Górą "Edek" - Marek Nowakowski Flashcards
Geneza
Opowiadanie “Górą Edek” pochodzi ze zbioru Prawo prerii, który ukazał się w 1999 r.
Tytuł
Tytuł utworu jest aluzją do jednego z bohaterów Tongo Sławomira Mrożka-Edka. Edek jest prostakiem, człowiekiem agresywnym i aroganckim, wykorzystuje swoją siłę, bo podporządkować sobie innych
Problematyka
Opowiadanie Górą Edek należy do zbioru, w którym zebrane zostały utwory będące diagnozą stanu polskiego społeczeństwa. Nowakowski przygląda się Polakom i temu, jacy są 10 lat po wydarzeniach z 1989 г
Pisarz tworzy obraz świata współczesnego. Przedstawione jest duże miasto z ruchem na ulicach, tłokiem, hałasem i codziennymi niedogodnościami, np. w kwestii parkowania samochodów. Pokazani są dwaj typowi jego mieszkańcy, reprezentujący odmienne życiowe postawy, oraz wynikające z tego problemy: zadufany w sobie, bezczelny cham, mając lepszy samochód i modną skórzaną kurtkę, lekceważy grzecz-nego inteligenta o drobnej posturze i w gorszym pojeździe. Pisarz ostrzega przed niebezpieczeństwami systemu, w którym liczy się siła fizyczna i ekonomiczna. W takich okolicznościach posiadający ją aro-gancki prostak, zrazu potulny, rozrasta się i dominować zaczyna.
Autor umieścił bohaterów w czasach polskiej transformacji ustrojowej i gospodarczej charakterysty-cznej dla lat 90. XX w. Zwrócił uwagę na przemiany społeczne typowe dla współczesności, gdy dorob-kiewicz gardzi biedniejszym i słabszym fizycznie intelektualistą. Tekst uwrażliwia na problem relacji międzyludzkich, panujące współcześnie prawo prerii, czyli rządy przemocy jak na Dzikim Zachodzie.
Akcja
Utwór ukazuje sytuację, jaka miała miejsce w centrum blizej nieokreślonego miasta. Patrzymy na nią oczami świadka zdarzenia, który znalazł się na zatłoczonej ulicy. Krążą po niej samochody szukające miejsca do zaparkowania. Kiedy zwolniło się jedno z miejsc, stoczył się o nie pojedynek między kie-rowcą małego fiata, który jako pierwszy chciał na nim zaparkować, a kierowcą forda, który przyjechał później Zwycięstwo odniósł kierowca forda, nazwany przez narratora Edkiem”, kierowca malucha zrezygnował, poddał się, bezskutecznie próbując dochodzić swoich racji.
Kierowca forda - Edek”
arogancki, agresywny i bezczelny, wysoki i tęgi mężczyzna w skórzanej kurt ce, cham i prostak, z pogardą odnoszący się do drugiego kierowcy
tytułowy „Edek, wysoki 180 cm przeszło wzrostu, tęgi mężczyzna w skórzanej kurtce. Porusza się w sposób zamaszysty. Po ulicy sunie jak wieża oblężnicza. To cham, nieliczący się z innymi, wyzbyty wszelkich form i norm społecznych.
Kierowca małego fiata
młody chłopak, drobny inteligent w okularach, próbuje dochodzić swoich praw, słaby, ulega silniejszemu i rezygnuje
niewysoki, drobny młodzian o szczupłej twarzy, w okularach. Inteligent jakiś. W porównaniu z „Edkiem” to cherlak.
Znaczenie tytułu i jego rola w odczytaniu sensu utworu. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania Górą „Edek” Marka Nowakowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst
Wprowadzenie
Tytuł odgrywa znaczącą rolę w procesie odczytania dzieła. Może odnosić się do znaczeń dosłownych, na przykład miejsca wydarzeń czy bohaterów. Może też wskazywać na treści metaforyczne czy symboliczne, które czytelnik musi odkryć sam.
Teza: Tytuł jest ważnym elementem dzieła i wyznacza sposób interpretacji utworu.
