Romantyczność - Adam Mickiewicz Flashcards
Adam Mickiewicz Ballady i romanse Romantyczność
Methinks, I see… Where?
— In my mind’s eyes.
Zdaje mi się, że widzę… Gdzie?
Przed oczyma duszy mojej.
Shakespeare
Słuchaj dzieweczko!
— Ona nie słucha. —
To dzień biały! to miasteczko!
Przy tobie nie ma żywego ducha,
Co tam wkoło siebie chwytasz?
Kogo wołasz, z kim się witasz?
— Ona nie słucha. —
To jak martwa opoka
Nie zwróci w stronę oka,
To strzela wkoło oczyma,
To się łzami zaleje,
Coś niby chwyta, coś niby trzyma,
Rozpłacze się i zaśmieje.
— „Tyżeś to w nocy? to ty Jasieńku!
Ach! i po śmierci kocha!
Tutaj, tutaj, pomaleńku,
Czasem
usłyszy macocha!…
Niech sobie słyszy… już nie ma ciebie,
Już po twoim pogrzebie!
Ty już umarłeś? Ach! ja się boję!…
Czego się boję mego Jasieńka?
Ach, to on! lica twoje, oczki twoje!
Twoja biała sukienka!
I sam ty biały jak chusta,
Zimny… jakie zimne dłonie!
Tutaj połóż, tu na łonie,
Przyciśnij mnie, do ust usta!…
Ach, jak tam zimno musi być w grobie!
Umarłeś, tak, dwa lata!
Weź mię, ja umrę przy tobie,
Nie lubię świata.
Źle mnie w złych ludzi tłumie:
Płaczę, a oni szydzą;
Mówię, nikt nie rozumie:
Widzę, oni nie widzą!
Śród dnia przyjdź kiedy… To może we śnie?
Nie, nie… trzymam ciebie w ręku,
Gdzie znikasz, gdzie mój Jasieńku?
Jeszcze wcześnie, jeszcze wcześnie!
Mój Boże! kur się odzywa
,
Zorza błyska w okienku.
Gdzie znikłeś! ach! stój Jasieńku!
Ja nieszczęśliwa!” —
Tak się dziewczyna z kochankiem pieści,
Bieży za nim, krzyczy, pada;
Na ten upadek, na krzyk boleści,
Skupia się ludzi gromada.
„Mówcie pacierze! — krzyczy prostota —
Tu jego dusza być musi.
Jasio być musi przy swej Karusi,
On ją kochał za żywota!”
I ja to słyszę, i ja tak wierzę,
Płaczę i mówię pacierze.
— „Słuchaj dzieweczko!” — krzyknie śród zgiełku
Starzec, i na lud zawoła:
„Ufajcie memu oku i szkiełku,
Nic tu nie widzę dokoła.
— Duchy karczemnej tworem gawiedzi,
W głupstwa wywarzone kuźni
;
Dziewczyna duby smalone
bredzi,
A gmin rozumowi bluźni”.
„Dziewczyna czuje, — odpowiadam skromnie —
A gawiedź wierzy głęboko:
Czucie i wiara silniej mówi do mnie,
Niż mędrca szkiełko i oko.
Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,
Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce;
Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!
Miej serce i patrzaj w serce!”
MANIFEST ROMANTYZMU
Utwór otwierający cykl Ballad i romansów jest poetyckim manifestem, który przedstawia główne założenia romantyzmu. W balladzie rozumowe poznanie świata jest przeciwstawione poznaniu opartemu na intuicji i uczuciu. Historię nieszczęśliwej Karusi, która w biały dzień na oczach wielu ludzi rozmawia ze zmarłym ukochanym, uczynił Mickiewicz preteksten do pole- miki ze zwolennikami oświeceniowego racjonalizmu i klasycyzmu. Dla zrozpaczonej dziewczy- ny świat niewidzialny, ponadzmysłowy jest tak samo rzeczywisty jak widzialny. Karusiai stojący po jej stronie prości ludzie ucieleśniają postawę tych, którzy patrzą sercem, czyli romantyków. Zgodnie bowiem z ich światopoglądem duchy i wydarzenia nadprzyrodzone są równie praw- dziwe, jak to, co widoczne i materialne. Natomiast Starzec - przedstawiciel światopoglądu naukowego - postrzega dziewczynę jako osobę szaloną. To zwolennik poznania za pomocą szkiełka i oka, doświadczenia i rozumu, czyli oświeceniowych racjonalistów.
WPŁYW SZEKSPIRA NA LITERATURĘ ROMANTYCZNĄ
Swoją programową balladę Mickiewicz opatrzył mottem z Hamleta Williama Szekspira. Twór- czość tego dramaturga była jednym z najważniejszych źródeł inspiracji dla romantyków. Bliski był im synkretyzm jego sztuk - mieszanie fantastyki z realizmem, patosu z liryzmem, grozy z rubasznością. Pociągała ich też mroczna atmosfera tragedii Szekspira oraz tematyka jego dzieł: destrukcyjna rola zazdrości, zemsty, nieokiełznanych namiętności, pragnienia władzy. Twórców romantycznych intrygowały postacie kreowane przez dramaturga, ponieważ byli to bohaterowie, którzy mieli bogate życie wewnętrzne, a ich psychika często kryła posępne ta- jemnice. Nierzadko też - jak Karusia - kontaktowali się ze zjawami i duchami zmarłych, na przykład Hamlet rozmawiał na murach zamku z duchem zamordowanego ojca.
