Tango - Sławomir Mrożek Flashcards
Eleonora
jest żoną Stomila, matką Artura oraz kochanką Edka. Na początku dramatu ubrana jest wpajacyk” do spania. Jest kobietą wyzwoloną, która nie kieruje się w życiu żadnymi zasadami. Jej pokolenie walczyło z panującymi normami i tradycją. Wyszła za Stomila, ponieważ była zafascyno- wana nim w młodości, jako artystą, eksperymentatorem teatru. Swego kochanka Edka uważa za wzór prostoty.
należy do pokolenia, które ostatecznie zniszczyło stare formy; szuka coraz to nowych życiowych podniet, znudzona codziennością mieszczańskiego domu, zachwyca się prymitywizmem Edka, swego kochanka
Eleonora - matka Artura, uważa się za nowoczesną, wyzwoloną kobietę, a zerwanie z mieszczańskimi konwenansami poczytuje sobie za sukces; odrzuca dotychczasowe wartości obowiązujące w życiu społecznym, podobnie jak Stomil nie proponuje nic w zamian, doprowadza tym samym do anarchii iostatecznej katastrofy.
Eugeniusz
jest bratem Eugenii, starszym siwym panem. Ma na sobie żakiet, szeroki krawat ze szpilką, szorty, stare znoszone lakierki, i okulary w złotej oprawce. Z trudem wciela się w narzuconą rolę człowieka wyzwolonego z formy - jest bardzo dobrze wychowany i nieśmiały. Jest jedyną osobą wspierającą Artura w jego staraniach, jednak po śmierci siostry opowiada się po stronie Edka - okazuje się konformistą.
rówieśnik babci, uległy wobec silnej władzy, ponoć tęskni za dawnymi formami i po- rządkiem, jak zapewnia Artura, któremu pomaga spacyfikować rodzinę; konformista, szybko podporządkuje się władzy Edka
Brat Eugenii, nieśmiały, zahukany, marzy o po- wrocie czasów sprzed rewolucji obyczajowej, ale potrafi też być okrutny i dwulicowy.
brat Eugenii należący do najstarszego pokolenia, nie jest w stanie podjąć decyzji, jakie stanowisko reprezentuje, jednocześnie zachowuje dawne przyzwyczajenia i dąży do nowoczesności: naiwny, nieśmiały, spiskuje z Arturem, ale nie przeciwstawia się zdecydowanie Edkowi. Jego postawa symbolizuje bezsilność polskiej inteligencji wobec władzy. W finałowej scenie tańczy tango z Edkiem, ostatecznie ulegając jego dominacji
Geneza utworu
Dramat powstał w latach 60. XX wieku, kiedy Polska była zdominowana przez władzę komunistyczną, autor znalazł się na emigracji, a w Europie dokonywała się rewolucja obyczajowa. Dzieło po raz pierwszy wydano w pismie „Dialog” (1964 r.).
Ala
jest kuzynką Artura, osiemnastoletnią dziewczyną pozbawioną zasad obyczajowych. Zgadza się wyjść za mąż za Artura w przekonaniu, iż ślub nie jest wynikiem miłości, lecz dążeniem Artura do przywrócenia formy. Zdradza jednak Artura z Edkiem, co staje się przyczyną załamania Artura i jednym z powodów jego śmierci.
kuzynka Artura, miała zostać jego żoną, ale do ślubu nie dochodzi, poszukuje mi- łości i kontaktu emocjonalnego w związku z Arturem, ale nie czuje się kochana; zdradza Artura z Edkiem, co powoduje załamanie narzeczonego, a tę chwilę słabości wykorzystuje Edek
Młoda, atrakcyjna dziewczyna, narzeczona Ar- tura. Imponuje jej wyzwolona postawa rodziny Stomilów, sama jednak jest zagubiona i pełna sprzeczności, ulega zarówno Arturowi, jak i pry- mitywnej sile Edka.
narzeczona Artura, ładna, młoda dziewczyna zagubiona w świecie zdegradowanych zasad i cha- osu obyczajowego, bezwolnie godzi się na ślub z Arturem, chociaż niepokoi się, że ten pragnie trady- cyjnego ślubu nie z miłości, ale w imię zasad; niezdecydowana i pełna sprzeczności.
