Gloria victis - Eliza Orzeszkowa Flashcards
Motyw bohaterów zapomnianych przez naród. Omów zagadnienie na podstawie utworu Gloria victis Elizy Orzeszkowej. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wy brany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
O znanych ludziach, biorących udział w ważnych wydarzeniach narodowych - wojnach czy powstaniach, często wiele się mówi, wspomina się ich wyczyny, poświęca się im książki, tworzy na ich temat dzieła artystyczne - obrazy, pomniki. Jednak w te wydarzenia duży wkład mają postacie nieznane, które często giną anonimowo. Naród o nich zapomina. Eliza Orzeszkowa w nowell Gloria victis uszanowała ich udział w powstaniu styczniowym zachowała te postaci w pamięci.
Kontekst: Nowela Gloria victis jest oparta na wspomnieniach Elizy Orzeszkowej o działa niach partyzanckich na Polesiu litewskim podczas powstania styczniowego w 1863 roku. Pisarka była w te działania zaangażowana, a Romualda Traugutta ukrywała w posiadłości męża w Ludwinowie i uratowała mu życie, przewożąc go do granicy Królestwa Polskiego, skąd przedostał się do Warszawy. Złagodzenie cenzury po rewolucji w 1905 roku umożliwiło pisarce opublikowanie zbioru nowel poświęconych wydarzeniom z powstania styczniowego, wśród których znajduje się Gloria victis.
Teza: Literatura zachowuje pamięć o bohaterach i ważnych wydarzeniach.
Rozwinięcie
W noweli Gloria victis Orzeszkowa zawarła przesłanie o potrzebie zachowania w pamięci powstańców, którzy zostali pokonani w nierównej walce. Pisarka nie oddaje holdu tym, którzy zwyciężyli, a tym, którzy walczyli i mimo porażki ofiarowali w walce życie za ojczyznę • Orzeszkowa wspomina śmierć Mariana Tarłowskiego, najmłodszego uczestnika powstania. chłopca o wątłej budowie, który mimo to był dzielny i wykazał się odwagą na polu walki až do śmierci, chociaż na Polesie przybył zupełnie w innym celu - chciał się uczyć. Bohater poświęcił się, chociaż dostrzegał niszczącą siłę każdej wojny, Jego odmieniona postawa po wstąpieniu w oddziały powstańcze zadziwia - walka wyzwala w nim zaciekłość i siłę. Jednak wielki czyn uratowania Traugutta, swojego dowódcy, wcale nie sprawia, że Marian przeżywa duchowe uniesienie. Bohater umiera z pełną świadomością i rozdarciem między miłością
do ojczyzny a umiłowaniem przyrody. Jego przeciwieństwem jest Feliks Jagmin, pełniący funkcję dowódcy jazdy powstańczej. Mimo że nie godził się na odkuplenie ojczyzny przelaną krwią, w pełni poświęca się walce Ginie krótko po śmierci Mariana.
Losy bohaterów łączy bezimienna mogiła, której historię opowiadają drzewa, pytane o to miejsce przez wiatr. Jest ona świadectwem poległych w obronie ojczyzny, a niezapamięta nych za poniesioną ofiarę, jednak zasługujących na hołd ze względu na heroiczną śmierc Dlatego opowieść o bohaterach głoszą drzewa, które jako jedyne ją zapamiętały.
Podsumowanie
•Nowela Orzeszkowej, wbrew tradycji, która sławi wielkich zwycięzców, oddaje cześć tym, którzy spoczywają w anonimowej mogile oznaczonej tylko krzyżykiem. Autorka podkreśla, że ofiarą bohaterów za wolność jest śmierć, którą uwaza za najcenniejszą ofiarę, jednocze śnie śmierć sprawiła, że przetrwała pamięć o postaciach zasługujących na chwałę
Przyroda jako świadek historii. Omów zagadnienie na podstawie utworu Gloria victis Elizy Orzeszkowej. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
Przyroda pełni ważną funkcję w literaturze. Może być głównym tematem utworu lub them wydarzeń, nieingerującym w nie. Przyroda jest jednak też świadkiern wydarzeń - obserwa-torem, komentatorem. Taką funkcję pełni przyroda w nowell Elizy Orzeszkowej Gloria victis.
Kontekst: Pisarka krótko po zawarciu związku małżeńskiego przeprowadziła się do Ludwi-nowa na Polesiu litewskim. W 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe. W pobliżu miejsca jej zamieszkania walczył oddział pod dowództwem Romualda Traugutta. Orzeszkowa nie brała udziału w powstaniu z bronią w ręku, ale angażowała się w pomoc walczącym - na zlecenie Traugutta szyła odzież, gromadziła opatrunki i leki czy zbierała żywność. Zajmowała się pocztą powstańczą i organizowała pomoc rannym. Ukrywała dowódcę w swoim dworku, pomogła w przetransportowaniu go do granicy Królestwa Polskiego. Była silnie związana
z powstaniem. • Teza: Przyroda ocaliła pamięć o ludziach i wydarzeniach historycznych.