GENEZA BALLAD I ROMANSÓW
Po ukończeniu studiów Mickiewicz wyjechał do Kowna, gdzie podjął pracę jako nauczyciel. W tym czasie na jego wrażliwość poetycką niewątpliwie wpływały kontakty z litewskim folk- lorem, okoliczną przyrodą oraz lektura utworów romantycznych George’a Gordona Byrona, Fryderyka Schillera i Johanna Wolfganga Goethego. Osobiste i czytelnicze doświadczenia Mickiewicza z tego okresu ukształtowały jego światopogląd i zaowocowały serią przełomo- wych dzieł w literaturze polskiej. Pierwszym z nich były wydane w 1822 r. Ballady i romanse (tom pierwszy Poezji). Opublikowanie tego zbioru, składającego się z 14 utworów, zapocząt- kowało w naszej kulturze epokę romantyzmu.
LUDOWE KORZENIE BALLADY ROMANTYCZNEJ
Mickiewicz zaczął pisać ballady, zainspirowany niemieckimi utworami należącymi do tego ga- tunku oraz miejscowym folklorem - pieśniami i legendami. Poeta dostrzegł w rodzimej kulturze ludowej bliski romantykom sposób postrzegania świata. Dla ludu, podobnie jak dla romanty- ków, rzeczywistość ziemska, fizyczna oraz nadprzyrodzona stanowiły jedność i wzajemnie się przenikały. W ludowych wierzeniach główną siłą działającą na ziemi jest natura. To ona utrzy- muje ład w otaczającej człowieka rzeczywistości. Jest źródłem praw moralnych; wpływa na bieg dziejów i ludzkie losy. Taka koncepcja świata jest obecna zarówno w ludowych opowie- ściach, jak i w inspirowanych nimi balladach. Wiele tu zjawisk nadprzyrodzonych, fantastyki - upiorów, dusz niewiernych kochanków zaklętych w drzewa, zjaw strzegących tajemnicy zato- pionych miast. Mickiewicz, wzorem współczesnych sobie poetów niemieckich, lokalne pieśni gminne zreinterpretował, przekształcił i wpisał w konwencję gatunkową ballady.
treść
I część
Wyraz wiary w możliwości kontaktu świata zmarłych ze światem żywych, krótkie opowiadanie o obłąkanej dziewczynie, Karusi, która przed laty straciła ukochanego. Bohaterka jest obłąkana z rozpaczy. Nie chce pogodzić się z faktem odejścia ukochanego ze świata żywych. Zródłem kontaktu z mężczyzną staje się wiara, że egzystuje on w świecie zmarłych. Dziewczyna widzi go, rozmawia z nim (pamiętaj, że stan obłędu według romantyków w sposób szczególny uprawnia do kontaktu ze światem pozazmysłowym; motyw obłędu to ważny i częsty motyw literatury romantycznej). Co ważne, w balladzie wiarę w istnienie świata pozazmysłowego podzielają ze- brani wokół Karusi mieszkańcy wsi. Oni wiedzą, że jeśli młodych łączyła głęboka, prawdziwa miłość, jest naturalne, że kochanek odwiedza ukochaną: „Tu jego dusza być musi /… On ją kochał za żywota”.
Il część
Polemika narratora ze starcem, odrzucającym wszystko to, czego nie da się dowieść rozumowo i naukowo uzasadnić. Starzec drwi z urojeń obłąkanej dziewczyny, przestrzega zebranych wie- śniaków, aby nie wierzyli w jej wizje, lekceważy wierzenia ludowe. Namawia: „Ufajcie memu oku i szkiełku”. Narrator jednak wyraźnie opowiada się za wiarą prostego ludu („I ja to słyszę, i ja tak wierzę”), stwierdzając: „Czucie i wiara silniej mówi do mnie, / Niż mędrca szkiełko i oko”. Posu- wa się nawet do sprecyzowania zarzutów wobec metod poznania świata, jakim hołduje starzec: Martwe znasz prawdy… / Widzisz świat w proszku,… / Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu”. Wezwanie będące zakończeniem utworu, „Miej serce i patrzaj w serce!”, należy traktować jako wyraz poglądów młodego Mickiewicza, określenie jego sposobu widzenia i rozumienia świata oraz otaczającej go rzeczywistości, gdyż świat, według romantyków, poznaje się dzięki uczuciu i duszy. Mickiewicz skonfrontował w balladzie dwie postawy światopoglądowe - klasy- ka (starzec) i romantyka (narrator). Pierwszy uznaje tylko rzeczywistość namacalną, widoczną, którą można zbadać i naukowo opisać, drugi to entuzjasta „prawd żywych, dla niego świat jest poznawalny dzięki uczuciu, wierze, bo tylko tak można przeniknąć do świata metafizyki.
