Sonety krymskie - Adam Mickiewicz Flashcards
GENEZA SONETÓW KRYMSKICH
Sonety krymskie to cykl poetycki liczący 18 utworów, wydany w 1826 r. w Moskwie. Inspiracją do napisania wierszy były wrażenia poety z odbytej rok wcześniej podróży na Krym. Po pro- cesie filomatów Mickiewicz musiał opuścić Litwę. Pojechał do Petersburga, a następnie do Odessy. Stamtąd udał się na wycieczkę po Półwyspie Krymskim, który różnił się kulturowo od pozostałej części Imperium Rosyjskiego, ponieważ został do niego przyłączony dopiero w 1783 r. Zamieszkiwali go głównie wyznający islam Tatarzy. Na półwyspie znajdowały się też pozostałości starożytnej cywilizacji greckiej. Artystycznym świadectwem tego wyjazdu są Sonety krymskie. Nie mogą być one jednak traktowane jako pamiętnik wyprawy - kolejność utworów nie odpowiada bowiem prawdziwej trasie podróży. Ponadto Mickiewicz swobodnie odnosił się w nich do krymskich realiów, koncentrował się przede wszystkim na swoich su- biektywnych wrażeniach wywołanych śródziemnomorską przyrodą i orientalną kulturą.
Jest to cykl sonetów powstałych w czasie zesłania Mickiewicza w głąb Rosji, a zainspiro- wanych wycieczkami turystyczno-krajoznawczymi, organizowanymi latem i wczesną jesienią 1825 roku.
Opublikowanie Sonetów krymskich wywołało burzliwą polemikę wokół osoby poety,
• w pewien sposób wznowiło wygasły już spór ideowo-artystyczny romantyków z klasykami. Zwolennicy tradycyjnej, a więc klasycznej wizji poezji, nie potrafili zaakceptować odejścia Mickiewicza od utartych reguł tworzenia sonetu jako gatunku liryki opisowo-refleksyjnej.
ROŻNE WYMIARY ROMANTYCZNYCH PODRÓŻY
W literaturze europejskiej pierwszej połowy XIX w. często pojawiał się motyw wędrowca (łac. homo viator). Jego popularność wynikała z faktu, że podróżowanie traktowano wówczas jako dopełnienie edukacji oraz jako styl życia. Celem wyjazdów było więc nie tylko poznawa- nie dalekich krain, lecz także poszukiwanie prawdy o świecie i o sobie samym. Odwiedzanie odległych zakątków stanowiło pretekst do swoistej podróży wewnętrznej, w głąb własnej świa- domości. W polskim romantyzmie ten motyw ma dodatkowe znaczenie. Ze względu na sytu- ację polityczną wielu Polaków zostało zmuszonych do emigracji - tułaczki, życia na wygnaniu. W opisach podróży polskich wędrowców widoczna jest zatem trochę inna perspektywa niż w przypadku europejskich romantyków. Można tam znaleźć tęsknotę za rodzinnymi stronami, porównywanie obcych krain do ojczyzny oraz rozczarowanie losem emigranta.
Sonet
Gatunek należący do liryki, ukształtowany we Włoszech w XIII w. Sonet składa się z 14 wersów po- dzielonych na cztery strofy, z których zazwyczaj dwie pierwsze (czterowersowe) mają charakter opisowy, a dwie następne (trójwer- sowe) - refleksyjny. Istnieje także odmiana francuska sonetu, składająca się z trzech strof czterower- sowych i z dystychu, czyli strofy dwuwersowej. Adam Mickiewicz urozmaicił bu- dowę i styl sonetu włoskie- go: wprowadził do niego nową tematykę, dialog, a także przełamał zasadę sztywnego podziału na część opisową i refleksyjną.
