Karuzela z madonnami - Miron Białoszewski Flashcards
Karuzela z madonnami - Miron Białoszewski
Wsiadajcie, madonny
madonny
Do bryk sześciokonnych
… ściokonnych!
Konie wiszą kopytami
nad ziemią.
One w brykach na postoju
już drzemią.
Każda bryka malowana
w trzy ogniste farbki
I trzy są końskie maści:
od sufitu
od dębu
od marchwi.
Drgnęły madonny
I orszak konny
Ruszył z kopyta
Lata dokoła
Gramofonowa
Płyta
Taka
płyta:
Migają w krąg anglezy grzyw
I lambrekiny siodeł
I gorejące wzory bryk
Kwiecisto-laurkowe.
A w każdej bryce vis-á-vis
Madonna i madonna
W nieodmiennej pozie tkwi
Od dziecka odchylona
– białe konie
– bryka
– czarne konie
– bryka
– rude konie
– bryka
Magnifikat!
A one w Leonardach min,
W obrotach Rafaela,
W okrągłych ogniach, w klatkach z lin,
W przedmieściach i niedzielach.
w każdej bryce vis-á-vis
Madonna i madonna.
I nie wiadomo, która śpi,
A która jest natchniona
– szóstka koniu
– one
– szóstka koni
– one
– szóstka koni
– one
Zakręcone!
I coraz wolniej karuzela
Puszcza refren
I peryfe
rafa
elickie
madonny
przed
mieścia
wymieniają
konne piętro
—————–
Wsiadajcie
w sześcio…! źródło: https://poezja.org/wz/Miron_Bialoszewski/29587/Karuzela_z_madonnami
Problematyka i główne przesłanie
Bogata symbolika i metaforyka tekstu pozwala na rozmaitość interpretacji. Widać tu fascynację ludyczną zabawą. Dynamiczny ruch może wyrażać upojenie rzeczywistością lub wręcz przeciwnie - zagubienie w pędzie życia. A w nawiązaniach biblijnych i słowach: w […] ogniach, w klatkach, od dziecka odchylona, niektórzy doszukują się wizji katastroficznych.
Geneza utworu
Wiersz należy do cyklu pt. „Ballady peryferyjne, wydanego w tomiku „Obroty rzeczy w 1956 roku Wyraża on fascynację autora jarmarczną kulturą przedmieść, tandetną i kiczowatą.
O TWÓRCZOŚCI MIRONA BIAŁOSZEWSKIEGO
Białoszewski generacyjnie należy do grupy poetów, których młodość przypada na czas II wojny światowej i których twórczość jest zaliczana do tzw. późnych debiutów - czyli około roku 1956. Dorobek artystyczny Białoszewskiego wyróżnia się na tle twórczości jego rówie śników. Białoszewski świadomie pozostawał na marginesie głównego życia literackiego po-wojennej Polski i nie identyfikował się z żadną grupą literacką. Jego twórczość to przykład poezji lingwistycznej, wykorzystującej stylistykę języka mówionego, potocznego, neologizmy i kolokwializny. Autor nierzadko sięgał również do konwencji kiczu.
Z kolei w prozie Białoszewskiego często zacierają się granice gatunkowe i rodzajowe, a fik-cja przenika się z elementami biograficznymi, czego przykładem jest Pamiętnik z powstania warszawskiego. W całym dorobku literackim Białoszewskiego, także w jego sztukach teatral-nych, widać fascynację tzw. drobnymi zdarzeniami, codziennością, zwykłymi przedmiotami.
KULTUROWE INSPIRACJE BIAŁOSZEWSKIEGO
Białoszewski nie tworzył poezji religijnej, ale mocno go inspirowały motywy religijne, które postrzegał jako ważny element kultury i tradycji literackiej. Fascynowały go obrzędy liturgiczne, co uwidacznia się w językowym naśladownictwie, litanijności i psalmiczności jego poezji Mozna w niej również odnaleźć liczne nawiązania biblijne czy hagiograficzne (np. postacie Madonny, Chrystusa, świętych, góra Karmel). Badacze często wskazują również na malarskie, muzyczne i literackie źródła, z których czerpie twórczość Białoszewskiego. Są to m.in.: iko nografia średniowieczna, malarstwo renesansu, msze gregoriańskie, muzyka Jana Sebastiana Bacha czy tradycja poezji japońskiej.
POEZJA LINGWISTYCZNA
Poezja badająca możliwości języka, obnażająca jego ułomności i ograniczenia, poszukująca nowych form komunikacji. Autorzy poezji lingwistycznej szukają nowych, zaskakujących zna-czeń. Twórcami orientacji lingwistycznej w polskiej poetyce w latach 50, 60. XX w. byli m.in. Miron Białoszewski i Tymoteusz Karpowicz. Początki poezji lingwistycznej sięgają dwudziesto-lecia międzywojennego - jej prekursorzy to m.in. Julian Tuwim, poeci Awangardy Krakowskiej oraz futuryści, np. Tadeusz Peiper, Julian Przyboś czy Bruno Jasieński.
Język poetycki Mirona Białoszewskiego
Język poetycki Białoszewskiego należy analizować w odniesieniu do trzech odmian
polszczyzny ogólnej:
⚫ języka dziecięcego (od jeszcze szarszego; im cięższe słoniowsze);
języka mówionego (pode mną z tymi, dwa tysiące / dali za że im kapało, w znacze niu: ‘sąsiedzi z dołu dali dwa tysiące za naprawę szkód wynikłych z kapania z sufitu’);
⚫ języka potocznego (Jakżeś nieprzecedzona w bogactwie, / łyżko durszlakowa!).
