Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie - Cyprian Kamil Norwid Flashcards
Cyprian Kamil Norwid Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie
I
Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie,
Że ci ze złota statuę lud niesie
,
Otruwszy pierwej?
Coś ty Italii zrobił, Alighieri
,
Że ci dwa groby
stawi lud nieszczery,
Wygnawszy pierwej?
Coś ty, Kolumbie
, zrobił Europie,
Że ci trzy groby we trzech miejscach
kopie,
Okuwszy pierwej?
Coś ty uczynił swoim, Camoensie,
Że po raz drugi
grób twój grabarz trzęsie,
Zgłodziwszy pierwej
?
Coś ty, Kościuszko, zawinił na świecie,
Że dwa cię głazy we dwu stronach gniecie
,
Bez miejsca pierwej?
Coś ty uczynił światu, Napolionie
,
Że cię w dwa groby
zamknięto po zgonie,
Zamknąwszy pierwej?
Coś ty uczynił ludziom Mickiewiczu?
II
Więc mniejsza o to, w jakiej spoczniesz urnie,
Gdzie, kiedy, w jakim sensie i obliczu,
Bo grób twój jeszcze odemkną powtórnie,
Inaczej będą głosić twe zasługi
I łez wylanych dziś będą się wstydzić,
A lać ci będą łzy potęgi drugiéj
Ci, co człowiekiem nie mogli cię widziéć.
III
Każdego z takich, jak ty, świat nie może
Od razu przyjąć na spokojne łoże,
I nie przyjmował nigdy, jak wiek wiekiem.
Bo glina w glinę wtapia się bez przerwy,
Gdy sprzeczne ciała zbija się aż ćwiekiem
Później… lub pierwéj…
GENEZA UTWORU
Wiersz [Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie…] Cyprian Norwid napisał na początku 1856 r., kilka miesięcy po uroczystym pogrzebie Adama Mickiewicza na cmentarzu w Montmorency [mamo- rąsi] pod Paryżem. Ze zgorszeniem i smutkiem śledził kłótnie polskich emigrantów dotyczące miejsca pochówku narodowego wieszcza. Poza tym wysuwano wzajemne oskarżenia o przy- czynienie się do jego śmierci. Powszechnie podejrzewano, że Mickiewicz nie zmarł w spo- sób naturalny, lecz został otruty. Właśnie te wydarzenia zainspirowały Norwida do napisania wiersza, w którym przedstawił swoje przemyślenia na temat relacji między wybitną jednostką a społeczeństwem.
SPRZECZNE CIAŁA - WYBITNA JEDNOSTKA I SPOŁECZEŃSTWO
Norwid miał świadomość tego, że swoim talentem literackim i plastycznym oraz wielością zainteresowań góruje nad otoczeniem. Tym bardziej dotkliwe było dla niego niezrozumienie i lekceważenie, z którymi się spotykał. Jednak obserwacja reguł rządzących życiem społecz- nym, a także wiedza na temat procesów historycznych utwierdziły poetę w przekonaniu, że jego los nie jest wyjątkowy. Wiele wybitnych postaci było traktowanych za życia w sposób niesprawiedliwy, krzywdzący. Przykładowo, wielki poeta portugalski Luís de Camões został, podobnie jak Dante Alighieri, wygnany przez rodaków z ojczyzny. Nietrudno znaleźć w historii przykłady osób, których twórczość, styl życia albo poglądy były nierozumiane i nieakceptowa- ne przez otoczenie. Ta sytuacja zwykle skazywała ich na izolację w społeczeństwie, a czasem nawet na prześladowania.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE STYLU NORWIDA
Twórczość Norwida ma charakter intelektualny - jej odbiór wymaga uwagi i wysiłku. Swoje
spostrzeżenia i przemyślenia dotyczące relacji społecznych, mechanizmów historii i ekono- mii, ludzkiej natury, polityki, kultury czy religii formułował w sposób przenośny i niedosłowny. Często stosował wyróżnienia poszczególnych słów, neologizmy i przemilczenia. W wierszach Norwida niedopowiedzenia są sygnalizowane przez elipsy, myślniki (pauzy), a także wielokrop- ki. W wielu utworach poeta stosował też wyraźny podział na części, które czasami numerował.
JĘZYK POETYCKI NORWIDA
Cyprian Norwid stworzył swój odrębny, w pełni oryginalny język, który jemu współcześni kry- tykowali jako zbyt trudny. Poeta zakładał bowiem zaangażowanie intelektualne odbiorcy - zarówno w odniesieniu do formy, jak i treści utworu. Często jednak ułatwiał interpretację swej poezji, wyróżniając te fragmenty, które miały zwrócić szczególną uwagę czytelnika (w publika- cjach oznaczane rozstrzelonym lub pogrubionym drukiem).
CHARAKTERYSTYCZNE CECHY JĘZYKA NORWIDA
- metafora, alegoria, symbol - środki wypowiedzi pozwalające poprzez obraz poetycki wyrazić prawdy ogólne, uniwersalne
Gdzie się podział krzyż?
- Stał się nam bramą!
