Wesele - Stanisław Wyspiański Flashcards
Geneza utworu
Inspiracją do napisania „Wesela” było wydarzenie autentyczne, które odbyło się 20 listopada 1900 r. Znany poeta i dramaturg, Lucjan Rydel, poślubił wiejską pannę z podkrakowskich Bronowic. Na weselu spotkały się dwa różne środowiska społeczne: inteligencja i chłopi. Wyspiański pracował nad dziełem intensywnie i prapremiera „Wesela” odbyła się w krakowskim teatrze już 16 marca 1901 r.
Geneza
W końcu XIX w. powszechnym zjawiskiem wśród inteligencji i artystów młodopolskich była fascy nacja bajecznie kolorową wsią. W obyczajowości I stylu życia chłopów, bogactwie ich kultury szu-kano wzorów i inspiracji. Witalność i prostota ludu miały być ozdrowieńczą siłą, która nie tylko przeła mie dekadenckie nastroje, lecz takze zapoczątkuje przemianę społeczeństwa polskiego w naród zdol ny do odzyskania niepodległości. Jednym z przeja wów tego zjawiska, zwanego chłopomanią były małżeństwa artystów i pisarzy z mieszkankami wsi, m.in. poety i dramatopisarza Lucjana Rydla
z Jadwigą z Bronowic. Icff wesele odbyło się 20 listopada 1900 r. w rodzinnej wsi panny młodej. w domu jej starszej siostry Anny, której mężem był malarz Włodzimierz Tetmajer, brat poety Kazi mierza Przerwy-Tetmajera. Zaproszony na uroczy stość Stanisław Wyspiański wiernie sportretował uczestników wesela, tworząc symboliczny portret zbiorowy polskiego społeczeństwa przełomu wie ków. Sceniczna premiera sztuki odbyła się już trzy miesiące po weselu Rydla, 16 marca 1901 r. w kra kowskim Teatrze Miejskim.
W listopadzie 1900 r. Wyspiański był świadkiem na ślubie i gościem na weselu Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny. Ślub odbył się w Krakowie, w kościele Mariackim, a przyjęcie weselne w podkrakow-skiej wsi Bronowice w dworku należącym do Włodzimierza Tetmajera. Na wesele zostali zaproszeni goście ze strony zarówno Panny Młodej, jak i Pana Młodego, stąd obecni byli i członkowie wiejskiej społeczności, i mieszczanie z Krakowa. Nie był to w tamtych czasach pierwszy ślub chłopki i inteligenta, ale i tak stał się sensacją towarzyską i artystyczną.
Spotkanie reprezentantów odmiennych środowisk - znanych osobistości życia literackiego i artystyczne-go oraz mieszkańców Bronowic - zainspirowało Wyspiańskiego do napisania dramatu, który stanowiłby syntezę sytuacji narodu pod koniec XIX w. i pokazał postawy Polaków wobec idei narodowowyzwoleń-czych. Pierwowzorami literackich bohaterów byli państwo młodzi, właściciele domu i weselni goście Prapremiera Weselo odbyła się w marcu 1901 r. w Krakowie. Spektaki reżyserował sam autor. Mimo icznych kontrowersji i początkowego niezrozumienia, dramat szybko zyskał miano arcydzieła, a Wy spiańskiego zaczęto nazywać czwartym wieszczem
Inspiracją do napisania dramatu stało się wesele inteligenta Lucja-na Rydla (Pan Młody) z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną (Panna Młoda), które odbyło się w Bronowicach, w chacie Włodzimierza Tet-majera. Wśród gości znaleźli się reprezentanci inteligencji i chłopów. Był tam także Wyspiański jako przyjaciel pana młodego. Swoje ob-serwacje bawiących się gości wykorzystał podczas písania dramatu. Wesele Rydla stało się przyczynkiem do przyjrzenia się polskiemu społeczeństwu i analizy problemów współczesnych Polaków. Autor ukończył dramat w lutym 1901 r., w marcu zaś odbyła się jego pre-miera sceniczna.
Geneza utworu łączy się z autentycznym wydarzeniem, które poruszyło Kraków w listo-padzie 1900 roku. Znany literat Lucjan Rydel, pochodzący ze znamienitej rodziny, żenił się w kościele Mariackim z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną z Bronowic Małych. Pośród licznych gości weselnych, przyjmowanych w domostwie Włodzimierza Tetmajera, szwagra panny młodej, znalazł się też Wyspiański. Według swoistej legendy, ukształtowanej przede wszystkim przez Plotkę o „Weselu” T. Żeleńskiego-Boya, Wyspiański stał wsparty o framugę drzwi i bacznie obserwował zabawę reprezentantów środowiska inteligenckiego (szlachec-kiego pochodzenia), artystów spod znaku przybyszewszczyzny i dekadencji oraz miejsco-wego chłopstwa. Napisany wkrótce dramat wywołał skandal, gdyż bohaterowie wydarzenia byli łatwo rozpoznawalni, a w sztuce występowali pod własnymi imionami
Do stworzenia Wesela zainspirował Wyspiańskiego ślub poety i dramaturga Lucjana Rydia z Jadwigą Mikołajczykówną, chłopką z podkrakowskich Bronowic. Wydarzenie to odbyło się 20 listopada 1900 r. i zgromadziło wielu przedstawicieli artystycznego Krakowa Goście z kościoła Mariackiego udali się na przyjęcie do wsi Bronowice. Huczna zabawa weselna miała miejsce w domu malarza Włodzimierza Tetmajera, który dziesięć lat wcześniej ożenił się z siostrą panny młodej, Anną. Na uroczystości nie zabrakło również Wyspiańskiego; tak o jego obecności pisał później Tadeusz Boy-Zeleński w Plotce o „Weselu” Wyspiańskiego Pa miętam go jak dziš, jak, szczelnie zapięty w swój czarny tużurek, stał całą noc oparty o futryng drzwi, patrząc swoimi stalowymi, niesamowitymi oczyma. Obok wrzało weselisko, huczały tańce, a tu, do tej izby raz po raz wchodziło po parę osób, raz po raz dolatywał jego uszu strzęp rozmowy. I tam ujrzał i usłyszał swoją sztukę. Dramat został wystawiony 16 marca 1901 r. w krakowskim Teatrze Miejskim, a jego premiera stała się wydarzeniem nie tylko kulturalnym, lecz także towarzysko-obyczajowym. Goście weselni obawiali się tego, jak zostali w sztuce przedstawieni. Niejeden z nich obraził się później na jej autora.
Gatunek literacki: dramat symboliczny, inne określenia: dramat realistyczno-fantastyczny, moder nistyczny, neoromantyczny.
Cechy gatunku widoczne w utworze
Wesele jako dramat symboliczny ma rozbudowaną warstwę symboliczną (symbolika osób, przedmio tów i zdarzeń). Szczegółowe didaskalia (dotyczące dekoracji) nie są wyłącznie wskazówką dla reżysera przedstawienia, lecz wprowadzają czytelnika w niezwykły nastrój, pełen tajemniczości i niedomówień.
Dramat symboliczny opiera się bowiem na skojarzeniach, sugestiach, wieloznacznościach. Istotną cechą dramatu symbolicznego jest fantastyka i nastrojowość. Wyspiański wprowadza aluzje historyczne poprzez obecność w II akcie niezwykłych gości z za światów, przypominających wielkość bądź hańbę narodu polskiego. Zjawy te (np. Widmo, Hetman) są
elementami typowymi dla neoromantyzmu.
Wesele jest synkretyczne, realizuje bowiem ideę syntezy sztuk. Występuje w nim połączenie słowa poetyckiego, muzyki, ruchu scenicznego, malarstwa. Synkretyzm to zjawisko typowe dla dramatów modernistycznych.
Malarskość dzieła wyraża się w nasyceniu opisów elementami impresjonistycznymi, ważna rola w utworze przypadła również muzyce. W I akcie jest dynamiczna, wesoła, siarczysta i miarowa, ubar-wiona fragmentami ludowych przyśpiewek, zaś w finale III aktu za sprawą Chochoła zmienia się w no-stalgiczną, wręcz złowieszczą. Stosując tak różnorodne środki, Wyspiański pragnął zrealizować swą kon-cepcję teatru ogromnego”.
Gatunek
Wesele jest dramatem synkretycznym (niejedno rodnym rodzajowo i gatunkowo). Obok charaktery stycznej dla dramatu dialogowości pojawia się ty powa dla liryki forma wierszowana. W akcie I autor nie wykracza poza konwencję komedii obyczajo-wej. Konstrukcja tej części przypomina jasełka I szopki, dla których charakterystyczne jest nagro-madzenie krótkich, lužno ze sobą powiązanych sce nek i epizodów. W aktach II I III Wyspiański wykorzy stat formę gatunkową dramatu symbolicznego
którą cechuje ukazywanie rzeczywistości za po mocą symboli, aluzji, metaforycznych obrazów, fantastycznych wizji. W sztukach tego typu ważną rolę odgrywa nastrój, ukazywanie świata na grani cy jawy i snu, unikanie dosłowności. Wesele na-wiązuje tez do tradycji wielkich romantycznych dramatów narodowych ukazuje stan ducha Po-laków w perspektywie historycznej i metafizycznej. diagnozuje problemy, z którymi zmaga się naród, rozprawia się z narodową mitologią
Dramat rodzaj literacki obejmujący utwory przeznaczone do odegrania na sce-nie; w jego ramach wyróżniamy takie gatunki, jak: komedia, tragedia, dramat wła-ściwy.
Cechy dramatu Stanisława Wyspiańskiego:
czerpanie z tradycji romantycznej: dwupłaszczyznowość świata przedstawionego (realistyczny i fantastyczny), zerwanie z zasadą decorum, otwarta kompozycja;
symbolizm: zerwanie z realizmem przez wykorzystanie elementów fantastycz-nych, symboli, sięganie do ludzkiej podświadomości: zjawy, widma, tworzenie atmosfery tajemnicy;
dążenie do syntezy sztuk: malarstwo (inspiracje obrazami, np. Wernyhora, Stań-czyk Jana Matejki), muzyka (zmieniająca się ze skocznej w I akcie w usypiającą w III akcie), taniec (tańce weselne), elementy poetyckie (wypowiedzi Racheli, ję-zyk didaskaliów w finałowych scenach).
Pan Mlody
młodopolski artysta. Pragnie zjednoczyć się z chłopami, ale nie rozumie wsi, nie dostrze ga istniejących tam problemów. Pozy, które przybiera (np. chodzenie boso), rażą sztucznością, momen tami mogą nawet śmieszyć bądź irytować. Jego poglądy cechuje ludomania (chłopomania), czyli powierzchowna fascynacja wsią.
Pan Młody Lucjan Rydel, poeta i dramaturg, wykształcony młodzieniec. Współcześni postrzegali go jako wielkiego gadulę. Małżeństwo 30-letniego syna profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego z chłopką, zawarte wbrew woli rodziców, wywołało w Krakowie sensację.
Gospodarz
pochodzi z miasta, ale od kilku lat mieszka w Bronowicach. Jest pełen szacunku dla chłopów, pozostaje pod urokiem ich godności i przeszłości, w której odegrali znaczącą rolę. We wszyst kich sprawach zdaje się na żonę, boi się samodzielnych decyzji.
Gospodarz Włodzimierz Tetmajer, malarz, w 1890 r. pojął za żonę Annę z Mikołajczyków. Po-czątkowo żył w ciężkich warunkach materialnych, po kilku latach zbudował mały dworek (to właśnie tam odbyło się wesele Rydla). Tetmajer cieszył się wielkim autorytetem wśród mieszkańców wsi, zasiadał nawet w radzie powiatowej i był jednym z posłów polskich zasiadających w parlamencie w Wiedniu.
Dziennikarz
poszukuje na wsi wytchnienia od miejskiego życia. Idealizuje polską wieś, ignoruje jednak chłopów jako partnerów politycznych, co wyraża się w fakcie, że nie chce rozmawiać z Czepcem o polityce. Ma poczucie bezradności wobec sytuacji, w której się znalazł.
Dziennikarz - Rudolf Starzewski, redaktor konserwatywnego dziennika „Czas”, organu lojalistycznego wobec zaborcy (Austro-Węgier).
Poeta
artysta, dekadent, mistrz słownej szermierki, uwodziciel. Rozmawia przede wszystkim z kobietami, chciałby tworzyć wielkie dzieła, ale nie ma twórczej weny lub coś go ogranicza.
Poeta Kazimierz Przerwa-Tetmajer, przyrodni brat Włodzimierza Tetmajera, młodopolski arty-sta, bywalec salonów, ulubieniec kobiet. Na krótko przed premierą „Wesela” krakowski teatr wystawił jego sztukę pt. „Zawisza Czarny
Panna Młoda
panna z Bronowic, siostra Anny (czyli Gospodyni) i Marysi, młoda, trochę naiwna i prostolinijna, trzyma się zasad i regul panujących na wsi.
Panna Młoda Jadwiga Mikołajczykówna, 17-letnia młodziutka panna, niezbyt przygotowana do małżeństwa ze światowym i obytym artystą.
Stańczyk
przybywa do Dziennikarza. Jest to bohater z epoki ostatnich Jagiellonów, uosabia mąd rość polityczną, demaskanje zachowawczą postawę Dziennikarza, oskarżając go o bierność, wręcza mu kaduceusz (blazeńską laskę).
Nadworny blazen trzech ostatnich Jagiellonów, zy-jący na przełomie XVI XVI w. zwany Stasiem Gąską znany z ostrego dowcipu, ale też przenikliwości, madrosci i troski o losy Polski. W 1869 r. krakowscy konserwatyści obrali go za swojego patrona i wy dal Tekę Stańczyko - tekst, w którym krytykowali dazenia niepodległościowe i powstańcze Polaków.
Uosobienie mądrości politycznej, troski o kraj. zalecanie szanowania narodowych świętości krytykowanie pesymistycznych ocen przeszłości Polski i nieprzyjaznego podejścia do przeszłości kraju, odrzucenie słabości i nihilizmu (braku celu, sensu, znaczenia i wartości życia),
Stańczyk w rozmowie z Dziennikarzem ujawnia słabość inteligencji: ugodowość wobec zaborców (Dziennikarz należy do stańczyków), krytykanctwo wobec polskiej przeszłości i niewiarę w przyszłość narodu („My motyle i świerszcze w niewoli”), brak inicjatywy i chęci walki („Usypiam duszę mą bied-ną/i usypiam brata mego”), zrzeczenie się odpo-wiedzialności za naród.
Stańczyk wręcza Dziennikarzowi laskę błazeńską („kaduceus polski”), ironicznie mówiąc: „mąć nim wodę, mąć”. Kaduceusz jest często interpretowany jako symbol negatywnego wpływu na społeczeń-stwo Dziennikarza, który opowiada się za lojalno-ścią wobec zaborców.
Wojtek
Wojciech Susuł, mąż Marysi, młody, wiejski chłop, który po krótkim okresie małżeństwa zmarł na suchoty.
Chochoł
to najważniejszy symbol obecny w dramacie, słomiana kulda okrywająca krzak róży. W akcie II sprowadza zjawy, w akcie III usypia weselników i wprowadza ich swoją muzyką, wygrywaną na drew nianym badyłu w jednostajny taniec, w kręgu, z którego nie mogą się wydostać. Chochoł może też nielé pierwiastek nadziei na a lepszą przyszłość, ponieważ stanowi ochronę kwiatu, który rozkwitnie kiedy będzie miał ku temu sprzyjające okoliczności. Potrzeba wolności drzemie więc w o sobie znać we właściwym momencie. na wiosnę, narodzie i da
Bronowicka chata
miejsce weselnych zabaw i spotkanie przedstawicieli dwóch klas społecznych, symbol Polski, scena narodowa, na deskach której rozgrywa się dramat w sensie dosłownym i metaforycznym.