ROMANTYCZNA SCENERIA PRZYRODY
W twórczości romantyków natura nie jest je dynie malowniczym tłem wydarzeń, ale żywą, twórczą siłą bohaterem, który odgrywa istotną rolę w świecie przedstawionym. Dla- tego w poetyckich opisach przyrody były sto- sowane animizacje i personifikacje - suge- rowano w ten sposób, że natura myśli i czuje. Poeci podkreślali tajemniczość przyrody, której znaki nie dla każdego są zrozumiałe. Aby je odczytać, trzeba wierzyć, uruchomić wyobraźnię, a zakwestionować to, co podpo- wiada umysł. Twórcy często odwoływali się więc do nieświadomych skojarzeń związanych z przyrodą. Ocean, pustynia, step symboli zowały bezkres, przestrzeń, której nie można okiełznać. Jeziora kojarzyły się m.in. z miłością I śmiercią. Wspinaczka na szczyt góry czy skały oznaczała próbę wyniesienia się ponad tlum, chęć znalezienia się blisko Boga, natomiast przepaść - zwątpienie, upadek i grzech.
BOHATER LIRYCZNY SONETÓW KRYMSKICH
Sonety krymskie są cyklem wierszy, które oprócz tematyki łączy wspólny bohater liryczny - romantyczny wędrowiec. W poszczególnych utworach wciela się on w różne role, m.in. wy gnańca tęskniącego za ojczyzną (Stepy akermańskie), poety zafascynowanego orientalnym kolorytem (Bakczysaraj w nocy), romantyka przeżywającego kontakt z żywiołami natury (Bu- rza) czy pielgrzyma (Droga nad przepaścią w Czufut-Kale).
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE CAŁEGO CYKLU
orientalizm - cykl ma charakter poematu opisowo-podróżniczego i mieści się w nurcie orientalnym literatury romantycznej, dla którego charakterystyczna jest obecność elemen- tów tradycji, kultury, sztuki i pejzażu Wschodu.
autobiografizm - wplatanie do utworu własnych przeżyć i losów autora, a także zdarzeń, których autor był świadkiem. Twórczość Adama Mickiewicza w dużym stopniu ma cha- rakter autobiograficzny poeta niejednokrotnie posługuje się faktami z własnego życia (np. motyw zesłania w głąb Rosji w Sonetach krymskich) do stworzenia kreacji bohatera.
podróż wewnętrzna - podmiot liryczny podróżuje w określonym czasie i przestrzeni, ale poznawanie natury i kultury Wschodu to także moment poznawania siebie samego, po- dróży w głąb wrażliwości, wyobraźni i duchowości człowieka romantycznego.
BOHATER CYKLU
Prawdziwym zamiarem poety było zobrazowanie „pejzażu duszy” podmiotu lirycznego. Mickiewicz utożsamia się z podmiotem lirycznym, ukazując postać samotnego, smutnego i rozdartego wewnętrznie wygnańca z ojczyzny, wiecznego tułacza, pielgrzyma. To typowy
bohater romantyczny samotny i niezrozumiany, tęskni za ojczyzną nawet podziwiając przepych egzotycznej przyrody (Pielgrzym). Marzy o wielkich przeżyciach, jest odważny, śmiało rusza w niedostępne ludziom przestrzenie, czasem prześciga w odwadze nawet Mirzę człowieka Wschodu, ma silne poczucie nadprzyrodzonych właściwości natury (wrażli- wość romantyczna), które pragnie poznać. Drugim bohaterem cyklu jest Mirza - człowiek Wschodu. Tytuł mirza wskazuje na jego książęce pochodzenie. W cyklu pełni rolę przewod- nika. Jest obeznany z pięknem i niebezpieczeństwami orientalnego krajobrazu. Odznacza się odmienną wrażliwością, także czuje potęgę przyrody, ale jest wobec niej pełen pokory w odróżnieniu od Pielgrzyma, dla którego liczy się przede wszystkim poznanie, odkrycie tajemnic świata.
O utworach
• Cykl został wydany w Rosji w 1826 r. Składa się z 18 sonetów, w których Mickiewicz opisał przyrodę i kulturę Krymu. Zachwyca- jący świat skłania podmiot liryczny do głębokich refleksji i wywo- łuje tęsknotę za ojczyzną, oddziałuje na emocje.
• W Sonetach krymskich poeta zmodyfikował tradycyjny sonet - wpro- wadził: dialogi, elementy fabuly, liczne orientalizmy opisujące lokalną kulturę. Nie przestrzegał rygorystycznie granic między częścią opiso- wą a refleksyjną.
