Grób Agamemnona - Juliusz Słowacki Flashcards
wiersz
1 Niech fantastycznie lutnia nastrojona Wtóruje myśli posępnej i ciemnej; Bom oto wstąpił w grób Agamemnona, I siedzę cichy w kopule podziemnej, 5 Co krwią Atrydów zwalana okrutną. Serce zasnęło, lecz śni. - Jak mi smutno!
O! jak daleko brzmi ta harfa złota, Której mi tylko echo wieczne słychać! Druidyczna to z głazów wielkich grota, 10 Gdzie wiatr przychodzi po szczelinach wzdychać I ma Elektry głos - ta bieli płótno I odzywa się z laurów: Jak mi smutno!
[…]
Nie bronił mi go żaden duch ni mara, Ani w gałązkach jęknęło widziadło; 15 Tylko się słońcu stała większa szpara, I wbiegło złote, i do nóg mi padło. Zrazu myślałem, że ten co się wdziera Blask, była struna to z harfy Homera;
I wyciągnąłem rękę na ciemności, 20 By ją ułowić i napiąć i drzącą Przymusić do łez i śpiewu i złości Nad wielkiem niczem grobów i milczącą Garstką popiołów: - ale w mojem ręku Ta struna drgnęła i pękła bez jęku.
25 Tak więc - to los mój na grobowcach siadać I szukać smutków błahych, wiotkich, kruchych. To los mój senne królestwa posiadać, Nieme mieć harfy i słuchaczów głuchych Albo umarłych - i tak pełny wstrętu..
30 Na koń! chcę słońca, wichru, i tententu!
Na koń! - Tu łożem suchego potoku, Gdzie zamiast wody, płynie laur różowy; Ze łzą i z wielką błyskawicą w oku, Jakby mię wicher gnał błyskawicowy,
35 Lecę, a koń się na powietrzu kładnie - Jeśli napotka grób rycerzy - padnie.
Na Termopilach? - Nie, na Cheronei Trzeba się memu załamać koniowi, Bo jestem z kraju, gdzie widmo nadziei 40 Dla małowiernych serc podobne snowi Więc jeśli koń mój w biegu się przestraszy, To tej mogiły - co równa jest naszej.
Mnie od mogiły termopilskiej gotów Odgonić legion umarłych Spartanów; 45 Bo jestem z kraju smutnego ilotów, Z kraju - gdzie rozpacz nie sypie kurhanów, Z kraju gdzie zawsze po dniach nieszczęśliwych Zostaje smutne pół - rycerzy - żywych.
Na Termopilach ja się nie odważę 50 Osadzić konia w wąwozowym szlaku. Bo tam być muszą tak patrzące twarze, Że serce skruszy wstyd - w każdym Polaku. Ja tam nie będę stał przed Grecyj - duchem - Nie - pierwej skonam: niż tam iść - z łańcuchem.
Na Termopilach - jaką bym zdał sprawę? Gdyby stanęli męże nad mogiłą? I pokazawszy mi swe piersi krwawe Potem spytali wręcz - Wiele was było? Zapomnij, że jest długi wieków przedział. o Gdyby spytali tak, - cóż bym powiedział?!
Na Termopilach, bez złotego pasa, Bez czerwonego leży trup kontusza: Ale jest nagi trup Leonidasa, Jest w marmurowych kształtach piękna dusza: 65 I długo płakał lud takiej ofiary, Ognia wonnego, i rozbitej czary.
O! Polsko! póki ty duszę anielską Będziesz więziła w czerepie rubasznym; Póty kat będzie rąbał twoje cielsko, 70 Póty nie będzie twój miecz zemsty strasznym. Póty mieć będziesz hyjenę na sobie, I grób - i oczy otworzone w grobie.
Zrzuć do ostatka te płachty ohydne, Tę - Dejaniry palącą koszulę: 75 A wstań jak wielkie posągi bezwstydne, Naga - w styksowym wykąpana mule, Nowa - nagością żelazną bezczelna - Nie zawstydzona niczem - nieśmiertelna.
Niech ku północy z cichej się mogiły Podniesie naród i ludy przelęknie, Że taki wielki posąg - z jednej bryły, A tak hartowny, że w gromach nie pęknie, Ale z piorunów ma ręce i wieniec; Gardzący śmiercią wzrok - życia rumieniec.
85 Polsko! lecz ciebie błyskotkami łudzą; Pawiem narodów byłaś i papugą; A teraz jesteś służebnicą cudzą. Choć wiem, że słowa te nie zadrzą długo W sercu - gdzie nie trwa myśl nawet godziny: 90 Mówię - bom smutny - i sam pełen winy.
Przeklnij - lecz ciebie przepędzi ma dusza, Jak Eumenida przez wężowe rózgi. Boś ty, jedyny syn Prometeusza - Sęp ci wyjada nie serce - lecz mózgi. 95 Choć Muzę moją w twojej krwi zaszargam, Sięgnę do wnętrza twych trzew - i zatargam.