Problematyka i główne przesłanie utworu
Nadrzędną ideą utworu przyświecającą autorowi jest konfrontacja dwóch środowisk społecznych inteligencji i chłopów oraz określenie wzajemnych relacji między nimi. Wyspiański sportretował swoich współczesnych i udzielił odpowiedzi na pytanie: czy Polacy u progu nowego stulecia są w stanie zjednoczyć się i odzyskać niepodległość. Odpowiedź jest negatywna. Gorzka prawda o naszych narodo-wych słabościach przewija się i narasta przez cały dramat, aby w finale przejawić się w hipnotycznym tańcu, odbywającym się w takt muzyki Chochoła.
Za istniejący stan rzeczy odpowiedzialni są w dużej mierze panowie z miasta, którzy traktują wieś w kategoriach terapeutycznych, szukają wytchnienia, zapomnienia, inspiracji do swych wielkich dzieł. Dla niektórych z nich obraz wiejskiej rzeczywistości zatrzymał się na renesansowej wizji Jana Kochanowskiego (Dziennikarz mówi: Niech na całym świecie wojna,/ byłe polska wieś zaciszna/ byłe polska wieś spokojna).
Pan Młody to typowy wyznawca ludomanii, egzaltowany, wylewny artysta, który bardzo dużo mówi, ale te słowa nie są niestety wykładnią czynu. Jego rozmowy z żoną są dowodem na to, iż postrzega tylko zewnętrzną otoczkę rzeczywistości: kolorowe stroje, muzykę, piękno przyrody (byle ładnie grajcy grali/byle grali na wesele). Żyje chwilą, planuje sielankową przyszłość (postawimy se dwór modrzewiowy brzózek przed oknami posadzę), zamykając się jednocześnie na ponure wspomnienia z przeszłości (Myśmy wszystko zapomnieli; mego dziadka piłą rznęli…).
Krakowski świat przesycony jest dekadentyzmem, marazmem, niemocą twórczą. Poeta, Dzienni karz, Nos, a nawet Pan Młody zdają sobie sprawę ze swej bierności, zachowawczości czy niewykorzysta nych sytuacji. Poeta pozbawiony jest weny twórczej, nie potrafi wyzwolić w społeczeństwie zapału walki. Dziennikarz rozumie, że powinien rozbudzać świadomość zbiorową Polaków, a nie usypiać ich, kształtując postawę ugodową wobec zaborcy. Jedyna nadzieja na cudowne wręcz odrodzenie leży w tężyźnie fizycznej chłopów, w autentyczności zachowań wiejskich bohaterów, w ich sile i zapale do wszelkich działań, również do walki. Jednak chłopi potrzebują mądrych przywódców, którzy obmyślą strategię, zapanują nad żywiołem, będą patronować wyzwoleńczej walce. Takich osób brakuje wśród weselnych gości. Panowie nie potrafią wesprzeć chłopów aní pokierować ich działaniami. Gospodarz zawodzi najbardziej, powierza misję zwołania powstańców nieodpowiedzialnemu, młodemu Jaśkowi, który gubi złoty róg Panowie podziwiają chłopów (Chłop potęgą jest i basta - Gospodarz), ale zachowują do nich pewien dystans, często ironizują (Radczyni, Dziennikarz). W konsekwencji sojusz inteligencko-chłopski jest złu-dzeniem, fałszywym majakiem (Pany - wyście ino do majaki - mówi Czepiec).
Chłopscy bohaterowie Wyspiańskiego są zróżnicowani. Najważniejsze kryterium to wiek i stosunek do kwestii narodowowyzwoleńczych. Najstarsze pokolenie reprezentuje Dziad, który nie wierzy w pojed-nanie, gdyż żywo pamięta o krwawych wydarzeniach.
Ojciec i Czepiec to chłopi w średnim wieku, wyróżnia ich wysoka świadomość społeczna i duma z wiejskiego pochodzenia. (Czepiec mówi: Z takich, jak my, był Głowacki). Ojciec nie dostrzega niczego niepokojącego w małżeństwie córki i pana z miasta (Co tam po kim szukać stanu./ Ot, spodobała się panu./ Jednakowo wszyscy ludzie). Nie chce wracać do przeszłości. Kwestia walki narodowowyzwoleńczej niezbyt go interesuje. Czepiec zaś to chłop o zawadiackim usposobieniu. Interesuje się polityką (słynne pytanie Cóz tam, panie, w polityce?), dąży do porozumienia z panami, potrafi zastosować różne formy zaangażowania w życie polityczne, od deklaracji do szantażu.
Jasiek, Kuba, Kasper to najmłodsze pokolenie chłopów. Cechuje ich poczucie konieczności walki narodowowyzwoleńczej. Oni również nie mają kompleksów z racji swego pochodzenia, zauważają zain-teresowanie, które okazują im panienki z miasta.
Chłopi to ważna grupa społeczna, ich potencjał jest ogromny, niestety zaniedbany najwyraźniej przez izolowanie przedstawicieli wsi i konflikty społeczne. To niewątpliwie jedna z przyczyn narodowego ma-razmu, niemocy i bezsilności. Zdaniem Wyspiańskiego, tylko solidarność całego społeczeństwa i porzu-cenie wielowiekowych uprzedzeń może gwarantować odzyskanie niepodległości
W Weselu Wyspiański scharakteryzował ówczesne polskie społeczeństwo i zanalizował przyczyny niemożności odzyskania przez Polskę niepodległości. Poprzez kolejne rozmowy i spotkania starał się odpowiedzieć na pytania, czy Polacy dorośli do wyzwolenia spod obcego panowania, czy byli gotowi nie tylko na walkę o wolność, ale na sprostanie wyzwaniom, jakie postawiłaby przed nimi niepodległość. I dał odpowiedź bardzo krytyczną. Jego zdaniem naród polski ani nie dojrzał do niepodległości, ani nie potrafiłby jej odzyskać, ani nie umiałby jej utrzymać. Jako powody wskazywał marazm, różnorodne lęki i kompleksy - zarówno zbiorowe, społeczne, jak i in-dywidualne. Aby ukazać niemoc Polaków, Wyspiański:
⚫ ukazał rozłam społeczeństwa polskiego i niemożność porozumienia się dwóch grup - chłopów i inteligencji; • wprowadził do dramatu sceny spotkań ze zjawami, które symbolizowały lęki, frustracje i ograniczenia poszcze-gólnych bohaterów;
⚫ stworzył scenę chocholego tańca, która podsumowała wydarzenia w dramacie, symbolizując marazm polskiego społeczeństwa niezdolnego do wspólnej walki o niepodległość.
plan wydarzeń
Akt I
1.Rozmowa Dziennikarza z Czepcem.
2.Rozmowa Dziennikarza z Zosią.
3.Radczyni uznaje, że towarzystwo chłopów jest nieodpowiednie dla Zosi i Hani.
4.Rozmowa Kliminy z Radczynią.
5.Kasper uwodzi Zosię.
6.Hania proponuje Jaśkowi taniec.
7.Rozmowa Radczyni z Kliminą.
8.Rozmowa Pana Młodego z Księdzem.
9.Naiwność Panny Młodej.
10.Miłość Pana Młodego do żony.
11.Poeta flirtuje z Maryną.
12.Rozmowa Księdza z młodą parą.
13.Pan Młody zachwyca się urodą żony.
14.Rozmowa Pana Młodego z Księdzem.
15.Radczyni gani Marynę.
16.Zaloty Poety do Maryny.
17.Wyznanie Zosi.
18.Nadejście Mośka.
19.Rozmowa Pana Młodego z Żydem.
20.Nadejście Racheli.
21.Rozmowa Pana Młodego z Rachelą.
22.Zainteresowanie Poety osobą Racheli.
23.Rozmowa Radczyni z Panem Młodym.
24.Rozmowa Poety z Gospodarzem o chłopach.
25.Czepiec radzi Poecie, aby ożenił się z chłopką.
26.Rozmowa Dziada z Gospodarzem.
27.Żyd nazywa wesele szopką.
28.Spór o dług.
29.Rozmowa Pana Młodego z Gospodarzem o powstaniu chłopskim.
30.Rozmowa drużbów o pannach.
31.Piosenka Jaśka o pawich piórach.
32.Wyznanie Pana Młodego.
33.Rachel proponuje Poecie, aby zaprosił na wesele chochoła z sadu.
34.Młoda para zaprasza chochoła do izby weselnej.
Akt II
35.Przygotowania do oczepin.
36.Pojawienie się Chochoła.
37.Rozmowa Marysi z Wojtkiem.
38.Pojawienie się Widma.
39.Przybycie Stańczyka.
40.Rozmowa Stańczyka z Dziennikarzem.
41.Stańczyk wręcza Dziennikarzowi błazeńską laskę.
42.Dziennikarz zwierza się Poecie ze swych duchowych rozterek.
43.Poeta widzi zjawę Rycerza.
44.Wyznanie Poety.
45.Przed Panem Młodym staje widmo Hetmana.
46.Zarzuty Hetmana.
47.Pan Młody żali się Dziadowi.
48.Dziad widzi Upiora.
49.Jasiek i Kasper flirtują z Kasią.
50.Nos prosi Kasię, aby go pocałowała.
51.Pan Młody opowiada żonie o szczęściu, jakie będą wspólnie dzielili.
52.Rozmowa Dziennikarza z Zosią.
53.Powrót Rachel.
54.Przybycie Wernyhory.
55.Rozmowa Wernyhory z Gospodarzem.
56.Polecenie rozesłania wici.
57.Wernyhora daje Gospodarzowi złoty róg.
58.Rozmowa Gospodarza z żoną.
59.Gospodarz powierza złoty róg Jaśkowi.
60.Staszek znajduje złotą podkowę.
61.Gospodyni chowa podkowę do skrzyni.
62.Gospodarz zarzuca gościom z miasta fałszywe zachowanie.
Akt III
63.Gospodarz udaje się na spoczynek.
64.Pijaństwo Nosa.
65.Awantura Czepca.
66.Rachel wyznaje swe uczucia Poecie.
67.Rozmowa Pana Młodego z Haneczką.
68.Rozmowa Poety z Maryną.
69.Kuba opowiada Czepcowi o wizycie Wernyhory.
70.Dziad prosi Czepca, aby powstrzymał zbrojących się chłopów.
71.Rozmowa Czepca z Gospodynią.
72.Rozmowa Radczyni z Dziennikarzem.
73.Radczyni ostrzega Pannę Młodą.
74.Marysia współczuje Pannie Młodej.
75.Marysia prosi ojca o pomoc.
76.Panna Młoda opowiada Poecie swój sen.
77.Pan Młody zachwyca się życiem na wsi.
78.Przebudzenie Gospodarza.
79.Groźby Czepca.
80.Pan Młody i Poeta zachwycają się pięknem przyrody.
81.Gospodarz nie pamięta nocnej wizyty Wernyhory.
82.Pan Młody dostrzega stado białych gołębi.
83.Poeta widzi stado wron.
84.Dziwne znaki na niebie.
85.Gospodyni przynosi wiadomość o wojsku, stojącym pod Krakowem.
86.Krwawa zorza nad Krakowem.
87.Pojawienie się kruka.
88.Wieści o uzbrojonych w kosy chłopach, gromadzących się przy kaplicy.
89.Gospodarz przypomina sobie rozkaz Wernyhory.
90.Tętent końskich kopyt.
91.Oczekiwanie.
92.Powrót Jaśka.
93.Jasiek zauważa, że zgubił złoty róg.
94.Nadejście Chochoła.
95.Piosenka Chochoła.
96.Lunatyczny taniec zebranych.
Czepiec
Błażej Czepiec, pisarz gminny w Bronowicach, starosta weselny na weselu Lucjana Rydla.
Rachela
Rachela córka karczmarza, natchniona panna, zafascynowana sztuką (zwłaszcza poezją). Postrzega chatę jako arkę, chce poetyczności, wprowadza niezwykłą atmosferę.
Józefa (Pepa) Singer, młoda 15-letnia córka bronowickiego karczmarza. Nie była tak rozpoetyzowaną osobą jak przedstawił ją Wyspiański, dopiero po premierze „Wesela, zaczęła dopasowy-wać się do artystycznego wizerunku. Spędzała wiele godzin w kawiarniach w towarzystwie przedstawi-cieli krakowskiej cyganerii.
Żyd
Żyd karczmarz, nieufnie odnosi się do wesela chłopki i inteligenta, bardzo kocha swą córkę Rachelę, jest z niej dumny.
Hirsz Singer, dzierżawca karczmy w Bronowicach. Był bardzo oburzony faktem, że Wyspiań-ski umieścił go w swoim dramacie, uważał to za hańbę i poniżenie. Zarzucał autorowi „Wesela, że przez niego córka zeszła na złą drogę, wiążąc się z artystycznym środowiskiem.
Marysia
siostra Anny i Jadwigi, najpiękniejsza z trzech sióstr, muza młodopolskich malarzy. Była zaręczona z jednym z nich, Ludwikiem de Laveaux, artystą pochodzącym ze spolonizowanej szlachty. Ukochany był słabego zdrowia i zmarł na suchoty (tzn. na gruźlicę) podczas pobytu w Paryżu.
Upiór
Jakub Szela, przywódca chłopów w rabacji galicyjskiej z 1846 r., czyli zbrojnym powstaniu przeciwko polskiej szlachcie. Ukazuje się Dziadowi, który pamięta doskonale krwawe wydarzenia sprzed lat i nieufnie patrzy na pozorne zbratanie klas społecznych. Podczas rabacji ucierpieli członkowie rodzin Tetmajerów i Rydlów, dlatego Dziad nie wierzy w solidarność chłopów i panów.
Uosobienie zagłady szlachty, chłopskich okru cieństw wobec szlachty w czasie rzezi galicyjskiej. ucieleśnienie poszukiwań prawdy o wzajemnych stosunkach szlachty i chłopów, demaskowanie marzeń o aktualnym inteligencko-chłopskim po-jednaniu, ukazanie ich uludy
Wernyhora
postać półlegendarna, lirnik i wróżbita, przepowiadający niepodległość Polski i jej pojednanie z Ukrainą. Odwiedza Gospodarza, szykując go tym samym do roli przywódcy powstania. Jednak Wernyhora nie przybywa wyłącznie do niego widzą go też inni weselnicy. Postać Wernyhory pojawia się w literaturze romantyzmu, np. w dziele Słowackiego „Sen srebrny Salomei”. Sam Wyspiański, jeszcze przed weselem Rydla, tworzył rapsod „Wernyhora”.
Legendarna lub na wpół legendarna (badacze nie są pewni, czy istniał naprawdę) postać lirni-ka ukraińskiego z czasów konfederacji barskiej w XVIII w. Znany z przepowiedni, iz Polska odro-dzi się w dawnych granicach, jego postać inspiro-wała wielu artystów - proroctwa zostały spisane ok. 1830 r. przez Joachima Lelewela, Juliusz Sło-wacki w utworze Sen Srebrny Salomei wprowadził wzorowaną na Wernyhorze postać Pana-Dziada z lirą, a jan Matejko uczynił go bohaterem obra-zu Wernyhora. Obraz ten wisiał na jednej ze ścian w domu Włodzimierza Tetmajera, co zostało utrwalone w didaskaliach Wesela
Uosobienie sprawy narodowej walki narodo wowyzwoleńczej, wcielenie idel wielkiego naro-dowego czynu, zapowiedź kolejnego powstania narodowego
Wernyhora nakazuje Gospodarzowi rozesłać in-formacje do chłopów, aby byli w gotowości bojo-wej. Mają czekać na znak rozpoczęcia powstania. Wernyhora symbolizuje wspólną walkę inteligencji i chłopów o wolność, wyraża marzenia Gospodarza o niepodległości Polski.
Rycerz
Zawisza Czarny, bohater spod Grunwaldu, symbol honoru i odwagi, odwiedza Poetę, by uzmysłowić mu potęgę słowa i potrzebę tworzenia poezji zaangażowanej politycznie.
Zawisza Czarny, honorowy i odważny rycerz, któ-ry walczył pod Grunwaldem. Przerwa-Tetmajer uczynił go bohaterem dramatu Zawisza Czarny.
