Koniec wieku XIX - Kazimierz Przerwa-Tetmajer Flashcards
Koniec wieku XIX - Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Przekleństwo?… Tylko dziki, kiedy się skaleczy,
złorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze
.
Ironia?… Lecz największe z szyderstw czyż się może
równać z ironią biegu najzwyklejszych rzeczy?
Wzgarda… Lecz tylko głupiec gardzi tym ciężarem
którego wziąć na słabe nie zdoła ramiona,
Rozpacz? … Więc za przykładem trzeba iść skorpiona,
co się zabija, kiedy otoczą go żarem
?
Walka?… Ale czyż mrówka rzucona na szyny
może walczyć z pociągiem, nadchodzącym w pędzie,
Rezygnacja?… Czyż przez to mniej się cierpieć będzie,
gdy się z poddaniem schyli pod nóż gilotyny
?
Byt przyszły?… Gwiazd tajniki któż z ludzi ogląda,
kto zliczy zgasłe słońca
i kres światu zgadnie?
Użycie? … Ależ w duszy jest zawsze coś na dnie,
co wśród użycia pragnie, wśród rozkoszy żąda.
Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,
dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?
Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza
człowiecze z końca wieku? … Głowę zwiesił niemy.
GENEZA UTWORU
Twórczość poetycka Kazimierza Przerwy-Tetmajera zamyka się w ośmiu tomach Poezji wydawanych od 1891 do 1924 r. Najważniejsze z nich to serie II, III i IV, w których dominują motywy i konwencje charaktery-styczne dla poezji Młodej Polski. Zwłaszcza drugi tom krytycy literaccy uznali za przełomowy dla kształtują-cego się wówczas modelu liryki, jego twórca stał się zaś najważniejszym wyrazicielem nastrojów epoki. Tetmajer oddaje w swoich utworach pesymistyczny klimat końca wieku, wyraża rozczarowanie ideami pozytywizmu, a także wprowadza nowe, nieznane dotąd wątki. Koniec wieku XIX to wiersz programowy, poetycki manifest pokolenia tzw. schyłkowców, deka-dentów, ludzi żyjących na przełomie stuleci, poszuku-jących własnych podstaw ideowych i własnego języka, który pozwoliłby przedstawić ich stosunek do świata
Nihilizm
Odrzucenie wszelkich
wartości: wiary, etyki, zasad moralnych
dekadentyzm
pesymizm, smutek
pragnienie nirwany, niebytu
Nihilizm
apatia, brak woli działania
autokreacja,
potrzeba ekspresji
autoanaliza, skupienie na sobie
POSZUKIWANIE LEKU NA BÓL ISTNIENIA
Kompozycja wiersza opiera się na negowaniu kolejnych propozycji wyjścia z apatii. Przekleń-stwo, ironia, wzgarda, rozpacz, walka, rezygnacja, byt przyszły, użycie to kolejne tarcze, które zostają przez osobę mówiącą utworu odrzucane. Każda z sugestii związana jest ze świato-poglądem ludzi żyjących u schyłku XIX w. i kondycją ówczesnego człowieka. Zaprzeczanie każdemu z pomysłów pokazuje bezsens wszelkich działań, wyczerpanie wartości. Czy istnieje zatem lekarstwo na ból istnienia?
treść
Podmiot liryczny nie potrafi przyjąć żadnej konštruktywnej postawy wobec otaczającego świata. Koniec wieku XIX to zakwestionowanie zarówno romantycznych (walka, uczuciowość, emocje), jak i pozytywistycznych (aktywizm, rozum, nauka) haseł oraz ideałów. Na wiersz składa się ciąg retorycznych pytań, w których autor neguje jakiekolwiek postawy. I tak na przykład aktywizmowi i walce przeciwstawia bezradność mrówki rzuconej na szyny”. postawę rozpaczy zestawia z sytuacją skorpiona, co się zabija, kiedy otoczą go żarem. Wyjściem nie jest nawet rezygnacja, zaprzecza temu kolejne retoryczne pytanie: „Czyż przez to mniej się cierpieć będzie, / gdy się z poddaniem schyli pod nóż gilotyny?”. Człowiek końca wieku jest przepojony poczuciem beznadziejności do tego stopnia, że nie znajduje żadnego ratunku, nie potrafi nawet odpowiedzieć na żadne z zadanych mu pytań. Jego jedyną reakcją jest milczenie, które wyraża bezradność.
Wiersz ten uznawany jest za manifest światopoglądowy pokolenia Młodej Polski. Podmiot liryczny jest dekadentem, człowiekiem schyłku XIX w., który pyta, jak żyć. W kolejnych strofach padają różne pro-pozycje (np. wzgarda rozpacz, walka - rezygnacja, byt przyszły użycie), wszystkie jednak zostają odrzucone. Człowiek końca wieku nie znajduje odpowiedzi na stawiane pytania, jest zagubiony, po-zbawiony wiary w sens działania i bezsilny. Na postawę podmiotu wpływ miała pesymistyczna filozofia Artura Schopenhauera.
