Elegia o… [chłopcu polskim] - Krzysztof Kamil Baczyński Flashcards
Elegia o… [chłopcu polskim] - Krzysztof Kamil Baczyński
Oddzielili cię, syneczku, od snów, co jak motyl drżą,
haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią,
malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg,
wyszywali wisielcami drzew płynące morze.
Wyuczyli cię, syneczku, ziemi twej na pamięć
gdyś jej ścieżki powycinał żelaznymi łzami.
Odchowali cię w ciemności, odkarmili bochnem trwóg,
przemierzyłeś po omacku najwstydliwsze z ludzkich dróg.
I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc,
i poczułeś, jak się jeży w dźwięku minut — zło.
Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką.
Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?
ELEGIA - GENEZA I CECHY GATUNKOWE
Elegia wywodzi się z literatury antycznej. Początkowo gatunek ten był uprawiany w Grecji, później - również w Rzymie, między innymi przez Owidiusza. W starożytności elegię pisano w formie dystychu (stąd nazwa dystych elegijny). Zwykle była pieśnią żałobną, lamentacyj-ną, śpiewaną podczas pogrzebu, powstawały jednak - zwłaszcza w Rzymie - także elegie miłosne, polityczne czy biesiadne. Z biegiem czasu rygory wersyfikacyjne uległy rozluźnieniu. W czasach nowożytnych (od XVI w.) elegię rozumie się jako poważny, refleksyjny utwór utrzymany w tonie skargi, żalu, dotyczący przemijania, śmierci, dawnej miłości czy utraconej ojczyzny. W odróżnieniu od trenu, który opowiada o zaletach i zasługach konkretnej, bliskiej osoby zmarłej, elegia mówi zwykle o śmierci w sensie ogólnym, śmierci osób publicznych, narodzie czy pojęciach abstrakcyjnych i wyraża generalne refleksje na temat bólu i nieszczęś-cia. Często indywidualne przeżycia łączą się w niej z metafizycznym namysłem nad światem i ludzką egzystencją.
MOTYW MATKI
W literaturze polskiej motyw matki ma bardzo długą tradycję. Początkowo był związany z kul-tem maryjnym, czego przykładem jest pierwsza polska pieśń religijna Bogurodzica. Bardzo popularny był również, zaczerpnięty z liryki łacińskiej, topos stabat Mater Dolorosa [doloroza] (łac. ‘stała matka boleściwa’), mówiący o cierpieniu Matki Boskiej pod krzyżem. Najbardziej znanym średniowiecznym utworem, który porusza ten temat, jest Lament świętokrzyski, znany też jako Posłuchajcie, bracia miła, lub Żale Matki Boskiej pod krzyżem. Figurę Matki bolejącej odnajdziemy m.in. w III części Dziadów Mickiewicza w postaci pani Rollison. Motyw ten znalazł szczególne miejsce w literaturze romantycznej, zwłaszcza w poezji Adama Mickiewicza i Juliu-sza Słowackiego. Mickiewicz w wierszu Do matki Polki wykreował charakterystyczną dla pol-skiej kultury postać cierpiącej matki żołnierza i patrioty. W późniejszych epokach do motywu matki nawiązywali m.in. Maria Konopnicka, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, poeci Skaman-dra, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Konstanty Ildefons Gałczyński czy Tadeusz Różewicz