Uosobienie dawnej potęgi, dumy, wielkości i chwały Polski, ucieleśnienie męstwa, marzeń o sile I potędze ducha, wskazanie, ze pamięć o dawnych zwycięstwach powinna być źródłem siły i wzorcem postępowania
Rycerz (Zawisza Czarny) symbolizuje heroiczną przeszłość Polaków, zwycięską siłę i moc, uosabia marzenie o czynie zbrojnym, który przyniósłby Pol-sce niepodległość. Jego pojawienie się świadczy o marzeniu Poety o wykreowaniu silnego bohate-ra, stworzeniu dzieła, dzięki któremu odegra rolę wieszcza narodowego,
Radczyni
dystyngowana dama z miasta, powiciągliwa i wyniosła. Odnosi się z dystansers do chłopskich zabaw, nie zna życia na wsi, nawet cykl prac polowych jest jej zupełnie obcy (kieruje do Kliminy pytanie o siew w listopadzie). Ciotka Haneczki i sióstr. Zosi i Maryny.
Radczyni Antonina Domańska, ciotka Lucjana Rydla, dystyngowana dama, żona profesora, Póź
Osoby dramatu
To wyjątkowa grupa bohaterów, których można umieścić w wymiarze symbolicznym. Zjawy (duchy) przybywają na wesele w II akcie, ukazują się poszczególnym gościom jako znak ich niespełnionych marzeń, pragnień, wyrzutów sumienia.
Osoby dramatu to postaci tajemnicze, niedookreślone, wieloznaczne. Uosabiają lęki, nadzieje i ukryte marzenia głównych bohaterów, których nie są w stanie zrealizować. Sprecyzowanie dokładnych znaczeń każdej postaci jest skomplikowane - tak jak skomplikowane są rozterki realnych postaci Wesela. Uproszczoną symbolikę spotkań zawiera tabela obok.
„Osoby dramatu”, obecne w akcie II, zostają zaproszone do bronowickiej chaty przez parę młodą za namową Poety po jego rozmowie z Rachelą. Korowód duchów rozpoczyna Chochoł ukazujący się Isi, za nim przychodzą inne duchy: Widmo, Stańczyk, Rycerz, Hetman, Upiór i Wernyhora. Każda ze zjaw ukazuje się innej osobie - i nie jest to wybór przypadkowy, tak samo jak kolejność pojawiających się widm
Nos
przedstawiciel cyganerii, która ulegala modzie na przybyszewszczyznę (wzorem kontrower syjnego stylu życia był dla niej pisarz i poeta Stanisław Przybyszewski), stąd zamiłowanie do alkoholu, przeżywanie bólu istnienia i dekadenckiej nudy, głoszenie kult wolnej sztuki.
postać wzorowana na malarzach: Tadeuszu Noskowskim lub Michale Czajkowskim.
Haneczka
panienka z miasta, szybko zaprzyjaźnia się z chłopami. Bezpośrednia i impulsywna chciałaby całować wiejskiego družbę.
Haneczka Anna Rydlówna, siostra Lucjana Rydla.
Maryna
panna z miasta, inteligentna, elokwentna, ma cięty dowcip (potrafi odeprzeć słowne zaloty mężczyzn). Jest bardzo uczuciowa, ale rozsądna.
Maryna Maria Pareńska, siostra Zofii, córka znanego krakowskiego lekarza.
Zosia
panienka z miasta, chętna do zabaw z wiejskimi chłopcami, imponują jej pawie pióra przy chłopskich czapkach.
Zosia Zofia Pareńska, późniejsza żona Tadeusza Boya-Želeńskiego.
Gospodyni
najstarsza z sióstr, zaradna, stanowcza matka i żona. Jest autorytetem dla męża z miasta.
Gospodyni- Anna Tetmajerowa z Mikołajczyków, żona Włodzimierza Tetmajera, podczas wesela siostry miała około 27 lat.
Kasia
młoda, wiejska dziewczyna, obdarzona dużym temperamentem, przyciąga spojrzenia wiej-skich chłopców. Najwyraźniej nie są jej obce kontakty z mężczyznami.
Kuba
-brat Panny Młodej, młody, wiejski chłopak.
Kasper
družba weselny, zainteresowany nie tylko Kasią, ale również panienkami z miasta.
Marysia
starsza siostra Panny Młodej, w przeszłości przeżyła nieszczęśliwą miłość, jej wybranek zmarł. Obecnie jest żoną Wojtka. Wesele siostry przypomina dziewczynie przeszłość i dawne roman-tyczne uczucie.
Czepcowa
żona Czepca, typowa chłopka.
Widmo
ukazuje się Marysi, jest to duch jej zmarłego narzeczonego. Wspomnienie nieszczęśliwej miłości powraca do dziewczyny w weselną noc. Scena spotkania przypomina, „Romantyczność” (Karusia i duch Jasia) lub II część „Dziadów” Adama Mickiewicza (pasterka Zosia).
Do Marysi przychodzi widmo zmarłego narzeczone-go. Mimo że dziewczyna wyszła za mąż, wciąż myśli o swoim dawnym ukochanym. Widmo przypomina Marysi o ich uczuciu.
Isia
najstarsza córka Gospodarzy, dziewczynka pozostająca pod wrażeniem weselnej atmosfery.
Czepiec
chłop z podkrakowskich Bronowic, szanowany gospodarz. Dumny ze swego pochodze nia, zorientowany w sprawach politycznych. Chciałby wziąć udział w zrywie narodowowyzwoleńczym.
Dziad
przedstawiciel najstarszego pokolenia chłopów, był z 1846 r. Wesele chłopki i pana z miasta traktuje jako ironię dziejów. obserwatorem tragicznych wydarzeń
Wojtek
mąż Marysi, wiejski chłop, zakochany w swej żonie.
Klimina
chłopka z Bronowic, wdowa po wójcie. Rezolutna swatka, nie obraża się na aluzje Radczyni co do jej wieku i urody.
Ojciec
ojciec Panny Młodej, Anny (Gospodyni), Marysi, Jaśka i Kuby, przyjmuje dość bierną postawę wobec toczących się wydarzeń.
Jasiek
brat Panny Młodej, družba weselny, lekkomyślny chłopak, to on zgubił złoty róg prze kazany mu przez Gospodarza.
Chocholi taniec
oznacza niemoc narodu, błędne koło, zamknięcie jakby w potrzasku idei, na którą być może jeszcze nie przyszedł odpowiedni czas.
Tematyka
Głównym tematem dramatu jest tytułowe wesele krakowskiego inteligenta z chłopką. Inspiracją do napisania sztuki było prawdziwe wydarzenie, w związku z czym utwór można potraktować jako próbę ukazania krakowskiej inteligencji końca XIX w. (krytyce została poddana zwłaszcza jej chłopomania) oraz mieszkańców wsi - jest to satyryczny portret tych grup. Drugim wątkiem tematycznym sztuki jest
analiza stanu ducha polskiego społeczeństwa ukazanie rozmijanią się wyobrażeń, zbiorowych mi tów i aspiracji inteligencji oraz chłopów z rzeczywi stością. Z wątkiem tym wiąże się trzeci temat sztuki. brak gotowości narodu do podjęcia walki o nie-podległość (w (III akcie dramatu Wyspiański uka zuje nieudaną próbę wywołania powstania).
Portret społeczeństwa
Wyspiański w Weselu przedstawił syntetyczny ob-raz społeczeństwa polskiego przełomu XIX i XX w. Pokazał jego zamknięcie w zaklętym kręgu narodowych mitów, niezdolność do przełama-nia marazmu i bierności. Przyczyn takiego stanu ducha narodu autor dramatu upatrywał przede wszystkim w braku zrozumienia między dwie-ma warstwami społecznymi zaprezentowanymi w utworze. Ostrze satyry, zabarwionej gorzką iro-nią, skierował zwłaszcza w inteligencję krakowską. Gości z miasta ukazał jako ludzi owładniętych nie-mocą, uciekających od życia w sztukę, literackie frazesy. Ich zainteresowanie ludem wynika z fascy-nacji prostotą i witalnością chłopów, a nie z chęci zrozumienia ich aspiracji. Poecie i Dziennikarzowi jest na rękę mitologizować wieś, podtrzymywać mit wsi arkadyjskiej, nie zależy im na nawiązaniu prawdziwych relacji z ludem i poznaniu warunków, w których żyje. Upoetyzowana wizja „wsi spokojnej. wsi wesołej” pozwala odciąć się od problemów wsi i zachować dystans między światami inteligencji i chłopstwa. A lud pragnie przede wszystkim awan-su społecznego, stania się równoprawną częścią narodu. Inteligencja nie potrafi zaspokoić oczeki-wań chłopów. Nie jest zdolna do działania, czynu, nie umie wyzbyć się poczucia wyższości nad lu-dem. Wzajemne relacje obciąża też pamięć o rzezi szlachty dokonanej przez chłopów w 1846 r. Dla-tego wspólnego marzenia o zbrojnym powstaniu i odzyskaniu niepodległości nie uda się zrealizo-wać. Zresztą nie tylko ze względu na brak społecz-nej jedności. Również z powodu powtarzania tych samych romantycznych błędów, które spowodowa-ły klęskę narodowych zływów w przeszłości. Akcja zbrojna jest źle przygotowania, jej uczestnicy nie mają żadnego programu, liczą na cud.
Autentyczne wydarzenie, którym było wesele inteligenta z chłopką, stało się dla Wy-spiańskiego pretekstem do przedstawienia polskiego społeczeństwa początku XX w. Autor pokazał, że czas długotrwałej niewoli wpłynął destruktywnie na Polaków. In-teligenci nie potrafią stanąć na czele narodowego powstania, chłopi- mimo że mają poczucie tożsamości narodowej - też tak naprawdę nie są gotowi do walki. Wspólne działanie uniemożliwia brak porozumienia, wzajemna nieufność, dawne konflikty i problemy z przeszłości.
Język symboli
Ukryte treści życia psychicznego jednostek i spote-czeństwa Wyspiański wydobywa w Weselu głównie za pomocą symboli, Symboliczne znaczenie mają poszczególni bohaterowie, osoby dramatu, rekwi-zyły, a nawet sceny. Ukazujące się poszczególnym bohaterom dramatu zjawy uosabiają ich obawy. kompleksy, ukryte pragnienia i wyrzuty sumie-nia. Symbolizują to, co nie daje spokoju, stanowi istotny element nieświadomości, zarówno indy-widualnej, jak i zbiorowej - poszczególnych grup społecznych i całego narodu. Na granicy symboli osobowych (zjaw) i rzeczowych (złoty róg) znajduje się chochoł. Przemawia i porusza się jak człowiek. a jednocześnie jest przedmiotem, wiązką słomy. Chochoł może symbolizować codzienność, po-spolitość zwykłego, przyziemnego życia, ale też być np. uosobieniem sumienia narodu. W chronionej przez chochoła róży dopatrywano się symbolu po-ezji, życia, a także niepodległej Polski. Znaczenie złotego rogu jest bardziej oczywiste - to szansa na wolność, jego dźwięk miał poderwać cały na-ród do walki o niepodległość, scementować sojusz szlachty z chłopstwem; zgubienie złotego rogu oznacza zaprzepaszczenie szansy na zryw, zmar-nowanie odpowiedniego momentu na powstanie, złota podkowa symbolizuje szczęście, czapka z piórami - prywatę, sznur - rozpacz, brak na-dziei, kosy z ostrzami na sztorc- chłopski czyn zbrojny, zarówno patriotyczny (kosynierzy, Raclawi-ce), jak i rewolucyjny (rzeź galicyjska). Symboliczne znaczenie ma w dramacie także wiele innych jego elementów samo wesele inteligenta i chłopki (pana i dziewczyny z ludu), podczas którego spo-tykają się różne stany, czy hipnotyczny chocholi taniec odzwierciedlający marazm polskiego społe czeństwa, urzeczenie martwymi ideami. Do budo-wania nastroju i wydobywania sensów poszczegól nych scen Wyspiański wykorzystuje światło, barwy, dźwięki. Nieprzypadkowo ostatni akt rozpoczyna się w ciemnościach. Jesienny ogród, róża chro-niona przez chochoła przed zimowym chłodem, w połączeniu z narodową tematyką i motywem nieudanego powstania nasuwają skojarzenia z ro-mantycznym mitem wpisującym walkę o niepodle-głość w porządek przyrody, rytm pór roku. Jesień to obumieranie, śmierć, schodzenie do podziemi, wiosna - życie, wolność.
Filozofia
W utworze widać ponadto echa kierunków filo-zoficznych popularnych w Młodej Polsce, takich jak: nietzscheanizm (artysta jako indywiduum. jednostka wybitna, wyjątkowa, przeznaczona do wyższych celów; fascynacja ludźmi odznaczający-mi się nieprzeciętną siłą wewnętrzną i biologiczną, aktywnością i popędem życiowym; marzenia o po-tędze, kult czynu) oraz schopenhaueryzm (sztu ka jako antidotum na ból istnienia, kontemplacja piękna przynosi ukojenie w cierpieniu, którym jest życie - dekadentyzm, artysta jako kaptan).
Teatr totalny
Wesele jest utworem przełomowym w dziejach pol-skiego dramatu. Pierwszym, który w mistrzowski sposób realizuje ideę „teatru totalnego”, wyko rzystującego w maksymalnym stopniu wszystkie . elementy sztuki teatralnej. Wyspiański stworzył znakomite dialogi, skrzące się dowcipem i języko-wą inwencją, wzruszające liryzmem i zaskakujące niezwykłą trafnością. Obudował je szczegółowy-mi didaskaliami, w których opisał dokładnie, jak wyobraża sobie wszystkie towarzyszące słowu elementy spektaklu - dekoracje, kostiumy, oświe-tlenie, muzykę, nawet ruch sceniczny. Wesele jest przykładem realizacji modernistycznej idei łączenia sztuk, łączy w spójną całość malarstwo, muzykę, literaturę, balet. Rekwizyty, dźwięki, kolory mają podkreślać znaczenie wypowiadanych słów. Można tu odnaleźć wpływ wielu technik i konwen-cji artystycznych epoki, od realizmu (satyra spo-łeczna, zwłaszcza w akcie I), przez impresjonizm (wypowiedzi Racheli i Poety o pejzażu za oknem), aż po symbolizm.
Kosy postawione na sztorc
echo wydarzeń spod Racławic, symbol gotowości chłopskiej do walki, ale i narzędzie skierowane być może przeciwko panom.
kosy przygotowane przez chłopów do walki, postawione na sztorc są znakiem patrio-tyzmu chłopstwa i jego gotowości do walki narodowowyzwoleńczej.
Sznur
to przedmiot, który pozostał Jaśkowi po zgubieniu złotego rogu; można go zinterpretować jako zniewolenie narodowe.
sznur pozostaje Jaśkowi po straconym rogu. To znak utraconej szansy i symbol znie-wolenia, więzów;
Czapka z pawimi piórami
jest symbolem materializmu chłopów, ich pazerności, zamiłowania do powierzchowności. Chłopi lubili stroić się w pawie pióra.
Dzwon Zygmunta
pojawia się w rozmowie Dziennikarza ze Stańczykiem, jest echem dawnej świetności Polski jako Rzeczypospolitej Obojga Narodów, symbolem chwały i dumy.
Złoty róg
oznacza szansę na odzyskanie niepodległości. To podarunek od Wernyhory, przedmiot magiczny, dzięki któremu Gospodarz ma zwołać uczestników zrywu narodowowyzwoleńczego. Oddaje go jednak w ręce nieodpowiedzialnego Jaśka, który zachwyca się nim, ale gubi przez nieuwagę, schylając się po czapkę z pawimi piórami.
złoty róg otrzymuje go Gospodarz od Wernyhory. Ma wzywać Polaków do walki niepodległościowej. Jest przekazany Jaśkowi (szlachecka niechęć do przewodnictwa narodowi), a ten gubi róg, schylając się po czapkę z pawimi piórami (przedkładanie dóbr własnych nad interes narodowy);
Złota podkowa
materialny znak obecności Wernyhory, Symbolizuje szczęście, ale Gospodyni na polecenie męża zabiera ją i zamyka w skrzyni, odkłada „na później.
złota podkowa gubi ją koń Wernyhory, pełni funkcję symbolu szczęścia. Gospodyni skrzętnie chowa ją w skrzyni, co oznacza egoizm, zapomnienie o interesach zbiorowo-ści;
Realistyczny obraz chłopów i inteligencji w Weselu (charakterystyka polskiego społeczeństwa na przełomie XIX i XX w.)