Rozpad rodziny.
W rodzinie Artura tradycyjne podziały i role uległy zniszczeniu. Rodzice nie wychowują syna w tradycyjny sposób, nie w tym celu bowiem wywalczyli brak norm i tradycji. Tymczasem Artur chciałby skłonić matkę, by była przykładną żoną, a ojca namawia do pozbycia się jej kochanka. Sam chce wziąć ślub i zostać mężem oraz głową rodziny. Jednak ponosi klęskę, gdyż uzmysławia sobie, iż jego ślub będzie jedynie nic nieznaczącą ceremonią: Co to znaczy ta maskarada? Przywrócenie w rodzinie porządku i ładu kończy się więc fiaskiem.
Treść:
Dramat Mrożka przedstawia bunt Artura, syna awangardowego artysty Stomila i jego żony Eleonory, wnuka baba Eugenii, Bohater uważał, że dorasta w świecie bez zasad i by przywrócić tradycyjny ład, zdecydował się na kika kroków: namówił ojca do zakończenia romansu Eleonory ze stałym bywalcem domu prostakiem Edkiem, posta- now il wziąć tradycyjny ślub z kuzynką Alą, w końcu zdecydował się na zastosowanie wobec niepokornej rodziny przemocy i terroru. Poniósł jednak klęskę - zginął w walce z Edkiem, który przejął władzę nad rodziną i w koń- cowej scenie zatańczył tango z podporządkowanym mu wujem Eugeniuszem.
Stomil
jest ojcem Artura i zdradzanym mężem. W młodości był buntownikiem, który przyczynił się do odrzucenia tradycji i norm. Jego pasją życiową była sztuka i eksperymentowanie. Nie rozumie rozterek własnego syna. Dawny intelektualista zmienił się w zaniedbanego mężczyznę, który w domu ma niewiele do powiedzenia. Niezdolny do jakiegokolwiek czynu, nadal wierzy, że sztuka może stać się podstawą nowego świata. Nosi niechlujny i porozpinany strój, co podkreśla rozkład jego osobowości.
eksperymentator, artysta, chlubi się uczestnictwem w rewolucji obyczajowej, bu- rzącej dawne formy rzeczywistości, namawia syna do buntu, jest bierny, nie potrafi sprzeciwić się Edkowi - intruzowi w domu, toleruje zdradę żony, nie chce podpo- rządkować się synowi, gdy ten próbuje przywracać światu formę (gorset)
• Ojciec Artura, awangardowy artysta, inteligent li- berat. Niechlujny i bierny, interesują go tylko wła- sne eksperymenty teatralne, dużo teoretyzuje, ale nie podejmuje żadnych działań - nie reaguje na zdradę żony, nie przeciwstawia się Edkowi.
Stomil - awangardowy artysta eksperymentujący ze środkami artystycznego wyrazu, ale w rezultacie niemający nic do przekazania światu bezwolny abnegat, który pogrążył się w bylejakości i próbuje nadać temu stylowi głębsze znaczenie. Nie jest w stanie przeciwstawić się Edkowi, akceptuje niewier- ność żony.
Problematyka:
Utwór zaskakującą i groteskową fabułą oraz łączeniem różnych poetyk nawiązuje do teatru absurdu.
Rzeczywistość w nim jest pełna chaosu, sprzeczności i nonsensu, co służyło odzwierciedleniu absurdu ludzkiej egzystencji. Mrożek sięgnął po ten gatunek, by skrytykować współczesną mu sytuację społeczną i polityczną. Rodzina Artura, podobnie jak współczesne autorowi społeczeństwa europejskie, ulegały rozkładowi: rozpadały się więzi międzyludzkie, degradowały wartości, a konflikt pokoleniowy obnażał cywilizacyjne zagrożenia. Utwór jest również oceną rzeczywistości PRL-u. Rządy Edka to alegoria „dyktatury ciemniaków”, jak w owym czasie określano tych, którzy sięgali po władzę, a charakteryzowali się brutalnością, bezczelnością i chamstwem. Taniec z końcowej sceny jest momentem triumfu bezmyśłnej władzy nad bezwolną inteligencją, cierpką oceną polskiego społeczeństwa.
