Kordian - Juliusz Słowacki

Question 1

POETYCKI POJEDYNEK Z MICKIEWICZEM

Answer 1

Opublikowane w kwietniu 1832 r. w Paryżu dwa tomy Poezji Juliusza Słowackiego nie przy- niosły mu sławy ani uznania. Krytycznie ocenił je m.in. Adam Mickiewicz, który powiedział, że twórczość poetycka Słowackiego to gmach piękną architekturą stawiony, jak wzniosły kościół, ale w kościele Boga nie ma. Chłodne relacje między poetami oziębiło jeszcze bardziej ukaza- nie się części III Dziadów, w której Mickiewicz przedstawił profesora Augusta Bécu w bardzo niekorzystnym świetle. Słowacki, urażony takim potraktowaniem ojczyma, opuścił Paryż. Pod koniec grudnia 1832 r. wyjechał do Genewy, gdzie w lutym 1833 r. zaczął pisać Kordiana. Ten dramat, w zamierzeniu autora, miał być polemiką z III częścią Dziadów, a zwłaszcza z jej me- sjanistycznym przesłaniem. Ukończone dzieło Słowacki wydał anonimowo w Paryżu w lutym 1834 r. Nie podpisał go własnym nazwiskiem, gdyż - jak stwierdził w liście do matki - będzie tak równiejsza walka z Adamem. Kordian, mimo że początkowo podejrzewano o jego autor- stwo samego Mickiewicza, nie został dobrze przyjęty przez środowiska emigracyjne, które uważały, że dramat jest mało oryginalny. Natomiast w kraju utwór Słowackiego spotkał się z dużym uznaniem i szybko zdobył popularność dorównującą części III Dziadów.

Question 2

KORDIAN A CZĘŚĆ III DZIADÓW

Answer 2

Główni bohaterowie przechodzą przemianę wewnętrzną. Kordian, podobnie jak Konrad, przeistacza się z nieszczęśliwie zakochanego młodzieńca (Gustaw z IV cz. Dziadów) w patriotę, pragnącego uratować ojczyznę.

• Monolog Kordiana na górze Mont Blanc jest nawiązaniem do Wielkiej Improwiza- cji. Kordian dorównuje Konradowi siłą uczuć i wielkością idei.

• Oba utwory przedstawiają ideę historiozoficzną: Mickiewiczowskiemu mesjani- zmowi Słowacki przeciwstawił postawę winkelriedyzmu.

Stawiany Kordianowi zarzut braku oryginalności wynikał z polemicznego charakteru dramatu Słowackiego. Poeta do Mickiewiczowskich Dziadów nawiązał jednak świadomie. Bohaterami obu dramatów są postacie będące w dużym stopniu sobowtórami autorów. Zarówno część III Dziadów, jak i Kordian opowiadają o stosunkowo mało znanych i drugorzędnych wydarzeniach poprzedzających powstanie listopadowe (Kordian o nieudanym spisku, którego celem był za- mach na życie cara Mikołaja I podczas koronacji władcy na króla Polski w Warszawie, w maju 1829 r.). Jednak właściwym tematem obu dzieł jest sprawa narodowa i ocena przyczyn klęski powstania listopadowego. Obaj twórcy sportretowali w swoich dramatach polskie społeczeństwo oraz zdiagnozowali jego słabości i wady. Wprowadzili do utworów również prorocze wizje, których symbolika stanowi klucz do proponowanej przez poetów koncepcji walki o wolność oraz do interpretacji dziejów Polski. W obu dziełach kluczową rolę odgrywa przełomowy profetyczny monolog głównego bohatera - poety, który pod wpływem duchowe- go uniesienia wyjawia treści o fundamentalnym znaczeniu dla całego narodu.

Question 3

KORDIAN - CECHY GATUNKOWE I KOMPOZYCJA OTWARTA

Answer 3

Utwór Słowackiego jest typowym dramatem romantycznym, o czym świadczą takie cechy, jak: lužno zarysowany porządek przyczynowo-skutkowy następujących po sobie scen, epizo- dyczność, niejasne zakończenie, nieprzestrzeganie zasady trzech jedności i zasady decorum, łączenie elementów świata realnego i fantastyki oraz synkretyzm gatunkowy (świadczy o nim występowanie w dramacie epickiej bajki Grzegorza czy lirycznego monologu na szczycie Mont Blanc). Inną cechą dramatu romantycznego jest kompozycja otwarta, którą w Kordianie uwy- datniają brak zakończenia (ostatnia scena urywa się w momencie, gdy rozstrzygają się losy głównego bohatera) oraz podtytuł zapowiadający kolejne dwie części trylogii. Właściwą akcję utworu poprzedza scena Przygotowania. Dalej następuje Prolog, a po nim dramat właściwy składający się z trzech aktów.

Question 4

SKĄPAŁEM SIĘ… I OŻYŁEM – PRZEMIANA WEWNĘTRZNA KORDIANA

Answer 4

W kulminacyjnej scenie dramatu - monologu na szczycie Mont Blanc - tytułowy bohater od- najduje cel w życiu. Zawiedziony światem, w którym wszystko nosi w sobie piętno rozkładu i ułomności, kontempluje samotnie potęgę i majestat natury. Pod wpływem silnych emocji za- czyna odczuwać w sobie wielką wewnętrzną siłę i doświadcza proroczej wizji, która pobudza go do działania. Odrzuca bierność i wybiera czyn.

Question 5

POLSKA WINKELRIEDEM NARODÓW

Answer 5

Wizja kończąca monolog Kordiana na Mont Blanc - podobnie jak ta zesłana na Księdza Piotra w Widzeniu - nawiązuje do idei ofiary. Jednak wymowa obu proroctw jest odmienna: Mickie- wiczowski mesjanizm wiąże się z wiarą w ponadnaturalną sprawiedliwość i oczekiwaniem na boską interwencję, a tym samym oznacza bierną postawę wobec historii. Prorocza wizja Kor- diana przeciwnie - wzywa do politycznego i militarnego działania. Zdaniem Słowackiego droga do wolności wiedzie przez poświęcenie, gotowość na śmierć, walkę za wszelką cenę. Postawę niezdecydowaną autor ocenił w znamiennych słowach: Nie móc? - to piekło!. Idea Polski jako Winkelrieda narodów, czyli winkelriedyzmu, została zainspirowana ówczesnymi wydarze- niami w Europie. Według powszechnej opinii wybuch powstania listopadowego uchronił re- wolucję belgijską 1830 r. przed interwencją wojsk rosyjskich - emigranci popowstaniowi byli więc przekonani o tym, że Belgowie wywalczyli swoją niepodległość dzięki ofierze Polaków.

Question 6

DLACZEGO POWSTANIE LISTOPADOWE UPADŁO?

Answer 6

Słowacki w Kordianie, podobnie jak Mickiewicz w części III Dziadów, ukazuje sens dzie- jów w perspektywie metafizycznej. W obu utworach w rzeczywistość ziemską ingerują siły nadprzyrodzone - Bóg i szatan, aniołowie i diabły. Jednak historiozoficzna wymowa dzieła Słowackiego jest odmienna od mesjanizmu Mickiewicza. W Kordianie przywódców powsta- nia stwarzają siły szatańskie. Pojawia się też wyraźna sugestia, że złym duchem narodu jest szlachta, której atrybut to krzywe szable / jako księżyc dwurożny, jako rogi diable. W Przygoto- waniu w dzieje Polski ingerują jednak także aniołowie, co jest widocznym znakiem tego, że Bóg czuwa nad historią. Pozwala szatanowi działać, ale po to, aby zło przekuć w dobro. Słowac- ki jest daleki od apoteozy Polaków. Uważa, że przyczyną klęski powstania była chwiejność przywódców, brak gotowości do radykalnych działań, walki do końca. Dlatego nie udał się spisek koronacyjny i Kordian nie zabił cara. Dlatego również podczas powstania listopadowego podchorążowie atakujący Belweder pozwolili wielkiemu księciu Konstantemu ujść z życiem.

Question 7

DUCHOWY PORTRET POKOLENIA

Answer 7

W epizodzie przed komnatą cara, a także w następnej scenie, rozgrywającej się w szpitalu dla obłąkanych, akcja dramatu toczy się nie tyle w realnym świecie, ile w umyśle i duszy bo- hatera. Kordian zadaje sobie pytanie, dlaczego nie zrealizował swojego zamiaru. Wydaje się, że przyczyna niezdolności do czynu, zarówno tytułowego bohatera dramatu, jak i pokolenia, które Kordian reprezentuje, tkwiła przede wszystkim w duchowej słabości i braku determinacji. Strach i Imaginacja to personifikacje rozterek uczestników powstania listopadowego, którzy nie potrafili wyzbyć się wahań i wątpliwości, porwać za sobą reszty społeczeństwa i pokonać zaborcy.

Question 8

IRONIA ROMANTYCZNA

Answer 8

Mimo że w kreacji postaci Kordiana Słowacki wykorzystał wiele elementów własnej biografii i ukształtował bohatera w dużym stopniu na swoje podobieństwo, zachował wobec niego ironiczny dystans. Krytycznie i z rezerwą ukazał na przykład miłosną egzaltację piętnastolet- niego Kordiana zakochanego bez wzajemności w Laurze oraz jego naiwność w stosunku do obłudnej Włoszki. Ironiczny dystans wobec tytułowego bohatera dramatu najsilniej dochodzi do głosu w akcie III, zwłaszcza w scenach przed pokojem cara oraz w szpitalu dla obłąka- nych. W drugiej z nich cyniczny Doktor szydzi z poetów próbujących nadać sens narodowej tragedii oraz idealistów poświęcających się dla dobra ludzkości. Kordian nazywa ich wariatami, ale przecież sam przyjmuje taką postawę. W scenie przed pokojem cara wahania i słabość bohatera wyraźnie kontrastują z jego pewnością siebie w monologu na szczycie Mont Blanc i w dyskusji ze spiskowcami w podziemiach kościoła św. Jana.

Question 9

Jakie emocje towarzyszyły Kordianowi, gdy poszukiwał sensu życia? Które z nich zapowiadają przyszłą klęskę bohatera?

Question 10

Czym kierował się Kordian, postanawiając sam zabić cara?

Question 11

Z czego wynika zagubienie młodego Kordiana?

Question 12

Jaki wpływ opowieści starego sługi Grzegorza o jego udziale w kampanii na- poleońskiej i buncie polskich jeńców zesłanych na Syberię miały na kształtowanie się postawy Kordiana?