Rozwinięcie
•W noweli Gloria victis przyroda jest świadkiem walk podczas powstania styczniowego. Na-tura widziała krwawe walki powstańców, złożonych w mogile. Pamięta o spoczywających w niej postaciach, które wykazały się heroizmem i do końca walczyły, ofiarowując swoje życie. Wspomina także niezłomnego dowódcę, Romualda Traugutta.
• W noweli przyroda pełni funkcję narratora. Jako jedyny świadek opowiada wiatrowi o wyda-rzeniach.
• Stary dąb przybliża czasy powstania i dotarcie kilkusetosobowego oddziału powstańczego, który rozbił na polanie obóz. Wspomina dowódcę, Romualda Traugutta, porównując jego postawę do Leonidasa, króla Sparty, oraz postaci biblijnych, podkreśla jego męstwo, patrio-tyzm i cechy przywódcze. Opowiada także o Jagminie i Marysiu Tarłowskim, zaprzyjaźnionych młodzieńcach, którzy włączyli się w szeregi powstania, o ich przyjaźni oraz o siostrze Marysia, Anielce, połączonej z Jagminem uczuciem miłości.
• O życiu powstańców i walkach prowadzonych z Rosjanami opowiada świerk, Wspomina między innymi epizod o uratowaniu przez Marysia życia samego Traugutta, o odwadze młodzieńca. Brzoza, pod którą spoczywa Tarłowski, podjęła opowieść o rozterkach Marysia - konflikt
wewnętrzny między umiłowaniem natury a jego stosunkiem do walki, Bohater oddał się cał kowicie sprawie narodowo-wyzwoleńczej, ale w głębi tkwiła w nim potrzeba wiedzy, miłość do świata i natury,
Ponowna opowieść dębu jest najbardziej dramatyczna. Dotyczy walk powstańczych, przewa-gi wroga i jego okrucieństwie w trakcie mordowania oraz śmierci Marysia i Jagmina.
Małe liliowe dzwoneczki opowiadają wiatrowi, płaczącemu po wysłuchaniu poprzednich opo-wieści, historię krzyża na anonimowej mogile, postawionego przez cierpiącą Anielkę.
Przyroda w noweli jest upersonifikowana, Jako świadek historil i strażnik pamięci moze prze-kazać informację wiatrowi, który rozgłosi ją, wędrując ze słowami Gloria victis! (Chwała zwy ciężonym!)
• Pisarka zastosowała personifikację - drzewa i wiatr potrafią mówić, czują, przeżywają, wiatr wsłuchuje się w opowieść, płacze.
Podsumowanie
Orzeszkowa w noweli pokazała, że przyroda jako jedyna pamięta o tragicznym losie wa-lecznych powstańców, o których zapomnieli ludzie. Mogiła będąca symbolem odwagi oraz heroicznego poświęcenia dla ojczyzny, znajdująca się na polanie, jest przypomnieniem o po-staciach, które złożyły ofiarę swojego młodego jeszcze życia na oltarzu ojczyzny, porzucając jednocześnie swoje marzenia o rozwijaniu pasji, miłości.
Pamięć o powstaniu styczniowym. Omów zagadnienie na podstawie utworu Gloria victis Elizy Orzeszkowej. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Powstanie styczniowe (1863 r.) jest klasycznym tematem polskiej historiografii, kultury i literatury Dzięki temu zostają utrwalone wielkie czyny i ich bohaterowie, herosi swego czasu. Perspektywa czasowa pozwala jednak w dwojaki sposób spojrzeć na to wydarzenie, dla jednych to przykład pa triotyzmu, wierności ideałom wolności i niepodległości, dla drugich to głupota, niepotrzebne szafo-wanie życiem i nieumiejętność dostosowania się do biegu historii.
• Stawiam tezę: Historyczna pamięć o powstaniu styczniowym pozwala spojrzeć na nie z wielu perspektyw i wyciągnąć wnioski na przyszłość.
• Część argumentacyjna: Gloria victis Elizy Orzeszkowej
Powstanie styczniowe, największy zryw narodowowyzwoleńczy przeciwko zaborcy, wybuchło 22 stycznia 1863 r. Związana z nim była m.in. Eliza Orzeszkowa, która jako 22-latka znalazła się w centrum powstańczych działań. W majątku w Ludwinowie (dziś Białoruś) wraz z mężem zapewniała schronienie powstańcom, a wśród nich jednemu z ich przywódców, generałowi Romualdowi Trauguttowi. Pomoc powstańcom kosztowała małżeństwo Orzeszków utratę majątku i w przypadku Piotra Orzeszki - zsyłkę.