Mrożek świadomie operuje w dramacie groteską i absurdem, za pomocą których obala mity sztuki awangardowej. Forma, o której pisał Gombrowicz, przestała być potrzebna, jest bezużyteczna w czasach, w których brak jest idei. Stąd przesłanie utworu: sama forma nie ocali świata.
Budowa utworu, język, styl, środki artystyczne
Utwór składa się z trzech aktów, kompozycja utworu jest rozluźniona. Wymowa utworu jest tragiczna, jednak katastrofa w finale, pokazana z przymrużeniem oka, traci swój patos. W „Tangu” dominuje absur- dalny komizm przejawiający się w kreacji świata przedstawionego bohaterów oraz sytuacji. Język utworu jest specyficzny, gdyż Mrożek zderza ze sobą różne style wypowiedzi, co daje komiczny efekt: Człowiek sięga po samego siebie, zrzuca starych bogów i siebie stawia na piedestale. Pękają skorupy, pusz czają okowy Edek mówi językiem potocznym, wulgarnym: Co się będę opieprzał. Artur w słowach: W rozumie był mój grzech i abstrakcji, córce-wszetecznicy jego parodiuje styl biblijny.
Społeczeństwo i relacje międzyludzkie.
Ukazanie relacji rodzinnych w utworze służy rozważaniom na temat współczesnej kultury. Mrożek pokazuje dwa wzorce społeczeństwa: tradycyjny, oparty na konwenansach, do którego przywrócenia dąży Artur, i nowoczesny, uznający prawo jednostki do wolno- ści i ekspresji. Jednak okazuje się, że drugi wzorzec prowadzi do całkowitej anarchii, zaś pierwszy jest jedynie pustą formą.
Władza i dyktatura.
Mrożek nadał utworowi wymiar dramatu politycznego. Edek reprezentuje brutalną i prymitywną siłę zdolną do podporządkowania i sterroryzowania grupy ludzi. W podobny sposób funkcjonuje totalitaryzm nie są to rządy subtelne, lecz prostackie i brutalne. Nieliczna zdeter minowana grupa może łatwo zaprowadzić swoje porządki, jeśli inteligencja zgadza się na rezygnację z wszelkich zasad moralnych i obyczajowych w imię postępu.
Eugenia
jest babcią Artura: stara, ale czerstwa i ruchliwa, czasem tylko cierpi na starcze zapaści. Nie jest tradycyjną babcią, bardzo lubi grać w karty. Ubiera się dziwacznie w jaskrawą suknię z trenem, na nogach ma trampki, na głowie czapkę - dżokejkę. W akcie III jest ubrana jak staroświecka babcia, porusza się sztywno, narzeka na nudę, w końcu kładzie się na katafalku i umiera.
przedstawicielka najstarszego pokolenia, babcia zachowuje się jak młoda i zbunto- wana dziewczyna, gra w karty, chodzi nowocześnie ubrana, nie jest szanowana przez nikogo, Artur często wygania ją na katafalk, gdzie ma siedzieć za karę: jej śmierć daje Arturowi impuls - zrozumiał, że prawdziwą władzą jest panowanie nad życiem i śmiercią
Babcia Artura, zdziecinniała staruszka, której wygląd i zachowanie przeczą stereotypowi osoby w podeszłym wieku (ubrana w dżokejkę, jaskra- wą suknię z trenem, trampki; rzuca przekleństwa i gra w karty).
babcia Artura, reprezentująca najstarsze pokolenie, zafascynowana Edkiem, z którym gra w karty na jego zasadach, ubrana w staroświecką suknię, trampki i džokejkę stara się uchodzić za nowoczesną staruszkę. Jest karana przez wnuka za niegodne w jej wieku zachowanie leżeniem na katafalku. Umiera w czasie trwania akcji dramatu.