Question 13

winkelriedyzm

Answer 13

idea stworzona przez Juliusza Słowackiego w Kordianie, nawiązująca do Arnolda Winkelrieda, szwajcarskiego bojownika o wolność; ukazywała Polskę jako Winkelrieda narodów - kraj, który w heroiczny sposób miał się poświęcić w walce o wolność wszystkich ludów w imię hasła: „Za wolność naszą i waszą”; koncepcja zaprezentowana przez Słowackiego nakazywała czynną walkę z zaborcami

Question 14

CZAS I OKOLICZNOŚCI POWSTANIA UTWORU

Answer 14

Utwór powstał w 1833 r. podczas pobytu Juliusza Słowackiego w Genewie, dokąd poeta udał się z powo- dów zdrowotnych. Dramat ukazał się anonimowo w 1834 r. w Paryżu, a jego pełny tytuł brzmi: Kordian: Część pierwsza trylogii. Spisek koronacyjny. W planach autora było bowiem napisanie, dwóch kolejnych części, te jednak nie powstały.

Do napisania Kordiana zainspirowały twórcę utwory Williama Szekspira (scena Przygotowania przy- pomina IV akt Makbeta, w którym Wiedźmy wyczarowują postaci) oraz konkretne wydarzenia historyczne (24 maja 1829 r. w Warszawie odbyła się koronacja cara Mikołaja I na króla Polski).

W swoim dramacie Słowacki przedstawił koncepcję roli Polski w walce o wolność narodów Europy. Po upadku powstania listopadowego polscy twórcy w swoich utworach komentowali przyczyny klęski zrywu narodowowyzwoleńczego. Kordian powstał jako odpowiedź na III część Dziadów Adama Mickiewicza. Sło- wacki polemizował z Mickiewiczowską wizją mesjanizmu, według którego Polska została wybrana do tego. by cierpieć. Autor Kordiana uważał, że bezczynne poddawanie się cierpieniu nie ma sensu. Prezentował odmienną koncepcję - mesjanistyczna rola Polski polegała na poświęceniu się dla innych narodów w walce.

Question 15

BUDOWA

Answer 15

Kordian jest dramatem romantycznym. Składa się z Motta, Przygotowania, Prologu i trzech aktów. Motto zawiera fragment powieści poetyckiej Lambro, napisanej przez Słowackiego w 1832 r., opisującej walkę Greków z Turkami. Analogia losów Greków i Polaków miała - według autora - wpłynąć na rozwój świado- mości patriotycznej Polaków i zachęcić ich do walki z zaborcą. Akty I i III mają charakter fabularny i tworzą przyczynowo-skutkowy ciąg zdarzeń, różnią się jednak od siebie zarówno pod względem problemowym, jak i kompozycyjnym. Akt II pełni funkcję łącznika między aktami I i III, przedstawia kilka przełomowych momentów w życiu bohatera. Zakończenie utworu jest otwarte, ponieważ pierwotnie Kordian miał być częścią większej całości.

Question 16

PROBLEMATYΚΑ

Answer 16

Każdy akt dramatu Juliusza Słowackiego podejmuje inną problematykę. W scenie Przygotowania diabły i czarownice stwarzają postaci przywódców narodu polskiego, w tym dowódców powstania listopadowe- go. W Prologu autor zestawia różne koncepcje roli poety i poezji, w opozycji do idei Mickiewicza przedsta- wia własną. Pisze o poezji, która powinna być skarbnicą gromadzącą narodowe idee i wartości, gotowe do wykorzystania w walce o niepodległość. W akcie I poznajemy 15-letniego, nieszczęśliwie zakochanego Kordiana. Młodzieńcza miłość doprowadza go do próby samobójczej. W akcie II widzimy bohatera podczas wędrówki w poszukiwaniu celu i wartości w życiu, doznaje on jednak kolejnych rozczarowań. Kończący ten akt monolog Kordiana na szczycie góry Mont Blanc świadczy o metamorfozie bohatera i wyznaczeniu sobie celu, jakim jest poświęcenie się dla ojczyzny. Akt III rozgrywa się w Warszawie, podczas koronacji cara Mikołaja I na króla Polski, na którego Kordian (Podchorąży) planuje dokonać zamachu. Plan ten kończy się fiaskiem i skazaniem bohatera na śmierć.

Utwór ukazuje dojrzewanie Kordiana, rozdartego między problemami narodowymi a dylematami eg- zystencjalnymi, który w trakcie przebiegu dramatu z nieszczęśliwie zakochanego młodzieńca przeistacza się w działacza politycznego walczącego o wolność narodu. Słowacki w swoim dziele zawarł także ocenę powstania listopadowego, skrytykował zachowawczość i brak jednomyślności jego przywódców.

Dramat skupia się na przemianie bohatera z werterycznego kochanka w bojownika o wolność narodu. Autor świadomie nawiązał do wątku znanego już z Dziadów cz. III, a nawet sformułował podobne do mesjanistycznej koncepcji Mickiewicza hasło, które Kordian wykrzyknął na szczycie Mont Blanc: „Polska Win- kelriedem narodów”, sugerując wartość jednostkowego poświęcenia dla dobra ogółu. Dalsze losy bohatera do- wiodły jednak, że celem Słowackiego była krytyka winkelriedyzmu i indywidualnej ofiary. Kordian nie sprostał swoim zamierzeniom, jego plan zamachu na cara okazał się niedojrzały i nierealny, a w szpitalu wariatów przeko- nał się, że cel, jaki sobie postawił, niczym nie różnił się od rojeń osób chorych psychicznie. Choć intencje boha- tera były szlachetne i heroiczne, to jego samotna walka o wolność ojczyzny musiała zakończyć się klęską. W ten sposób Słowacki wyraził tragizm powstańczego pokolenia Polaków niedojrzałych moralnie i politycznie do wy- pracowania skutecznych metod walki z zaborcą i do sięgnięcia po władzę polityczną. Kordian to również krytyka powstania listopadowego jako czynu zbrojnego, a przede wszystkim jego nieudolnych przywódców, którzy za- przepaścili szansę narodu na wolność i niepodległość.

Słowacki dokonał w „Kordianie” oceny powstania listopadowego. O jego upadek oskarżył przywódców. Przeanalizował stosunek społeczeństwa do sprawy narodowowyzwoleńczej.

Słowacki w dramacie rozważa różne metody walki Podchorąży i Starzec proponują jednorazowy zryw zabicie cara. Prezes i Ksiądz są przeciwnikami takiej metody. Kordian przyjmuje postawę winkelriedyz musamotniczego poświęcenia się.

Oprócz wątku politycznego pojawia się problem dojrzewania głównego bohatera oraz problem poezji i jej roli w życiu narodu (Prolog).

„Kordian” jako dramat psychologiczny. Utwór cechuje się realizmem psychologicznym posta ci. Pisarz za pomocą niewielu zdań potrafi nakreślić osobowość bohaterów (np. papieża czy Wioletty).

Na przykładzie Kordiana ukazał proces psychicznego i politycznego dojrzewania. Skupił się na wew nętrznych i zewnętrznych przyczynach tego procesu. Pragnienie niezwykłości powoduje, woduje, že Kordian zaczyna szukać ideału poza codziennością. Rozczarowania miłosne, śmierć przyjaciela, sprawiają, że zaczyna wątpić w sens życia. Opowieści Grzegorza również zdają się oderwane od konkretnego świata Rozbieżność marzeń i rzeczywistości doprowadza bohatera do próby samobójczej, podróż po Europie podjęta w celu odnalezienia sensu życia jest jedynie źródłem rozczarowan Kordian przegrywa również jako rewolucjonista, Jak widać, jest bohaterem tragicznym. Uświadamia sobie tuż przed egzekucją, że nie zaznał pełni życia, że nie sprostał idei. Ale mimo że jego działania nie były skuteczne, w jego postawie widać determinację i wyjątkowy heroizm, a jego wewnętrzne zmagania z własną słabością budzą podziw. Jest on przykładem bohatera, którego osobowość zaskakuje prawdą psychologiczną: czyste intencje, odwaga, skłonność do poświęcenia, przeplatają się z tragicznym rozdarciem, zagubieniem, toczoną walką wewnętrzną.
Kordian jest przykładem bohatera romantycznego. W pierwszym etapie życia cechują gro samot ność, wrażliwość, indywidualizm, nieszczęśliwa miłość, zamiłowanie do poezji, wygastanie ponad prze ciętność. Niespełnione uczucie jest przyczyną próby samobójczej, po której następuje przemiana boha tera. Zmienia się on z nieszczęśliwego kochanka w bojownika o sprawę narodową, patriotę. Takie cechy i takie doświadczenia są charakterystyczne dla bohaterów polskiej literatury romantycznej.

„Kordian” jako dramat polityczno-historyczny. Słowacki dokonuje oceny społeczeństwa polskiego początków XIX wieku, zastanawia się nad przyczynami klęski powstania listopadowego, wprowadza koncepcję winkelriedyzmu, polemizuje z koncepcją mesjanizmu, analizuje rolę poezji i poety w tworze niu historii.

Poeta porusza problem świadomości narodowej Polaków w czasie przełomu światopoglądowego (przełom romantyczny), włączając się tym samym w dyskusję o losie Polakósa Pokazuje ugodową, konserwatywną arystokrację (scena koronacji); lud, który jest niewyrobiony politycznie, zastraszony, ale zdarzają się jednostki odważne, rozumiejące, czym jest patriotyzm: szewc, szlachcic, żołnierz (scena tuż przed koronacją); młodych spiskowców patriotów, którzy chcą walczyć, ale nie są do tego doj rzali, księży zachowawczych, zachęcających do modlitwy i moralnych zachowań (scerny w podzie miach); oraz nieudolnych przywódców powstania listopadowego, odpowiedzialnych za jego klęskę. Słowacki zwraca też uwagę na osamotnienie Polski - inne państwa oraz papież nie udzielili potrzebnego w tym czasie wsparcia.

Wśród sporów ideologicznych Kordian dojrzewa do czynu - pragnie udowodnić możliwość zreali zowania koncepcji winkelriedyzmu, a więc namawia do wyboru postawy aktywnej, walki o niepodleg łość narodu, indywidualnego poświęcenia się.

Słowacki rozważa rolę, jaką w trudnej sytuacji politycznej powinien odegrać poeta i jego twórczość Uważa, że twórca musi wpływać na zachowanie świadomości narodowej, w związku z tym powinien nawiązywać do historii i tradycji. Tworzy koncepcję poety, który służy narodowi i zachęca go do walki Nie zgadza się natomiast z koncepcją mesjanizmu i roli poety-wieszcza, pocieszającego naród, odsuwa- jącego od niego widmo rozpaczy. Poglądy Słowackiego wyraża Trzecia Osoba Prologu, poglądy Mickie- wicza - Pierwsza Osoba Prologu.