Na tym dramatycznym doświadczeniu powstania opierają się niektóre utwory Orzeszkowej jako pisarki. Warto tu przywołać Nad Niemnem z bardzo ważnym motywem mogiły powstańczej, czy też wydany prawie 50 lat po powstaniu zbiór opowiadań Gloria victis - chwała zwyciężonym. W utworze tym narratorami są leśne drzewa. Opowiadają one o jednym z epizodów powstania, kiedy to na le-śną polanę przyszedł oddział Polaków walczących z rosyjskim zaborcą. Byli to młodzi ludzie, w progu dorosłości, snujący plany na przyszłość, jak np. Jagmin zakochany w Anielce. Stary dąb jako symbol długowieczności i pamięci o wydarzeniach prezentuje wodza powstańców - Romualda Traugutta, człowieka świętego imienia”, straconego na stokach Cytadeli Warszawskiej. Polana leśna dla oddziału powstarńczego stała się ostatnią przystanią jego życia. W starciu z przeważającymi siłami wroga zginęli prawie wszyscy. Została po nich bezimienna mogiła. Ludzie już zapomnieli o tych, którzy walczyli o ich wolność, zapomnieli o ich ofierze. Nie zapomniała o nich natura, przyroda, drzewa i kwiaty leśne. To one opowiadały historię powstańców wiatrowi, który przybył w te strony. Wiatr, najpierw wzruszył się tą opowieścią, płakał, ale nagle zerwał się z mogiły i ruszył w świat z okrzykiem Gloria victis.
Utwór Elizy Orzeszkowej odwołuje się do tragicznych epizodów powstania, do masakry rannych powstańców, ich dobijania przez Rosjan, do mordowania bezbronnych, do podjęcia walki z góry skazanej na niepowodzenie z wielokrotnie silniejszym wrogiem. A jednak… Lepiej umrzeć, niż żyć na klęczkach”.
Pisarka gloryfikuje, sakralizuje, hiperbolizuje i mitologizuje bojowników, męczenników narodo-wej sprawy.
Bezimienna mogiłą powstańców to nie grób, to zarzewie wolności, ziarno, które wykiełkuje i wyda obfite plony. Eliza Orzeszkowa ukazuje konieczność walki, jeśli Polacy chcą być jeszcze Polakami.
• Kontekst literacki
Stanisław Wokulski, bohater Lalki Bolesława Prusa, człowiek z przełomu dwóch epok-romantyzmu i pozytywizmu, pragnął się uczyć, pracować naukowo. Tej idei poświęcił cały swój czas. Ciężko pra-cował w sklepie, a potem w pijalni Hopfera, by wszystkie zarobione pieniądze przeznaczyć na książki i samokształcenie. Osiągnął to, czego pragnął, o czym marzył. Został studentem Szkoły Głównej. Po dwóch latach studiowania zaangażował się w działalność spiskową i organizowanie demonstracji poprzedzających powstanie. Ostatecznie przerwał studia, by wziąć udział w powstaniu stycznio-wym. Dzielnie walczył w oddziale partyzanckim, ale po jednej z bitew został uwięziony i zesłany przez Rosjan na Syberię. W Irkucku przebywał 7 lat. Wrócił do Warszawy w 1870 r. i przeżył frustrację i załamanie. Nikt w stolicy nie czekał na swojego bohatera. Popowstaniowa Warszawa żyła własnym rytmem, a o takich jak Wokulski powstańcach w renomowanych restauracjach mówiono, że zgoto-wali piwo, które do dziś pijemy”. Ta jednoznaczna aluzja do powstania styczniowego akcentuje, że większość społeczeństwa zaakceptowała niewolę, poddała się obcej dominacji. Przyszło zwątpienie w romantyczne hasła i poświęcenie jednostek dla niepodległości.
W jakimś sensie czerwone, odmrożone na zesłaniu ręce Stanisława Wokulskiego stają się sym-bolem walki narodowowyzwoleńczej. Dla arystokratki - Izabeli, celebrytki, te ręce są tylko znakiem jego niższego statusu społecznego.
Bolesław Prus nie wprost, ale w zakamuflowany sposób pisze o 1863 r. Jak widzimy, z perspek-tywy warszawiaków był on „nawarzeniem piwa”, dziełem entuzjastów narodowej wolności, których popowstarńczy los właściwie nikogo nie obchodzi.