Artur
syn Eleonory i Stomila. Jest najwyżej dwudziestopięcioletni, prawidłowo rozwinięty, dorodny i regularny. Studiuje trzy fakultety, w tym medycynę i filozofię. Ubiera się elegancko (w garnitur). Zostal wychowany w rodzinie, której członkowie nie kierują się żadnymi normami, wobec tego buntuje się przeciw ich brakowi: nie mogę przecież być konformistą. Mam już swoje lata. Do matki ma pretensje o to, że zdradza Stomila z prostakiem Edkiem, ojcu ma za złe, że ten nie reaguje na zdradę żony oraz że wiecznie chodzi w piżamie. Artur czyni wysiłki, by bliskim przywrócić ich tradycyjne role, ale jego starania nie przynoszą rezultatów. Chce się ożenić ze swoją kuzynką, wierząc, że rytuał ślubu wpłynie na zmianę postaw rodziny. Gdy staje się to niemożliwe do zrealizowania, umiera (zostaje zabity przez Edka).
student, człowiek o szerokich horyzontach, chce żyć w świecie porządku moralnego i odbudować zniszczony przez pokolenie rodziców system wartości, poszukuje drogi oddziaływania na rodzinę; najpierw odnajduje tradycyjną formę i dzięki niej pra- gnie przywrócić tradycyjny ład; gdy forma ślubu okazuje się pusta, bezwartościowa, we władzy absolutnej nad życiem i śmiercią widzi szansę dla świata; załamany zdradą Ali, zostaje podstępnie zaatakowany i pokonany przez Edka
• Młody człowiek, zbuntowany przeciwko swojej nowoczesnej rodzinie. Irytują go anarchia i cha- os panujące w domu Stomilów. Tęskni za ładem i porządkiem, życiem regulowanym tradycyjnymi zasadami. Chce zostać lekarzem, a nie artystą.
• Samotny i sfrustrowany, ma poczucie wyższości intelektualnej i moralnej nad otoczeniem, któ- remu chce narzucić swoją wolę. Często poucza i strofuje domowników, przyjmuje wobec nich postawę kaznodziei.
• Ma cechy bohatera romantycznego, idealisty tyranizującego innych ludzi jakoby dla ich wła- snego dobra.
przedstawiciel najmłodszego pokolenia inteligencji, wrażliwy i pragnący odmiany rzeczywisto- ści 21-letni student, zbuntowany wobec wizji świata, jaką reprezentują jego rodzice, którzy w przekona- niu Artura doprowadzili do degradacji wartości stanowiących gwarancję stabilności życia. W sposób szczególny walczy z fascynacją pozostałych członków rodziny osobą prymitywnego Edka. Jako samot- ny buntownik zmierzający się ze światem w imię wyższych wartości jest współczesnym typem boha- tera romantycznego (osamotniony buntownik, przeżywa rozterki, nie jest rozumiany przez otoczenie).
Edek
jest kochankiem Eleonory. To osobnik w najwyższym stopniu mętny i podejrzany. Gra w karty z Eugenią i Eugeniuszem. Jest nieogolony i niechlujny. Skupia w sobie takie cechy jak prostactwo, wulgarność i chamstwo. Pozbawiony jest wszelkich norm i form, reprezentuje fizyczną siłę, która ostatecznie zwycięża.
służący, kochanek Eleonory i Ali, intruz, człowiek niewiadomego pochodzenia, wkrada się w łaski domowników, tolerują go wszyscy oprócz Artura; kiedy jednak Artur odkry- wa źródła prawdziwej władzy, odwołuje się do siły Edka; ten zwraca się przeciwko niemu, zabija, a następnie wchodzi w jego rolę i zaczyna twardą ręką rządzić rodziną Stomilów
Prymityw, prostak i cham, uosobienie brutalnej siły i zwierzęcych instynktów. Sprytny i elastycz- ny, cierpliwie czeka na okazję, aby przejąć władzę nad domownikami; dostosowuje swoje zachowa- nie do okoliczności.
