Potęga smaku - Zbigniew Herbert Flashcards
Potęga smaku - Zbigniew Herbert
To wcale nie wymagało wielkiego charakteru
nasza odmowa niezgoda i upór
mieliśmy odrobinę koniecznej odwagi
lecz w gruncie rzeczy była to sprawa smaku
Tak smaku
w którym są włókna duszy i chrząstki sumienia
Kto wie gdyby nas lepiej i piękniej kuszono
słano kobiety różowe płaskie jak opłatek
lub fantastyczne twory z obrazów Hieronima Boscha
lecz piekło w tym czasie było jakie
mokry dół zaułek morderców barak
nazwany pałacem sprawiedliwości
samogonny Mefisto w leninowskiej kurtce
posyłał w teren wnuczęta Aurory
chłopców o twarzach ziemniaczanych
bardzo brzydkie dziewczyny o czerwonych rękach
Zaiste ich retoryka była aż nazbyt parciana
(Marek Tulliusz obracał się w grobie)
łańcuchy tautologii parę pojęć jak cepy
dialektyka oprawców żadnej dystynkcji w rozumowaniu
składnia pozbawiona urody koniunktiwu
Tak więc estetyka może być pomocna w życiu
nie należy zaniedbywać nauki o pięknie
Zanim zgłosimy akces trzeba pilnie badać
kształt architektury rytm bębnów i piszczałek
kolory oficjalne nikczemny rytuał pogrzebów
Nasze oczy i uszy odmówiły posłuchu
książęta naszych zmysłów wybrały dumne wygnanie
To wcale nie wymagało wielkiego charakteru
mieliśmy odrobinę niezbędnej odwagi
lecz w gruncie rzeczy była to sprawa smaku
Tak smaku
który każe wyjść skrzywić się wycedzić szyderstwo
choćby za to miał spaść bezcenny kapitel ciała
głowa
treść
Utwór zawiera wątek autobiograficzny, związany z niezgodą Herberta na współuczestni-czenie w oficjalnym życiu kulturalnym kraju w okresie stalinowskim. Wiersz jest protestem przeciwko systemowi komunistycznemu, ma jednak również wymowę uniwersalną - może być odczytany jako wyraz sprzeciwu wobec każdego totalitaryzmu. Podmiot liryczny stwier-dza, że głównym powodem, dla którego nie poparł komunizmu, było zwykłe, elementarne poczucie dobrego smaku, znajomość kanonów estetycznych. Stalinowski totalitaryzm był prymitywny i odrażający, ale dla podmiotu lirycznego przede wszystkim nieestetyczny. Metody komunistów były tak nachalne i prostackie, że każdy, kto miał choć odrobinę poczu-cia estetyki, musiał odwrócić się od tego systemu z obrzydzeniem.
Przedstawicielom władzy nie udawało się nic. Wielkie i piękne idee były jedynie parawanem, za którym ukrywał się brud i nieporządek. Komuniści spartaczyli” nawet piekło, które w ich wykonaniu przypominało „mokry dół morderców barak”. Stalinowcy nie potrafili nawet dobrze ani poprawnie przemawiać, mimo iż z propagandy politycznej uczynili sztukę. Jednak zaiste ich retoryka była aż nazbyt parciana (…) łańcuchy tautologii parę pojęć jak cepy”.
Tak postrzegany totalitaryzm odstręczał nawet swym widokiem. Nie był bynajmniej systemem śmiesznym. Bunt i niezgodę na podporządkowanie się komunizmowi można było przypłacić życiem, gdyż smak „każe wyjść skrzywić się wycedzić szyderstwo / choćby za to miał spaść bezcenny kapitel ciała / głowa”, Herbert nie uważa tego buntu za bohater-stwo, mimo że wielu przypłaciło swój „dobry smak” życiem. Uważa natomiast, że nikt, kto potrafi odnaleźć i docenić prawdziwe piękno, nie mógł bezkrytycznie akceptować brzy doty, szarości i ubóstwa, jakimi charakteryzowały się środki wyrazu socrealistycznej sztuki. Wrażliwość człowieka na piękno pozwoliła ocalić prawdziwe wartości nie tylko estetyczne, ale także moralne, etyczne.
Geneza utworu
Utwór pochodzi z tomu „Raport z oblężonego miasta i inne wiersze, który został wydany w 1983 г. w Paryżu jako reakcja poety na sytuację w kraju - stan wojenny (13 grudnia 1981 - 22 lipca 1983). Wiersz został zadedykowany pani profesor Izydorze Dąmbskiej, którą Herbert podziwiał za zdecydo waną postawę antykomunistyczną. Izydora Dąmbska (1904-1983) była nauczycielem akademickim na Uniwersytecie Jagiellońskim, reprezentowała lwowsko-warszawską szkołę filozoficzną; w 1964 r. została usunięta z uczelni z powodów politycznych z zakazem wykonywania zawodu nauczyciela.
Problematyka i główne przesłanie
Herbert wskazuje, że prawda, dobro i piękno są nierozłączne, a człowiek o wykształconym smaku potrafi odróżnić dobro od zła i nie wymaga to bohaterskich gestów lub czynów. „Potęga smaku” realizuje herbertowski program poezji heroizmu tragicznego, która polega na głoszeniu wierności ideałom wbrew różnym obiektywnym przeszkodom, jak konformizm, system polityczny, władza - lub wbrew przeszkodom wewnętrznym, takim jak zwątpienie czy lenistwo