• Inne konteksty literackie
• Rozdziobią nas kruki i wrony Stefana Żeromskiego
Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej
Podsumowanie
Historyczna pamięć o powstaniu styczniowym, tak jak i o innych narodowych zrywach kształtuje postawy patriotyczne i obywatelskie. Historia jest ponoć nauczycielką życia. Ale jak to bywa w życiu, jedni z tych lekcji wyprowadzają wniosek: vae victis (biada zwyciężonym”), a drudzy: gloria victis (chwała zwyciężonym”).
Geneza utworu
Nowela „Gloria victis” pochodzi ze zbioru utworów (pod tym samym tytułem), wydanych w 1910 r., czyli wówczas gdy nastąpiło złagodzenie carskiej cenzury. Tekst powstał prawdopodobnie około 1888 r., a więc w związku z dwudziestą piątą rocznicą powstania styczniowego. Utwór oparty jest na przeżyciach i refleksjach autorki związanych ze zrywem narodowowyzwoleńczym, który odegrał znaczącą rolę w jej życiu. Autorka znała osobiście Romualda Traugutta, ostatniego dyktatora powstania. Pomagała mu, ukry-wając go w swym domu i przewożąc do granicy Królestwa Polskiego.
Czas i okoliczności powstania
Nowela wchodzi w skład zbioru o tym samym tytule. Utwory te były pisane w latach 1907-1908 i ukazywa-ły się w prasie. Ostatecznie zostały wydane w 1910 r. w zbiorze Gloria victis. Miały przypominać poddawa-nym rusyfikacji i germanizacji młodym pokoleniom wydarzenia z 1863 r. Były też odpowiedzią Orzeszko-wej na liczne głosy kwestionujące sens walki. Pisarka osobiście znała wielu powstańców, w tym ich przywódcę Romualda Traugutta, którego ukrywała we własnym dworze, a po upadku powstania przewiozła do gra-nicy Królestwa Polskiego.
Opublikowany w 1910 r. zbiór nowel Elizy Orzeszko-wej Gloria victis składa się z pięciu utworów. Dzięki złagodzeniu cenzury po rewolucji 1905 r. autorka mogła w nich otwarcie odwołać się do swoich przeżyć związanych z powstaniem styczniowym. w nowelach oddała hołd uczestnikom tamtych wydarzeń, m.in. Romualdowi Trauguttowi, którego ukrywała w tym czasie we własnym dworze
Gloria victis to tytuł ostatniego zbioru opowiadań Elizy Orzeszkowej wydanego w 1910 r. Tworzywem literackim Orzeszkowa uczyniła w nim przeszłość. Autorka wraca do wydarzeń ze swojej młodości Poniewaz zbiór powstał bezpośrednio po rewolucji 1905 r., Orzeszkowa zupełnie inaczej niz w Nad Niemnem pisze o powstaniu styczniowym. Osłabienie cenzury umożliwiało pisanie jawne, bez szyfru którym posługiwała się wcześniej.
Romuald Traugutt
postać autentyczna, dowódca oddziałów partyzanckich na Polesiu. Był ostatnim dyktatorem powstania, został aresztowany i stracony przez Rosjan w 1864 г.
W utworze Orzeszkowej został przedstawiony jako doskonały strateg, odważny, mądry, lojalny, mający świadomość wielkiej odpowiedzialności i misji. Pisarka ukazała go w aureoli chwały jako nie-zwykłego wodza i wojownika, dorównującego starożytnym bohaterom. Porównała go do Leonidasa (Tak grzmieć musiał w wąwozie termopilskim głos Leonidasa), Chrystusa (wziąwszy na ramiona krzyż narodu swego), Mojżesza (poszedł za idącym ziemią tą słupem ognistym i w nim zgorzał). Autorka poddaje bohatera zabiegowi sakralizacji (uświęcenia), świadczą o tym słowa: Wodzem ich był człowiek świętego imienia, które brzmiało: Romuald Traugutt. Pytasz, dlaczego świętym jest to imię? Albowiem, według przy kazania Pana, opuścił on żonę i dzieci, dostatki i spokój, wszystko, co pieści, wszystko, co raduje i jest życia ponętą, czarem, skarbem, szczęściem, a wziąwszy na ramiona krzyż narodu swego, poszedł za idącym ziemią tą słupem ognistym i w nim zgorzał.
Dowódca oddziału powstańców. Mądry, ofiarny idealista, cieszący się u podwładnych wielkim autorytetem. Postać autentyczna. Ostatni dykta-tor powstania styczniowego.