Kompozycja i styl
Nowatorstwo Sonetów krymskich polegało na niezwykłości obrazowania, odwadze użytych porównań i metafor. Już pierwsze wersy Stepów akermańskich przynoszą wizję stepu ukazaną przez oksymoron suchego oceanu, na który wpływa wóz, jak łódka brodzi. Podobna płynność między dwoma obrazami - realnym i metaforycznym - pojawia się w sonecie Żegluga, w którym pchany potężnymi podmuchami żaglowiec nurkuje w falach, a za- raz potem zrywa się z wędzidła, […] skróś niebios
leci, zmieniając się w skrzydlatego wierzchowca. Niezwykła dynamika obrazów jest uzupełniana w Sonetach przez zróżnicowane wrażenia dźwięko- we, osiągane dzięki onomatopejom. Ogłuszający huk fal i świst wiatru, gdy żegluje się podczas burzy. kontrastuje z prawie doskonałą ciszą stepu, którą podkreśla instrumentacja głoskowa eksponują- ca syczące i szeleszczące spółgłoski s, sz, ś, ż, Ź (Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie, / Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła).
Potęga natury
W Sonetach krymskich słowo poetyckie służy wyra- żeniu tajemnic natury, której zrozumienie było dla romantyków drogą do poznania absolutu. Przyroda stanowi zarówno źródło przeżyć podmiotu mówią- cego, jak i ich odzwierciedlenie.
Dojrzewanie bohatera
Cykl jest też swoistym zapisem dojrzewania boha- tera lirycznego, który z wygnańca, oszołomionego orientalną przyrodą, tęskniącego za ojczyzną zmie nia się w dojrzałego pielgrzyma, poetę świadome go swoich twórczych możliwości.
Charakterystyka cyklu
► Kto mówi? Podmiotem lirycznym większości sonetów jest poeta-pielgrzym, którego możemy utożsamiać z samym Mickiewiczem. Wygnany z ojczyzny (w „Stepach akermańskich” wspomina o Litwie), jest skazany na pobyt na emigracji. Mimo zachwytu odwiedzanymi miejscami czuje się samotny i obcy w egzotycznym kraju. W niektórych sonetach bohater jest adresatem lirycznym, a podmiotem liry- cznym staje się jego przewodnik - Mirza, tak dzieje się m.in. w „Mogiłach haremu” i „Czatyrdahu”.
• Do kogo? „Sonety krymskie” nie mają jednego adresata. W niektórych sonetach w ogóle brak „ty” lirycznego (ich odbiorca nie jest sprecyzowany). Te, w których podmiotem lirycznym jest Mirza, adre- sowane są do: Czatyrdahu („Czatyrdah”), zmarłych piękności („Mogiły haremu”) lub do Pielgrzyma („Góra Kikineis”). Niektóre sonety są natomiast pisane w formie dialogu Pielgrzyma z Mirzą. Ostatni z utworów cyklu - „Ajudah” zawiera zwrot do młodego poety.
► Co? „Sonety krymskie są zapisem wrażeń i refleksji z egzotycznej podróży na wschód.
▸ Jak? Język cyklu jest bogaty, pełen środków stylistycznych.
Problematyka i główne przesłanie
W „Sonetach krymskich poruszony został problem tęsknoty za ojczyzną, która jest uczuciem silniejszym nawet od fascynacji niezwykłym pięknem orientalnej przyrody i bogactwem kultury Wschodu. „Sonety krymskie” wpisują się w ten sposób w tradycję polskiej literatury romantycznej, w której motywy utra- conej ojczyzny i bohatera-pielgrzyma zmuszonego do życia na emigracji były motywami kluczowymi.
Kontakt z dziką naturą przybliża podmiot liryczny cyklu do tajemnicy bytu, pozwala spojrzeć przez świata szczeliny (sonet „Droga nad przepaścią w Czufut-Kale”). Ten kontakt jest dla niego przeżyciem metafizycznym. Stanowi także inspirację do snucia rozmaitych refleksji filozoficznych, dotyczących m.in. pamięci i bólu, ludzkiego przemijania oraz kruchości dzieł człowieka w kontraście z potęgą i nieprze- mijalnością natury.