Rozwinięcie
•Tytuł opowiadania Marka Nowakowskiego Górą Edek” nawiązuje do bohatera Tanga Sławo mira Mrozka, o czym świadczy pierwsze zdanie utworu. Narrator wyjaśnia, że chodzi o ten sam typ bohatera - prymitywnego, kierującego się prawem siły i odnoszącego zwycięstwo dzięki bezczelności i sprytowi.
Zdarzenie drogowe, o którym wspomina narrator, jest pretekstem do rozważań na temat zasad i wartości rządzących światem.
• Kierowca fiata zamierza zaparkować na zatłoczonej ulicy, jednak podjeżdża za daleko jedy-nego wolnego miejsca. Kiedy chce rozpocząć manewr cofania, ubiega go kierowca forda, który bezlitośnie wykorzystuje błąd i blokuje pechowego właściciela „malucha”. Na nic zdają się protesty właściciela mniejszego samochodu i trąbienie kierowców innych aut, którzy nie mogą przejechać. Ostatecznie kierowca fiata nie wytrzymuje presji i ustępuje, a właściciel
luksusowego auta zajmuje miejsce parkingowe. • Skromny młodzieniec, wyglądający na intelektualistę, pragnie chociaż wyrazić oburzenie zaprotestować przeciwko zaistniałej sytuacji, ale nie jest mu to dane - wysoki, tęgi męż czyzna w skórzanej kurtce nawet się nie zatrzymuje osiągnął swój cel i nie zwraca uwagi na nikogo, zniknął w bramie.
Edek był górą podobnie jak w finale Tanga Mrożka, kiedy brutalność zatriumfowała, a człowiek znikąd podporządkowuje sobie całą rodzinę. Tytuł odnosi się do treści opo-wiadania i jego wymowy, a także jest aluzją do dramatu Mrożka, wskazuje na uniwersalny charakter dzieła. Okazuje się, że kultura, zasady dobrego wychowania przegrywają w starciu z chamstwem i brutalnością. To gorzka i pesymistyczna refleksja o świecie.
• Kontekst: Tytuł może wskazywać adresata, do którego zwraca się podmiot liryczny. Do trupa Jana Andrzeja Morsztyna to sonet, w którym autor zastosował barokowy koncept, czyli zaskakujący, wyszukany pomysł. Konceptyzm był jednym z głównych prądów w literaturze baroku, charakteryzował się dążeniem do zadziwiania, zaskakiwania i szokowania czytelnika. Zestawiając ze sobą sytuację tytułowego trupa i nieszczęśliwie zakochanego mężczyzny, podmiot liryczny dochodzi do paradoksalnych wniosków: nieboszczyk jest znacznie szczę śliwszy od żyjącego. Tytuł zaskakuje więc czytelnika wyborem adresata, do którego kieruje swoje słowa osoba mówiąca, ale też skłania do refleksji na temat przemijalności ludzkiego życia, buduje nastrój.
Podsumowanie
Tytuł utworu literackiego często ułatwia czytelnikowi jego odczytanie, wskazuje na proble-my, motywy czy sytuacje znaczące w dziele. Czasami, na zasadzie skojarzeń, odsyła odbiorcę do dzieła wcześniejszego. Może też zaskakiwać, szokować, budzić refleksje, a czasami nawet śmieszyć
W jakim celu autor nawiązuje w swoim tekście do innego utworu literackiego? (2) Omów zagadnienie na podstawie opowiadania Górą „Edek” Marka Nowakowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Intertekstualność to pojęcie z teorii literatury, badające sfery powiązań i odniesień międzyteksto-wych, wchodzenie utworów literackich w dialogi, polemiki, reinterpretacje. Nawiązania między utworami to dość częsty zabieg, mający wiele zastosowań, przyjmujący różne formy. Nawiązanie w tekście do innego utworu sprawia, że dzieło zaczyna funkcjonować w pewnym kontekście, tworzy perspektywę do jego odbioru, wskazuje tropy literackie.
• Stawiam tezę: Nawiązania do innych utworów poszerzają możliwości interpreta-cyjne, wpisują się w dialog z tradycją literacką, wzbogacają fabułę.