Romuald Traugutt-przywódca powstańców, człowiek, który poświęcił się walce w obronie ojczyzny Zostaje przyrównany do Leonidasa, jest mężny i waleczny jak antyczny wódz
Romuald Traugutt postać historyczna. Traugutt objął dyktaturę w sytuacji poważne go kryzysu sił powstańczych. Opisany przez Orzeszkową epizod z walk powstańczych ukazuje Romualda Traugutta jeszcze nie jako dyktatora powstania, ale jako dowódcę jednego z oddziałów powstańczych, działających na Polesiu. Postać Traugutta zostaje w noweli Gloria victis poddana zabiegowi mitologizacji. Orzeszkowa, poprzez odwołanie się do Biblii oraz historii Grecji, dokonuje nie tylko apoteozy samego powstania, ale glory-fikuje również samego Traugutta. Kiedy zabierał głos, przypominał Leonidasa, sławnego króla Sparty, który na czele 300 Spartan powstrzymał w wąwozie pod Termopilami armię perską. Wszyscy Spartanie zginęli, ale ich ofiara stała się synonimem męstwa, bohaterstwa i patriotyzmu, gotowości oddania życia dla dobra ojczyzny. Przyrównanie do Leonidasa każe zwrócić uwagę na jeszcze jedną cechę Traugutta: tragizm postaci. O ile bowiem grecki bohater miał pewność, że jego ofiara nie pójdzie na marne, że śmierć jego żołnierzy przyczyni się do opóźnienia marszu armii perskiej i - w efekcie - do późniejszego sukcesu Greków, o tyle Traugutt takiej pewności nie miał. Sytuacja powstańców była ciężka, prze-ważające liczebnością i uzbrojeniem wojska rosyjskie triumfowały, walka o niepodległość Polski wydawała się skazana na niepowodzenie. Traugutt został kolejno przyrównany do: Chrystusa, Mojżesza, Leonidasa.
Marian Tarłowski (Maryś)
dwudziestoletni młodzieniec, odznaczający się wątłą budową i nis-kim wzrostem, delikatny, nieśmiały (był wątły, drobny, na twarzy różowy i biały, a oczy miał jak u dziew czyny łagodne, nieśmiałe, czyste i tak błękitne, jak te niezapominajki). Przyrodnik mający naukowe aspira-cje, zwolennik teorii pracy organicznej (hasła popularnego w epoce pozytywizmu), podjął się pracy nauczyciela, aby szerzyć oświatę wśród wiejskich dzieci. Wraz ze swą siostrą Anielką prowadził badania przyrodnicze. Miał świadomość, że walka nie jest jego przeznaczeniem, raczej trudną koniecznością, której musi sprostać. Rozdarcie wewnętrzne i tragizm charakteryzujące bohatera są typowymi cechami romantycznymi, które można przypisać tej postaci. Odważny, bohaterski, mężny, podczas potyczki z Rosjanami uratował życie Trauguttowi. Ranny w kolejnej potyczce, został zamordowany przez zwycię skich Rosjan.
• Młodzieniec o delikatnej urodzie. Wrażliwy ide-alista, zajmuje się naukami biologicznymi, uczy w miasteczku (praca u podstaw). Bierze udział w powstaniu z obowiązku moralnego i patriotycz-nego.
• Mimo słabości fizycznej jest mężny i nieustępli-wy. Podczas bitwy ratuje życie Trauguttowi, wy-kazując się niezwykłym bohaterstwem.
człowiek nieśmiały i delikatny, był wykształcony, niestworzony do walki, zostawil wszystko, takze swoją siostrę, i poszedł walczyć w powstaniu. Wykazał się męstwem, ratując życie Romualda Traugutta.
Maryś Tarłowski dwudziestoletni zaledwie chłopiec, nazywany w obozie małym Tarłowskim”, wyróżniał się spośród innych powstańców delikatnością (o twarzy różowej i białej”) i nieśmiałością. Z natury łagodny, był niepozorny, a przy tym wątłego zdrowia. Maryś przechodzi w miarę rozwoju akcji utworu prawdziwą metamorfozę. Mimo iż jest słabszy fizycznie od innych powstańców, dzielnie walczy z wrogiem, wykazując się takimi przymiotami, jak męstwo i nieustępliwość. Powstanie styczniowe wyzwoliło w nim siły i energię, których istnienia nikt by w nim nie podejrzewal. To właśnie Maryś, w czasie jednej z potyczek, uratował życie samemu Romualdowi Trauguttowi.
O Marysiu wiadomo, że najprawdopodobniej był sierotą, z bliskich pozostała mu jedynie młodsza siostra, Anielka, wraz z którą przybył na Polesie z odległych stron. Zdobywszy gdzieś w wielkim świecie wykształcenie i sławę młodego uczonego, natura listy” biologa, postanowił - jak się należy domyślać, za sprawą idei organicznikowskich wyjechać do małego miasteczka i zająć się edukowaniem najbardziej potrzebujących wiedzy przedstawicieli nizin społecznych, czyli prostych, wiejskich dzieci. Maryś uczył w szkole, Anielka pomagała mu, jak potrafiła.