Question 17

Kordian

Answer 17

bohater pełen rozterek i wątpliwości, romantyczny poeta, którego ukształtowała literatura. Kordian pragnie zmienić swoje życie, podróżując po Europie, szuka idei, drogi, którą mógłby iść. Na- tchnienie odnajduje na szczycie Mont Blanc - swoje życie chce poświęcić ojczyźnie. Piętnastoletni Kordian to bohater werteryczny - jest samotny, wyobcowany, przeżywa ból istnienia wynikający z miłosnego zawodu, chce odebrać sobie życie. Na górze Mont Blanc przechodzi przemianę - dojrzewa wewnętrznie, staje się patriotą i poświęca się idei wolności. Jest przekonany o tym, że ofiara i cierpienie nobilitują, są aktem bohaterstwa.

• Poznajemy go jako 15-letniego chłopca obdarzo- nego poetycką wrażliwością nieszczęśliwie zako- chanego i cierpiącego na melancholię.

• Próba samobójcza Kordiana jest rodzajem ini- cjacji w dojrzałość, późniejsze doświadczenia podważają idealizm bohatera i dają mu gorzką wiedzę o świecie. Bohater dojrzewa i zmienia się między innymi dzięki podróżom. Miłość jest dla niego źródłem rozczarowań. Szansą staje się działalność patriotyczna.

• Emocjonalna wrażliwość, która każe Kordianowi dokonać zamachu na cara, staje się jednocze- śnie największą przeszkodą w realizacji tego celu.

• Zdaniem części interpretatorów bohater okazał się słaby duchowo, brakowało mu determinacji i woli. Inni dowodzą, że plan skrytobójstwa od początku był skażony złem moralnym i miał cha- rakter szatański.

Kordian patrzy na świat oczami romantyka i do- strzega miałkość dążeń współczesnych mu ludzi. Pragnie poświęcić się dla ojczyzny oraz dokonać zamachu na cara. Choć się załamuje, nie ponosi klęski. Ma poczucie, że publiczna egzekucja zapew- ni mu wielkość i chwałę, a jednocześnie wskaże ro- dakom właściwą drogę postępowania.

Kordian - w I akcie jest to młody 15-letni chłopiec, cierpiący na „chorobę wieku”, która w dramacie nosi miano „jaskółczego niepokoju”. Kordian od- czuwa apatię, nudę, niechęć do życia, które według niego jest bezsensowne i pozbawione celu. Prze- żywa także nieszczęśliwą miłość do Laury, kobiety starszej od niego, która lekceważy jego uczucie. Kordian popada w różne, skrajnie odmienne na- stroje („Sto we mnie żądz, sto uczuć, sto uwiędłych liści”). Tego rodzaju stan duchowy prowadzi go w końcu do próby samobójczej (nieudanej).

• ć,

W akcie II Kordian to wędrowiec, który na ścież- kach świata zdobywa życiowe doświadczenie. Kor- dian traci złudzenia, dojrzewa. Poznaje materializm świata, w którym wszystko można kupić za pienią- dze. Na Mont Blanc formuje się polski patriota, któ- ry będzie walczył o wolność ojczyzny. Akt II zakoń- czony jest monologiem świadczącym o wewnętrz- nej przemianie Kordiana. Chce zostać przywódcą, ale nie pragnie otrzymać „rządu dusz” (jak Konrad), uważa, że ludzie powinni dobrowolnie mu się pod- porządkować. Ma poczucie własnej wyjątkowości, mówi: „Jam jest posąg człowieka, na posągu świata”.

W III akcie Kordian występuje w roli spiskowca, który podejmuje się zabić cara. Ten zamiar udarem- nia jego własna słabość psychiczna (Strach i Imagi- nacja). Przeżywa głębokie załamanie. W końcu pra- gnie złożyć swe życie w ofierze ojczyźnie (zostaje na niego wydany wyrokśmierci). Nieznamy dalszych losów bohatera. Nie wiadomo, jaką rolę przewidział dla niego Słowacki w kolejnych częściach trylogii.

to zagubiony indywidualista, nieszczęśliwy kochanek, buntownik, spiskowiec. (Imieniem znaczącym obdarzył go autor, tworząc je od łacińskiego słowa cor, oznaczającego ‘serce, jest to więc człowiek serca)

W pierwszym akcie poznajemy go jako piętnastoletniego chłopca, przeżywającego „ból istnienia”. Jest zbyt dojrzały jak na swój wiek. Nie widzi sensu życia. Jest to bohater hamletyczny - jego postawę cechuje wewnętrzny konflikt między pragnieniami a realnymi czynami, co prowadzi do nadmiernej wrażliwości i w konsekwencji do poczucia wyobcowania i samotności. Kordian ma też cechy bohatera werterycznego, charakterystycznego dla literatury europejskiej tego czasu: przeżywanie „bólu świata, marzycielstwo usposobienie poetyckie, niezwykła wrażliwość, uleganie tworzonej w wyobraźni wizji idealnej miłości, bunt przeciwko złu świata i chęć ukojenia bólu poprzez samobójstwo.

W drugim akcie obserwujemy proces dojrzewania bohatera, zbierania doświadczeń życiowych i odnajdowania celu życia. Nauka, jaką wynosi Kordian ze swych podróży, jest gorzka bohater prze- konuje się, że światem rządzą pieniądze, poezja mija się z rzeczywistością, miłość romantyczna nie istnieje, a los Polski nie interesuje nawet papieża. Jest rozczarowany, na szczycie Mont Blanc wracają do niego myśli samobójcze, jednak tam też je porzuca i przechodzi metamorfozę. Z romantycznego kochan- ka staje się buntownikiem, patriotą, walczącym o wolność narodu, pragnącym jedynie jego szczęścia. Swą ideę streszcza w słowach: Ludy! Winkelried ożył!!/ Polska Winkelriedem narodów!

Trzeci akt przynosi obraz Kordiana spiskowca, próbującego wcielać w życie swój cel. Pragnie przekonać innych spiskowców do zamordowania cara, wierząc, że odmieni się w ten sposób los Polski. Gdy mu się to nie udaje, samotnie podejmuje się dokonać zbrodni, jednak jest zbyt słaby psychicznie. Przegrywa walkę ze Strachem i Imaginacją. Ponosi klęskę. Nie wiadomo, jak zakończą się jego losy, czy zostanie stracony na Placu Marsowym, czy też Adiutant zdąży dotrzeć z aktem ułaskawienia. Kordian jest bohaterem tragicznym, przegrywa w starciu z historią i samym sobą.

Question 18

werteryzm

Answer 18

postawa, którą charakteryzują: przesadna uczuciowość, samotność i refleksyjność, marzyciel- stwo, ucieczka od rzeczy- wistości oraz buntowniczy stosunek do świata. Ważnymi wyróżnikami tej postawy są: romantyczna miłość, której obiektem jest nieosiągalna wyidealizowana kobieta, oraz poczucie bezcelowości życia, silny pesymizm odczuwany jako tzw. Weltschmerz, czyli ból istnienia, doprowadza- jący bohatera do załamania psychicznego i samobójczej śmierci, traktowanej jako jedyny sposób wyzwolenia z ograniczeń i cierpień

Question 19

Tytuł

Answer 19

Tytuł utworu wskazuje na głównego bohatera dramatu. Uwaga czytelnika koncentruje się na jego po- staci. Imię Kordion wymyślił Słowacki - pochodzi ono od łac. cor, cordis - serce. Bohater jest człowie- kiem wrażliwym, najważniejsze są dla niego uczucia.

Question 20

Grzegorz

Answer 20

służący Kordiana, w przeszłości był żołnierzem, walczył przy boku Napoleona. Opiekuje się bohaterem, opowiada trzy historie (m.in. „O Janku, co psom szył buty”), które mają Kordianowi pomóc wodnalezieniu celu i sensu życia. Grzegorz także towarzyszy bohaterowi przed egzekucją, okazując mu współczucie i deklarując, że nazwie swego wnuka imieniem Kordian i w ten sposób pamięć o bohaterze nie zaginie. Grzegorz traktuje Kordiana jak syna, a ten mu odpłaca słowami: Bądź zdrów mój wierny ojcze…

Question 21

Laura

Answer 21

Ukochana młodziutkiego Kordiana. Dla bohatera jest wzorem kochanki romanty cznej. Laura jednak jest od niego starsza, traktuje go z dystansem i ironią. Lubi towazystwo chłopca, ale nie traktuje poważnie jego uczuć. Lekceważyła uczucia Kordiana, co stało się powodem próby samobójczej. Jej pierwowzorem była prawdopodobnie Ludwika Śniadecka, pierwsza miłość Słowackiego.

Question 22

Prezes

Answer 22

jeden ze spiskowców, człowiek potępiający plan zabicia cara. Jeden z głównych konspiratorów, prawdopodob- nie poeta Julian Ursyn Niemcewicz, który starał się powstrzymać spiskowców przed wykonaniem zamachu na cara w maju 1829 r., a po wybuchu powstania listopadowego dążył do rozwiązania konfliktu na drodze dyplomatycznej.

Question 23

Wielki Książę

Answer 23

Książę Konstanty - postać historyczna, brat cara Mikołaja I. Pełnił funkcję namiestnika cara w Polsce, był na- czelnym wodzem wojska polskiego. Czyn Kordiana - przeskoczenie konno nad ustawionymi w pirami- dę karabinami zakończonymi bagnetami wzbudza jego podziw i sprawia, iż Konstanty chce darować życie bohaterowi.

Question 24

gatunek

Answer 24

Kordian ma cechy dramatu romantycznego:

⚫ nieprzestrzeganie klasycznej zasady trzech jedności: miejsca, czasu i akcji;

⚫ otwarta kompozycja - epizody luźno ze sobą
powiązane, brak informacji o dalszych losach bo- hatera, sceny zbiorowe sąsiadują z kameralnymi;

⚫ synkretyzm - łączenie elementów charaktery- stycznych dla różnych rodzajów literackich;

⚫ niejednorodność stylistyczna - występowanie obok siebie tragizmu i komizmu, patosu i ironii

• przenikanie się świata rzeczywistego i fanta- stycznego (Przygotowanie - postacie fantastycz ne: czarownica, szatan itp.);

⚫ niesceniczny charakter utworu:

⚫ nawiązania do Szekspira (do dramatów Ham- let i Makbet).

