Ocalony - Tadeusz Różewicz Flashcards
Ocalony - Tadeusz Różewicz
Mam dwadzieścia cztery lata
Ocalałem
Prowadzony na rzeź.
To są nazwy puste i jednoznaczne:
Człowiek i zwierzę
Miłość i nienawiść
Wróg i przyjaciel
Ciemność i światło.
Człowieka tak się zabija jak zwierzę
Widziałem:
Furgony porąbanych ludzi
Którzy nie zostaną zbawieni.
Pojęcia są tylko wyrazami:
Cnota i występek
Prawda i kłamstwo
Piękno i brzydota
Męstwo i tchórzostwo.
Jednako waży cnota i występek
Widziałem:
Człowieka który był jeden
Występny i cnotliwy.
Szukam nauczyciela i mistrza
Niech przywróci mi wzrok słuch i mowę
Niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia
Niech oddzieli światło od ciemności.
Mam dwadzieścia cztery lata
Ocalałem
Prowadzony na rzeź. źródło: https://poezja.org/wz/Tadeusz_Rozewicz/1187/Ocalony
ODBICIE BIOGRAFII W POEZJI
Tematyka wierszy poety jest ściśle związana z jego biografią, Wojna, śmierć brata, bliskie relacje z matką, życie w powojennej Polsce i przemiany kulturowe II połowy XX w. na trwałe ukształtowały poetycką wrażliwość artysty.
PUNKT ZWROTNY - WOJNA
Tadeusz Różewicz należał do pokolenia Kolumbów. Wojna, której boleśnie doświadczył, to główny temat jego wczesnej twórczości. Powszechnie uważa się, że poezja Różewicza stano-wi odpowiedź na pytanie filozofa Theodora W. Adorna o to, czy możliwe jest tworzenie poe-zji po Oświęcimiu. Różewicz daje bowiem poetyckie świadectwo w imieniu zamordowanych i ocalonych. Czas wojny jest w jego poezji czasem duchowego i materialnego zniszczenia, upadku człowieczeństwa, zatarcia granic między dobrem a złem. Opisuje świat, w którym nie ma miłości, nadziei ani wiary.
POETA WOBEC KULTURY
Różewicz to poeta kultury w jego wierszach występują liczne odwołania do sztuki (przy-kładem jest wiersz Francis Bacon czyli Diego Velázquez [welaskes] na fotelu dentystycznym). które poeta realizuje nie poprzez opis dzieł, lecz w refleksji na ich temat oraz za pośrednic-twem kompozycji literackiej, naśladującej techniki malarskie (np. technikę kolažu). Jedno-cześnie, jako wnikliwy obserwator, Różewicz dokonuje diagnozy i krytycznej oceny kultury współczesnej. Jego utwory powstałe w drugiej połowie XX w. są głosem sprzeciwu wobec upadku wartości i relatywizmu moralnego. Wojna zburzyła bowiem dawny porządek, a nowa rzeczywistość jest dla człowieka niezrozumiała, obca. Ludzie, których wrażliwość i osobowość kształtowały się pod wpływem doświadczeń wojennych, nie potrafili się odnaleźć w powojen-nej rzeczywistości, najpierw skażonej komunizmem, potem konsumpcjonizmem. W swoich utworach poetyckich Różewicz ukazuje świat, w którym człowiekowi trudno jest odróżnić dobro od zła, kicz od sztuki, piękno od brzydoty. Również w nowatorskich i rewolucyjnych dramatach, takich jak debiutancka sztuka Kartoteka i późniejsza Kartoteka rozrzucona, eks-ponuje zagubienie człowieka. Tworzy postać antybohatera - człowieka bezsilnego wobec zjawisk i ludzi, którzy dążą do konfrontacji z nim. W utworach dramatycznych pisarz sięga do tradycji teatru absurdu i nadaje mu oryginalny charakter, co sytuuje go w czołówce klasyków awangardy teatralnej XX w.
RODZINA
Szczególne miejsce w twórczości Różewicza zajmują dzieła, które poświęcił swoim najbliż-szym. Książka Nasz starszy Brat, wydana w 1992 r., to hołd oddany Januszowi i dowód na to, że tragiczna śmierć brata na trwałe odcisnęła piętno na pamięci Różewicza. W publikacji znalazły się próby literackie Janusza, jego wiersze, opowiadania i listy. Obok nich Różewicz umieścił wspomnienia rodziny i przyjaciół, ich opowieści o Januszu. Matce, Stanisławie, poeta poświęcił zaś zbiór wspomnień i poezji Matka odchodzi z 1999 r.