Edek - To tylko Edek”, mówią bohaterowie - inteligenci, fascynując się jego prymitywnymi zachowa- niami i przyzwalając na poszerzanie jego wpływów w domu. Niechlujny wygląd Edka odzwierciedla jego prostactwo i bezwzględność, dzięki którym przejmuje władzę. Nielubiany przez Artura, który nie godzi się na dyktowane przez Edka zasady, wykorzystuje sprzyjającą sytuację, aby zdominować pozostałych członków rodziny, a jego zwycięstwo nad słabą inteligencją symbolizuje finałowe tango, które tańczy w butach zabitego przez siebie Artura nad jego zwłokami, zmuszając do wspólnego tańca wuja Euge- niusza
Groteska
jest kategorią estetyczną, która charakteryzuje się połączeniem w jednym dziele pier wiastków przeciwstawnych, takich jak tragizm i komizm, fantastyka i realizm, piękno i brzydota. Utwory groteskowe charakteryzują się niejednorodnością stylistyczną, obecnością absurdu i dziwności, defor macją rzeczywistości
Groteska to jedna z podstawowych kategorii estetycznych, charakterystyczna dla różnych epok i różnych rodzajów sztuki, przejawiająca się tendencją do deformacji rzeczywistości, alogiczności, operowaniem poetyką snu, przemieszaniem kategorii estetycznych (tragizm, komizm), purnonsensownym humorem i absurdem, nieprzystawalnością poszczególnych elementów dzieła (np. styl i bohaterowie), wyolbrzymianiem cech, karykaturą, fascynacją brzydotą, posługiwaniem się parodią. Groteska to nie tylko zabawa, ale także próba interpre- tacji świata, który nie poddaje się tradycyjnym osądom. W grotesce strach i przerażenie bez ustanku rozbrajane są przez śmiech.
Absurd
jest kategorią określającą bezcelowość, niedorzeczność i nonsens.
Absurd to sformułowanie, myśl, sytuacja pozbawiona sensu, niedorzeczność. Pojęcie absurdu nabrało szczególnego znaczenia w filozofii egzystencjalnej jako istotne doznanie bytu. W okresie dwudziestolecia międzywojennego i po II wojnie światowej rozwija się tzw. teatr absurdu, posługujący się groteską i parodią, obfitujący w nieprawdopodobne sytuacje, w którym występują bohaterowie pozbawieni motywacji psychologicznej.
Gatunek literacki: dramat groteskowy (odmiana teatru absurdu).
Utwór ma strukturę dramatu: podzielony jest na akty, zawiera tekst główny oraz poboczny (didaskalia), o dziejącej się akcji czytelnik dowiaduje się z bezpośrednich wypowiedzi bohaterów (dialogi i monologi). Jest to dramat groteskowy, ponieważ kompozycja utworu jest luźna, przedstawione są w nim groteskowe sytuacje i występują w nim absurdalne dialogi. Zgodnie z konwencją teatru absurdu, bohaterowie utworu nie są postaciami zindywidualizowanymi i prawdopodobnymi psychologicznie, zaś niektóre ich cechy są przejaskrawione.
PROBLEMATYKA SPOŁECZNO-OBYCZAJOWA
Świat ukazany przez Mrożka jest chaosem. Nie rządzą nim ustalone prawa i nie ma w nim wartości. Po rewolucji obyczajowej wszystko stało się dozwolone. Eugenia, Stomil, Eleonora i Ala godzą się z takim stanem rzeczy. Eleonora bez wstydu przyznaje się do zdradzania męża: „Ja sypiam z Edkiem od czasu do czasu”. Stomilowi zdaje się to nie przeszkadzać, a ogólny chaos nie daje mu się we znaki: „Żyjemy swobodnie”. Ala jest amoralna albo taką udaje. Przyznaje się Arturowi, że zdradziła go z Edkiem: „Myślałam, że ci to obojętne. Przecież żenisz się ze mną tylko dla zasady”. Buntowani przez Artura bohaterowie powoli tracą jednak ten psychiczny komfort. Stomil zaczyna czuć się nieswojo w roli zdradzanego męża. Ala pyta Eleonorę: „Dlaczego wy wszyscy pogardzacie sobą nawzajem?” i w odpowiedzi słyszy: „Sama nie wiem. Może dlatego, że nie mamy się za co szanować”.
W świecie pobawionym zasad i norm, podporządkowanym prawom biologii nie ma miej- sca na wartości. Próba Artura nie może się powieść, ponieważ bohater pragnie narzucić swo- jej rodzinie jedynie zewnętrzne formy, a w ten sposób wartości nie da się odbudować. Artur i Ala koncentrują się na ślubie, nie na miłości. Nie wiadomo jednak do końca, czy to uczucie było prawdziwe, czy wyznanie było jedynie wynikiem chwili i przejawem formy. Takie wątpliwości ma Stomil. Gdy Ala mówi: „On mnie kochal, tego mi już nikt nie odbierze”, Stomil pod nosem stwierdza: „Przypuśćmy, że to była miłość”.