Question 25

Papież

Answer 25

Postać wzorowana na Grzegorzu XVI, który objął tron papieski w 1831 r. i w dwóch encyklikach potępił powstanie listopadowe. nie przypomina autorytetu moralnego, jest raczej politykiem opowiadającym się po stro- nie silniejszego mocarstwa. Grozi Polakom klątwą za nieposłuszeństwo wobec cara. Wypowiedzi papieża przerywa jego papuga Luterek. Ojciec święty jest pyszny, żądny uwielbienia i czci, odczuwa sary- sfakcję, gdy pokorny lud leży krzyżem u jego stóp. Zbywa Kordiana, nie chce pobłogosławić polskiej ziemi

Question 26

Wioletta

Answer 26

kobieta, z którą Kordian ma romans we Włoszech. Nauczony doświadczeniem nie idealizuje kobiety, postanawia wystawić ją na próbę. Wioletta okazuje się materialistką, niezdolną do szczerych uczuć. Kordian ostatecznie rozczarowuje się co do miłości. Postać schematyczna, wprowadzona po to, by rozwiać złudzenia Kordiana dotyczące bezintere- sownego charakteru kobiet w zepsutym świecie. Zgodnie z przewidywaniami bohatera Wioletta jedynie udaje miłość. Staje się chłodna na wieść o tym, że stracił on cały majątek.

Question 27

NOWY MODEL POEZJI - POLEMIKA Z MICKIEWICZEM

Answer 27

Słowacki chciał, aby wydanie Kordiana odczytane zostało jako podjęcie dyskusji ideowej z Adamem Mickiewiczem. Chciał wskazywać rodakom żyjącym na emigracji oraz w zniewo- lonej ojczyźnie inną, alternatywną wobec mickiewiczowskiej, ideę funkcjonowania w sytuacji utraty niepodległości. Dwie sceny wysuwają się przy takim odczytaniu Kordiana na czoło: pierwszą z nich jest Prolog, a drugą scena monologu na Mont Blanc.

Na Prolog składają się wypowiedzi (w formie monologów) trzech nienazwanych Osób. Wypowiedź Pierwszej Osoby przywodzi na myśl niektóre wątki charakterystyczne dla Mickiewicza, w Kordianie przedstawione jako idee, które należałoby odrzucić. Łatwo odczy- tać zarzuty, jakie Słowacki stawia autorowi III części Dziadów: fałszywe proroctwa oraz usy- pianie zniewolonego narodu i bierne przyjmowanie jego cierpień. Słowacki oskarża również Mickiewicza o pychę (Pierwsza Osoba: „Powiem wam… Jestem pierwszy… i ostatnim będę…”), zarzucając mu przy tym błędną koncepcję polityczną i etyczną. Bardzo radykalnie brzmi prze- ciwstawienie lansowanemu przez Mickiewicza hasłu „Polska Chrystusem narodów” (mesjanizm) wezwanie Polska Winkelriedem narodów” (scena na szczycie Mont Blanc) - winkelriedyzm.

Pierwsza Osoba na ogół jest utożsamiana z grupą polskich poetów skupionych wokół Mickiewicza. Głosi ona zbliżone do Mickiewiczowskich poglądy na temat sensu dziejów oraz cierpień Polski i Polaków. Pierwsza Osoba prosi Boga o zesłanie na umęczonych bojem Polaków spokoju i ukojenie ich cierpień, sama zaś pragnie - poprzez swoją poezję - dostar- czyć narodowi polskiemu łagodnej pociechy. Poeta, za jakiego się uważa, jest w tym wypadku prorokiem, Mesjaszem, strażnikiem narodowego snu, w jakim powinni pogrążyć się Polacy. Pierwsza Osoba ma poczucie misji od Boga ale przez Słowackiego zostaje ukazana jako fałszywy prorok, Antychryst szerzący ideę bierności narodu (tej idei przeciwstawi Kordian w swym monologu na Mont Blanc koncepcję Polski jako Winkelrieda narodów).

Druga Osoba głosi poglądy typowe dla przeciwników Mickiewicza, ale również niezgodne z koncepcją Słowackiego. W swojej przesiąkniętej symboliką nawiązującą do Apokalipsy św. Jana wypowiedzi krytykuje koncepcję walki z wrogami prowadzonej przez uśpiony naród i poetów-proroków. Przeciwny - podobnie jak Druga Osoba - idei bierności narodu, Słowacki nie mógłby się jednak zgodzić na negację osoby poety-proroka, wprowadza więc na scenę kolejną postać.

Trzecia Osoba ma reprezentować poglądy samego Słowackiego - spędza ze sceny swoich przedmówców i przeciwstawia się w swej wypowiedzi ich koncepcjom. Nie zgadza się ani na usypianie narodu, ani na pocieszanie go poprzez poezję, odrzuca też ich fałszywe proroc- twa. Według Słowackiego poezja może spełnić swoje zadanie jedynie wtedy, gdy dostarczy Polakom siły i poprzez pielęgnowanie pamięci o bohaterskich dziejach pobudzi ich do dzia- łania, do walki o wolność.

Question 28

OCENA POWSTANIA LISTOPADOWEGO

Answer 28

Kordian stanowi próbę oceny powstania listopadowego. Autor dramatu szczególnie ostro atakuje przywódców powstania oraz konserwatywnych przedstawicieli elit ówcze- snej Rzeczypospolitej. W scenie Przygotowania, która otwiera dramat Juliusza Słowackiego, z kotła, w którym szatańską mieszankę warzą czarownice i diabły, wychodzą późniejsi przywódcy powstania listopadowego. Ich pojawienie się na scenie jest komentowane przez Szatana w sposób, który nie pozostawia żadnych wątpliwości: są to ludzie kompletnie nie- udolni, którzy nie nadają się do walki za ojczyznę. Komentarz Szatana należy więc inter- pretować jako zdecydowaną krytykę przywódców oraz ideowych przeciwników tego zrywu narodowowyzwoleńczego. Przygotowanie jest jednocześnie politycznym komentarzem dla całego utworu, rzucającym światło na wiele jego scen i epizodów, jak choćby scenę narady spiskowców w podziemiach kościoła św. Jana w Warszawie.

Question 29

„Kordian” jako dramat psychologiczny.

Answer 29

Utwór cechuje się realizmem psychologicznym posta- ci. Pisarz za pomocą niewielu zdań potrafi nakreślić osobowość bohaterów (np. papieża czy Wioletty). Na przykładzie Kordiana ukazał proces psychicznego i politycznego dojrzewania. Skupił się na wew- nętrznych i zewnętrznych przyczynach tego procesu. Pragnienie niezwykłości powoduje, że Kordian zaczyna szukać ideału poza codziennością. Rozczarowania miłosne, śmierć przyjaciela, sprawiają, że zaczyna wątpić w sens życia. Opowieści Grzegorza również zdają się oderwane od konkretnego świata. Rozbieżność marzeń i rzeczywistości doprowadza bohatera do próby samobójczej, podróż po Europie podjęta w celu odnalezienia sensu życia jest jedynie źródłem rozczarowań, Kordian przegrywa również jako rewolucjonista. Jak widać, jest bohaterem tragicznym. Uświadamia sobie tuż przed egzekucją, że nie zaznał pełni życia, że nie sprostał idei. Ale mimo że jego działania nie były skuteczne, w jego postawie widać determinację i wyjątkowy heroizm, a jego wewnętrzne zmagania z własną słabością budzą podziw. Jest on przykładem bohatera, którego osobowość zaskakuje prawdą psychologiczną: czyste intencje, odwaga, skłonność do poświęcenia, przeplatają się z tragicznym rozdarciem, zagubieniem, toczoną walką wewnętrzną.

Question 30

Car Mikołaj I

Answer 30

postać historyczna. Tyran, koronowany na króla Polski w 1829 r. Człowiek podejrzliwy i okrutny. Zmuszony przez Księcia Konstantego, podpisuje akt ułaskawienia Kordiana.

Question 31

Wartości, dla których człowiek gotów jest poświęcić życie.

Omów zagadnienie na podstawie Kordiana Juliusza Słowackiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Answer 31

Wprowadzenie

Życie człowieka nabiera sensu, kiedy odnajdujemy wartości, które uważamy za słuszne i dobre, dia realizacji których jesteśmy w stanie poświęcić wiele. Dla każdego te wartości mogą być inne. Niektórzy za taką wartość uznają karierę zawodową, inni rodzinę czy dobro własnej ojczyzny.

• Stawiam tezę: W literaturze funkcjonuje wiele przykładów bohaterów, którzy dla urzeczywistnienia swoich wartości są gotowi poświęcić własne życie.

• Część argumentacyjna: Kordian Juliusza Słowackiego

Kordian jest bohaterem, który odczuwa bezsens egzystencji, a zarazem poszukuje idei ofiarującej ży cie, wytyczającej mu cel, któremu mógłby się poświęcić. W akcie I ma zaledwie 15 lat, a w ostatnim niewiele ponad dwadzieścia. Jest młodym poetą o wyjątkowej wrażliwości i wyobraźni. Nieustan- nie pragnie dokonać czegoś niezwykłego. Opowiadania starego sługi Grzegorza o czynach Polaków w wojnach napoleońskich i na zesłaniu syberyjskim są ucieleśnieniem aspiracji bohatera. Kordian zrozumiał, czego w życiu brakuje mu najbardziej wiary we własne siły. W swym rozwoju ducho- wym (miłość do Laury, próba samobójstwa, podróże po Europie) przebył istotny etap od marzenia do postanowienia, odnalazł sens życia w walce o niepodległość narodu. Na szwajcarskim szczycie Mont Blanc bohater ulega przeobrażeniu w nowego Winkelrieda, mającego dość sił, by uratować własny naród. W akcie III Kordian zostaje inicjatorem spisku konspiracyjnego. Daremnie jednak za- chęca do działania swoich towarzyszy ideą Winkelrieda, trafia bowiem na opory moralne spiskow ców. W tej sytuacji Kordian bez wahania podejmuje się sam zabić cara. W poczuciu odpowiedzial- ności za współrodaków, których kocha i których cierpienie go boli, jest prometejsko gotów wziąć na siebie ciężar zabójstwa. Bohater wie, że w efekcie tego czynu sam zginie i tak jak Winkelried skieruje na własne piersi ostrza mieczy wroga, ale gotów jest poświęcić życie dla wartości nadrzędnej-mi- łości do narodu. W imię tej miłości skłonny jest także do wzięcia na własne barki grzechu, jakim jest morderstwo drugiego człowieka (choćby tak złego i okrutnego jak car Rosji), wystąpienie przeciwko prawom boskim. Kordian spiskowiec wierzył w swoją misję poety-wodzą, który poświęca zycie dla narodu i jego niepodległości.