Spotkanie różnych środowisk na weselu chłopki i inteligenta pozwoliło Wyspiańskiemu na szereg ob-serwacji, które zainspirowały dramaturga do ukazania w dramacie obrazu polskiego społeczeństwa. Realistyczny charakter mają akt | i niektóre sceny z aktu III. Słuchając rozmów bohaterów, obserwując ich wybory, decyzje i czyny, otrzymujemy niejednoznaczny, wielowymiarowy portret chłopów i inteli gentów, poznajemy także wyobrażenia obu grup o sobie nawzajem oraz stawiane sobie zarzuty
Chłopi z jednej strony interesują się polityką, chcą uczestniczyć w zyciu społecznym i narodowym, z drugiej brakuje im poczucia odpowiedzialności, są nadmiernie przywiązani do wartości material-nych. Nie ufają inteligentom, zarzucają im brak wiedzy dotyczącej życia na wsi, a zwłaszcza pracy na roli (np. kiedy sieje się oziminę) oraz przyjętych norm zachowań („Trza być w butach na weselu”). Nie wierzą, że wywodzący się ze szlachty inteligenci mogą skutecznie przewodzić w walce o niepodległość, a czując wzrastającą moc własnej grupy społecznej, potrafią nawet panom z miasta grozić wystąpie niem przeciw nim. Inteligenci, pozostając pod wpływem modnej w Młodej Polsce chłopomanii, nie starają się poznać prawdy o chłopach i zyciu na wsi, lecz posługują się utrwalonymi w kulturze i litera-turze wyobrażeniami (wsi spokojna, wsi wesoła” z Pieśni Kochanowskiego), traktując wieś jako arka-dyjską przestrzeń do życia (Niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna”). Mimo częstych wizyt na wsi, bliskich kontaktów z mieszkańcami wsi, przedstawiciele inteli gencji nie rozumieją chłopów, nie traktują ich jak partnerów, idealizują ich. Ich fascynacja ma charakter powierzchowny, pełen lęków i zakłamania. Inteligenci powinni stanąć na czele narodu i poprowadzić go do walki o odzyskanie niepodległości, jednak brakuje im chęci działania, są slabi, pogrązeni w apatii.
W utworze ukazane zostały trudności z porozumieniem się, brak wiedzy o sobie obu grup społecz nych, stawianie sobie zarzutów, nieufność, wzajemna obcość. Według Wyspiańskiego wpływ na skom plikowane relacje między chłopami a inteligencją mają wydarzenia z przeszłości, a zwłaszcza rzeż ga licyjska (
Chłopomania (ludomania)
Chłopomania to jedno z charakterystycznych zjawisk Młodej Polski, odwołujące się do romantycznej fascynacji ludowością. Dia modernistów wieś stała się miejscem, w którym szukali recepty na obawy konca wieku dekadenckie nastroje. Byli przekonani o szczególnych wartościach ludowej kultury, za chwycali się moralną postawą chłopów i ich siłą fizyczną, Zainteresowanie wsią i jej kulturą polegało zarówno na próbach zbliżenia się do jej mieszkańców, życia z dala od miasta, a nawet zawierania związ ków matzeńskich z chłopkami, jak i na inspiracjach wsią widoczną w dziełach sztuki, zwłaszcza w ma larstwie i literaturze Wykorzystywano różnego typu elementy wiejskiego folkloru, np. strój, zwyczaje Vobrzędy. Fascynacja ta często sprowadzała się do marzeń o sielankowym życiu na wsi, miała charak ter powierzchowny, wręcz śmieszny, jak w przypadku Lucjana Rydla, dla którego potwierdzeniem jego miłości do ludu stało się chodzenie boso czy brak bielizny
U schyłku XIX w. polscy artyści ulegający nastrojom dekadenckim poszukiwa-li brakującej im siły i energii w życiu prostego ludu. Fascynacja wsią i postawą chłopów miała charakter powierzchowny i nie wiązała się ze znajomością kultury ludowej oraz problemów wsi, przyjęła charakter mody zwanej chłopomanią, której najbardziej typowym przejawem stały się śluby inteligentów - artystów z chłopkami.
Ocena zdolności Polaków do podjęcia walki narodowowyzwoleńczej (problematyka narodowo-wyzwoleńcza)
Tekst Weselo miał skłonić czytelników i widzów do zastanowienia się nad pytaniami: Czy zapowiedź moz liwości odzyskania niepodległości ma szansę na realizację? Czy Polacy są w stanie odzyskać wolność?
W literackim obrazie polskiego narodu i jego zdolności do odzyskania niepodległości autor Wesela zaprezentował chłopstwo i inteligencję oraz relacje panujące między nimi, przedstawił wady narodowe Polaków, ich słabości, nieporozumienia, kompleksy i pychę Marzą oni o zbrojnym powstaniu, pragną wielkich czynów, ale są uśpieni, bierni, tkwią w marazmie, nie potrafią się z niego wydobyć.
Pisarz analizował także inne przyczyny braku zdolności narodu do podjęcia zbrojnego czynu, wśród których szczególnie wyróżniają się narodowe mity. Służą one upiększeniu wyobrazenia danej spo-łeczności o sobie i podtrzymaniu pozytywnych stereotypów, dlatego przedstawiają zafałszowany ob raz świata Często są utrwalane w dziełach sztuki, np. w literaturze romantycznej i malarstwie Matejki zostały pokazane obrazy sakralizujące polski naród, ukazujące go jako wielki i święty Analiza Narodowej mitologii, do której odwołuje się Wyspiański w Weselu, uświadamia, że wpływa ona na współcze-sność, utrudnia wzajemne zrozumienie, nie pozwala realnie ocenić zmieniającej się rzeczywistości.
Sposób wykorzystania w Weselu narodowych mitów, które przypisywały poszczególnym środowiskom state, niejako automatycznie” narzucone role - inteligentom o szlacheckim pochodzeniu rolę wodza, chłopom - rolę oczekujących na znak do czynu - wskazuje, że panowie nie są zdolni do podjęcia się przywództwa w walce narodowowyzwoleńczej, a chłopi nie potrafią zdecydować się na samodzielność grzeszą brakiem odpowiedzialności
Wesele jako dramat symboliczny
Wykorzystane w dramacie symbole pozwoliły na wyrażenie tego, co niejednoznaczne, niewyrażalne.
W Weselu Wyspiański wykorzystał różne rodzaje symboli:
- symboliczne postaci - osoby dramatu: Chochoł, Stańczyk, Upiór, Rycerz, Hetman, Wernyhora;
- symboliczne przedmioty - złoty róg (symbol wezwania do walki o niepodległość), sznur, złota pod-kowa (symbol szczęścia), czapka z pawimi piórami (symbol przywiązania do wartości materialnych, próżności i pychy), dzwon Zygmunta (symbol dumy i chwały narodowej), lira Wernyhory, skrzypce Chochoła, kosa racławicka (osadzona na sztorc; U 4 i 6);
- symboliczne miejsce - bronowicka chata (symbol sceny narodowej);
- symboliczną sytuację - chocholi taniec (symbol monotonii, marazmu, niemocy; U 10).
Istotą symbolu jest możliwość różnorodnego odczytania (wieloznaczność). Przykładem wielu ukry-tych znaczeń może być Chochoł, który, przewodząc korowodowi weselników, budzi w nich różne emo-cje, odsłania przed nimi to, przed czym chcieli uciec, co w sobie tłumili. Ponieważ znaczenie dosłowne wyrazu chochol dotyczy słomianego okrycia krzewów, np. krzaku róży, który zimą nie wegetuje, za miera, symbol ten mozna odczytać jako znak martwoty czy zniewolenia, zatracenia się, braku woll działania, marazmu. Skoro jednak ochroniony chochołem krzak róży na wiosnę obudzi się do życia I zakwitnie, možna ten symbol odczytać jako ochronę czy nadzieję na przyszłość - odrodzenie
Symbol, w odróżnieniu od alegorii (skonwencjonalizowanej i jednoznacznej), miał przed-stawiać to, co niewyrażalne, niemożliwe do sprecyzowania. Tym samym jest to znak wie-loznaczny, polegający na wywoływaniu wzruszeń, ich sugerowaniu, a nie racjonalnym opisie idei.
Funkcję symbolu mogą pełnić (na przykładzie Wesela):
postaci z mitów kultury i postaci archetypiczne, np. Wernyhora;
przedmioty, np. złoty róg, chochoł;
sytuacje, np. chocholi taniec.
Symbol to fragment świata przedstawionego w dziele literackim (przedmiot, zjawisko, ob-raz), którego znaczenie jest dwupłaszczyznowe: obok tego, które jest bezpośrednio dane w związku z określoną sytuacją fabularną, sceniczną lub liryczną, istnieje wyższy poziom znaczeniowy, wskazywany przez system sygnałów, choć niejasny i niejednoznaczny.
Znaczenie osób dramatu (postaci symboliczne)
Pojawiające się w dramacie postacie mogą być odbierane na różne sposoby:
jako duchy, postacie z zaświatów, baśniowe twory, np. Chochoł, Widmo ukochanego Marysi;
konkretyzacje marzeń i kompleksów bohaterów, produkt przeprowadzanej psycho-analizy, rachunku sumienia, np. Rycerz ukazujący się Poecie, Stańczyk rozmawiający z Dziennikarzem;
symbole narodowe - zbiorowych mitów, spychanych w niepamięć lęków (Upiór -Jakub Szela), snów o wspaniałej przeszłości (Rycerz), wspomnień o hańbie (Hetman), marzeń o solidarnej walce o wolność (Wernyhora).
Mit przywódczej roli szlachty
(inteligencji o szlacheckim pochodzeniu). Ustrój panujący przez wieki w Rzeczpospolitej Polskiej przyczynił się do tego, że szlachta tradycyjnie pełniła funkcję przywódczą
Inteligenci nie są zdolni do przywództwa duchowego:
- Dziennikarz „kruczym tonem” usypia naród;
- Poeta, mimo że marzy o heroicznym poemacie, który wezwałby Polaków do zbrojnego czynu, ostatecznie pozostaje bierny;
- Pan Młody marzy o ucieczce od życia w zabawę i sen;
- Gospodarz nie jest w stanie udźwignąć misji przywództwa i zrzuca na Jaśka (oddanie złotego rogu) odpowiedzialność za prowadzenie innych do walki
Hetman
Franciszek Ksawery Branicki, hetman wielki koronny, zdrajca ojczyzny, uczestnik konfederacji targowickiej, sojusznik Katarzyny II, a nawet jej zięć (pojął za żonę córkę carycy). Ukazując się Panu Młodemu, jest jego podświadomym wyrzutem sumienia w kwestii zdrady, której dopuścił się bohater, wchodząc do stanu chłopskiego. W kreacji tej postaci autor „Wesela” zawarł aluzję do utworu „Zaczarowane koło” Lucjana Rydla, w którym Wojewoda, jeden z bohaterów, zapisuje duszę diabłu w zamian za hetmańską buławę.
Franciszek Ksawery Branicki, żyjący w XVIII w. hetman wielki koronny, zdrajca ojczyzny, biorący pieniądze od Katarzyny II, współtwórca konfede racji targowickiej. Lucjan Rydel napisał dramat Zaczarowane koło, w którym jednym z bohaterów jest magnat Branicki zawierający pakt z diabłem, aby otrzymać godność hetmana
Uosobienie egoizmu i dumy magnackiej oraz zdrady narodowej, odpowiedzialności magnate-rii za upadek Polski, zanegowanie wartości zasług polskiej magriaterii, wcielenie win szlachty wobec narodu, świadectwo haniebnych momentów hi storii Polski
Hetman ukazuje się Panu Mlodemu razem z chó-rem diabłów. Symbolizuje magnacki egoizm i zdra-dę kraju. Oskarżony o zdradę mówi Panu Młodemu, że małżeństwo z chłopką też jest zdradą - stanu szlacheckiego.
Upiór pojawia się cały we krwi. Przypomina Dzia-dowi jego uczestnictwo w rzezi szlachty. Ucieleśnia wyrzuty sumienia i chęć pojednania. Chce zmyć z siebie grzechy przeszłości („Dajcie, bracie, kubeł wody: /ręce myć, gębe myć,/suknie prać nie bę-dzie znać; / chce mi się tu na Weselu/żyć, hulać, pić-/jeno ta plama na czole…”).
Mit jedności narodowej
w romantyzmie powszechny był mit jedności narodowej. Zygmunt Kra-
sinski w Psalmie miłości pisał.
jeden tylko, jeden .cud
Z Szlachtą polską - polski Lud
Chłop spod Racławic
w micie tym utrwalone zostało wyobrażenie chłopów, którzy nie tylko zaj mują się uprawą roli, lecz także walczą o wolność kraju. W 1794 r. w czasie insurekcji kościuszkowskiej wojska polskie stoczyły zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi pod wsią Racławice. W bitwie oprócz wojsk regularnych walczyły oddziały ochotnicze, które w większości zasilili chłopi uzbrojeni w kosy bojowe (z ostrzami osadzonymi na sztorc), tzw. kosynierzy. Ich dewizą było umieszczone na sztanda rze hasło zywią i bronią”. Mit chłopa spod Racławic zainspirował wielu artystów, m.in. Jana Matejke, który pokazał kosynierów na obrazie Kościuszko pod Racławicomi, a także Wojciecha Kossaka Jana Stykę, którzy stworzyli monumentalny obraz Panorama Racławicka.
Przywołany przez Czepca mit Racławic, czyli wspólnej walki szlachty i ludu o wolność, pozostaje jedynie w sferze marzeń, polskie społeczeństwo nie jest bowiem jednością, a antagonizmy między warstwami uniemożliwiają odzyskanie niepodległości.
Chłop-Plast
w micie tym utrwalone zostało wyobrazenie pracowitego i dzielnego chłopa. Kronika-rze opisujący początki polskiej państwowości - m.in. Gall Anonim, Wincenty Kadłubek, Jari Długosz -wykorzystali w swoich utworach utrwalony w legendzie obraz Piasta, założyciela królewskiej dynasti Piastów, który był chłopem, ukazywali go jako modelowego przedstawiciela kultury słowiańskiej
chłop Piast (Piast Kołodziej - chłopski założyciel królewskiej dynastii)
Chłopi mimo wolnościowych poglądów - nie są gotowi do walki, swoim zachowaniem zaprzeczają godności i powadze piastowskiego protoplasty
chłopomania, ludomania
przesadna, nacechowana egzaltacją fascynacja środo-wiskiem chłopskim, życiem na wsi i kulturą ludową, cha-rakterystyczna dla niektórych przedstawicieli młodopolskiej inteligencji i ówczesnych środowisk artystycznych. Życie na wsi przedstawiano jako szansę na odrodzenie witalne i moralne, jako sie-lankę, szczęście wynikające z obcowania z naturą i pracy na roli. Zachwycano się chłop-ską tężyzną, gwarą i wiejskim folklorem. Propagowano ideę odrodzenia narodowej kultury przy znaczącym udziale śro-dowiska chłopskiego
chłopi
ciekawi świata, zainteresowani poli-tyką (Gospodarz: „A i my tu cytomy gazety/i syćko wiemy”)
patrioci, znają polską historię, odwołują się do tradycji kościuszkowskich, uczestnictwa w walkach niepodległościowych (Czepiec: „Z takich jak my był Głowacki”)
- konkretni, pragmatyczni
- energiczni, aktywni, gotowi do czynu, chcą brać udział w życiu politycznym i społecznym (Czepiec: „ino kto by nos chcioł użyć - / kosy wissom nad boiskiem […] jakby przyszło co do czego, / wisz pon, to my tu gotowi,/my som swoi, my som zdrowi”)
⚫
porywczy, gwałtowni, kierują się emocjami, skłonni do przemocowego rozwiązywania konfliktów (Czepiec: „Zawzięty jestem okrutnie, /po co mi sie pies sprzeciwio. […] Panowie, jakeście som,/jeźli nie pójdziecie z nami, / to my na was - i z kosami!”)