Krzyż i dziecko
- neologizmy - tworzone najczęściej dzięki charakterystycznemu zapisowi (wyodrębnianiu w wyrazie za pomocą łącznika poszczególnych znaczących elementów słowotwórczych), co pozwalało poecie wydobywać pierwotny sens słowa, prowadzący do znaczeń metaforycz- nych
Ludzkości-pół na globie współ-śni ze mną:
Dopomaga mnie i cicho, igłęboko.
l uroczyście, i ciemno:
Jak wszech-oko!…
Kolebka-pieśni
- przemilczenie, niedopowiedzenie, pauza - wnoszące dodatkowe, niewypowiedziane wprost znaczenia, uwydatniające treści zawarte we wcześniejszych fragmentach; figury domagające się dopowiedzenia, uzupełnienia; wyrażane za pomocą wielokropków i pauz (myślników)
Serca zmdlałe ocucą, pleśń z oczu zgarną narody…
Dalej - dalej - -
Berna pamięci żałobny-rapsod
- ironia - wyrażająca światopoglądowy dystans do opisywanej rzeczywistości
Szczęsny, kto, będąc mężem znakomitym,
Otrzyma order o późnej siwiźnie,
Lecz szczęsny dwakroć, kto ma córki przy tem,
Bo na cóż zdadzą się wstążki mężczyźnie?…
Dlatego byłby nad wszystkie zaszczytem
Order «podwiązki» lub «złotej ostrogi».
Gdyby… dawano oba w liczbie mnogiej.
Szczęście
- słownictwo potoczne - wykorzystanie języka codziennego, m.in. poprzez nobilitację przed- miotów codziennego użytku, nadanie im rangi obiektów opisu poetyckiego
Miotła sznuruje kibić wstęgi brzozowemi,
Kij czeka jej, acz łysy, jak gałka słoniowa,
Płaszcz się z rozpaczy wiesza, nie tykając ziemi
Toast
treść
Jest to wiersz, który powstał w styczniu 1856 r., tuż po śmierci Adama Mickiewicza (1855) oraz sprowadzeniu jego ciała do Paryża. Norwid poruszył w nim problem relacji wybitnej jednostki i społeczeństwa, w którym tej jednostce przyszło żyć. Poeta przyta- cza przykłady wybitnych ludzi, którzy mieli odwagę i siłę wystąpić z nowymi poglądami i pchnąć ludzkość na nowe tory. Jednak za swą śmiałość i nieprzeciętność byli pogar- dzani i prześladowani przez współczesnych. Nawet po śmierci ich ciała nie zaznały spo- koju. Norwid przywołuje postaci: Sokratesa, Dantego, Kolumba, Camoensa, Kościuszki i Napoleona. Każdy z nich albo zginął w nędzy, albo został zabity, albo miał po śmierci przynajmniej dwa groby. Wielcy, wybitni ludzie są - według Norwida - za życia spychani na margines, negowani przez społeczeństwo. Dopiero długo po śmierci ich zasługi są uzna- wane, co skłania do oddania pośmiertnego, spóźnionego już hołdu. Pod koniec utworu podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do Mickiewicza, przepowiadając, że zasługi wieszcza przyszłe pokolenia „inaczej będą głosić, że w uznaniu dla jego wybitnych doko- nań ludzie będą lać „łzy potęgi drugiej”.
Kompozycja
Utwór został podzielony na dwie części wyraźnie röżniące się tematyką, wersyfikacją i stylem. Pierw sza część składa się z siedmiu strof mających
formę pytań retorycznych, a druga ma charakter uogólniającej refleksji skierowanej prawdopodob nie do Adama Mickiewicza
Jednostka a społeczeństwo
Poeta zachęca w wierszu do refleksji nad losami wybitnych jednostek. Sokrates, Dante Alighieri. Krzysztof Kolumb, Tadeusz Kościuszko, Napoleon to przykłady geniuszy, którzy za życia zostali odrzu ceni przez współczesnych. Po śmierci zaś nie za-znali spokoju, bo miasta i kraje, które ich wcześniej przesiadowały, później rywalizowały o to, gdzie spo czną ich sławne prochy. Urwana strofa kończąca część pierwszą sugeruje, że być może podobny los spotka Mickiewicza Stwierdzenie, ze czas otwarcia grobu zrozumienia prawdziwych rozmiarów stra ty, jaką była śmierć wieszcza, jeszcze nie nadszedt.
staje się punktem wyjścia do ogólnej refleksj w drugiej części utworu. Podmiot mówiący zauwa za, że wielcy ludzie często pozostają niezro-zumiani przez im współczesnych, a za duchową niezależność płacą wysoką cenę zostają otruci jak Sokrates, wygnanı z ojczyzny jak Dante Mickie wicz lub uwięzieni jak Napoleon. Nawiązanie do wizji Chrystusa przybitego do krzyża pozwala sfor mutować poecie ogólną prawdę Otrucie, wygna-nie, zakucie w kajdany, skazanie na tutaczkę-sens tych cierpień, tak jak w wypadku odkupicielskiej męki Chrystusa, ujawnia się dopiero w perspekty wie dalszej przyszłości