• Kontekst literacki

Bohater utworu Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza - Walter Alf vel Konrad Wallenrod porwany za młodu z rodzinnej Litwy, oderwany od rodziców, rodzeństwa, szczęśliwego dzieciństwa, wykorzysta pierwszą nadarzającą się sposobność i ucieknie od Krzyżaków w rodzinne strony. W czasie pobytu na dworze Kiejstuta, od pierwszego wejrzenia zakocha się ze wzajemnością w jego córce Aldonie. Zakochani pobiorą się i ich życie rodzinne nabierze rozkwitu i szczęścia. Walter zazna miłość kobiety, jej pocałunków i pieszczot. Niestety zakon nieustannie najeżdża na Litwę i wkrótce może ją podbić. Walter podejmuje okupioną cierpieniem decyzję, przeklina godzinę, w której obmyślił sposób ocalenia ojczyzny, ale nie widzi innego ratunku dla swojego kraju. „Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie”. Żegna Aldonę i opuszcza Litwę. Dobro ogółu, dobro rodaków staje się dla niego najwyższym priorytetem. Długa i okupiona cierpieniem będzie jego droga do osiągnięcia celu, w trakcie której będzie jak wąż zmieniał skórę: uciekinier litewski stanie się giermkiem prawdziwego Konrada Wallenroda, później giermek stanie się Konradem, potem zasłynie jako nieustraszony rycerz, a w końcu nałoży maskę Wielkiego Mistrza. Powiedzenie, że Konrad będzie zmieniał skórę, to przenośnia, bo czego będzie się wyzbywał naprawdę? Bohater wyrzeknie się miłości do kobiety, jawności, uczciwości rycerskiej, szczęścia, nazwiska, a wszystko to w imię dobra swojego narodu. Miłość do rodaków wyparła inne uczucia. Konrad jako Wielki Mistrz tak nieudolnie, oczywiście celowo, będzie dowodził Krzyżakami, że poniosą oni klęskę i przez najbliższy wiek nie będą w stanie zagrozić narodowi litewskiemu. Bohater zapłaci jeszcze jedną, najwyższą cenę za swój wybór. Popełni samobójstwo, tym samym narazi się na potępienie wieczne, ale podejmując decyzję o walce o dobro i szczęście innych, gotów był na taką ofiarę. Realizując swoje szczytne cele, poświęcając się dla ogółu, zniszczył zakon nieetycznymi metodami niestety te metody zniszczyły także jego.

Podsumowanie

Człowiek nie posiada nic cenniejszego od życia. W wielu szczególnych sytuacjach potrafi je jednak poświęcić w obronie wartości uniwersalnych, dla ojczyzny, narodu, drugiego człowieka, w obronie wiary, honoru, prawdy. Są to postawy heroiczne, ponieważ czyny takie wymagają niezwykłej odwagi i determinacji.

Question 32

plan wydarzeń

Answer 32

Stworzenie przywódców powstania listopadowego przez diabły.
Trzy koncepcje poezji.
Zniechęcenie młodego Kordiana do życia.
Opowieści Grzegorza.
Spotkanie Kordiana i Laury.
Próba samobójcza Kordiana.
Podróże Kordiana:

wieczór w James Parku w Londynie,
czytanie Szekspira w Dover,
romans z Wiolettą we Włoszech,
audiencja u Papieża w Watykanie,
monolog na szczycie Mont Blanc,
powrót do Polski.

Przygotowania do koronacji Mikołaja I na króla Polski.
Koronacja cara Mikołaja I na króla Polski.
Spotkanie spiskowców i zbrodnicze plany Kordiana.
Nieudana próba zamordowania cara.
Kordian w szpitalu psychiatrycznym.
Spotkanie Kordiana z Doktorem.
Wyrok śmierci na Kordiana.
Przeskoczenie nad bagnetami przez Kordiana.
Przygotowania do egzekucji Kordiana.
Kłótnia Mikołaja I i księcia Konstantego.
Ułaskawienie Kordiana przez cara.
Droga Adiutanta na Plac Marsowy.
Oficer gotów do strzału.

Question 33

Podróż w wymiarze rzeczywistym i wewnętrznym. Omów zagadnienie na podstawie Kordiana Juliusza Słowackiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Answer 33

Wprowadzenie

„Podróże kształcą” - choć to powiedzenie wydaje się być frazesem, to przecież musimy przyznać, że podróżując, pogłębiamy wiedzę o świecie, o ludziach, innych kulturach. Podróżując, poznajemy także siebie, swoje ograniczenia i potrzeby, swoją naturę.

• Stawiam tezę: Topos podróży w utworach literackich ilustruje często proces dojrzewania bohatera - homo viator, który odbywa podróż jednocześnie w wymiarze rzeczywistym i wewnętrznym.

• Część argumentacyjna: Kordian Juliusza Słowackiego

Akt II dzieła Słowackiego przedstawia Kordiana jako homo viator, wędrowca, pielgrzyma. Celem owej podróży jest konfrontacja marzeń z rzeczywistością, poznanie i ocenianie świata, poznawanie i ocenianie samego siebie, a także ucieczka od piętna Kaina, czyli śladu po kuli, jakie nosi na czole po nieudanej próbie samobójczej. Każdy etap tej podróży w wymiarze rzeczywistym jest przemierza- niem przestrzeni geograficznej. Kordian będzie w Londynie, w Dover przy skale Szekspira, w Rzymie, Watykanie i na szczycie Mont Blanc. Londyn przekona go o marności panujących stosunków spo- łecznych, o kulcie i sile pieniądza. W Dover bohater boleśnie przeżywa konfrontację świata realnego z wykreowanym w literaturze. Miłość do Wioletty, pomimo czarującego włoskiego tła, przyniesie mu rozczarowanie i bankructwo, bo w świecie bogactwo liczy się bardziej niż uczucia. Oparcia Kordian nie znajduje nawet w Watykanie. Papież, poproszony o błogosławieństwo dla ziemi przywiezionej przez Kordiana z mogił powstańców, zabrania buntować się przeciwko carowi i grozi klątwą. Wędro- wiec doznał gorzkich rozczarowań. Świat idealnych wyobrażeń zostaje brutalnie rozbity. Każdy etap tej podróży stał się dla Kordiana także pielgrzymowaniem wewnętrznym. Młodzieniec odkrywa do- rosłe życie, traci swoje dziecinne złudzenia, dojrzewa. Kordian w swym rozwoju duchowym przebył istotny etap od marzeń do postanowień. Na szwajcarskim szczycie Mont Blanc, będącym ostatnim etapem jego wędrówki rzeczywistej i wewnętrznej, bohater odnajduje sens życia, przeobraża się

w nowego Winkelrieda, ratującego własny naród, zostaje duchowym przywódcą, poetą-wodzem. Podróż Kordiana jest symbolem jego dojrzewania, odnalezienia sensu i celu życia, a także odna- lezienia w sobie sił, które pozwolą ten cel zrealizować.

• Kontekst literacki

Bohater utworu Adama Mickiewicza Konrad Wallenrod to także wędrowiec, podróżnik. Porwany w dzieciństwie z rodzinnych litewskich stron znalazł się u Krzyżaków w Malborku. Ucieknie przy pierwszej bitwie do kraju lat dziecinnych i tu na dworze Kiejstuta poślubi Aldonę. Wyjedzie jednak z Litwy w celu realizacji obmyślonego sposobu ocalenia narodu. W krainach nadreńskich zostaje giermkiem księcia Konrada i z nim wyruszy do Palestyny. Z kolei w Hiszpanii będzie walczył z Maurami, brał udział w turniejach rycerskich, by wrócić do Malborka i objąć stanowisko Wielkiego Mistrza krzyżackiego.

Mapa podróży Wallenroda jest bardzo bogata. Poznaje kulturę chrześcijańską, rycerską, zachod- nioeuropejską. W wymiarze wędrówki w głąb siebie będzie dojrzewał do realizacji planu ocalenia na- rodu, który w danej sytuacji polityczno-cywilizacyjnej jest jedyną szansą. Litwa nie może przeciwstawić się w otwartej walce Krzyżakom, dlatego Konrad wybrał metodę podstępu. Dojrzał do złożenia z siebie ofiary, odnalazł w sobie siły, które pozwoliły mu zrealizować te demoniczne plany. Wędrówka zmieniła Walter Alfa w Konrada Wallenroda, średniowiecznego rycerza, w mściciela narodowej sprawy.

Podsumowanie

Motyw podróży służy metaforycznemu ukazaniu ludzkiego życia i dojrzewania. Podróżując, poznaje- my nowe miejsca, świat, poznajemy także samego siebie. „Wędrówką życie jest człowieka” w swoim wierszu pisał Edward Stachura. Wędrówka, podróż to symbol naszego losu i zmagania się z nim, walki ze słabościami. To przeciwieństwo zastoju, stabilizacji i stagnacji.

Question 34

Poszukiwanie sensu życia i osąd świata przez bohatera literackiego. Omów zagadnienie na podstawie Kordiana Juliusza Słowackiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Answer 34

Wprowadzenie

Życie człowieka nabiera sensu, kiedy odnajdujemy wartości, które uważamy za słuszne i które chce- my zrealizować. Przyglądamy się światu i innym ludziom, filtrujemy tę wiedzę przez pryzmat naszych doświadczeń i dążeń, by wybrać drogę, która doprowadzi nas do spełnienia siebie.

• Stawiam tezę: Bohaterowie literaccy poszukując sensu życia, weryfikują wiedzę o świecie i poddają go osądowi.

• Część argumentacyjna: Kordian Juliusza Słowackiego

W akcie I Kordian ukazany jest jako piętnastoletni chłopiec, nadwrażliwy, rozmarzony i zbyt delikat- ny, aby stawiać czoło otaczającemu go światu. Kordian cierpi na weltschmerz-ból istnienia, nudę egzystencjalną, wynikającą z poczucia bezsensu podejmowania jakiejkolwiek aktywności życiowej. Z tej choroby wieku” usiłuje go wyleczyć stary sługa Grzegorz, opowiadający mu trzy historie, mię dzy innymi o Kazimierzu, który poświęcił swoje życie w obronie innych, ale ożywiają one młodzieńca tylko na mornent. Miłość do Laury, piękno natury ani nawet tworzona poezja nie są w stanie po- wstrzymać Kordiana od próby samobójczej, na szczęście nieudanej.