- dostrzegają siłę w jedności narodowej
⚫ marzą o bogactwie, dobrobycie (Jasiek: „Zdobędę se pański dwór, / wywlekę se złoty wór”)
⚫ nie są gotowi na odzyskanie wolności (Czepiec jest odurzony alkoholem podczas przybycia Wernyhory, Jasiek gubi złoty róg)
realizm, otwartość, ciekawość świata, egoizm i przywiązanie do wartości mate-rialnych (złota podkowa, czapka z pawimi piórami), ambicja i poczucie własnej war-tości, siła, energia, zadzierzystość, goto-
wość do czynu, brak samodzielności i po-trzeba przywództwa (poszukują go u inte ligencji), pamięć historii (Głowacki - mit racławicki, rabacja źródło uprzedzeń)
inteligenci
⚫ lekceważą chłopów, wynoszą się ponad nich (Dzien-nikarz: „wiecie choć, gdzie Chiny leżą?”)
⚫ nie znają chłopów, nie rozumieją ich świata, nie dostrzegają ich możliwości i ambicji, większej świa-domości narodowej, gotowości do walki (Dzienni-karz, Pan Młody)
- mają fałszywe wyobrażenie o wsi jako miejscu spokojnym, arkadyjskim, nie rozumieją chłopskiej pracy i obyczajów (Dziennikarz: „byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna”)
- fascynują się siłą i tężyzną fizyczną chłopów (Maryna)
- boją się chłopów (Gospodarz: „To, co było, może przyjś -/Pan Młody: Myśmy wszystko zapo-mnieli; / mego dziadka piłą rżnęli…”)
egzaltowani, rozpoetyzowani (Pan Młody, Poeta)
- znudzeni, ulegają nastrojom dekadenckim (Poeta, Dziennikarz, Nos)
żyją marzeniami, pięknymi, romantycznymi obrazami, niezrealizowanymi ideami, nie potrafią właściwie ocenić aktualnej sytuacji (Poeta: „My jesteśmy jak przeklęci, / że nas mara, dziwo nęci,/ wytwór tęsknej wyobraźni / serce bierze, zmysły draźni; żę nam oczy zaszły mgłami;/pieścimy się jeno snami”)
⚫ niezdolni do przywództwa duchowego i walki
o wolność, stają się zakładnikami przeszłości - rabacja galicyjska (Czepiec: „A, ja myślę, ze panowie/duza by juz mogli mieć, /ino oni nie chcom chcieć! […] Pany-/ wyście ino do majaki”)
poczucie wyższości nad chłopstwem, niechęć i nie-zrozumienie, pozorne, kierowane modą obyczajową zainteresowanie wsią (ludomania), strach przed nie-okiełznaną energią tkwiącą w ludzie i fascynacja nią. obawy przed powtórzeniem się historii (pamięć o ra-bacji galicyjskiej z 1846 r.), poczucie dekadenckiego
wypalenia i znudzenia życiem (lekarstwem na to jest ludomania), niezdolność do podjęcia czynu i brak poczucia odpowiedzialności za wspólną sprawę narodową
Rozrachunek z teraźniejszością
W dramacie Wyspiańskiego można też odnaleźć echa toczącej się w XIX w. dysku-sji między konserwatywnymi, prezentującymi postawę lojalizmu wobec zaborców stańczykami, a demokratami, zwolennikami walki o wolność i reform społecznych.
Wyspiański, wykorzystując konwencję psychodramy (akt II), dokonuje rozrachunku z teraźniejszością, dekomponuje polskie mity, aby ukazać społeczeństwo bezwolne i pogrążone w marazmie, żyjące przeszłością. Ten krytyczny obraz to głos protestu artysty przeciw zgodzie na zniewolenie.
wieś - arkadia
Polska wieś nie jest miejscem spokojnym, baśniowym, wolnym od problemów. Została naznaczona krwawą rabacją galicyjską, chłopi chcą się angażować w sprawy ojczyzny.
CHŁOPI W OCZACH INTELIGENTÓW, CZYLI MITY POLSKIEJ WSI
Wspólna zabawa obu stanów unaocznia sztuczność tej sytuacji. Chłopi - otwarci na świat, gotowi do podjęcia czynu, są widziani przez inteligencję przez pryzmat mitów polskiej wsi.
Pierwszym jest mit arkadyjski, w którym wieś jest miejscem ucieczki od złowrogiego świata: „Niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, byłe polska wieś spokojna.” (Dziennikarz)
Drugim mit piastowski wyrastający z przekonania, że dzisiejszy chłop jest spadko-biercą włościańskiej dynastii, co ma podnosić prestiż współczesnej polskiej wsi. (Gospodarz)
Trzecim mit wsi bajecznie kolorowej, widzianej jako miejsce świątecznej zabawy, jaskrawych i mieniących się strojów, odmiennej obyczajowości. Tak wieś postrzega Pan Młody, przyrównujący swą ukochaną do lalki z Sukiennic.
Czwartym mit racławicki przywoływany poprzez obraz J. Matejki wiszący w bronowic-kiej izbie.
Chłopski zryw narodowowyzwoleńczy z czasów insurekcji kościuszkowskiej nadal istnieje w pamięci społecznej jako wzorzec odnawialny i aktualny. Do niego zdają się też odwoływać sami chłopi w akcie III dramatu, zapewniając o gotowości „kos wiszących nad boiskiem”.
Mity te skonfrontowane z rzeczywistością okazują swą słabość, bo żaden nie oddaje prawdy.
WESELE JAKO DIAGNOZA POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA
Wesele to diagnoza polskiego społeczeństwa początku XX w. Bronowicka chata jest Polską w miniaturze: naród podzielony przez historię i niepotrafiący porozumieć się na co dzień (akt 1) żyje wzniosłymi narodowymi mitami (akt II), marzeniami o cudzie przywracającym Polsce polityczny byt. Tymczasem w obliczu próby zawodzą wszyscy (akt III). Niezdolni do czynu są inteligenci: rozdarci i niezdecydowani, ci zafascynowani ludomanią i poeci rezygnujący z rządu dusz” na rzecz błazeńskich frazesów i pustych gestów. Chłopi, gotowi do podjęcia działań, pozbawieni są przywódców, a bez nich siła ludu nie może być spożyt kowana właściwie. Chocholi taniec wieńczący dramat to znak zbiorowej niemocy i mara-zmu, w której pogrążony jest naród
Dramat o braku komunikacji
Wesele to dramat, który można również interpretować w oderwaniu od polskiej hi-storii. Jest to bowiem opowieść o konflikcie (np. między chłopami a inteligencją), jego źródłach (np. dawnych krwawych wydarzeniach historycznych: rabacja galicyj-ska) i konsekwencjach dla zbiorowości (brak zaufania, myślenia wspólnotowego). Słowa Radczyni: „Wyście sobie, a my sobie. / Każden sobie rzepkę skrobie” świadczą o pozornej komunikacji, zainteresowaniu tylko własnymi poglądami i interesem, pustosłowiu, nic niewnoszącym do rzeczywistości.
Rozłam polskiego społeczeństwa
Autor scharakteryzował w dramacie dwie grupy - chłopów i inteligencję o szlacheckim rodowodzie. Chłopów ukazał jako silnych, mężnych, aktywnych, z zapałem i chęcią do walki, których to brakowało zobojętniałym inte-ligentom. Autor podkreślał zainteresowanie sprawami politycznymi i świadomość narodową chłopów. Z drugiej jednak strony wskazywał ich wady: pijaństwo, skłonność do bijatyk, porywczość, upór i zapalczywość. Ta grupa potrzebowała mądrego przywództwa, które powinna jej zapewnić inteligencja. Ta - zwyczajnie - bała się chłopów, pamiętając o rabacji galicyjskiej z 1846 r. Inteligenci traktowali chłopów wręcz z rezerwą, która wynikała z poczu-cia wyższości oraz niechęci. Zainteresowanie wsią było powierzchowne (chłopomania), a postrzeganie chłopów stereotypowe. Poza tym inteligencja borykała się z własnymi negatywnymi emocjami - niemocą, apatią, bezsil-nością. Te dwie grupy nie potrafiły i - w rzeczywistości - nie chciały się porozumieć. Nie były zatem w stanie wspólnie sprostać wyzwaniu, jakim było odzyskanie niepodległości.
DWA PLANY DRAMATU: REALISTYCZNY I FANTASTYCZNY
Wesele zbudowane jest z trzech aktów poprzedzonych opisem sceny, tzw. Dekoracją, w której Wyspiański szczegółowo nakreślił wygląd bronowickiej izby. Już tutaj autor zderza ze sobą płaszczyzny dramatu: realistyczną (prezentacja wiejskich sprzętów, obrazów, biurka Gospo darza) i fantastyczną (opis listopadowej nocy). Akt I-przedstawiający zabawę i dialogi we-selników - został napisany zgodnie z założeniami konwencji realistycznej, przypomina zapis zasłyszanych rozmów gości odpoczywających pomiędzy tańcami, czasem jakby fragmenty wypowiedzi, żarty, pokrzykiwania. Mamy tu do czynienia ze swego rodzaju satyrą społeczną, uwypuklającą cechy charakterystyczne obu warstw - chłopskiej i inteligenckiej. Akt II jest utrzymany w konwencji fantastycznej. Wraz z nastaniem nocy w izbie pokazują się bowiem osoby dramatu”, czyli duchy postaci obecnych w świadomości narodowej Polaków. Dzięki temu bronowicka chata przestaje być tylko izbą weselną - staje się symbolem całej Polski od czasów zamierzchłych po współczesne Wyspiańskiemu. Obie konwencje realistyczna i fantastyczna przeplatają się w akcie III, który przynosi diagnozę stanu polskiego spo-łeczeństwa. Przeplatanie i łączenie konwencji wprowadza do dramatu Wyspiańskiego wielo znaczność, sprawia, że wiele postaci, rekwizytów, scen czy nawet samo miejsce wydarzeń-bronowicką chatę - można interpretować w wymiarze symbolicznym.
PORTRET PODZIELONEGO SPOŁECZEŃSTWA
Dramat Wyspiańskiego przynosi złożony portret polskiego społeczeństwa przełomu wle ków. Artysta mistrzowsko oddał cechy charakterystyczne zarówno inteligencji, jak i chlopstwa Pokazał różnice kulturowe między tymi grupami. Ocena polskiego społeczeństwa dokonana przez Wyspiańskiego jest przenikliwa i gorzka: Polacy, jego zdaniem, żyją przeszłością, krze piąc się narodowymi mitami, nie potrafią działać solidarnie; są niezdolni do czynu, bo różnice punktów widzenia dzielące reprezentantów warstw społecznych są zbyt głębokie. Wyspiański odwołał się do przeszłości, by pokazać jej destrukcyjny wpływ na wzajemne relacje obu warstw społecznych. Nawet młodopolskie śluby w duchu chłopomanii nie były w stanie zni-welować ukształtowanych w historii podziałów. Wyspiański postawił też w dramacie pytanie o rolę inteligencji w polskim społeczeństwie - czy jest ona zdolna do pełnienia funkcji przy-wódczych, do poprowadzenia narodu ku upragnionej wolności?
WESELE W KRĘGU MITÓW CHŁOPSKICH
W Weselu Wyspiański odniósł się do polskiej mitologii narodowej, m.in. do najważniejszych mitów związanych z kulturą chłopską. Można do nich zaliczyć: mit wsi „kolorowej”, spokoj nej, szczęśliwej, mit chłopa Piasta oraz mit racławicki. Pierwszy z nich ma swoje korzenie w mitologicznej Arkadii, poezji horacjańskiej i renesansowej, utworach idyllicznych i sielan-kowych. Mit Piasta, odwołujący się do legendarnego założyciela dynastii piastowskiej, był apoteozą stanu chłopskiego. Chłop, zgodnie z tym wyobrażeniem, jako potomek Piasta stawał się ucieleśnieniem powagi i dostojeństwa, sił witalnych, a także nośnikiem kultury prasio-wiańskiej. Mit racławicki, chłopa kosyniera - nawiązujący do bitwy pod Racławicami, kiedy to chłopi wzięli aktywny udział w walce o niepodległość oznaczał przekonanie ówczesnej inte-ligencji, że chłopi mogą się stać w przyszłości realną siłą polityczną. Wyspiański demaskuje w dramacie iluzoryczność mitycznych wyobrażeń i przekonań, szczególnie w stosunku do mitu racławickiego. Wprowadzona w akcie Il postać Upiora, czyli ducha Jakuba Szeli, jest dowodem klęski tego mitu - chłopi nie tylko nie wzięli masowo udziału w walce o nie-podległość, lecz także wystąpili przeciwko szlachcie.
SYNTEZA SZTUK
Wyspiański odwoływał się w Weselu do neoromantycznej idei syntezy sztuk, zgodnie z któ rą dzieło miało być harmonijnym połączeniem dziedzin operujących różnymi środkami wyra zu artystycznego: literatury, muzyki, malarstwa oraz - w wypadku dramatu - ruchu scenicznego. Autor dążył do tego ideału, splatając w Weselu tekst dramatu z przedstawieniem wirujących par w rytm skocznej muzyki, opisem przestrzeni te-atralnej i strojów weselników. Zwracał uwagę na szczegóły: kolory, dźwięki, światło, taniec, roz-mieszczenie znaczących rekwizytów, z których żaden nie pojawia się na scenie przypadkowo. Działania Wyspiańskiego wpisują się w rewolu-cyjne koncepcje twórców teatralnych końca XIX stulecia, w tym angielskiego scenografa i reży-sera Edwarda Gordona Craiga, ojca tzw. wiel-kiej reformy teatru. Zgodnie z jej założeniami nacisk w spektaklu miał być położony nie tylko na tekst, lecz także w równym stopniu na wizu-alną stronę przedstawienia.
SZOPKA POLSKA
Akt I to barwne widowisko. Jak świadczą zamieszczone w didaskallach uwagi autora do tyczące kolorów, światła i muzyki - widz w teatrze miał się poczuć tak, jakby przebywał na prawdziwym weselu. Budowa tego aktu nasuwa skojarzenia z popularną w XIX-wiecznej Pol-sce tradycją szopki, w której za pomocą rozmawiających ze sobą kukiełek przedstawiano wydarzenia związane z Bożym Narodzeniem, wzbogacając je o akcenty polityczne czy saty-ryczne. Postacie, pojawiające się, by wypowiedzieć swoje kwestie, mają pierwowzory w oso-bach zebranych na weselu Rydla (np. Radczyni to Antonina Domańska, autorka powieści dia młodzieży; Poeta to Kazimierz Przerwa-Tetmajer) | reprezentują różne warstwy społeczne. Ta część sztuki zawiera elementy komedii realistycznej: w wielu dynamicznych, zmieniających się w rytmie skocznej muzyki scenach Wyspiański zderza ze sobą w karykaturalny sposób mentalność chłopów i inteligentów.
WYŚCIE SOBIE, A MY SOBIE…
Wyspiański w akcie I pokazuje w krzywym zwierciadle młodopolską chłopomanię. Zwraca uwagę na to, że powierzchowna fascynacja kulturą chłopską, jej prostotą i barwnością, nie ulatwia kontaktów społecznych. Inteligenci bowiem w rzeczywistości niewiele wiedzą o chło-pach i realiach życia na wsi, często kierują się uprzedzeniami, które uniemożliwiają trakto-wanie rozmówców jak równych sobie. Chłopi zaś oczekują od inteligentów inicjatywy, de-terminacji w działaniu, przywództwa, sami jednak przedkładają własne sprawy nad interes narodowy. Aby wydobyć kontrast między warstwami społecznymi, Wyspiański zadbał również o odzwierciedlenie różnic w języku, którym posługują się bohaterowie. Dzięki indywidualiza-cji wypowiedzi autor wskazuje przynależność danej postaci do określonej grupy społecznej. a czasem także sugeruje interpretację jej słów.