Maryś jest bohaterem tragicznym. Wykształcony na naukowca, subtelny i delikatny, w jednej chwili musi porzucić wszystko, co dotąd było mu bliskie, i ruszyć do walki o ojczyznę. Nie przychodzi mu to łatwo, ale poczucie obowiązku, powinności wobec ojczyzny jest ważniejsze
Jagmin
przyjaciel Marysia, ukochany Anielki, człowiek odważny i niezłomny, odznaczający się heroizmem. Narażając własne życie, pragnął uratować Tarłowskiego (bezskutecznie). Doskonały wódz, porównany do bohaterów mitologicznych i rzymskich wojowników czy Archanioła (Młody Herkules z kształtów, Scypio rzymski z rysów […] Dowódca czarnowłosy, do Archanioła z mieczem płomiennym podobny). Posiadał ogromny autorytet wśród żołnierzy. Zginął w walce.
Przyjaciel rodzeństwa Tarłowskich. Młody, wy-kształcony ziemianin o szlachetnych rysach twarzy.
• Postawny, przypomina antycznych herosów. Znakomity żołnierz. Dowódca powstańczej jazdy. Zakochany w Anieli.
• Ginie podczas szarży na Rosjan atakujących po-wstańczy szpital polowy, próbując zapobiec rzezi rannych.
Jagmin-powstaniec, który był szlachcicem (świadczy o tym rodowy pierścień, który nosi). Jagmin 20-staje przyrównany do Herkulesa i Scypiona, jest waleczny, odważny i oddany sprawie. Zginął w starciu Rosjanami, próbując ocalić swojego przyjaciela Marysia
Jagmin bohater bez skazy. Został w utworze Orzeszkowej ukazany jako człowiek i żoł-
nierz doskonały. Serdeczny druh i przyjaciel Marysia, gotów mu zawsze służyć pomocą. Jagmin przyrównany zostaje do Herkulesa (obdarzonego nadludzką siłą herosa z mito-logii greckiej, syna Zeusa i Alkmeny) oraz Scypia (jednego z dwóch sławnych wodzów rzymskich z okresu wojen punickich). Zawsze zdyscyplinowany i gotów do walki, zawsze wykonujący rozkazy naczelnego wodza. W jednym z ostatnich epizodów, kiedy zachodzi potrzeba bronienia namiotu z rannymi powstańcami przed żądnymi krwi ruskimi żołda-kami, Jagmin zostaje ukazany jako anioł. Wśród żołnierzy cieszy się ogromnym szacun-kiem i poważaniem: na jeden jego rozkaz powstańcy pójdą choćby w ogień.
Jego rodzinny dom znajdował się nieopodal lasów, w których przyszło mu walczyć. Gdy wybucha powstanie styczniowe, to właśnie Jagmin przynosi Marysiowi i jego sio-strze wiadomość o mobilizacji wojsk powstańczych. Tym samym to właśnie Jagmin staje się siłą sprawczą, dzięki której Maryś rusza do walki o niepodległą Polskę. Dowódca jazdy nie waha się oddać własnego życia, by bronić najbliższego przyjaciela. Jego ofiara okazuje się być, niestety, daremną. Ginie zarówno Maryś, jak i spieszący mu z pomocą Jagmin.
Anielka Tarłowska
jest młodszą siostra Tarłowskiego, z rodziny miała tylko jego, gdyż wszyscy bliscy zmarli. Bardzo podobna z urody do brata (Ta sama drobność wzrostów, wątłość kształtów, te same rysy cery). Darzyła pierwszym, młodzieńczym uczuciem Jagmina. Śmierć ukochanego i brata w po-wstańczej walce była wielkim ciosem dla dziewczyny i położyła się cieniem na całym późniejszym jej życiu.
Młodsza siostra Mariana, bardzo podobna do niego fizycznie. Podziela pasje naukowe brata i pomaga mu w pracy u podstaw. Zakochana z wzajemnością w Jagminie.
młodsza siostra Mariana Tarłowskiego, z Jagminem łączy ją uczucie. Rozumie postawę brata I ukochanego, wie, że muszą poświecić osobiste szczęście dla ojczyzny, jednak cierpi i jest nieszczęśli wa. Tylko raz odwiedziła mogiłę powstańców, zostawiając mały krzyżyk.
Gatunek literacki: nowela.