Podróże bohatera po Europie, poszukiwanie sensu życia, poznawanie i ocenianie świata to treść aktu II. Można by w zasadzie sformułować tezę, że każdy kolejny epizod przynosi Kordianowi kolejny zawód. W Anglii, stolicy imperium, przekonuje się o wszechwładzy pieniądza, który nawet przestęp cę może wynieść na polityczne i społeczne szczyty.

Na skale w Dover, podczas lektury Króla Leara Szekspira, dochodzi do wniosku, że idealny świat przedstawiony w poezji jest zupełnie inny. Literatura kreuje światy, które nie mają nic wspólnego z rzeczywistością.

Z kolei podczas pobytu we Włoszech bohater dochodzi do wniosku, że idealna, bezinteresowna miłość nie istnieje. Do takiej refleksji skłonił go związek z Wiolettą, która za złoto jest w stanie sprze dać swoje uczucia.

W Watykanie w bolesny sposób przekonuje się, że los Polaków jest obojętny papieżowi, który żyje w świecie wielkiej polityki i dobrej relacji z rządzącymi - w tym przypadku z carem.
Po zweryfikowaniu świata bohater stracił złudzenia. Rozczarował go i świat, i ludzie, jego wyobraże- nia legły w gruzach, rzeczywistość okazała się nad wyraz brutalna. Uciekając od świata i ludzi, Kordian uda się na szczyt Mont Blanc, by tam obcować z Bogiem i naturą oraz odnaleźć cel życia. Celem tym będzie poświęcenie życia w imię miłości i dobra ojczyzny, powtórzenie czynu Winkelrieda. Kordian odnalazł sens swojego życia, a jednocześnie surowo ocenił świat i dominujące w nim wartości.

• Kontekst literacki

Stanisław Wokulski, bohater Lalki Bolesława Prusa, pragnął się uczyć, dlatego wszystkie pieniądze za robione w restauracji Hopfera wydawał na książki. Kpili z niego bywalcy tej restauracji, ale Wokulski był zdeterminowany i wreszcie dostał się do Szkoły Głównej. Przerwał studia, by wziąć udział w powstaniu styczniowym, za co został zesłany na Syberię. Spędzone w Irkucku lata spożytkował na badania nauko- we. Po powrocie do kraju przeżywał frustrację, czuł się oszukany, nie znalazł uznania w społeczeństwie ani jako uczony, ani jako bohater. Świat go rozczarowuje, przygniata swoją pospolitością i bylejakością. Staje się jego ofiarą. Ożenił się z wdową po Minclu i został kupcem. Wokulski żyje bez celu, stracił poczucie sensu swojej egzystencji, zgnuśniał, pogrążył się w apatii i nudzie. Gdy owdowiały bohater pewnego razu zobaczył w teatrze Izabelę łęcką, zakochał się i ta miłość dała mu motywację do dzia- łania. Wyjeżdża na wojnę do Bułgarii i wraca z niej bardzo bogaty. Pragnie zbliżyć się do arystokracji, naturalnego środowiska Izabeli. Szybko i boleśnie ten świat go rozczarowuje. To hermetyczna warstwa, ceniąca tylko pieniądze i urodzenie. Nie liczą się w niej uczucia, talenty, pracowitość i zdolności. Dla swych celów i planów budowy nadwiślańskich bulwarów czy też kanalizacji Wokulski nie znajduje po- parcia. Społeczeństwo nie docenia wybitnej jednostki. Świat, w którym przyszło żyć bohaterowi, nie ceni patriotycznych poświęceń, miłości ani nie realizuje pozytywistycznych ideałów. Wokulski czuje się oszukany i zawiedziony światem, dlatego (jeśli nie popełnił samobójstwa) najprawdopodobniej sens życia odnajdzie w pracowni profesora Geista, pracując z nim nad metalem lżejszym od powietrza.

Podsumowanie

Bohaterowie literaccy poszukują sensu życia, weryfikują wiedzę o świecie, obserwują, kształtują się maralnie, ideowo i światopoglądowo, co w efekcie pozwoli im się zmierzyć z konsekwencjami życio wych wyborów. Krytyczny stosunek do świata pozwala odrzucić wartości powierzchowne, fałszywe i wybrać te, którym warto się poświęcić i nimi kierować

Question 35

Winkelriedyzm jako romantyczna idea poświęcenia.

Omów zagadnienie na podstawie Kordiana Juliusza Słowackiego. W odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Answer 35

Wprowadzenie

Cechy charakterystyczne światopoglądu i kultury romantycznej w Polsce zostały ukształtowane przez upadek państwa i jego zniewolenie przez zaborców, państwa ościenne: Rosję, Austrię i Pru- sy. Romantyzm stał się ideologią różnych ruchów niepodległościowych, w których decydującą rolę odgrywała szlachta lub inteligencja pochodzenia szlacheckiego. Kształtowały go jednostki wybitne i oryginalne: Mickiewicz, Słowacki, Krasiński czy Norwid. Szlachecko-niepodległościowy rodowód nadał tej formacji specyficzny, narodowy kształt.

• Stawiam tezę: Romantyczna koncepcja winkelriedyzmu formułuje perspektywę ocalenia kraju przez wybitną jednostkę.

• Część argumentacyjna: Kordian Juliusza Słowackiego

W czasach, w których Napoleon - bóg wojny jednostkowo pisał historię, jej kreatorem postano wił zostać również Kordian. W monologu na szczycie Mont Blanc, który jest kulminacyjnym epizodem dramatu, bohater odkrywa ideę swojego życia, czyli walkę o wolność i niepodległość narodu, choćby za cenę życia. Swój program konkretyzuje hasłem: „Polska Winkelriedem narodów”. Jest to nawiązanie do legendarnego XIV-wiecznego szwajcarskiego bohatera, który w decydującej bitwie z uciskającymi jego naród Austriakami skierował na siebie włócznie wrogów. Zginął, lecz poprzez swój heroiczny czyn spowodował wyrwę w szeregach nieprzyjaciela, przechylając szalę zwycięstwa na stronę rodaków.

Na szwajcarskim szczycie Kordian ulega przeobrażeniu w XIX-wiecznego Winkelrieda i jest gotów poświęcić się za ojczyznę, złożyć w ofierze samego siebie. W sposób symboliczny przenosi się do Warszawy. Zostaje inicjatorem spisku konspiracyjnego. Gdy jego idea Winkelrieda trafia na opory moralne spiskowców, Kordian bez wahania podejmuje się czynu carobójstwa, ze świadomością kon- sekwencji tej zbrodni. Wierzy, że gdy zabije cara, wyzwoli Polskę, a nawet inne narody spod jego ty- ranii. Tak zdeterminowany bohater idzie pod drzwi sypialni ciemiężyciela narodu. Nie zabije jednak cara. Przeszkodzą mu w tym jego własne słabości, poetycka wyobraźnia - Strach i Imaginacja, a tak- że bariery etyczno-moralne. Aresztowany przez carską policję Kordian zostaje zamknięty w domu wariatów, a ostatecznie skazany na śmierć przez rozstrzelanie. Nie wiemy, czy zginie. Otwarte zakoń- czenie dramatu czyni dalsze losy Kordiana tajemnicą.

Z historii Kordiana wypływa jednoznaczne przesłanie: triumf, zwycięstwo walki narodowo-wy- zwoleńczej jest uzależnione nie tylko od wybitnych jednostek, ale przede wszystkim od zaangażo- wania w tę walkę całego narodu.

• Kontekst literacki

Porwany za młodu z rodzinnego domu, wychowany przez Krzyżaków pod imieniem Walter Alf, bohater Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza nie zapomniał o swojej prawdziwej ojczyźnie, szczególnie że miłość do niej i tęsknotę będzie rozbudzał w nim Wajdelota. Po ucieczce od Krzyżaków i poślubieniu Aldony, Walter Alf zrozumie, że nie znajdzie szczęścia u boku ukochanej żony, bo Litwie nieustannie zagrażają rycerze zakonu krzyżackiego. Podejmuje decyzję o poświęceniu swojego szczęścia osobistego, rodzinnego, własnego honoru, by zahamować ekspansję Krzyżaków. Opuszcza Litwę, ale tylko po to, aby ją ratować. Po wielu trudach, wyrzeczeniach, podstępach, a może nawet zabójstwach, bo najprawdopodobniej zabił księcia Konrada Wallenroda, zostaje Wielkim Mistrzem zakonnym. W rycerskim kostiumie szlachetności, z nowym nazwiskiem - Konrad Wallenrod, realizuje zaprzeczający rycerskim zasadom plan. Konrad wie, jak wielki ciężar bierze na swoje barki, ale dla ojczyzny gotów jest poświęcić nawet zbawienie duszy. Jego poświęcenie zmieniło albo przynajmniej powstrzymało bieg historii. Celowo nieumiejętnie dowodził Krzyżakami, doprowadził ich do klęski, zapewniając Litwie co najmniej 100 lat pokoju. Między Kordianem a Wallenrodem, między tymi dwoma wariantami winkelriedyzmu można dostrzec pewne podobieństwo dotyczące problemów etyczno-moralnych. W przypadku Kordiana chodzi o złamanie przysięgi wojskowej złożonej carowi, w sytuacji Konrada chodzi o złamanie kodeksu rycerskiego. Na drodze do carskiej sypialni Kordian przeżywa rozterki podobne do tych, które dręczyły Wallenroda, ale bohater Słowackiego cofnie się przed ostatecznym krokiem, a bohater Mickiewicza pokona przeciwnika, choć zniszczy także siebie.

Podsumowanie

Idea romantycznego patriotyzmu zakłada całkowite poświęcenie się sprawie narodowej. Obca niewola wykluczała szlachetne metody walki. Z tej idei wyrosły takie postacie historyczne jak Piotr Wysocki, Artur Zawisza, Romuald Traugutt i inni. Wszyscy ci bohaterowie, czy to literaccy, czy prawdziwi, byli przekonani, że najskuteczniejszym sposobem służenia narodowi i wyzwolenia go z obcej przemocy jest bezgraniczne poświęcenie całego siebie, złożenie ofiary z własnego życia, powtórzenie czynu Winkelrieda.

Question 36

Wartości, dla których człowiek gotów jest poświęcić życie. [2] Omów zagadnienie na podstawie Kordiana Juliusza Słowackiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Answer 36

Plan wypowiedzi

Wprowadzenie

Każdy człowiek indywidualnie określa, co dla niego jest wartością. Dla jednych może być to praca, rodzina, ojczyzna, dla innych - miłość, szczęście lub wiara. Nie dla wszystkich jednak wartości człowiek jest w stanie poświęcić życie, które, raz utracone, nie wraca.