Scena symultaniczna
Scena typowa dla śred-niowiecznego misterium, charakteryzowała się równoczesnym przedsta-wianiem wielu odrębnych miejsc akcji, w których rozgrywały się krótkie sceny związane z opowieś-ciami odwołującymi się do wątków historii świętej
WESELE JAKO DRAMAT NARODOWY
Ukazanie bohaterów dramatu jako reprezentantów całej zbiorowości narodowej - a nie tylko przedstawicieli poszczególnych środowisk - w pełni dokonuje się w akcie III. Wtedy właśnie widzimy na scenie wszystkich uczestników wesela zastygłych w pozie oczekiwania, wsłuchują-cych się w dochodzące z zewnątrz dźwięki. Ta wyjątkowa wspólnota zjednoczona marzeniem o wolności i niepodległości ojczyzny budzi skojarzenia z ofiarami zbiorowej hipnozy, która spowalnia ruchy, usypia i każe się poddać tonom muzyki wygrywanej na skrzypcach przez Chochoła. Goście nie reagują na rozpaczliwe, lecz daremne nawoływania Jaśka, który zgubił złoty róg. Podążają bezwolnie za słomianą kukłą niczym lunatycy.
Mitologizacja
Przekształcenie jakiegoś wydarzenia w mit lub nadanie jakimś posta-ciom cech mitycznych. Zazwyczaj polega na porównywaniu czegoś do wydarzeń mitycznych lub kogoś do postaci mitycz-nych oraz wykorzystaniu podniosłego i uroczystego sposobu wypowiedzi.
Demitologizacja
Odwrotność mitologizacji. Sposób przedstawienia postaci, zjawisk, zdarzeń i rzeczy, który pozbawia je cech mitu lub obala związane z nimi mity; inaczej odmitologizowanie.
Refleksje nad narodem jako temat utworu literackiego. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Naród to wspólnota ludzi cechująca się poczuciem przynależności do niej, związana tradycją, języ kiem, kulturq, interesami politycznymi i gospodarczymi. Tak jak każdą grupę, również naród polski tworzą jednostki o różnym stopniu świadomości.
• Stawiam tezę: Twórcy literaccy są obserwatorami zachowań społecznych i losów swojego narodu. Oceniają go, snują refleksje na jego temat, potępiając błędy, wska-zując właściwą drogę, którą powinien kroczyć.
• Część argumentacyjna: Wesele Stanisława Wyspiańskiego
Wyspiański, człowiek renesansu”, w dramacie Wesele portretuje polski naród przełomu XIX i XX w. i wysuwa z tego obrazu smutne refleksje.
Inteligencja, która ma być siłą przewodnią narodu, jest owładnięta dekadentyzmem, nihilizmem, depresją, niemocą. Ulegając ówczesnym modom i trendom inteligent - Pan Młody (Lucjan Rydel) ženi się z chłopką (Jadwigą Mikołajczykówną), nie mając żadnej wiedzy o zwyczajach, obyczajach, cyklu życia na wsi. Jest to więc tylko chłopomański gest.
Bratanie się klas jest powierzchowne i fałszywe. „Wyście sobie, a my sobie. Każden sobie rzepkę skro-bie” - słowa Radczyni najpełniej demitologizują mit o wspólnocie narodowej. Inteligencja o rodowodzie szlacheckim powiela feudalne, już od dawna anachroniczne zachowania i traktuje chłopów jako warstwę niższą, która powinna żyć w alienacji od wydarzeń współczesnego im świata. Dlatego Dziennikarz (Rudolf Starzewski) na pytanie Czepca: „Co tam panie w polityce?” (według wszystkich współczesnych rankingów I sondaży to najpopularniejsze w Polsce pytanie) z poczuciem wyższości odpowiada, że chłopi nie powin-ni interesować się polityką, niech żyją na swojej wsi, w swoich chałupach, swoim rytmem.
Inteligencja gardzi chłopami, traktuje ich obojętnie, nie zna się na ich pracy ani jej nie docenia. Dzieli ją z chłopami stosunek do spraw narodowych, do wspólnoty. Dziennikarz to reprezentant Teki Stań-czyka, ówczesnego ugrupowania politycznego, które głosiło serwilizm i trójlojalizm wobec zaborców. Inteligencja nie ma zamiaru stać na czele narodu, tylko wygłasza puste frazesy. Wprawdzie marzy jej się powtórzenie czynów bohaterów romantycznych, śni o potędze, ale zniewolona swoją niemocą boi się tylko o to, że może przyjść to co było (aluzja do rabacji galicyjskiej). Inteligencja nie wyciąga nauki z historii, Gospodarz-inteligent powierza otrzymany od Wernyhory róg (symbol wyzwolenia) chłopu, Jaśkowi, bo sam nie jest w stanie podjąć jakiegokolwiek działania. Odurzony alkoholem idzie spać, zrzucając na chłopstwo misję, do której ta grupa nie jest przygotowana.
Jasiek zgubi złoty róg, schylając się po czapkę z pawimi piórami. Okazuje się więc, że chłopi choć krzepcy, pełni witalności, nie są gotowi poświęcić swoich dóbr materialnych w imię zrywu niepod-ległościowego.
Wady społeczne ukazane w dramacie obrazują niemoc narodu, który nie jest gotowy do walki o wolność. Wyspiański rozprawia się z mitem jedności narodowej, solidaryzmie społecznym, przy-wódczej roli inteligencji, mit chłopa-kosyniera, a także mit o mężu opatrznościowym. Wprawdzie przybył on w postaci Wernyhory, dał złoty róg: pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg”, ale naród jest nie-przygotowany do walki, co symbolizuje finałowy chocholi taniec, obrazujący wewnętrzne uśpienie, marazm, kręcenie się w kółko. Chocholi taniec to dance macabre na grobie Rzeczpospolitej.
Kontekst literacki
Piotr Skarga w Kazaniach sejmowych pokazał, do czego prowadzą przywary narodowe. Ten sławny kaznodzieja opisał wady współczesnych sobie Polaków i nazwał je chorobami, które wyniszczają organizm ojczyzny, prowadzą ją do śmierci. Ksiądz Skarga w ośmiu kazaniach wymienia 6 wad na-rodowych. Pierwsze miejsce zajmuje brak patriotyzmu, brak miłości do ojczyzny. Ojczyzna została metaforycznie przedstawiona jako matka zasługująca na miłość, która jest uczuciem budującym i wzmacniającym narodową społeczność. Kolejna wada to kłótliwość, niezgoda doprowadzająca do wewnętrznego osłabienia kraju. Ponadto kraj osłabia także odchodzenie od religii katolickiej, herezje, które rozbijają jedność narodową.
Olbrzymim zagrożeniem dla Rzeczpospolitej jest osłabienie władzy królewskiej i upadek autory-tetu króla. Skarga uznaje monarchię za najdoskonalszą formę rządów. Krytykuje demokrację szla-checką, która prowadzi do anarchii i złego korzystania z wolności. Autor kazań krytykuje niespra wiedliwe prawo, egoizm, prywatę, awanturnictwo i lenistwo szlachty. Aby uzmysłowić odbiorcom szkodliwość takich postaw, twórca posłużył się metaforą ojczyzny-okrętu, walczącego z morskim żywiołem. Uratowanie jej jest możliwe tylko dzięki wspólnemu działaniu i zaangażowaniu, a nie trosce wyłącznie o własny interes. Ksiądz Skarga nawołuje Polaków, aby zmienili sposób myślenia o państwie i powinnościach obywatelskich, aby pracowali nad swoimi wadami. Autor profetycznie dostrzega konsekwencje negatywnych zachowań szlachty i opisuje cierpienia ojczyzny-matki, której synowie szykują zgubę.
• Inne konteksty literackie
Lolko Bolesława Prusa
Tango Sławomira Mrożka
Podsumowanie
Refleksje wysnuwane z literackich portretów narodu polskiego są raczej negatywne i akcentują ułomności społeczne. Twórcy stają się głosem sumienia narodowego i prezentując wady narodu, nadają dydaktyczny i moralizatorski charakter swoim utworom, by Polacy mieli ich świadomość i podjęli z nimi walkę.
Krytyczny obraz rzeczywistych relacji społecznych. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst
Wprowadzenie
Społeczeństwo to duża zbiorowość zamieszkująca dane terytorium, posiadająca wspólną tożsamość, kulturę, sieć wzajemnych relacji. Społeczeństwo jest organizmem składającym się z warstw zróżni-cowanych pod względem majątku, wykształcenia, pochodzenia. Tylko harmonijny i równomierny rozwój tych warstw zapewnia optymalne funkcjonowanie społeczeństwa.
• Stawiam tezę: Brak współpracy, powierzchowne, a nawet antagonistyczne rela-cje między grupami społecznymi determinują i destabilizują rozwój społeczeństwa.
• Część argumentacyjna: Wesele Stanisława Wyspiańskiego
W tym utworze Stanisław Wyspiański, który był mocno zaangażowany w sprawy narodowo-spo-łeczne, prezentuje dwie warstwy: chłopstwo oraz inteligencję o rodowodzie szlacheckim. Grupy te żyły do tej pory w opozycji do siebie, ale wesele chłopki z Bronowic z inteligentem z Krakowa symbolicznie ma je połączyć. W obliczu zagrożenia wynarodowieniem ma doprowadzić do walki o niepodległość.
Inteligencja postrzega chłopów przez pryzmat swoich wyobrażeń, przez ludomanię i chłopoma-nię, tak popularną w Młodej Polsce. Pan Młody (Lucjan Rydel) zachwyca się wsią, ale tak naprawdę nie zna życia na wsi ani jego rytmu, czy obyczajów. Wieś dla niego to oaza spokoju, relaksu, a nie ciężka praca. Kiedy Pannę Młodą (Jadwigę Mikołajczykównę) zaczęły cisnąć buty, proponuje jej, aby je zdjęła, nie rozumiejąc, że „trza być w butach na weselu”, bo to znak dobrobytu i zamożności, do bra wróżba na przyszłość.
Panu Młodemu ukaże się Hetman (Branicki, symbol zdrajcy), który krytykuje sztuczne bratanie się z ludem i metaforycznie ukazuje obawy bohatera co do zawieranego małżeństwa.
Dziennikarz (Rudolf Starzewski) wypytywany przez Czepca o wydarzenia polityczne, który zada-je mu pytanie: „Co tam panie w polityce?”, lekceważy chłopa i sugeruje mu, aby ograniczył swoje zainteresowania co najdalej do własnej parafii. Rozmowa Radczyni z Kliminą także poświadcza, że inteligencja ma błędne wyobrażenie o wsi, nic tak naprawdę o niej nie wie. Trafnie podsumowują wzajemne relacje między tymi grupami słowa Radczyni: „Wyście sobie, a my sobie. Każden sobie rzepkę skrobie” i słowa Poety (Tetmajera) my do Sasa, wy do lasa”.
Brak rzeczywistych, prawdziwych związków między inteligencją a chłopami definitywnie sym-bolizuje Upiór, duch Jakuba Szeli, który objawia się Dziadowi. Szeła, przywódca rabacji galicyjskiej, w trakcie której chłopi wystąpili przeciwko szlachcie i doszło do masowych mordów i grabieży, ostrzega, że „to co było może przyjść”, że krwawy bunt może się powtórzyć, bo jedność narodu jest tylko mitem.
Dramat Stanisława Wyspiańskiego przedstawia panujący w społeczeństwie podział klasowy, dwie grupy, które dzielą wieki wzajemnych uprzedzeń, wyzysku, niesprawiedliwości. Nie zatuszują ich pozorne działania, bratanie się będące wyrazem chłopomanii, a nie prawdziwych przekonań
W takiej sytuacji niemożliwe jest podjęcie wspólnych działań. Diagnoza twórcy jest jednoznacz-nie krytyczna.
• Kontekst literacki
W swojej realistycznej powieści Lalka Bolesław Prus przedstawił relacje społeczne panujące w miej-skich środowisku Warszawy.
Na plan pierwszy wysuwa się arystokracja. To ludzie uważający się za elitę społeczeństwa, a trwoniący życie na próżnowaniu i zbytkach. Odziedziczone majątki, dobre urodzenie powodują, że żyją w oderwaniu od rzeczywistości. Gardzą pracą, nie znają problemów prostych ludzi, pozbawieni są patriotyzmu. Ich majątki mogłyby posłużyć szczytnym, wspólnym celom, realizacji solidaryzmu społecznego, pracy u podstaw, budowie zdrowego narodowego organizmu, ale tym arystokracja nie jest zainteresowana. Druga warstwa - mieszczaństwo jest najbardziej zróżnicowane pod wzglę dem majątkowym, jak i narodowościowym. Każdy tu musi liczyć na siebie. Brak w społeczeństwie jedności, solidarności, wspólnego działania dla ogólnego dobra, za to dominuje zawiść, nepotyzm, groszoróbstwo, brak inicjatyw. Biedota warszawska zamieszkująca Powiśle ma fatalne warunki by-towe. Mieszka w lepiankach, wśród biednych ludzi krzewią się choroby, przestępczość i prostytucja. Obraz ten jest dobitnym argumentem na rzecz upadku cywilizacyjnego, kryzysu przeżywanego przez społeczeństwo.
Wszystkie grupy żyją w izolacji, nie ma między nimi współpracy. Bolesław Prus z goryczą pod-sumowuje pozytywistyczne postulaty organicyzmu, asymilacji, emancypacji. Okazały się one tylko straconymi złudzeniami, zakończonymi klęską.
• Inne konteksty literackie
• Przedwiośnie Stefana Żeromskiego
• Granica Zofii Nałkowskiej
Podsumowanie
Relacje społeczne między klasami tego samego społeczeństwa są konieczne, aby pomyślnie mogło się ono rozwijać. Niestety, literatura niesie nam obrazy totalnego braku tych relacji, wzajemnych animozji, wyzysku, a nawet pogardy. Brak współpracy, obustronnych, symetrycznych powiązań do-prowadziły do pogorszenia się sytuacji kraju i jego opóźnienia cywilizacyjnego.
Jaką ocenę dziejów Polski zawiera utwór literacki? Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego.
W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Literatura spełnia wiele funkcji, uczy, bowi, wzrusza. Często też porusza wydarzenia z historii, ocenia je, przeprowadza z nimi rozrachunek, mitologizuje je lub służy za skarbnicę pamięci narodowej.
Stawiam tezę: Literatura niesie ze sobą ocenę dziejów Polski, a ocena ta uwarun-kowana jest światopoglądem autora, aktualną sytuacją kraju i zamierzeniami twórcy.
Część argumentacyjna: Wesele Stanisława Wyspiańskiego
Choć dramat Stanisława Wyspiańskiego w swej warstwie realistycznej jest opisem autentycznego wesela poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, to w warstwie fantastycznej, sym-bolicznej porusza problematykę narodową, przywołuje wydarzenia z dziejów Polski.
Już w didaskaliach mamy przedstawione obrazy, które zdobią bronowicką chatę: obraz Matki Boskiej Częstochowskiej i Matki Boskiej Ostrobramskiej. Przywołują one potęgę Rzeczpospolitej Obojga Narodów, unię polsko-litewską. Wówczas powstało sarmackie imperium, a Polska przeży wała apogeum swojej potęgi. Obrazy te to wspomnienie dawnej świetności, boleśnie zestawione z obecną niewolą i zaborami.
Z dziejów narodowych wyłonią się osoby dramatu”. Dziennikarzowi (Rudolfowi Starzewskie-mu) objawi się Starńczyk, błazen Zygmunta Starego, symbol mądrości politycznej i troski o losy kra-ju. Oskarża on Dziennikarza o głoszenie serwilizmu i trójlojalizmu wobec zaborców, pogodzenie się z niewolą, bierność i skłócenie narodu. Nazywa go prawdziwym błaznem. Stańczyk bezpardonowo rozliczył się z Dziennikarzem, wytknął mu jego skarlenie. Stańczyk reprezentuje potęgę Polski Ja-giellonów, wielonarodowego państwa, prężnie rozwijającego się. Ze świata Jagiellonów „przybę dzie” także Rycerz, symbol męstwa, wiktorii grunwaldzkiej, minionej mocy i świetności.