Szczeknij z boleści i przeklinaj syna, Lecz wiedz - że ręka przekleństw wyciągnięta Nade mną - zwinie się w łęk jak gadzina, I z ramion ci się odkruszy zeschnięta, I w proch ją czarne szatany rozchwycą; Bo nie masz władzy przekląć - Niewolnico!
Geneza
Romantycy uważali podróż za ważny element kształtowania swojego światopoglądu, rozwoju własnej duchowości. Szczególnie interesowało ich obcowanie z dziką, nieokiełznaną przyro- dą, poznawanie egzotycznych kultur, a także pamiątek przeszłości. Romantyków fascynował zwłaszcza tajemniczy Orient, dlatego wielu artystów i pisarzy tworzących w tej epoce wy- brało się w podróż w tym kierunku. Wśród miejsc, które Juliusz Słowacki odwiedził podczas wyprawy na Bliski Wschód, był Skarbiec Atreusza w pobliżu Myken, zwany także Grobem Agamemnona. Poeta zwiedził go 18 września 1836 r. Ta monumentalna budowla wywarła na nim wielkie wrażenie. Wspominał o tym w listach, a później (zapewne w 1839 r.) napisał wiersz, w którym wyraził swoje uczucia i refleksje wywołane tym doświadczeniem. Utwór noszący tytuł Grób Agamemnona włączył jako VIII pieśń do poematu dygresyjnego Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu.
SYMBOLIKA LUTNI I HARFY
Słowacki przeciwstawił w wierszu dwa światy poetyckie. Pierwszy, kreowany w romantycznej liryce, był nastrojowy, pełen melancholii oraz oderwany od rzeczywistości. Drugi - heroiczny, wielowymiarowy i zanurzony w realnym życiu - ukazywali w swoich dziełach twórcy anty- cznych eposów. Pierwszy symbolizuje lira, instrument boga piękna, Apollina, drugi - harfa, której struny służyły Homerowi do opiewania bohaterskich czynów uczestników walk spod Troi. Jednym z tych wojowników był Agamemnon, w którego grobowcu Słowacki uświadomił sobie, jaka przepaść dzieli jego muzę od muzy Homera. On, poeta romantyczny, dziecko swojej epoki, nie potrafi zamienić liry na harfę - jej struny pod jego palcami są nieme i pękają.
ROMANTYCZNA HISTORIOZOFIA
Refleksja nad pamiątkami przeszłości była dla romantyków ważna, ponieważ prowadziła do odkrycia prawd żywych procesów historycznych, reguł rządzących losami ludzi i narodów. Zwiedzanie grobu mitycznego bohatera pobudziło Słowackiego do rozważań na temat po- wtarzalności pewnych postaw i zachowań w dziejach różnych społeczeństw. Podmiot liryczny wiersza przywołuje dwie symboliczne bitwy antycznych Greków - w przesmyku termopilskim i pod Cheroneą. Pierwsza z nich jest świadectwem chwały, odwagi i gotowości do poświęcenia życia dla ojczyzny, druga zaś - nieudolności, tchórzostwa i braku wiary w zwycięstwo. Poeta dostrzegł analogię między klęską powstania listopadowego a porażką Greków pod Chero- neą. W obu przypadkach przyczynami przegranej były według niego brak ducha walki wśród obrońców ojczyzny i uznanie, że lepsze jest życie w niewoli niż bohaterska śmierć na polu bi- twy. Postawa ta została w wierszu przeciwstawiona heroizmowi Spartan i ich wodza Leonidasa pod Termopilami. Trzystu bohaterskich Spartan wolało zginąć niż się poddać.
DUSZA ANIELSKA I CZEREP RUBASZNY
Źródeł narodowej klęski, upadku powstania, należy zdaniem Słowackiego szukać w mentalno- ści polskiej szlachty, ukształtowanej przez sarmackie wady: prywatę, zamiłowanie do zbytku, anarchię. Polskę szlachecką poeta nazywa pawiem narodów i papugą, a samą szlachtę cze- repem rubasznym. Wini ją o nieudolne i pozbawione wiary w zwycięstwo poprowadzenie po- wstania, zarzuca jej słabość, wręcz tchórzostwo. Ma pretensję o to, że powstańcy nie zacho- wali się tak jak Spartanie pod Termopilami i po walce zostało smutne pół - rycerzy - żywych. Jednak nie cały naród jest według poety tak zepsuty jak szlachta. Nadzieję na odrodzenie daje lud, który nie wziął udziału w powstaniu. Jest on czysty, zdrowy moralnie, ma duszę anielską i może być fundamentem, na którym wyrośnie nowe społeczeństwo - wspaniałe, silne i po- zbawione szlacheckich wad.