Teza: Człowiek jest w stanie ofiarować życie za wolność.

Rozwinięcie

Dia Kordiana, tytułowego bohatera dramatu Juliusza Słowackiego, nadrzędną wartością sta- ła się wolność ojczyzny. W młodości bohater marzył o bohaterstwie i wielkim czynie, poszu- kiwał wartości, które nadałyby sens jego życiu, ale zdał sobie sprawę, że jest to niemożliwe.

• W odnalezieniu sensu i wartości życia chce mu pomóc sługa Grzegorz. Opowiada trzy historie, mające pobudzić wyobraźnię młodzieńca.

• Pierwsza to bajka O Janku, co psom szył buty, która poucza, jaką wartość w życiu ma praca, jak być samodzielnym i poradzić sobie w życiu; jednocześnie przestrzega przed wyborem zbyt prostej drogi, tak zwanej życiowej łatwizny.

Druga opowieść ukazuje epizody z wojen napoleońskich, przedstawia patriotyczną, zbio- rową walkę o wolność, która jest istotną wartością.

Trzecia to dramatyczna historia o bohaterskim Kazimierzu w rosyjskiej niewoli, który poświęcił życie dla zniszczenia wroga. Ukazuje drogę spisku jako sposób walki jednostki dia dobra ogółu. Dobro narodu jest tu wartością, za którą warto oddać życie.

• Kordian porównuje do opowieści własne życie. Uważa, że nie przystają do rzeczywistości, ale jako najbardziej cenną wskazuje ostatnią. Potwierdzeniem, że dobro narodu rzeczywi- ście dla bohatera jest wartością bezcenną, jest wybór winkelriedyzmu jako idei, która ma przyczynić się do odzyskania wolności.

Kontekst: Winkelriedyzm to postawa polegająca na uniemożliwieniu zwycięstwa nieprzyja ciela przez skupienie uwagi na sobie i zapewnienie innym zwycięstwa w walce. Termin winkel- riedyzm pochodzi od nazwiska Arnolda Winkelrieda, szwajcarskiego bohatera narodowego. który własną pierś skierował na nieprzyjacielskie kopie w bitwie pod Sempach w 1386 roku.

• W tej postawie Kordian dostrzega cel działania - Winkelried stał się przykładem wartości, w imię których dojrzały już bohater jest w stanie oddać życie. Samotny Kordian jest gotowy na takie poświęcenie. Wykrzykuje hasło Polska Winkelriedem narodów, które zapowiada nie walkę w pojedynkę, lecz zaangażowanie całego kraju i poświęcenie się w celu uwolnienia spod jarzma zaborcy ludów całej Europy. Ideę winkelriedyzmu można porównać z mickie wiczowską ideą mesjanizmu, objawioną w Widzeniu księdza Piotra, w której Polska, wzorem Chrystusa w Ewangelii, musi ponieść męczeńską ofiarę, by potem zmartwychwstać. Posta- wy jednak różnią się - winkelriedyzm jest czynną walką, a mesjanizm - znoszeniem męki i zmartwychwstaniem na wzór ewangelicznych wydarzeń Męki Pańskiej.

Podsumowanie

• Mimo że każdy ceni swoje życie, w sytuacji gdy zagrozone jest dobro wspólne - ojczyzna. człowiek jest w stanie poświęcić się i umrzeć w imię dobra całego narodu. Jest to najwyższa forma poświęcenia. Taka postawa cechuje się wielkim heroizmem, wymaga odwagi i deter- minacji oraz zasługuje na szacunek i podziw. Kordian patriota walczy o wolność ojczyzny. jest gotów poświęcić się dla niej, złożyć w ofierze własne życie.

Question 37

Droga do dojrzałości romantycznego indywidualisty. Omów zagadnienie na podsta wie Kordiana Juliusza Słowackiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Answer 37

Plan wypowiedzi

Wprowadzenie

Dojrzewanie jest etapem życia człowieka, w którym zmienia się światopogląd, podejmowa ne są ważne decyzje związane z dalszym rozwojem, założeniern rodziny i wyborem drogi życiowej. W dziełach romantyzmu bohaterowie są często pokazywani w momencie przeło mowym, w którym muszą podjąć decyzję, co jest ich życiowym celem. Jest to wybór bardzo trudny, ponieważ w młodym wieku brakuje im często doświadczenia.

Teza: Drogą do dojrzałości romantycznego indywidualisty jest przemiana.

Rozwinięcie

•W młodości Kordian, bohater dramatu Juliusza Słowackiego, bezskutecznie poszukuje ide ału. Marzy o wielkich czynach i bohaterstwie, szuka sensu życia. Chce mu w tym pomóc sługa Grzegorz, opowiadając trzy historie, jednak młody Kordian nie dostrzega w nich związ ku z teraźniejszością. Coraz mocniej zapada na chorobę wieku, przeżywa ból istnienia. Nie odnajduje też celu w miłości.

• Po ocaleniu z próby samobójczej bohater podejmuje decyzję, by poszukać sensu zycia w miastach Europy. W Londynie przekonuje się, że za pieniądze można kupić miejsce za- równo w parlamencie, jak i na cmentarzu w Westminsterze. W Dover snuje rozważania nad twórczością Szekspira i dochodzi do wniosku, że rzeczywistość jest inna niz w jego drama- tach, a sztuka jest kłamstwem. We Włoszech zakochuje się w Wioletcie, która traktuje miłość jak transakcję finansową. Zawiedziony bohater udaje się więc na spotkanie z papieżem do Watykanu, by prosić o błogosławieństwo dla zniewolonych Polaków i poświęcenie ziemi Rozczarowaniem dla Kordiana jest obojętny stosunek głowy Kościoła do losów Polski i pro- pozycja, by naród był posłuszny carowi. Podróże pokazują bohaterowi, że jego wyobrażenie

o świecie różni się od rzeczywistości, a wędrówka staje się tylko bolesnym doświadczeniem. • Kordian uzyskuje pełną dojrzałość i odnajduje sens życia w kolejnej podróży - na szczycie Mont Blanc. Tam dopiero zaczyna rozumieć, co jest dla niego ważne. Wzorem dla bohatera staje się Winkelried, narodowy bohater z XIV wieku, który poświęcił się dla ocalenia kompa nów, przyjmując na siebie lance i odwracając uwagę wroga. Dokonuje się przemiana Kordia- na - ze słabego, romantycznego kochanka staje się patriotą, który postanawia poświęcić się walce za wolność narodu. Po nieudanej próbie przekonania spiskowców do swojej idei, jako

samotnik chce zabić cara, jednak Strach i Imaginacja stają mu na drodze do wielkiego czynu Podczas pobytu w szpitalu po nieudanym zabójstwie cara Doktor przekonuje Kordiana, ze romantyczny indywidualizm i prowadzenie walki w pojedynkę są bezsensowne. Dowodzi też, ze nie jest skuteczne przyjmowanie odpowiedzialności za cały naród. Szydzi z Kordiana, kpi z jego ambicji, uważa, że jego działania są szaleństwem. Jednak Kordian zaprzecza - uwaza. ze ludzie, którzy kochają swój naród, poświęcają się dla niego, są nosicielami wielkiej idei oraz mają błogosławieństwo Boga. Dojrzałość to nie tylko czyn, lecz takze idea poświęcenia. tak ważna dla romantyków.

Kontekst: Do romantycznego indywidualisty dojrzał także Gustaw z IV części Dziadów Ada- ma Mickiewicza. W młodości był kochankiem romantycznym, który odczuwał ból istnienia, zakochany w Maryli i oderwany od świata. Przeżywanie nieszczęśliwej miłości doprowadziło go do samobójstwa. Gustaw powraca jednak w III części Dziadów jako więzień i w Prologu przeistacza się w Konrada. Jest świadomy, że musi zmienić postawę życiową. Rozpoczyna nowy etap swojego życia, walcząc o narodową sprawę. Jest świadomy twórczej siły. W imię wolności narodu kieruje monolog do Boga, buntuje się, przyjmując postawę prometejską. W tym niezwykłym akcie poświęcenia sam ponosi klęskę.

Podsumowanie

• Postawy romantyków, mimo że przeszli wielką przemianę i stali się indywidualistami, nie zawsze prowadzą szczęśliwie do celu. Romantycy dojrzewają powoli, po drodze cierpiąc i doznając wielkich rozczarowań. Muszą często zrezygnować ze szczęścia osobistego, po- dejmować trudne decyzje, aby poświęcić się dla ojczyzny i narodu. W drodze do dojrzałości odnajdują sens i cel istnienia. Romantyzm jest epoką szczególną ze względu na złożoność bohatera, który - dojrzewając - całkowicie zmienia swoją tożsamość.

Question 38

Motyw podróży w wymiarze rzeczywistym i wewnętrznym. Omów zagadnienie na podstawie Kordiana Juliusza Słowackiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Answer 38

Wprowadzenie

Plan wypowiedzi

• Podróze to częsty motyw literacki. Zastanawiając nad przyczyną jego popularności, można dojść do wniosku, że podróż daje okazję do tego, by w konfrontacji ze zmieniającym się Światem i ludźmi podróżujący mógł odnaleźć najistotniejsze wartości własne

• Kontekst: Przykłady można wskazać w epokach dawnych: za archetypiczną postać podró zującego można uznać Odysa z Odysei Homera, który wędrował spod Troi do rodzinnej itakı; podróże odbywa średniowieczny święty i asceta, bohater Legendy o św. Aleksym, który szuka swojej zebraczej udręki i wiekuistej chwały, człowiek renesansu podróżuje obowiązkowo, by obcować z kulturą dawną i współczesną oraz kształtować własny wizerunek humanisty (Kochanowski we fraszkach i pieśniach). Przykłady można wskazać w dziełach nowszych: Wokulski, bohater Lalki Bolesława Prusa, wyjeżdża do Bułgaril, by robić interesy, I do Pary- za, by odkrywać sens dziejów społeczeństw, Cezary Baryka, bohater Przedwiośnia Stefana Zeromskiego, wyrusza z Baku do Polski, wiedziony marzeniem o Polsce, by odkryć własne w niej miejsce, a współczesny reporter z Podróży z Herodotem Ryszarda Kapuścińskiego w licznych, często egzotycznych wojażach będzie upewniał się w prawdzie o sobie. Sladem romantycznych fascynacji podróżnych są Sonety krymskie Mickiewicza czy Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu Słowackiego.