Inne wydarzenie symbolizuje Hetman. Jest to Ksawery Branicki, przeciwnik reform Sejmu Czte-roletniego, Konstytucji 3 Maja, współtwórca konfederacji targowickiej, zdrajca. Tacy jak on zaprze-paścili za złoto carycy ostatnią szansę na ocalenie narodu.
Winy chłopstwa przeciw narodowi uosabia Upiór. Jest to widmo Jakuba Szeli, przywódcy rabacji galicyjskiej z 1846 r., w trakcie której chłopi wystąpili przeciwko panom, dokonując licznych mor-dów i grabieży. Kosy to nie tylko insurekcja kościuszkowska i Głowacki, kosy to argument przeciw szlachcie za austriackie pieniądze. Upiór kompromituje także mit o jedności narodowej, o harmonij-nych związkach między warstwami społecznymi.
Postacie fantastyczne, osoby dramatu” demaskują polskie wady, demitologizują mity narodo-we, przywołują chlubną (Stańczyk, Rycerz), tragiczną (Upiór) lub haniebną (Hetman) przeszłość.
Wypada jeszcze przywołać Wernyhorę, legendarnego poetę wieszcza, który przybywa do Go-spodarza za złotym rogiem i rozkazem rozpoczęcia powstania. Wernyhora, mąż opatrznościowy, o którym pisał Mickiewicz w Dziadach i nadał mu imię „czterdzieści i cztery”, przybył, ale nie mógł poprowadzić narodu do walki, bo w tym narodzie nie ma woli ani siły.
Stanisław Wyspiański krytycznie spojrzał na polskie dzieje. Dokonał rozrachunku z nimi, wskazu-jąc na idealizację przeszłości, która daje fałszywy obraz historii.
• Kontekst literacki
Najgłośniejszym cyklem powieści historycznych jest Trylogia Henryka Sienkiewicza, której drugą część stanowi Potop. Okres zaborów uwrażliwił pisarzy na znaczenie tradycji niepodległościowej. Hi-storia miała dostarczyć wzorów patriotyzmu, ukazać odrażające odstępstwa od sprawy narodowej. W Potopie Henryk Sienkiewicz przedstawił dwie płaszczyzny historyczne: pierwszą związaną z najaz-dem Szwedów, drugą obyczajową.
Pisarz jest wierny wydarzeniom rozgrywającym się w tym czasie. W 1655 r. Szwedzi najeżdżają na Wielkopolskę, którą wojewoda Opaliński oddaje w ręce wroga. Wkrótce książę Janusz Radziwiłł także podpisze zdradziecką umowę ze Szwedami. Henryk Sienkiewicz opisuje faktyczne zdarzenia, bitwy, jest wierny historii, ale sposób ich prezentacji służy określonemu celowi - „krzepieniu serc”. Historia nabiera w powieści cech mitu, legendy. Wysuwając na plan pierwszy obronę klasztoru ja-snogórskiego, miejsca świętego dla Polaków, Henryk Sienkiewicz uwzniośla to według historyków epizodyczne wydarzenie wojny polsko-szwedzkiej.
Jasna Góra staje się twierdzą stojącą na straży katolicyzmu, patriotyzmu, odwagi. Jest to miej-sce ekspiacji szlachty polskiej, a także głównego bohatera Andrzeja Kmicica. To miejsce odkupienia grzechów przeciw ojczyźnie. Oblężenie klasztoru jest punktem zwrotnym w powieściowych dziejach szwedzkiego najazdu.
Pisarz opisywał będzie kolejne etapy „potopu”, ale bitwom wygranym poświęci wiele stron swo-jej powieści, gdy o porażkach tylko wspomni. Z patosem przedstawi majestat Rzeczpospolitej repre-zentowany przez króla Jana Kazimierza.
Świat powieściowych postaci to przede wszystkim środowisko szlacheckie. Z tej warstwy wywodzą się oficerowie i żołnierze walczący o niepodległość. Są oni nosicielami wartości moralnych, patriotycz-nych, rycerskich, realizują hasła: Bóg, honor, ojczyzna. To ich pisarz przeciwstawia zdradzieckim ma-gnatom. Henryk Sienkiewicz wprowadza prosty sposób wartościowania bohaterów, tworzy wyraziste schematy nagrody i kary. Dobrzy to patriotyczna szlachta polska wierna Bogu i królowi. Žli to Szwedzi i zdrajcy. Wydarzenia historyczne posłużyły pisarzowi do ukazania wad polskiej magnaterii, jej prywaty, pychy, stawiania interesów rodu nad interesy ojczyzny. Taka postawa doprowadziła do klęski w pierw-szym etapie wojny. Później jednak zjednoczona szlachta, której synonimem jest Andrzej Kmicic, prze-żyła ekspiację, porzuciła dawne skłonności i wyzwoliła pod wodzą Czarnieckiego kraj.
Potop jest swoistym mitem kompensacyjnym, wyraźnie skontrastowanym ze współczesnością. Widzimy analogię między sytuacją Polski z XVII i XIX w. Dzięki wspólnocie narodowej pokonani i przepędzeni zostali Szwedzi. Zaborców także uda się pokonać, bo jak mówi Zagłoba, nie ma takich opresji, z których wspólnymi siłami, przy pomocy bożej wyjść nie można.
Wydarzenia historyczne posłużyły Henrykowi Sienkiewiczowi do oceny społeczeństwa, do stwo-rzenia mitu kompensacyjnego dla jemu współczesnych, do wskazania wzorców postępowania Ikrzepienia serc”.
Inne konteksty literackie
• Dziady cz. III Adama Mickiewicza
Przedwiośnie Stefana Żeromskiego
Podsumowanie
Dzieje Polski to częsty temat naszej literatury, na co na pewno ma wpływ burzliwa historia kraju. Twór cy dokonują oceny przeszłości, podkreślają jej chwalebne strony, ale nie stronią także od krytyki.
Artysta jako bohater literacki. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Artysta tworzy sztukę, która stanowi część dorobku kulturowego i cywilizacyjnego. Spełnia ona roz-maite funkcje, m.in. estetyczne, społeczne, dydaktyczne. Każda epoka stawia przed artystą inne za-danie i w każdej epoce ma on wyjątkową rolę do odegrania w społeczeństwie.
• Stawiam tezę: Motyw artysty i sztuki to częsty temat utworów literackich, obra-zujących wrażliwość i sposób widzenia świata przez twórców kultury.
• Część argumentacyjna: Wesele Stanisława Wyspiańskiego
W modernistycznym dramacie Stanisława Wyspiańskiego mamy dość liczną reprezentację artystów. Pan Młody to Lucjan Rydel - poeta, prozaik i dramatopisarz okresu Młodej Polski. Żyje poezją i marzeniami. Jego ślub z chłopką jest wyrazem młodopolskiej chłopomanii. Zachwyca się żoną i po strzega ją jako piękną lalkę z krakowskich sukiennic, naprawdę jednak nie rozumie ani praw, ani oby czajów panujących na wsi. Wieś dla niego to sielanka, ucieczka od miejskich ograniczeń, kolorowe wstążki, korale, natura, nie zaś ciężka praca i troska o byt.
Wesele Pana Młodego odbywa się w domu Gospodarza, czyli Włodzimierza Tetmajera, malarza i grafika. Gospodarz oženiony z chłopką (siostrą Panny Młodej) i mieszkający w Bronowicach ma-rzy, że zostanie spolwem między inteligencją a chłopami, bo to w jego chacie odbywa się wesele chłopsko-inteligenckie. Gospodarz zachwyca się prostym ludem. Widzi w nim spadkobierców króla Piasta, potęgę, siłę, witalność. Jego postawa wynika z neoromantycznych koncepcji ludu. Nikt więc nie ma w dramacie takich predyspozycji jak Gospodarz, by stanąć na czele powstania wyzwoleń-czego i powtórzyć rolę naczelnika w chłopskiej sukmanie”. Okazuje się jednak, że artysta nie jest w stanie odegrać tak ważnej roli. Otrzymany od Wernyhory (męża opatrznościowego z dramatów i romantycznych przepowiedni) róg oddaje Jaśkowi, a sam zmorzony alkoholem idzie spać. Nie jest konsekwentny, nie potrafi działać.
Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer jest typowym dla tamtej epoki piewcą nastrojów dekadenc-kich, niemocy, niewoli. Wprawdzie tęskni on do czynu, do romantycznej koncepcji artysty i sztuki, czego projekcją jest ukazujący mu się Rycerz, ale niestety ogarnięty chandrą, dekadencją, manierą fin de siecle wszędzie widzi pustkę, prowadzącą do zaniechania aktywności.
Mamy jeszcze jednego artystę. Jest nim Nos, artysta młodopolski, którego można utożsamiać z kilkoma twórcami tamtej epoki, ale najogólniej mówiąc, reprezentuje on przybyszewszczyznę i bohemę, czyli cyganerię artystyczną. Gardzi codziennością, uważając że jest przeznaczony do wyż-szych celów, a swoje pijaństwo tłumaczy nudą, zmęczeniem, pospolitością obecnego świata, w któ-rym gdyby żył Chopin, to też by pił.
Oto barwna galeria artystów młodopolskich, mających swoje pierwowzory w autentycznych po-staciach. Wpisują się oni w manifesty twórcze i światopogląd epoki. Kreują się na wielkie indywi-dualności, tworzą sztukę dla sztuki, uciekając od misji narodowo-dydaktycznej i przewodniej roli narodu, bo tej nie potrafią sprostać.
• Kontekst literacki
Bohater Dziadów cz. III to artysta, poeta. Uważa się za jednostkę wybitną, bo dzięki poetyckiemu talentowi, wyobraźni, intuicji tworzy nowe światy, powiela genezyjskie gesty Boga. Jego twórczości godna jest słuchać tylko natura i sam Bóg, bo ludzie nie doceniają tak wielkiego śpiewaka” jak on. Konrada cechuje pycha twórcza, ale także odpowiedzialność za naród. Pragnie mu przewodzić, stać na jego czele, a nawet przyjąć na siebie jego cierpienia, złożyć z siebie ofiarę. Jako poeta czuje się zdolny prowadzić rodaków do wolności i wyzwolić inne ludy. Aby to osiągnąć, potrzebuje od Boga władzy nad ludzkimi duszami.
Bóg nie uznał jednak w nim twórcy na swoją miarę i nie udzielił poecie żadnej odpowiedzi. Kon-rad stał się areną działania złych duchów, od których uwolni go ksiądz Piotr. Tytaniczne, ale w sferze wyobraźni, zmagania poety Konrada nie uratują kraju. Artysta zdecydowanie przecenił swoje moż-liwości.
• Inne konteksty literackie
• Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego
• Tango Sławomira Mrożka
Podsumowanie
Artysta. Kto to? Kaplan na ołtarzu sztuki, tworzący sztukę dla sztuki, eksperymentator, żyjący w ode rwaniu od rzeczywistości, czy duchowy przywódca narodu, jego przewodnik i sumienie. Kolejne epo-ki wyznaczają artystom nowe zadania. Każdy z nich musi wybrać swoją drogę. W dobie kultury masowej, kiedy wszystko jest uznawane za „kultowe”, zatarła się różnica między artystą a rzemieśl nikiem, między dziełem a obrazoburczym, prowokacyjnym kiczem, dlatego los artysty jest coraz bar dziej zdeterminowany postmodernistyczną rzeczywistością.
Jak realizowany jestyspliteraturze motyw tańca? Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
W kulturze polskiej motyw tańca buduje często finał dzieła literackiego, stanowiąc aluzję do utworów poprzedzających jego powstanie.
Taniec jako angażująca wiele zmysłów forma ekspresji pozwala ludziom wyrażać uczucia, doświadczyć przyjemności i piękna. Tradycyjne tańce uświetniają ważne uroczystości.
Teza: W polskiej literaturze sceny tanecznych korowodów często nabierają znaczenia sym-bolicznego, odzwierciedlając kondycję wspólnoty narodowej.
Rozwinięcie
• Wyspiański w scenie finałowej Wesela ukazuje taniec chłopów i inteligencji do muzyki cho-choła, który podporządkowuje sobie uroczyste zgromadzenie. Dzieje się tak, dlatego że Wernyhora nie przybywa, by rozpocząć powstanie, gdyż nie został wezwany - parobek Jasiek gubi magiczny złoty róg.
• Muzyka chochoła odwołuje się do ojczystych sentymentów, wprawia weselników w som-nambuliczny trans - zniewoleni czarem poruszają się nieprzerwanie, monotonnie w błęd-nym kole.
• W kontekście wydarzeń wesela, na którym inteligencja i chłopi nie znajdują nici porozu-mienia, a których zjednoczenie mogłoby zaważyć na losach przyszłości ojczyzny, zaklęty taniec symbolizuje marazm, niezdolność do czynu, uwięzienie w poczuciu niemocy, braku nadziei na wyzwolenie.
• Kontekst: Taniec weselny z dramatu Wesele jest wyraźną aluzją literacką do finału Pana Tadeusza. W Panu Tadeuszu polonez wieńczy ucztę zaręczynową Zosi i Tadeusza, których połączenie zwiastuje zgodę między dotąd skłóconymi rodami. Podczas uczty młodzi ogła-szają reformy dla chłopów, a goszczący na niej legioniści przynoszą nadzieję na odzyskanie niepodległości.
• Polonez, zwany wcześniej „tańcem polskim”, stanowi taniec narodowy. W finale Pana Ta-deusza przewodniczy mu Podkomorzy, przedstawiciel odchodzącego już pokolenia, kul-tywującego dawne zwyczaje. Polonez obrazuje piękno polskiej tradycji - bogaty w figury, jednocześnie pełen godności i gracji przejawiających się w posuwistym kroku, opromie-niony wdziękiern tancerzy. Harmonijny korowód, któremu towarzyszy aura optymizmu, odzwierciedla więzi pogodzonej wspólnoty, przynosząc nadzieję na przyszłość. Bohaterowie tanecznym krokiem płynnie przechodzą w wiek XIX.
Podsumowanie
• Tańce w Panu Tadeuszu oraz Weselu, które nawiązuje do epopei Adama Mickiewicza, mają ambiwalentne znaczenia. Z jednej strony dostojny polonez z XII Księgi eposu, zatytułowanej Kochajmy się, symbolizuje zjednoczenie narodowej wspólnoty. Z drugiej strony w dramacie Wyspiańskiego chocholi taniec ukazuje niemoc Polaków, których niemożność porozumienia się skazuje naród na klęskę. Czytelne odniesienie tej sceny do optymizmu Pana Tadeuszo znaczy ten obraz goryczą zawodu.
Rola duchów, widm i zjaw w utworach literackich. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wysplańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Fantastyka oraz świat nadprzyrodzony od zawsze pojawiały się w literaturze i interesowały twórców, Ciekawość związana z umieraniem i z tym, co dzieje się z duszą ludzką po śmierci potrzeba kontaktu z utraconymi bliskimi sprawiają, że człowiek tworzy w wyobraźni obrazy sytuacje, umożliwiające połączenie realności i tego, co pozaziemskie. Zazwyczaj zmarie, a pochodzące z tego świata postacie pojawiają się jako duchy, widma, zjawy, które mają zdolność komunikowania się, a nawet przenikania istot żywych. Poza tym w utworze literac kim budują nastrój grozy, wprowadzają tajemniczość. Temat duchów, widm i zjaw pojawia się także w Weselu Stanisława Wyspiańskiego.
Teza: Duchy, widma i zjawy są uzewnętrznieniem marzeń, pragnień, tęsknot i niepokojów
człowieka.