POLEMIKA Z MESJANIZMEM
Swoje refleksje historiozoficzne i koncepcję walki narodowowyzwoleńczej Słowacki przeciw- stawia idei mesjanizmu. Według poety Polacy, aby odzyskać niepodległość, muszą odrzucić bierność, milczącą zgodę na los niewolników, oczyścić się duchowo - być gotowi na śmierć. Wzorem powinni być Spartanie spod Termopil. Tylko wtedy, gdy Polacy będą woleli umrzeć, niż żyć w niewoli, kraj zmartwychwstanie. Taki program walki zakładał ustawiczne organizo- wanie spisków i powstań. Naród, który jest gotowy na śmierć w imię wolności, będzie miał bowiem dostateczną siłę moralną i duchową, aby zwyciężyć.
MOTYW GROBU-KOLEBKI
Poeta wygłasza swój monolog liryczny w królewskim grobowcu, w miejscu wybranym nie- przypadkowo. Grób ma bogatą symbolikę - oznacza śmierć, pustkę, ciemność, ale również narodziny, zmartwychwstanie, nowy początek, triumf i przemianę. To właśnie w takim miejscu Słowacki formułuje swój przekaz na temat narodowego odrodzenia (Bom oto wstąpił w grób Agamemnona, / I siedzę cichy w kopule podziemnej, / […] Serce zasnęło, lecz śni). Romantycy niejednokrotnie postrzegali grób (grobowiec, mogiłę, kurhan) jako kolebkę nowego życia, za- powiedź odrodzenia. Ponadto mogiła ważnej postaci, bohatera służyła budowaniu jego legen- dy oraz kształtowaniu wzorców osobowych i postaw patriotycznych. Takie ujęcie tego motywu odnajdujemy w poezji Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego czy Cypriana Norwida.
Czemu służy w wierszu zestawienie przeszłości ze współczesnością, dziejów Grecji z losami Polski? Jakie refleksje podmiotu lirycznego na temat powinności poety wobec narodu ono wywołuje?
Przedstaw pojawiające się w utworze motywy mitologiczne. Jaką funkcję w kon- tekście jego przesłania pełni każdy z nich?
treść
Pomysł na napisanie wiersza zrodził się w czasie zwiedzania przez Słowackiego ruin sta- rożytnych Myken, kiedy to poeta spędził w samotności ponad godzinę, rozmyślając na grobie Atreusa, zwanym błędnie grobem Agamemnona (głównodowodzącego wojskami greckimi w czasie wojny trojańskiej).
Część pierwsza utworu jest nawiązaniem do pobytu poety w grobowcu i do refleksji, jakie atmosfera tego miejsca w nim wzbudziła. Podmiot liryczny korzy się przed historią, przed wielkością dawnych twórców (Homer), wyraża smutek z powodu niezrozumienia jego poezji przez współczesnych. Słowacki wspomina też dwie wielkie bitwy, które rozegrały się w starożytności. Były to: bitwa w wąwozie Termopile oraz pod Cheroneą. Termopile są do dziś symbolem męstwa i bohaterskiego oddania dla ojczyzny, Cheronea zaś - symbolem wstydu, hańby narodowej.
Druga część Grobu Agamemnona ma wyraźnie charakter polityczny. Poeta dokonuje zestawienia sytuacji starożytnej Grecji i XIX-wiecznej Polski, porównuje klęskę powsta- nia listopadowego do klęski Greków pod Cheroneą, odmawiając jednocześnie Polakom prawa do porównywania się z bohaterami bitwy pod Termopilami. Analizując przyczyny upadku Rzeczypospolitej, Słowacki oskarża szlachtę („czerep rubaszny”) o uwięzie- nie „anielskiej duszy” narodu polskiego. Poeta surowo ocenia rodaków. Polska stała się „papugą narodów”, Polacy zaś zatracili związki z tradycją, zagubili tożsamość narodową, zapatrzywszy się w obce wzory. Teraz trzeba walczyć o odzyskanie niepodległości, trzeba się zjednoczyć, mądrze i wytrwale wspólnymi siłami dążyć do jasno wytyczonego celu - do wolności. Słowacki przedstawia także wizję przyszłej ojczyzny jako „posągu z jednej bryły”. Sugeruje, że najpierw należy osiągnąć wewnętrzną jedność, a potem walczyć. W tej walce szczególną rolę przyznaje poezji, mającej być wyrazem narodowych przeżyć i dążeń. Poeta zas, w razie potrzeby, dla dobra narodu powinien zdobywać się na kon- struktywną krytykę.