• Teza: Podróż dla Kordiana staje się okazją kształtowania jego postanowień i postaw

Rozwinięcie

I akt dramatu Słowackiego przedstawia bohatera wewnętrznie zaangazowanego, wyper- nionego poczuciem wielkiego potencjału i niepewnego swoich celów. Piętnastolatek staje przed wyborem życiowej drogi, ideałów, którym mógłby poświęcić własne zycie, w polu mozliwości pojawiają się poświęcenie nauce, ideał walki, światowa kariera, miłość. Jednak wszystkie wybory, które rozważa bohater, są skażone poczuciem niepewności skutków, bra- kiem uznania sensowności działań, bolesnością zdobytych doświadczeń (np. śmiercią przy- jaciela, ignorancją ze strony ukochanej). Ten etap życia bohatera kończy próba samobójcza

• O podróży w I akcie można mówić w sensie metaforycznym - jako o wewnętrznych przemia nach bohatera, refleksyjnie poddającego analizie własną osobowość. Świadkiem tej podrozy jest czytelnik dramatu.

Matura ustna

76

⚫Il akt (zatytułowany Wędrowiec) przedstawia dosłowną podróż bohatera - wyprawę po Eu ropie. Miejsca, które bohater odwiedza, i sprawy, w które się angażuje, przynoszą kolejne rozczarowania i są okazją do potwierdzenia przekonań bohatera: o niesprawiedliwości i bez ideowości świata (Londyn), trudzie życia, któremu nie podoła literatura (Dover), złudzie miłosnego zaangażowania (Włochy) i interesowności oraz politykierstwie papiestwa, obojęt nego dla sprawy polskiej (Watykan). Osiemnastolatek staje się jakby zgorzkniałym cynikiem, który upewnia się o podłości świata i niemożności własnego w nim ideowego zaistnienia.
Odnowę przynosi dopiero wspinaczka na Mont Blanc, gdzie Kordian odkrywa ideę poświę cenia na rzecz wspólnoty, narodu w imię walki o jego wolność. Ten etap życiowej” i ideowej” podróży zdaje się prowadzić bohatera do celu - rozpoznania sensu swojego życia, chmura przenosi go do Polski.

• Akt III (Spisek koronacyjny) rozgrywa się w Warszawie, gdzie dokonuje się próba czynnego działania Kordiana, mającego okazję poświęcić się dla dobra narodu. Bohater angażuje się w (nieudany) zamach na cara, depczącego tradycje i wolności Polaków. W tym akcie znowu mozna mówić o wewnętrznej” podróży bohatera, rozpoznającego w obliczu czynu wła- sne niemoce (personifikowane Strach i Imaginacja osłabiają w bohaterze zdolność zabicia cara) i słabości świata zewnętrznego (nie znajduje wsparcia ze strony spiskowców - scena w podziemiach katedry, staje się przedmiotem przetargu cara i jego brata, Doktor obnaża bezsensowność jego zaangażowania - scena w szpitalu wariatów).

• Bohater celu (spełnienia) nie osiąga. Ponownie znajduje się na rozdrożu, czego symbolicz- nym wymiarem jest ostatnia scena, gdy Kordian staje przed plutonem egzekucyjnym. Nie wiemy, jako widzowie tej sceny, czy adiutant dojedzie z ułaskawieniem na czas.

Podsumowanie

• Kordian zapewne zostanie uratowany, by móc wziąć udział w powstaniu listopadowym, wokół którego miała się skupiać akcja zamierzonej przez autora trylogii dramatycznej Kor- dian - Słowacki wydał tylko jej część pierwszą

• Podróże Kordiana odbywane w terenie - jak często w dziełach romantycznych - są uzupeł nieniem czy nawet zobrazowaniem podróży wewnętrznej - duchowej biografii bohatera. • Podróz bohatera, zarówno pojmowana dosłownie, jak i metaforycznie, pokazuje dylematy i problematyczność bohatera romantycznego. Jest drogą pełną zawirowań, zmienianych kierunków, nieosiągalnych dążeń, oddającą stan bohatera poszukującego, rzadko zwycię skiego, zwykle tragicznego.

Question 39

Winkelriedyzm jako romantyczna idea poświęcenia. [2]
Omów zagadnienie na podsta- wie Kordiana Juliusza Słowackiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Answer 39

Plan wypowiedzi

Wprowadzenie

• W zyciu zdarzają się sytuacje wymagające od człowieka działania, a czasem i poświęcenia. Bywa, że jest to jedyny sposób na osiągnięcie celu. Szczególnie ofiarnym aktem jest poświę- cenie się dla dobra innych. Romantyzm to epoka, w której twórcy wielokrotnie podkreślali, że poświęcenie jest jedyną drogą do osiągnięcia celu, jakim jest wolność. Szukali różnych sposobów - idei, które umożliwiłyby wyzwolenie się od zaborcy.

• Kontekst: Adam Mickiewicz w III części Dziadów proponuje mesjanizm jako ideę prowa- dzącą do wolności. Księdzu Piotrowi w widzeniu zostaje objawione męczeństwo narodu polskiego, wzorowane na męce Chrystusa, zaczerpnięte z Ewangelii. Zakonnik widzi wszyst kie symboliczne przejawy cierpienia Chrystusa: pojmanie, drogę krzyżową, ukrzyżowanie i zmartwychwstanie. Ta mesjanistyczna wizja zapowiada, że wzorem Chrystusa, który był męczony, poniósł śmierć i zmartwychwstał, przezwyciężając śmierć, Polska wypełni posłan- nictwo dziejowe i po męczeństwie jako mesjasz narodów przyniesie wolność sobie i innym ciemiężonym narodom.

• Kordian, tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego, wybiera jeszcze inną ideę po- święcenia - winkelriedyzm.

• Teza: Idea winkelriedyzmu jest postawą patriotyczną.

Rozwinięcie

• Kordian z romantycznego kochanka, marzyciela i idealisty, po wielu odbytych podróżach na szczycie Mont Blanc w szwajcarskich Alpach przelstacza się w patriotę, człowieka czynu bojownika o wolność narodu.

Po refleksji na temat własnej postawy wyrażonej w monologu Kordian widzi ducha szwaj- carskiego bohatera walk niepodległościowych - Winkelrieda, który w XIV wieku w bitwie pod Sempach skierował na siebie kopie wroga, skupiając na sobie uwagę i poświęcając życie, co umożliwiło pokonanie austriackich wojsk.

• Kordian, głosząc hasło Polska Winkelriedem narodów, odnalazł w postawie Winkelrieda cel i sens życia oraz drogę do wyzwolenia narodów Europy spod tyranii zaborców. W Polakach widział naród wybrany, który wyzwoli się wzorem bohatera, a siebie postrzegał jako prze- wodnika w tej walce. Polska, skupiając na sobie uwagę mocarstw, szczególnie Rosji, umożliwi innym uciśnionym narodom zrywy niepodległościowe.

• Kordian czuje się reprezentantem Polaków, przywódcą, któremu towarzyszy ogromna ener gia i siła. Zrozumiał, że teraz jego miejsce jest w kraju. Na chmurze wraca do Polski, by podjąć walkę przeciwko carowi i wziąć udział w spisku.

Podsumowanie

• Podjęcie decyzji o przyjęciu idei poświęcenia jest trudne, zwłaszcza jeśli wybiera się za wzór postacie, które zasłużyły się dla narodu i są wzorem dla pokoleń. Jednak w sytuacji zniewole- nia człowiek jest w stanie ofiarować nawet własne życie za innych. Wybór Kordiana jest tego potwierdzeniem i stanowi doskonały przykład patriotyzmu. Droga, którą wybrał bohater, zakończyła się jednak niepowodzeniem. Szlachetna idea winkelriedyzmu wygłoszona pod hasłem Polska Winkelriedem narodów wymagała zaangażowania zbiorowości. Kordian jako samotnik nie był w stanie stawić czoła carskiemu mocarstwu.

Question 40

Kordian jako bohater romantyczny

Answer 40

Piętnastoletni Kordian to bohater werteryczny - jest samotny, wyobcowany, przeżywa ból istnienia wynikający z miłosnego zawodu, chce odebrać sobie życie. Na górze Mont Blanc przechodzi przemianę - dojrzewa wewnętrznie, staje się patriotą i poświęca się idei wolności. Jest przekonany o tym, że ofiara i cierpienie nobilitują, są aktem bohaterstwa.

Question 41

Biografia romantyczna

Answer 41

Kordian łączy w sobie wszystkie elementy typowej

biografii romantycznego bohatera: dojrzewanie

w kontakcie z naturą na wsi, usposobienie indy- widualisty, nieszczęśliwą miłość, lektury, podróże, przemianę wewnętrzną, doświadczenie samotno- ści, poświęcenie dla ojczyzny. To czyni go typowym romantykiem, patriotą, człowiekiem wrażliwym i osamotnionym, nierozumianym przez otoczenie

Question 42

Dramat jednostki

Answer 42

Kordian patrzy na świat oczami romantyka i do- strzega miałkość dążeń współczesnych mu ludzi. Pragnie poświęcić się dla ojczyzny oraz dokonać zamachu na cara. Choć się załamuje, nie ponosi klęski. Ma poczucie, że publiczna egzekucja zapew- ni mu wielkość i chwałę, a jednocześnie wskaże ro- dakom właściwą drogę postępowania.

Question 43

„Kordian” jako dramat metafizyczny.

Answer 43

Słowacki w „Przygotowaniu” pisze: Wiek, co przyjdzie, ucie szy szatany, co sugeruje, że świat w XIX wieku dostał się we władanie złych mocy (motyw zegara dzie jów). Losy Kordiana mogą być tego przykładem. Szatan nakazuje Mefistofelesowi obłąkaj jakiego żołnierza. Wybrany człowiek ma stać się igraszką, marionetką. Wskutek zrządzenia losu Kordian wybrał więc na szczycie Mont Blanc ideę, która nie miała szansy powiedzenia, potem jako jedyny - upiera się przy królobójstwie, a w końcu czuje, że przypomina dwóch wariatów ze szpitala dla obłąkanych.

Mimo tego, że nie widać bezpośrednio Boga w utworze, można domyślać się jego obecności. W ostatnich scenach utworu Kordian mówi: Jam jest ów najemny/ Któremu Chrystus nie odmówił płacy/ Chociaż ostatni przyszedł sadzić grono/ A tą zapłatą jest grób cichy, ciemny: Mimo wyrażnego rozczaro wania, goryczy, podkreśla jednak, że jego życie mogło mieć również wymiar sakralny. Kordian wzywał Boga w ważnych momentach swojego życia: tuż przed tym, jak miał zabić cara, i gdy bliski był utraty duszy w czasie rozmowy z Doktorem (szatanem). W obu przypadkach został ocalony