Zabiegi językowe charakterystyczne dla twórczości Białoszewskiego:
⚫ skracanie wyrazów (sio. = siostra, pielę pielęgniarka, topo. = topole);
zjadanie całych wyrazów (co egzystencja / chodzi żeby czas zapełnić, ‘co tam eg-zystencja! chodzi o to, żeby czas zapełnić’);
stosowanie niepoprawnych skrótów składniowych, anakolutów (chcą od mojego písanía nabrania życia otoczenia; kiedy mówię / to zupełnie jakby / idę);
• świadome przejęzyczanie się (w wodzie pod 22 Lipca (taka/bulwar) w znaczeniu: ulica, aleja);
⚫ zmienianie słowotwórcze wyrazów i związków frazeologicznych (dumka i kalosz w kalosz zamiast: mała duma i kubek w kubek).
• wykorzystywanie wieloznaczności słów, tworzenie neologizmów itp.
Anakolut
Błąd składniowy zaburza-jący logikę wypowiedzi, w poezji wykorzysty-wany celowo i pełniący funkcję artystyczną.
ESTETYKA KICZU I PRZESTRZEŃ SACRUM
Karuzela z madonnami to debiutancki wiersz Białoszewskiego z roku 1955, który poeta umie-ścił później w tomie Obroty rzeczy. Jest to również utwór należący do cyklu Ballad peryfe-ryjnych, w którym ujawnia się fascynacja poety tym, co jarmarczne, ludyczne, należące do estetyki kiczu i kultury peryferii. W zwykłych, przyziemnych rzeczach i zdarzeniach Biało-szewski dostrzega piękno i potrafi je podnieść do rangi duchowej, niemal mistycznej. W ten sposób łączy sferę profanum ze sferą sacrum - nobilituje, czy wręcz uświęca codzienność i przeciętność. Podmiot liryczny wiersza Karuzela z madonnami, obserwator zabawy w weso-łym miasteczku, stara się oddać swoje wrażenia i skojarzenia, w których kultura niska miesza się z kulturą wysoką. Kobiety na karuzeli przypominają mu bowiem malarskie wizerunki Ma-donny z dawnych dzieł sztuki.
MOTYW MADONNY W SZTUCE
Pierwsze, romańskie, przedstawienia Maryi z Dzieciątkiem mają surowy charakter i ukazu ją przede wszystkim Madonnę dostojną, poważną i nieruchomą. Gotyk przedstawia Maryję w sposób bardziej ludzki: jej emocje i relacja z synem wyrażane są w mimice, spojrzeniu I ekspresywnych gestach. Jednak zarówno wizerunki romarńskie, jak i gotyckie są wyidealizo-wane - ukazują kobietę piękną i smukłą. Madonna z Dzieciątkiem znalazła też swoje miejsce w twórczości włoskich malarzy renesansowych: głównie Rafaela Santiego i Leonarda da Vinci [winczi].
TURPIZM
Wśród poetów pokolenia ‘56 ważną grupę stanowili przedstawiciele turpizmu - twórcy ukazu jący w swoich wierszach nieestetyczne zjawiska i przedmioty - brzydkie, ułomne, zniszczone, stare, zdezelowane. Należał do niej m.in. autor Karuzeli z madonnami. Z tego względu krytyk i badacz twórczości Białoszewskiego, Artur Sandauer, nazwał jego wiersze poezją rupieci
KARUZELA, MUZYKA, RUCH
Muzyczność w poezji Białoszewskiego ujawnia się na różnych poziomach, w jego utworach odnajdujemy: motywy muzyczne, tytuły dzieł i nazwiska kompozytorów, terminy muzyczne, ale przede wszystkim muzyczność i rytmiczność na płaszczyźnie językowej i brzmieniowej tekstu. Nie bez znaczenia jest tu również zapis graficzny, który w wierszu Karuzela z madon-nami jest próbą oddania wesołych, skocznych dźwięków i wirowego ruchu karuzeli. Dynamika wiersza jest zmienna, tak jak zmienne jest tempo wirowania: najpierw rejestrujemy bezruch (wiszące kopyta koriskie), następnie powolny ruch obracającego się urządzenia (Drgnęły madonny), szalony pęd karuzeli (Migają w krąg anglezy grzyw) i wreszcie zatrzymanie ma-szyny (/ coraz wolniej karuzela).
Kicz
(niem. Kitsch ‘tandeta’) Zjawiska w kulturze cha-rakteryzujące się prostym, jednoznacznym przekazem; przeciętne; utrwalające stereotypowe wyobrażenia o świecie; schlebiające niewyrobionym, masowym gustom. Pojęcie to po raz pierwszy pojawiło się w Niemczech pod koniec XIX w. i określało tandetne malarstwo pejzażowe. Zamierzony kicz w sztu-ce, stosowany świadomie i celowo, może być formą artystycznej ekspresji, dyskursu kulturowego lub manifestacji postawy życio-wej i artystycznej twórcy.
Turpizm
(łac. turpis ‘brzydki’)
Termin oznaczający kult brzydoty we współczesnej poezji polskiej, wprowadzo-ny przez Juliana Przybosia w Odzie do turpistów (1962). Nazwa określająca twórczość poetów - takich jak Miron Białoszewski, Ta-deusz Różewicz, Stanisław Grochowiak czy Ernest Bryll - którzy programowo wprowadzili do swoich utworów motywy brzy-doty, kalectwa, choroby, starości i rozkładu, a także szczególnie interesowali się tym, co odrażające, znisz-czone, byle jakie. Turpizm, jako kategoria estetyczna, pojawiał się już w epokach wcześniejszych: w poezji barokowej (np. w wierszach Jana Andrzeja Morszty-na) i modernistycznej (np. u Charles’a Baudelaire’a), oraz w naturalistycznych fragmentach prozy (Stefana Żeromskiego czy Władysła-wa Stanisława Reymonta).