treść II
Grób Agamemnona jest fragmentem Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu (Pieśń VIII). Do napisania utwo ru poetę zainspirowała podróż, którą w latach 1836-1837 odbył m. in. do Grecji, Egiptu Palestyny. W jej trakcie zetknął się ze śladami starożytnej historii, oglądał zabytki, podziwiał egzotyczne krajobrazy W Grecji zwiedzał grobowiec Agamemnona, widział mogiły bohaterów w Termopilach i na Cherones Echa wojen, i tych opisanych w mitologii, i tych mających miejsce w historii Grecji, świadczyły o boha terstwie Greków, ich determinacji w obronie wolności. Wyprawa na Wschód, przebywanie w miejscach ważnych, symbolicznych dla kultury europejskiej, skłoniły poetę do rozważań nad sensem narodowe go nieszczęścia, zachowaniem Polaków w czasie powstania listopadowego, losem emigranta -tułacza W utworze zostały podjęte ważne tematy życia narodowego.
W poszczególnych częściach dominują następujące tematy:
- opis grobu Agamemnona,
- rozmyślania osoby mówiącej o sobie, swym losie i poezji,
- zestawienie losów starożytnej Grecji ze współczesną Polską, porównanie walczących Greków z upad- kiem powstania listopadowego,
- obraz ojczyzny, refleksja nad losem Polski, przyczynami rozbiorów i klęski powstania, - wizja Polski przyszłości, Polski idealnej.
treść III
W czasie pobytu w Grecji w 1836 r. poeta odwiedził ruiny grobowca uchodzącego za miejsce pochówku króla Agamemnona. Swoje refleksje opisał w wierszu, który należy do najwybitniejszych przykładów polskiej poezji patriotycznej. Utwór jest fragmentem pieśni VIII poematu Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu.
Punktem wyjścia do rozważań o sytuacji Polski jest refleksja nad mitologią i histo- rią starożytnych Greków. Grób Agamemnona, dowódcy wyprawy na Troję, staje się symbolem potęgi i wielkich wartości, które uosabiali antyczni bohaterowie.
W grobowcu podmiot liryczny uświadamia sobie istnienie dwóch światów: po- etycko-lirycznego, oderwanego od rzeczywistego życia, który symbolizuje lira, i heroicznego, odsłaniającego realne życie. Słowacki uważa, że rolą poety jest od- krywanie prawdy trudnej, gorzkiej po to, by uleczyć naród ze słabości.
Słowacki w utworze przedstawia dwa obrazy Polski: obraz krytyczny, ukazujący ojczyznę taką, jaka jest, oraz obraz wyidealizowany ojczyzny takiej, jaką poeta chciałby, aby była. Obraz krytyczny odsłania przyczyny naszej słabości. Są to:
sarmackie wady (czerep rubaszny - samowola, prywata, warcholstwo; złoty pas i czerwony kontusz-duma i pycha, cenienie bogactwa i władzy bardziej niż dobra ojczyzny);
brak woli walki i zgoda na niewolę;
utrata tożsamości narodowej przez zapatrzenie w cudzoziemskie wzory (pa- wiem narodów byłaś i papugą”);
brak jedności, wytrwałości, konsekwencji w działaniu.
Postawa Polaków zostaje porównana z postawą starożytnych Greków. Słowac- ki przypomina dwie ważne bitwy starożytności. Termopile to miejsce, w którym nieliczny oddział Spartan przeciwstawił się armii perskiej. Dowódca Leonidas i jego żołnierze stali się symbolem heroizmu i poświęcenia. Tego zabrakło Pola- kom. W bitwie pod Cheroneą Grecy ponieśli klęskę, dlatego stała się symbolem tchórzostwa, zwątpienia i słabości. Brak ducha walki prowadzi do niewoli, czego doświadczyli Polacy po klęsce powstania listopadowego.
Gatunek
Wiersz należy do liryki pośredniej, opisowej. Jest jednym z najwybitniejszych przykładów potskiej roman tycznej poezji patriotycznej.
Wezwanie do heroicznego czynu
Romantyczny poeta przywołuje w wierszu znaczą ce w dziejach Greków wydarzenia: obronę Termopil, która stała się symbolem wielkiego bohaterstwa, oraz klęskę pod Cheroneą, oznaczającą koniec nie- podległej Grecji. Porównuje te epizody z najnowszą historią Rzeczpospolistej i z goryczą stwierdza, że Polacy nie byli w stanie zdobyć się na heroizm sta- rozytnych Spartan. Mimo klęski Słowacki próbuje podtrzymać w rodakach ducha walki i wzywa ich do podjęcia bohaterskich czynów.
Polemika z mesjanizmem
Swoją koncepcję walki Słowacki przeciwstawił Mic- kiewiczowskiej idei mesjanizmu. Zdaniem poety Polacy, aby odzyskać wolność, powinni odrzucić
bierność i milczącą zgodę na los ofiary - muszą być gotowi na walkę i śmierć. Ich wzorem mogą być pod tym względem Spartanie spod Termopil