Cechy gatunku widoczne w utworze
Utwór ma krótką, lapidarną formę. Występuje niewielka liczba bohaterów pierwszoplanowych (Traugutt, Jagmin, Tarłowski). Fabuła koncentruje się wokół jednego głównego wątku, czyli heroicznej walki Pola-ków z oddziałem carskim. Opisy postaci czy otoczenia są zredukowane do koniecznego minimum
Tytułowy utwór ze zbioru Gloria victis jest nowelą, ale nietypową - zawiera rozbudowane partie opiso-we, ma kilku narratorów, przenikają się w nim dwa porządki czasowe współczesny i wspomnieniowy, powstańczy. O tym, ze jest to nowela, decydują:
zwarta fabuła (skoncentrowana wokół motywu powstańczej mogity);
ograniczona liczba bohaterów:
niewielki rozmiar utworu.
Charakterystyczne cytaty, symbole, słowa-klucze
Tytuł noweli oznacza „chwała zwyciężonym. Zgodnie z intencją autorki, zwyciężeni też mogą być otocze ni chwałą, bo zwycięstwo to nie tylko sukces strategiczny, ale również moralny i duchowy, a tego niewątp liwie nie można było odmówić powstańcom. Tytuł noweli urasta więc do rangi symbolu niezłomności i heroizmu Polaków walczących z zaborcą.
Ci co zginą, będą siewcami, którzy samych siebie rzucą w ziemię, jako ziarno przyszłych plonów. Bo nic nie zginie. Z dziś zwyciężonych dla jutrzejszych zwycięzców powstają oręże i tarcze - słowa Romualda Traugutta świadczą o konieczności walki, której owoce będą zbierane przez następne pokolenia.
Dąb pełniący w utworze rolę głównego narratora to symbol siły, potęgi, niezłomności narodu pols-kiego.
Mogiła powstańców jest najważniejszym symbolem zarówno w noweli, jak i całej twórczości Orzesz-kowej poświęconej powstaniu styczniowemu. Niesie ze sobą przesłanie o niezłomności, męstwie, oddaniu ojczyźnie. Pisarka kreuje wzorce niezbędne w czasach niewoli, oddaje cześć i ocala od zapomnienia tych, którzy złożyli swoje młode życie na ołtarzu walki o wolność. Jednocześnie mogiła jednoczy umar-łych z żywymi, ponieważ jest odwiedzana przez matki, siostry i ukochane tych, którzy polegli
Problematyka i główne przesłanie
„Gloria victis” to utwór poruszający problematykę ważnego dla Polaków i autorki wydarzenia historycz-nego, którym było powstanie styczniowe. Orzeszkowa przywołuje w noweli jeden z epizodów walk, toczących się podczas powstania na Polesiu.
Intencją pisarki było wykreowanie bohaterów powstańców na narodowej sprawy męczenników”, idealizacja i sakralizacja patriotów walczących w obronie ojczyzny, a także apoteoza (wywyższenie) samego wydarzenia. Orzeszkowa zawarła w tekście wiele osobistych odczuć i emocji. Przede wszystkim przedstawiła Traugutta jako idealnego bohatera, obdarzyła go licznymi, niezwykłymi przymiotami, okre ślając jego imię jako święte. Dwaj pozostali bohaterowie: Jagmin i Marian Tarłowski są również uosobie-niem szlachetności, męstwa, wytrwałości. Niczym średniowieczni rycerze trwają do końca na polu walki.
Zamiana łacińskich słów vae victis! na gloria victis! stanowi dodatkowy argument podkreślający heroizm walczących oraz konieczność utrwalenia ich zasług w pamięci przyszłych pokoleń, żyjących w wolnym kraju.
Problematyka: Utwór jest wyrazem bolesnej pamięci o powstaniu styczniowym, które dla Elizy Orzeszkowej było osobistym doświadczeniem - pomagała rannym, ukrywała walczących, w tym również samego Romualda Traugutta, który po upadku powstania został stracony przez Rosjan na stokach Cytadeli Warszawskiej. Przy uży ciu mowy ezopowej pisarka oddaje hołd powstańcom i pielęgnuje pamięć o tragicznym narodowym zrywie. Tytuł Gloria victis oznacza „chwała zwyciężonym” i jest parafrazą rzymskiego zawołania Vae victis! („biada zwy-ciężonym”) - w ten sposób Orzeszkowa podkreśla sens tragicznej ofiary powstańców
Orzeszkowa podejmuje rozważania dotyczące walki o wolność, przekonuje, że przyszłość wymaga ofiar-są one konieczne. Dlatego tym, którzy poświęcili swoje zycie, należy się pamięć i chwała. Autor-ka wytyka żyjącym brak pamięci.