OSTRZEŻENIE PRZED TOTALITARYZMEM
W finale dramatu Stomil uświadamia sobie, że nie ma powrotu ani do natury, ani do kon- wencji, umowy, która zapoczątkowała istnienie cywilizacji i społeczeństwa. Przeciwko temu staje bowiem naga sila uosobiona przez Edka. Gdy Artur rezygnuje ze ślubu, śmierć babci uświada mia mu, że tylko władza nad ludzkim życiem i śmiercią daje panowanie nad światem. Wieść o zdradzie Ali wzbudza w nim nienawiść do Edka. W starciu obu bohaterów wygrywa siła, czyli Edek, i odtąd on panuje nad sytuacją. Edek to przemoc w czystej postaci, niepoparta żadną ide ologią. Kiedy w finale Edek tańczy z Eugeniuszem argentyńskie tango La Cumparsita, nie sta nowi to już przejawu buntu wobec tradycji, ale jest demonstracją siły. Zebranym w salonie Edek zapowiada rządy twardej ręki”: „Teraz moja kolej. Wy będziecie mnie słuchać (…) A dlaczegóż by nie? Widzieliście, jaki mam cios. Ale nie bójcie się, byle cicho siedzieć, nie podskakiwać, wważać, co mówię, a będzie wam ze mną dobrze, zobaczycie. Ja jestem swój chłop. I pożartować mogę, i zaba wić się lubię. Tylko posłuch musi być”. Edek dochodzi do władzy drogą zamachu stanu i obej muje totalitarne rządy. Jego postać jest dowodem na to, że jedyną ideą, którą można stworzyć z niczego, jest władza. Edek, pozbawiony skrupułów, jest nieludzki, bezmyślny i dlatego jest taki groźny. Jego osobę można traktować jako symbol rządów totalitarnych charakterystycznych dla XX wieku, symbol zwycięstwa siły „chamów” nad inteligencją. Terror, zastraszenie, totalitaryzm skutecznie niszczą dawny porządek i zniewalają słabsze jednostki (Eugeniusz). Zwycięstwo Edka jest ostrzeżeniem przed skutkami dyktatorskiej władzy opartej na przemocy. Niektórzy krytycy dopatrywali się w utworze odniesień do aktualnej sytuacji Polski pod rządami komunistycznymi, w której rządziła siła i przemoc, a niewygodnych przedstawicieli inteligencji odsuwano od życia publicznego, szykanowano, zamykano w więzieniach.
Groteska i absurd w Tangu:
⚫ odwrócenie tradycyjnych ról: pokolenie dzieci (Artur) nie może zbuntować się przeciwko pokoleniu rodziców, gdyż oni obalili już wszelkie normy;
⚫ czarny humor: jedną z metod wychowawczych Artura wobec babci jest wysyłanie jej na ka- tafalk;
⚫ parodie literackie: Eugenia zwraca się do Artura słowami będącymi parafrazą kwestii z Hamleta W. Szekspira - „I pomyśleć, że jesteś z nas najmłodszy. Dlaczego nie idziesz do klasztoru?”;
karykaturalność i przerysowanie postaci: Edek jako stereotypowy „cham”, ćwierćinteligent jest postacią typową dla wielu dramatów Mrożka;
⚫ łączenie przeciwstawnych kategorii estetycznych (np. komizmu i tragizmu): na wieść o zbliżającej się śmierci Eugenii jej brat wykrzykuje: „Geńka, dosyć tych ekstrawagancji! Co 10 za umieranie! Tego nigdy nie było w naszej rodzinie!”;
absurdalny finał sztuki: propagowana przez pokolenie Stomila wolność doprowadziła do zniewolenia przez Edka;
⚫ deformacja świata: doprowadzenie do granic absurdu konsekwencji realizowania w życiu haseł absolutnej wolności;
⚫ zderzenie stylu wysokiego i niskiego: „Stomil się zapiął. Nowe życie przed nami”
Groteskowy obraz świata pogrążającego się w absur dzie; karykaturalność, absurd i przerysowanie postaci i sytuacji stanowi wyraz zmian prowadzących do destruk cji istniejącego porządku