NOWATORSTWO POEZJI RÓŻEWICZA
Doświadczenia wojenne Różewicza odnalazły odzwierciedlenie w strukturze jego dzieł. Utwory poety często sprawiają wrażenie kolażu czy kartoteki, a ich fragmentaryczność ma oddawać deformację świata. Różewicz stosuje wiersz wolny, ale nadaje mu oryginalny, niepowtarzalny kształt. Poetyka wierszy Różewicza była do tego stopnia nowatorska, że uważa się, iż dał on początek współczesnej szkole polskiego wiersza. Badacze literatury odnotowali, że Różewicz wprowadził do rodzimej literatury nowy system wersyfikacyjny, nazwali go wierszem różewi-czowskim (występuje także termin wiersz postawangardowy, podkreślający nawiązanie do poetyki wierszy awangardzistów). Jest to wiersz wolny, a więc nienumeryczny, bezrymowy. Utwory mają charakter sprawozdania, odznaczają się skrótowością, są przykładem powścią-gliwości wypowiedzi, ukazują kontrast pomiędzy tematem a sposobem mówienia o ním. Ten rodzaj ekspresji badacze nazwali poetyką ściśniętego gardła. Różewicz bardzo oszczęd-nie używa środków stylistycznych. Jeszcze innym wyrazem nowatorstwa wierszy Różewicza jest kompozycja wywołująca skojarzenie z malarstwem kubistycznym. W niektórych swo-ich utworach poeta zestawia obok siebie elementy odrębne zarówno pod względem zna-czeniowym, jak i kompozycyjnym. Mimo to powstaje, podobnie jak na obrazach kubistów, spójna całość.
Wiersz wolny
Rodzaj wiersza, w którym nie jest przestrzegana zasa-da rytmicznej powtarzalno-ści elementów brzmienio-wych. Wersy są najczęściej różnej długości i nie są do siebie podobne pod wzglę-dem liczby sylab ani liczby akcentów. Wiersz wolny może często zbliżać się swoim rytmem do prozy.
ŚWIADECTWO OCALONEGO
Wiersz Ocalony pochodzi z tomu Niepokój obejmującego utwory Różewicza z lat 1945-1946. Już w tych wczesnych wierszach ujawnia się nowatorstwo formy, która stała się wyróżnikiem jego stylu. Poeta, mówiąc o wojnie, unika patosu, używa rzeczowego, konkretnego języka. Stosuje także charakterystyczną dla poetyki ściśniętego gardła wersyfikację - wydaje się, jak-by osoba mówiąca cedziła słowa, które trudno wypowiedzieć ze względu na ciężar niesionych przez nie znaczeń. Utwór jest świadectwem człowieka, który został pozbawiony duchowych drogowskazów i zmuszony do funkcjonowania w świecie odartym z wartości.
MOTYW POCZUCIA WINY
Wyznanie podmiotu lirycznego zostaje zamknięte klamrą kompozycyjną. Osoba mówiąca jed-noznacznie wskazuje na źródła swojego dramatu. To przede wszystkim fakt, że ocalała z woj-ny. Motyw współodpowiedzialności za wojenne zło oraz poczucia winy wynikającego z tego, że jest się ocalonym, był stale obecny w literaturze powojennej. O tym dojmującym uczuciu pisał m.in. Tadeusz Borowski w opowiadaniach obozowych. Do ukazania tego problemu Różewicz wykorzystał motyw biblijny, bowiem w wyznaniu ocalałem / prowadzony na rzeż możemy odnaleźć nawiązanie do ofiary Izaaka, który uniknął śmierci, lecz w jego zastępstwie złożono w ofierze baranka. Tymczasem w rzeczywistości wojennej - jak wydaje się sugerować osoba mówiąca - ofiarą zastępczą stał się inny człowiek.
Perspektywa ocalonego pozwala dostrzec ogrom zniszczeń i skalę zmian, które dokonały się na wielu płaszczyznach: duchowej, egzystencjalnej, etycznej i estetycznej. Słowa oraz po-jęcia zdewaluowały się i uległy przekształceniom, nie odnoszą się już do swoich pierwotnych desygnatów. Dlatego człowiek, pozbawiony punktu odniesienia, jest zdezorientowany i zagu-biony w rzeczywistości, której trzeba na nowo przywrócić porządek i sens. W tym przypadku Różewicz także sięga po motyw biblijny - o tym mówi przedostatnia strofa Ocalonego.