• Część argumentacyjna: Górą „Edek” Marka Nowakowskiego
Opowiadanie Marka Nowakowskiego przedstawia typową, często spotykaną sytuację na ulicy: dwóch kierowców próbuje zaparkować na tym samym miejscu. Pierwszy, kierowca małego fiata, musi ustąpić właścicielowi forda. Wskazówkę do interpretacji utworu podsuwa sam narrator, który twierdzi, że zachowanie kierowcy forda skojarzyło mu się z Edkiem, bohaterem Tanga Sławomira Mrożka. Jest on takim samym prostakiem, agresywnym osiłkiem, który nie liczy się z innymi ludźmi. To zwyczajny cham, uważający, że wszystko mu się należy, pozbawiony refleksji i kultury osobistej. Przywołanie Tanga pozwala na opowiadanie Nowakowskiego spojrzeć w szerszym kontekście i po-stawić diagnozę dotyczącą współczesnych relacji międzyludzkich i cywilizacji.
Siła chamstwa, prymitywizm górują nad dobrym wychowaniem i inteligencją. Miejsce parkin-gowe zajął kolejny Edek, który stał się symbolem aroganta, ucieleśnieniem prostaka, troglodyty. Przesłanie opowiadania jest bardzo niepokojące, podobnie jak wymowa sztuki Mrożka: nie lekce-ważcie Edka, bo to bardzo niebezpieczny typ, nie tolerujcie jego nieludzkiej, bezmyślnej postawy, bo możecie sami stać się jego ofiarą.
Kontekst literacki
Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego nawiązuje do Boskiej komedii Dantego. Dzieło Dantego to poemat alegorii przedstawiający życie jako wędrówkę przez ciemny las grzechów do jasności Boga. Najbardziej cenionym fragmentem poematu jest Piekło. Poeta z niezwykłą sugestywnością przedstawia cierpienia różnych grzeszników, którzy poddawani są dotkliwym, przerażającym karom (stąd określenie - dantejskie sceny).
Zygmunt Krasiński zaakcentował przede wszystkim różnice między swoim tekstem a dziełem Dantego. Krasiński mówi o świecie ludzkich usiłowań, które są jedynie antyboskie, szatańskie, po-zbawione pierwiastka boskiego. Obóz rewolucji wyposażył w cechy piekielnych, orgiastycznych sabatów, którym przewodzi Leonard. Rewolucja to mieszanina szaleństwa, makabry, grozy, przed-stawiona w sposób frenetyczny. W obozie rewolucjonistów rozgrywają się dantejskie sceny, a na świecie nieboska, czyli ludzka komedia.
Termin „komedia” łączy dramat Krasińskiego z utworem Dantego i akcentuje, że życie ludzkie pozbawione boskich wartości to tragikomedia.
• Inne konteksty literackie
Piosenka o końcu świata Czesława Miłosza
Modlitwa do Bogurodzicy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
Podsumowanie
Twórcy literaccy z pełną świadomością nawiązują w swoich tekstach do twórczości innych auto-rów. Aluzje literackie są bezpośrednie, jednoznaczne albo pośrednie, subtelnie zasygnalizowa-ne. Niekiedy twórca przejmuje cudzą postać, która jest swego rodzaju symbolem, tak jak to było w przypadku opowiadania Marka Nowakowskiego, albo parafrazując tytuł, jak to uczynił Zyg-munt Krasiński. Nawiązanie do innych dzieł zawsze wzbogaca wymowę i przesłanie utworu, wpisuje się w dialog z tradycją, bo tak jak powiedział Umberto Eco: „Książki rozmawiają między sobą”.
Gatunek literacki: opowiadanie.
Cechy gatunku widoczne w utworze
Utwór jest krótkim, jednowątkowym tekstem prozatorskim. Tło wydarzeń jest realistyczne, a liczba bohaterów ograniczona. Przebieg akcji przedstawiony jest w ciągu przyczynowo-skutkowym. Omawiany tekst to rodzaj literackiego obrazka społecznego, zawierającego stypizowane postacie.