Utwór jest hołdem złożonym bezimiennym bohaterom, którzy polegli w walce w obronie ojczyzny
Budowa utworu, język, styl, środki artystyczne
Nowela ma kompozycję klamrową. Niezwykle przejmującą i tragiczną historię sprzed lat zapowiada wiatr, który pojawia się także w zakończeniu utworu, niosąc okrzyk Gloria victis!
Oryginalnym pomysłem stało się powierzenie narracji drzewom, niemym świadkom tragicznych wydarzeń. Włączenie natury w krąg wydarzeń fabularnych sięga korzeniami do poetyki romantyzmu, która najwyraźniej była bardzo bliska autorce.
Stylizacja biblijna i mitologiczna występująca w tekście służy idealizacji i sakralizacji zarówno wydarzeń jak i bohaterów biorących w nich udział. Jest obecna na płaszczyźnie języka i stylu - charak-terystyczne słownictwo i frazeologia (dobrowolni ofiarnicy wysokich ołtarzy, do Archanioła z mieczem płomiennym podobny), przywołanie imion starożytnych bohaterów - Prometeusza, Heraklesa, Leoni-dasa, Scypiona. Wyliczenia, inwersja, porównania, powtórzenia mają na celu stworzyć podniosły, pate-tyczny nastrój (słowa jego rozlegały się od brzega do brzega obozu, dźwięczne, krótkie, coraz głośniejsze i jak iskry sypały się na głowy tłumu, aż jak lan kwiatów na łące zakołysał się tłum ten i wyrzucił z setek piersi wzdętych grzmotowy okrzyk zapału).
Narracja nasycona jest licznymi partiami lirycznymi, które decydują o poetyckości fabuły (Ciało jego przeźroczyste, powiewne, z kryształu i szronu utkane, wydłużyło się na pagórku w skrętach wężowych i tysiącem złotych odbić zaświeciły w nim blaski zachodzącego słońca).
Tytul
Tytuł noweli jest parafrazą łacińskiego zwrotu Vae vic-tis (biada zwyciężonym’). Słowa gloria victis (‘chwała zwyciężonym’) wyrażają cześć i uznanie dla walczą-cych z potężniejszym wrogiem, poległych za wolność ojczyzny.
Tytuł utworu po łacinie oznacza chwała zwyciężonym, jest to parafraza zwrotu voe victis, czyli blada zwyciężonym (biada pokonanym). Zdaniem Orzeszkowej poległym w powstaniu styczniowym należy się chwała. Żyjący powinni pamiętać o tych, którzy polegli, walcząc w obronie ojczyzny.
Narracja i kompozycja
Utwór ma kompozycję klamrową - początek i zakończenie to opowieść Wiatru. Narrator trzecioosobowy z perspektywy kilkudziesięciu lat po powstaniu stycznio-wym (retrospekcja) opowiada o wydarzeniach, które się rozegrały na leśnej polanie.
Narrację subiektywną, pierwszoosobową prowadzą drzewa i kwiaty (taka narracja wzmacnia baśniową wymowę, tworzy legendę bohaterów). Upersonifikowana przy-roda opowiada o losach powstańców, ponieważ jako świadek tragicznych zdarzeń pielęgnuje pamięć o bohaterach.
Nowela ma budowę klamrową. Rozpoczyna się i kończy poetyckim opisem wiatru. W swojej wę-drówce po świecie dociera on do starego lasu z powstańczą mogiłą. Rozmawia tam z drzewami i kwiatami, które w środkowej części utworu przej-mują rolę narratorów (personifikacja przyrody). Nowela została napisana prozą poetycką utrzy-maną w elegijnej i patetycznej tonacji. Orzeszkowa stosuje w utworze poetyzację (stylizację poetycka). wprowadzając do wypowiedzi liczne środki styli-styczne: metafory, antropomorfizacje, wyszukane porównania i epitety. Narrację cechują subiekty-wizm, emocjonalność i wzniosłość. Nowela zawie-ra elementy baśni (walka dobra ze złem, antropo-morficzna wizja przyrody).
Motyw powstania styczniowego i ofiarnej śmierci powstańców
Powstańcy są ukazaní jako posłańcy Boży, mający walczyć z „piekłem ziemi w imię nieba”. Temu służą liczne nawiązania do motywów biblijnych: „słup ognisty” (jak Bóg prowadził lud Izraela, tak prowadzi kolejne pokolenia walczących o wolność Polaków); „krzyż narodu” (analogia z męczeństwem Chrystusa); Jagmin podobny do archanioła w scenie ataku na nieprzyjaciela; Traugutt ma cechy Mesjasza, został wykreowany na męczennika narodu, który wziął krzyż na ramio-na (sakralizacja bohatera).
