowa, epopeja szlachecka.
Cechy gatunku widoczne w utworze
Pan Tadeusz” to obszerny utwór epicki, pisany wierszem, rozpoczynający się inwokacją (do ojczyzny -Litwy i do Matki Boskiej). Bohaterem epopei jest zbiorowość (szlachta litewska). Akcja utworu rozgrywa się w momencie przełomowym dla danej społeczności (oczekiwanie na nadejście Napoleona wyprawia-jącego się przeciwko Moskwie; dokonujące się przemiany społeczno-obyczajowe). Obecne są porównania homeryckie i retardacje celowe spowalnianie rozwoju wydarzeń.
Tadeusz Soplica
młody szlachcic (liczył lat blisko dwadzieście), syn Jacka Soplicy, wychowywany przez jego brata, Sędziego. Wygląda jak typowy Soplica: otyły, krzepki, silny. Do Soplicowa przybywa po ukończeniu nauki (tępy nie był, lecz mało w naukach postąpił). Jest bardzo skromny, nieśmiały w kon-taktach z kobietami, niedoświadczony (myli Telimenę z Zosią). W trakcie trwania akcji utworu dojrzewa do roli świadomego obywatela, patrioty.
Syn Jacka Soplicy, od dzieciństwa wychowywany przez stryja.
• Historia jego zauroczenia nieznajomą, następnie romans z Telimeną, a wreszcie nieudana próba samobójstwa- to swoista komedia omyłek.
• Prostolinijny i naiwny, ale też honorowy, wy-kształcony i pełen entuzjazmu. Zaprowadza nowe porządki w Soplicowie i uosabia nadchodzące pokolenie Polaków.
Jacek Soplica
ojciec Tadeusza, brat Sędziego; za młodu dumny szlachcic, zakochany w Ewie Horeszkównie, w trakcie trwania akcji utworu mnich bernardyn, skrywający (nawet przed bratem) swoją tożsamość pod imieniem Robak, odbywający pokutę za grzechy młodości; prowadzi także działal ność polityczną jest emisariuszem.
Jacek Soplica / ksiądz Robak
Brat Sędziego i ojciec Tadeusza. Nie otrzymał zgody na małżeństwo z córką Stolnika, którego zastrzelił w napadzie gniewu podczas ataku Mo-skali na zamek.
• Okrzyknięty narodowym zdrajcą, pozostałą część życia poświęcił na odpokutowanie zabójstwa. Hi-storię jego duchowej przemiany interpretuje się jako wskazanie drogi dla całego narodu - od pry-waty do służenia dobru wspólnemu.
Jacek Soplica ma wiele cech bohatera roman-tycznego: nieszczęśliwie zakochany, tajemniczy.
poświęca się wypełnieniu misji, ukrywa swoją tożsamość. W przeciwieństwie do Konrada czy Kordiana nie chce sam zbawić narodu, ale działa wspólnie z innymi.
• Wbrew tytułowi jest główriym bohaterem poema-tu. Wokół jego losów osnuto całą fabułę utworu.
Sędzia
gospodarz Soplicowa, brat Jacka; przywiązany do tradycji, upatrujący w niej warunek zachowania tożsamości narodowej.
Sędzia Soplica jest przedstawicielem szlachty średniozamożnej. Cechuje go przywiązanie do polskich tradycji, czego wyrazem jest choćby strój: nosi palone buty, župan i kontusz przepasany pasem słuckim. W domu zachowuje stare obyczaje staropolską grzecz ność i gościnność. Znakomicie gospodarzy w Soplicowie, pomnażając majątek rodzinny. Opiekuje się Tadeuszem i Zosią, przygarnia pod swój dach Woźnego, co świadczy o jego poczciwości i uczciwości.
Młodszy brat Jacka Soplicy, opiekun Tadeusza.
• Wzorowy gospodarz, przywiązany do tradycji szlacheckich. Szanowany z racji swojej pozycji. patriota, potajemnie wspiera działalność księdza Robaka.
Telimena
uboga krewna Sędziego, mieszkająca w Soplicowie, wychowująca Zosię, typowa kosmopolitka, „dama modna”, zakochana w „Peterburku” (Petersburgu, Rosja), w którym mieszkała kilka lat, i o którym często opowiada w towarzystwie. Obawia się staropanierństwa, chce się wydać za mąż, ale jest zmienna w uczuciach, niezdolna do prawdziwej miłości
Krewna Sopliców, opiekunka Zosi. Dojrzała ko-bieta, kokietuje mężczyzn.
• Przez pewien czas mieszkała w Petersburgu, dla-tego uważa się za osobę obytą w świecie. Mimo ślepego podążania za cudzoziemską modą oraz skłonności do intryg jest przedstawiona jako po-stać raczej zabawna niż niesympatyczna
Zosia
córka nieżyjącej Ewy Horeszkówny i wojewody. Dziewczyna bardzo młoda (14 lat), nie winna, wychowywana przez Telimenę z dala od wielkiego świata, w bliskości z naturą, co uczy uczyniło ją czystą i wrażliwą. W trakcie trwania akcji utworu Zosia, podobnie jak Tadeusz, dojrzewa emocjonalnie
Córka Ewy Horeszkówny Wojewody. Czternasto-letnia dziewczyna, osierocona przez rodziców: za kochana w Tadeuszu.
Przez dawną miłość do matki zajął się nią Jacek Soplica, a potem oddat pod opiekę Telirnenie
Daje dowód dobrego serca, gdy popiera decyzję narzeczonego o uwłaszczeniu chłopów.