Narrator
mieszkaniec miasta, świadek opisanego zdarzenia, sprawozdawca zauważający problemy metropolii. To człowiek wykształcony, znający literaturę, uważny i wrażliwy obserwator, który czuje się w obowiązku przestrzec innych przed „Edkami.
KONTEKST SOCJOLOGICZNY LAT 90.
Gospodarka wolnorynkowa, która zastąpiła socjalistyczną, pozornie dawała równe szanse awansu społecznego wszystkim obywatelom. Każdy mógł wykorzystać swój potencjał, by zyskać stabilność ekonomiczną i osiągnąć ogólnie rozumiany sukces. W praktyce okazało się jednak, że - przynajmniej w pierwszej, najbardziej burzliwej fazie rozwoju kapitalizmu - o po-wodzeniu nie zawsze decydowały te czynniki, które uznawane są za wartościowe w stabilnych społeczeństwach. Wiedza, wykształcenie, empatia, moralność i poczucie więzi społecznych często przegrywały z wyrachowaniem i konformizmem. Nowa elita wykształciła własną hie-rarchię wartości, na której szczycie znalazł się pieniądz. Przynależność do uprzywilejowanej grupy manifestowały zewnętrzne atrybuty klasy wyższej: kosztowne samochody, luksusowe domy, markowe ubrania oraz nowoczesne gadżety. Na straconej pozycji znaleźli się ludzie przywiązani do tradycyjnych zasad, przedstawiciele inteligencji, altruiści i społecznicy. Oce-niani przez pryzmat sukcesu ekonomicznego, którego zwykle nie odnosili, często spotykali się z politowaniem i lekceważeniem.
PRAWO PRERII NA ULICACH WARSZAWY
Celem Polaków od roku 1989 było zbudowanie kraju opartego na wzorcach zachodnich - za-równo w zakresie modelu demokracji, jak i kapitalistycznego systemu gospodarczego. Wyda-ne blisko 10 lat później opowiadania Marka Nowakowskiego skłaniały do zastanowienia się, czy cel ten został osiągnięty. Diagnoza sformułowana przez autora nie napawała optymizmem. Już tytuł zbioru Prawo prerii sugerował, że wolność stała się anarchią. Preria jako miejsce dzi-kie może przywoływać skojarzenia ze swobodą i brakiem sztucznych ograniczeń, ale zarazem nie istnieją na niej żadne prawa. Na preriach Dzikiego Zachodu rządzą uzbrojeni kowboje -silni, przebojowi, sprytni i obdarzeni refleksem.
CHARAKTERYSTYKA TOMU PRAWO PRERII
Marek Nowakowski wydał zbiór opowiadań Prawo prerii w 1999 r. Ta symboliczna data -dziesiąta rocznica upadku komunizmu w Polsce - jest powiązana z tematyką zbioru. Tom Prawo prerii, z którego pochodzi opowiadanie Górą „Edek”, stanowi literackie podsumowanie osiągnięć Polaków na drodze odbudowy wolnego kraju. Jest także diagnozą nowego kapitall-stycznego społeczeństwa i odpowiedzią na pytanie, jak skorzystaliśmy z odzyskanej wolności.
EDEK - PONAD TRZYDZIEŚCI LAT PÓŹNIEJ
Opowiadanie Górą „Edek” nawiązuje do dramatu Sławomira Mrożka Tango, a zwłaszcza do jednego z najważniejszych bohaterów utworu. Prapremiera Tanga odbyła się w 1965 г. Mrożek ukazywał w nim na przykładzie trzypokoleniowej rodziny kryzys polskiego społeczeń-stwa lat 60., a zwłaszcza słabość inteligencji w konfrontacji z prymitywnym Edkiem repre-zentantem nowej rzeczywistości. Sztuka przedstawiała także obraz systemu totalitarnego, w szczególności - komunistycznego, który umożliwiał przejmowanie władzy przez jednostki silne, ale najmniej wartościowe. Po trzydziestu latach Nowakowski opisuje nową, wolną Polskę. przedstawicieli nowej, kapitalistycznej elity oraz Edka. Czy jednak jest to Edek nowy, odmie niony? Czy raczej Edek stary, tylko w nowej scenografii?
