Kartoteka - Tadeusz Różewicz Flashcards
Geneza utworu
„Kartoteka” jest pierwszym dramatem stworzonym przez Różewicza. Daty umieszczone pod koniec utworu świadczą, że pisarz tworzył go w latach 1958 i 1959. Pierwsza inscenizacja odbyła się już rok później, na deskach teatru w Warszawie.
Gatunek literacki: dramat awangardowy.
Cechy gatunku widoczne w utworze
Metodą kreacji świata jest groteska, absurd. Brak szczegółowej charakterystyki bohaterów oraz czasu i miejsca akcji wydarzenia mają znaczenie uniwersalne. Nie występuje podział na akty i sceny.. Kompozycja utworu jest otwarta. Brak w nim jest logicznej, spójnej fabuły. Rozgrywające się epizody są symboliczne. Pojawiają się elementy nierealne, fantastyczne. W utworze brak akcji pojmowanej jako działanie, a bohater jest właściwie antybohaterem.
Bohaterowie
Spisu osób nie podaję. Bohaterem sztuki jest człowiek bez określonego dokładniej wieku, zajęcia, wyg-lądu. Bohater nasz często przestaje być bohaterem opowiadania i zastępują go inni ludzie, którzy są również bohaterami. Wiele osób biorących udział w tej historii nie odgrywa tu większej roli, te, które mogą odgrywać główne role, często nie dochodzą do głosu […].
Główną postacią, występującą w całej sztuce, jest mężczyzna określany Bohaterem. Jego tożsamość zmienia się wielokrotnie w trakcie trwania akcji. Nazywany jest różnymi imionami (Staś, Piotruś, Kaziu, Dzidek, etc.), nie można mu przypisać konkretnego wieku (jest siedmioletnim chłopcem i równocześnie czterdziestoletnim dyrektorem operetki). Jego tożsamość kształtują inni bohaterowie, określając go w ten czy inny sposób. On sam wydaje się wszystkimi osobami równocześnie. Jest everymanem, czyli typem bohatera uniwersalnego, łączącego cechy wielu ludzi. „Everyman” to „każdy, postać mająca prezentować przemyślenia wybranej grupy (pokolenia, narodu czy ogólnie ludzkości). W tym przypadku Bohaterem jest członek pokolenia powojennego, w którego skład wchodzą ludzie urodzeni około 1920 r., próbujący odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Nazwanie go Bohaterem to odwołanie do tradycji i równocześnie zaprzeczenie jej. Bohater bowiem to tradycyjnie postać aktywna, której niezwykła osobo wość i czyny stają się osią fabuły. To człowiek odważny, zasłużony. Bohater „Kartoteki” nie posiada tych cech, jest antybohaterem. Nie chce brać udziału w sztuce, czasem leży na łóżku odwrócony do publicz ności plecami i nic nie mówi. On sam czuje się niepotrzebny. Nie jest nikim zasłużonym, w przeszłości popełniał błędy. Jego postać wydaje się mało ciekawa, wyraża bezsilność, nieumiejętność dopasowania się do świata i porozumienia z ludźmi.
Pozostali bohaterowie charakteryzowani są głównie poprzez nazwy określające ające ich role społeczne, przykładowo: Matka, Ojciec, Sekretarka, Dziewczyna, Kelner, Nauczyciel, Dziennikarka. Nie są żadnymi konkretnymi osobami, lecz bardziej określonym typem ludzi (typ ojca, typ sekretarki itp.). Ich rola ogranicza się do rozmów z Bohaterem. Pojawiają się nagle, bez zapowiedzi i równie nagle znikają. Jakby przychodzili tylko przez pokój Bohatera i przystawali, by odegrać swoje sceny (konwencja szopki).
Wujek Bohatera wyróżnia się na tle pozostałych postaci. Jest autentyczny, to prawdziwy wujek. Jego osoba symbolizuje dawne wartości, których brak we współczesnym świecie. Jest dobrym człowiekiem, przedstawianym niczym święty.
Życie jako kartoteka
Dramat jest zbiorem epizodów powiązanych osobą Bohatera. Przypomina tym samym kartotekę, z której wyciągane są i przedstawiane przypadkowe informacje. Autor tworzy ją, by dać świadectwo na temat wojny i losów człowieka w powojennym świecie. Za pomocą fragmentów z życia Bohatera przedstawia nieodwracalny wpływ wojny na człowieka, który ją przeżył, i który od nowa musi budować swój świat (odzyskać utracone wartości i odszukać swoje miejsce w nowej rzeczywistości).
Obraz tradycji
Na straży tradycji w „Kartotece” stoi Chór Starców. Chór był często wykorzystywany w tragediach antycznych. Umieszczenie go w „Kartotece” służy konfrontacji tradycji ze współczesnością. Starcy starają się pełnić tradycyjną funkcję, cytują utwory Mickiewicza oraz Kochanowskiego. Szybko jednak przekonują się, że zarówno sztuka, jak i ich rola w niej znacznie różni się od tradycyjnej. Starcy zaczynają mówić o sprawach błahych, przeglądać fotografie, chichotać. Ulegają ogólnemu nastrojowi chaosu panującego na scenie. Często powtarzają grupy wyrazów bez związku logicznego (trad, trądzik, trefl, trele, Trembowla, trębacz, trener, tresura), jakby wyjęte ze słownika.
Również Bohater odwołuje się do tradycji, wspomina Mickiewicza, Szekspira. Lecz informacje na ich temat mieszają się z prasowymi nowinkami, z błahymi stwierdzeniami. Wszystko to sprawia, że tradycja w. „Kartotece” zostaje zdegradowana, pozbawiona dawnego znaczenia. Światowa kultura, rozważania mędrców, pisarzy i filozofów stają się bez znaczenia dla kogoś, kto stara się zrozumieć przemiany, które zaszły w świecie i człowieku na skutek wojny. Współczesny świat i ludzie wydają się bowiem pozbawieni wartości oraz dostępu do ich źródła. Świadczą o tym informacje prasowe, które czyta Bohater, świadczą puste frazesy wypowiadane przez Dziennikarza, świadczy wypowiadanie przez bohaterów słów bez związku i znaczenia. Wszystko to odzwierciedla chaos, w którym gubi się współczesny człowiek, po-mieszanie wartości.
Obraz człowieka
Kartoteka” to dramat o ludzkim życiu, życiu pokolenia doświadczonego II wojną światową. Odebrano im młodość, marzenia o rozwoju, miłości i normalnym życiu. Kazano brać udział w walce, obserwować i robić rzeczy sprzeczne z kodeksem wartości każdego człowieka. Musieli patrzeć, jak giną najbliższe im osoby. Ich jedynym marzeniem było przeżyć. Jednak ci, którzy przetrwali, musieli zmierzyć się z piętnem winy, że to akurat ich oszczędził los. Z pamięcią o tych, którzy odeszli. Z czasem, który idzie naprzód i zaciera ślady przeszłości. Wreszcie ze współczesnym światem i ludźmi, dla których tragedia powojennego pokolenia jest jedynie historią. Dlatego Bohater mówi, że ludzie nie mogą go zro-zumieć. On sam nie może zrozumieć, jak to możliwe, że odebrano mu wszystko, co czuł i w co wierzył, że jest pusty w środku. A teraz musi z tą pustką przejść przez resztę życia.