Rozwinięcie
Duchy są istotami mającymi niematerialną, nieuchwytną, ale ludzką postać, zwłaszcza te. które są objawieniem osób wcześniej żyjących w rzeczywistym świecie. W Weselu takim duchem jest Widmo, które ukazuje się Marysi. Kobieta, choć już zamężna, przywołała go wspomnieniami. Widmo jest duchem malarza młodopolskiego, Ludwika de Laveaux, jej byłego narzeczonego, który zmarł na suchoty. Mimo upływu czasu, nadal istnieje tęsknota za romantyczną miłością, która łączyła kochanków. Pojawienie się ducha wywołuje u kobie-ty sprzeczne uczucia - boi się, ale jednocześnie pragnie, by pozostał. Widmo symbolizuje niespełnioną, a także nieprzemijającą miłość romantyczną, związek dusz
Kontekst: Spotkanie Widma z Marysią przypomina widzenie Karusi z duchem Jaśka w ro mantycznej balladzie Romantyczność Adama Mickiewicza. Parę także łączyła silna miłość. nierozerwalny związek dusz. Dlatego dziewczyna z ludu widzi ducha byłego narzeczone-go, jakby istniał w rzeczywistym świecie. Nawet go dotyka, czuje chłód jego ciała, opisuje bladą twarz, biegnie za nim i chce go zatrzymać. Pojawienie się ducha Jaśka potwierdza wiarę człowieka w trwałość romantycznego uczucia, w świat pozaziemski, a także uznanie subiektywnych doznań i odczuć innych ludzi.
Dziennikarzowi, którego pierwowzorem jest Rudolf Starzewski, redaktor konserwatywnego czasopisma „Czas”, ukazuje się zjawa Stańczyka, szlacheckiego pochodzenia błazna na dwo-rze Jagiellonów, słynącego z mądrości i politycznej rozważności. Zjawa oskarża redaktora i jego stronników, zarzucając im zachowawczą politykę wobec zaborcy, a także usypianie na-rodu. Ironizuje z postawy Dziennikarza, wytykając mu pozorne zainteresowanie potrzebami kraju i nieautentyczną troskę o jego los. Uświadamia mu, ze przeszłość trzeba szanować, nawet jeśli były w niej chwile słabości, bo jeśli naród zniechęci się do historii, to nie będzie miał na czym budować wartości i kraj zginie. Zjawa Stańczyka chce więc pobudzić sumienie Dziennikarza do odpowiedzialności.
• W Weselu pojawiają się jeszcze inne zjawy. Poecie (Kazimierz Przerwa-Tetmajer) ukazuje się Rycerz, duch Zawiszy Czarnego, symbolu rycerskich cnót, mężności, odwagi. Zjawa uświa damia bohaterowi, że jego dekadencka postawa jest wynikiem słabości, a takie nastroje w utworach nie są dobre dla narodu w chwili, gdy Polska znajduje się w niewoli.
Z kolei Hetman, czyli zjawa magnata Ksawerego Branickiego, przybywa do Pana Młodego, któremu zarzuca zdradę swojego stanu. Pan Młody to Lucjan Rydel inteligent, poeta, dramaturg, tlumacz Iliady. Jego związek z chłopką jest postrzegany przez zjawę jako przejaw chłopomanii, a nie prawdziwego zbratania się z wsią. Pojawienie się Hetmana jest wyrazem pogardy dla takiej postawy.
Podsumowanie
Pojawienie się w Weselu Wyspiańskiego duchów, widm i zjaw służy uzewnętrznieniu pra-gnień, wątpliwości i słabości, lęków, obaw oraz pokazaniu prawdy osobom żyjącym w świe cie rzeczywistym o nich samych. Postacie fantastyczne określają także właściwe potrzeby narodu, pobudzają do zmiany i działania. Dlatego rozmawiają z postaciami realnymi, ocenia-ją, przerażają. Obecność duchów, widm i zjaw służy także dokonaniu rozrachunku samego Wyspiańskiego z postawami oraz przekonaniami społeczeństwa
Funkcje przedmiotów i postaci symbolicznych w utworze literackim. Omów zagadnie-nie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
• Symbol jest znakiem umownym, występującym zwykle w formie wizualnej, ma znaczenie niedosłowne i w dziele literackim zastępuje pojęcia, stany rzeczy. Posługiwali nim się twór-cy reprezentujący w Młodej Polsce kierunek zwany symbolizmem. Symboliczne znaczenie mogą mieć zarówno przedmioty, jak i postacie.
• Teza: Przedmioty i postaci symboliczne w Weselu Stanisława Wyspiańskiego związane są z bohaterami i uzewnętrzniają ich skryte pragnienia, a także odsłaniają ich niedojrzałość I kompleksy.
Rozwinięcie
• W Weselu Wyspiański krytykuje chłopów za próżność, zachłanność, prywatę i niedojrza łość. Przedmioty mają dla nich duże znaczenie, bo są związane z pozycją, posiadaniem i szczęściem.
Czapka z pawimi piórami dla Jaśka była ważniejsza niż róg, który gubi, schylając się po nią. Jako symbol dobrobytu, megalomanii, ale także próżności i pogoni za luksusem, ma-terializmem i lepszym życiem, doprowadziła do braku odpowiedzialności za powierzony bohaterowi złoty róg, którego użycie miało spowodować przebudzenie i wezwanie do zjed-noczenia chłopów i inteligencji we wspólnej sprawie. Utracenie złotego rogu okazało się zaprzepaszczeniem tej szansy.
• Kobiecym praktycyzmem, choć jednocześnie egoizmem cechuje się Gospodyni, chowając złotą podkowę do skrzyni. Ten symbol szczęścia, przyniesiony przez Staszka, a przez Gospo-darza uznany za wymowny znak, mógł zapewnić powrót świetności dawnej Rzeczypospolitej uosabianej przez Wernyhorę, którego koń zagubił właśnie podkowę.
• Wyspiański obnaża bohaterów w Il akcie dramatu, gdy pojawiają się zaproszone przez Cho-choła zjawy, dokonujące rozrachunku z ich postawami i przekonaniami.
Kontekst: Ukazujący się Dziennikarzowi Stańczyk (postać znana z peinionej na dworze Jagiellonów funkcji błazna, słynął z mądrości i rozważności politycznej), odsłania słabości redaktora „Czasu”, który w rozmowie ujawnia swój krytyczny stosunek do teraźniejszości i przeszłości. Dziennikarz (Rudolf Starzewski) przyznaje, że związek z konserwatywnym stronnictwem stańczyków prowadzi jedynie do uśpienia sumień narodu. Widmo jest sym-bolem mądrości i stanowi alter ego Dziennikarza. Stańczyk wręcza Dziennikarzowi kadu-ceusz - błazeńską laskę, ironiczny symbol politycznej władzy, dezorientowania i usypiania narodu, powód nieporozumienia.
Poecie (Kazimierzowi Przerwie-Tetmajerowi) natomiast ukazuje się Rycerz, czyli Zawisza Czarny, uczestnik wielu bitew (między innymi pod Grunwaldem), symbol cnót rycerskich, waleczności, siły ducha i wzór patrioty. Uświadamia Poecie, że odczuwanie potrzeby wielkich czynów i marzenia nie gwarantują ich spełnienia, a dekadentyzm zawarty w postawie Poety jest wynikiem słabości, niemocy, które nie są wskazane dla narodu.
Ukazujący się Dziadowi Upiór to Jakub Szela, przywódca rabacji galicyjskiej i rzezi szlachty z 1846 roku, symbol rozdźwięku między stanami, Jego pojawienie się jest dowodem na na dal istniejącą nienawiść. Upiór uświadamia bohaterowi, że krwawe wydarzenia, w których w młodości uczestniczył, nadał żyją w jego świadomości, nie dają spokoju, tak samo jak u zjawy są piętnem (czerwona plama na czole Upiora).
Podsumowanie
• Symbole w Weselu Stanisława Wyspiańskiego pogłębiają informacje o bohaterach i ich praw dziwych obliczach oraz wyjaśniają znaczenie przedmiotów powiązanych z postaciami. Spra wiają, że dramat zyskuje cechy dzieła o charakterze symbolicznym, będąc jednocześnie reprezentatywnym dla symbolizmu i epoki Młodej Polski.
Relacje między przedstawicielami różnych grup społecznych. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij rów-nież wybrany kontekst
Wprowadzenie
• Społeczeństwo to zamieszkujące określone terytorium grupy, które zostały wydzielane ze względu na ich odrębność. Mogą różnić się warunkami życia, poziomem wykształcenia, sposobem funkcjonowania, wzorcami postępowania. Z powodu tych odmienności w spo-łeczeństwie często dochodzi do nieporozumienia. Stanisław Wyspiański w Weselu ukazał relacje między dwiema warstwami społecznymi - wywodzącą się z miasta inteligencją a re-prezentującymi wieś chłopami.
• Teza: Między grupami społecznymi istnieje rozdźwięk.
Rozwinięcie
• Stanisław Wyspiański w Weselu zestawił ze sobą dwie warstwy - inteligencję i chłopstwo. W akcie I dramatu wśród weselników toczy się wiele rozmów. Tańczące podczas zabawy pary spotykają się poza taneczną izbą, dyskutują, wymieniają się poglądami. Na podstawie tych dialogów rysuje się obraz środowisk i ich wzajemne relacje.
• Już na początku dramatu Czepiec, starosta weselny, chce rozmawiać o polityce z Dzienni-karzem, jednak zauważa, że ten traktuje go z ironią, unika tematu nawiązującego do wojen, woli postrzegać wieś jako arkadię. Przedstawiciel chłopstwa zauważa niechęć Dziennikarza, ale kontynuuje rozmowę i wytyka inteligentom bierność oraz dekadentyzm, podkreśla nato miast zalety chłopów-waleczność, zdolność do heroizmu. Wspomina Bartosza Głowackie-go, bohatera powstania kościuszkowskiego, chłopa będącego symbolem waleczności i od wagi, podkreśla jednocześnie porywczość chłopów, a inteligentom zarzuca bezczynność.
• Inteligenci nie rozumieją problemów wsi i jej mieszkańców. Radczyni pyta o wysiew zboza w listopadzie, a Pan Młody nie zna weselnych zwyczajów i kaze Pannie Młodej zdjąć buty. Za to zachwyca się ludowością i folklorem, widzi w swojej zonie lalkę, którą zna z Sukiennic, ubraną w ludowy strój, zdobiony koronkami i wstążkami. Z fascynacji wsią nawet na wesele zakłada chłopski strój. W rzeczywistości interesuje się wsią wyłącznie dlatego, ze daje mu ona ukojenie i jest oderwaniem od dekadenckich nastrojów. Widzi w niej źródło szczęścia i radości. Sam przyznaje, że ten zachwyt wynika z odmienności świata chłopskiego od miejskiego, eksponuje modę na tzw. chłopomanię.
Kontekst: Chiopomania, inaczej ludomania, to modne wśród artystów przesadne i naiwne egzaltowanie wsi, folkloru, codziennego życia chłopów, często mające charakter komiczny i groteskowy. Fascynacja miejskiej inteligencji 2. połowy XIX wieku wynikała z przekona nia, że towarzyszące jej postawy rezygnacji i stagnacji i rozwijający się kulturowy kryzys są spowodowane miejskim zyciem. Dlatego wieś była dla inteligencji powrotem na lono natury, miejscem natchnienia oraz źródłem odrodzenia sil witalnych, jednym z przejawów zainteresowania wsią była moda na małżeństwa z chłopkami.
Chłopi zdają sobie sprawę z fascynacji inteligencji wsią, spowodowaną odmiennością ich życia. Wspomina o tym Ojciec, dostrzegając, że inteligenci tak licznie przybyli na wesele tylko po to, by się napatrzeć i zabawić.
W rzeczywistości relacje między obydwoma środowiskami są zaburzone, ponieważ zadne z nich nie chce zapomnieć o dawnych wydarzeniach. Czepiec podkreśla siłę i bohaterstwo chłopów i ich gotowość do walki, mówi o rabacji galicyjskiej z 1846 roku pod wodzą jakuba Szeli, podczas której chłopi wymordowali szlachtę ziemiańską. Wspominają o tym także Gospodarz i Dziad. Inteligencja także pamięta o postawie chłopów i obawia się ich poryw czości i zapałczywości.
Chłopi są świadomi różnić między stanami, co podkreśla Czepiec w rozmowie z Poetą (pon jest taki, a ja taki).
Podsumowanie
• Relacje dwu grup ukazanych w Weselu - chłopów i inteligencji - są zaburzone. Te środowiska mają zupełnie inną mentalność. Mimo że spotykają się w jednej weselnej chacie, są sobie obcy. Przeszkodę w porozumieniu stanowią cały czas żyjące w nich wspomnienia o krwa-wych wydarzeniach, które ich dawniej poróżniły, nieszczerość w relacjach. Winę za to ponosi zarówno chłopstwo, które żyje mitami, nie potrafi wyzbyć się nieufności, jak i inteligencja, będąca w strachu i traktująca wieś jako element fascynacji. To także jest przeszkodą w osią gnięciu celu, jakim jest podjęcie wspólnego działania zmierzającego ku odzyskaniu wolności
Refleksja nad narodem jako temat utworów literackich. Omów zagadnienie na pod-stawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
• Zniewolenie kraju w wyniku zaborów przyczyniło się do troski o dalsze losy ojczyzny. Sytu-acja, w jakiej znalazł się naród, zmieniła sposób myślenia o wolności, która z wiekiem coraz bardziej się oddalała. Poszukiwano sposobów na jej wyzwolenie, ale wszystkie okazywały się nieskuteczne. Przyczyn niepowodzenia w próbach osiągnięcia wolności doszukiwano się także w narodzie. W trosce o Polskę refleksje nad nim podjęli w swoich dziełach także twórcy literatury.
• Teza: Refleksja nad narodem pozwala na ocenę jego światopoglądu i postawy
Rozwinięcie
•W Weselu Stanisław Wyspiański zawarł gorzką refleksję o polskim narodzie. W weselnej cha-cie w Bronowicach ukazał dwie grupy społeczne, chłopów i inteligencję, dokonał wnikliwej ich obserwacji i je ocenił. Relacje pomiędzy nimi nie układają się dobrze. Grupy nie potrafią się porozumieć i brakuje pomiędzy nimi więzi.
Chłopi żyją narodowymi mitami. Gospodarz dostrzega rozwagę, pobożność i potęgę chlo-pa-Piasta. W ocenie Wyspiańskiego XIX-wieczny chłop pozornie tylko przypomina Piasta, a butność, awanturniczość i skłonność Czepca do alkoholu zaprzeczają ideałowi. Wyspiański uważa, że temperament chłopów jest energią, którą mogą nie tylko okazać w tańcu, lecz takze wykorzystać tę siłę w inny sposób. Obawia się powtórzenia krwawych wydarzeń z 1846 roku, czyli rzezi galicyjskiej, podczas której chłopi mordowali szlacheckie rodziny
Czepiec wspomina udział w powstaniu kościuszkowskim i Bartosza Głowackiego, którego stawia za wzór, symbol odwagi. Jednak waleczność chłopów o wspólne dobro jest wyłącznie mitem. Postawione na sztorc kosy nie wystarczą - bez inteligencji jako przywódcy chłopi nie są w stanie sami poprowadzić walki, a Czepiec nie chce porozumienia między warstwami.
Wyspiański dostrzega także wady inteligencji. Zarzuca jej zachwycanie się obrazem ze wnętrznym polskiej wsi. Pan Młody, który przywdziewa chłopski strój oraz zachwyca się ubiorem Panny Młodej, kojarzącym mu się z laiką z Sukiennic, w rzeczywistości nie zna tradycji i proponuje zdjęcie butów w czasie wesela.
• Podobnie zachowuje się Radczyni, która w listopadzie pyta o zasiane zboże, nie znając prawideł praw polowych, Inteligencja podziwia piękno wsi, naturę, widzi wieś jako arkadię, miejsce oderwania się od monotonii miejskiego życia.
• Poeta nie może spełnić zalecenia Rycerza - Zawiszy Czarnego - bo nie rozumie przekazu o przywołaniu wielkich wydarzeń i postaci historycznych. Bliżej mu do młodopolskiego dekadentyzmu i tworzenia dzieł przygnębiających oraz opartych na snach o czynach. Po odrzuceniu przez Rycerza przyłbicy widzi tylko pustkę. Jego poezja nie może zatem pobu dzić do działania.
Nawet Gospodarz, który ma do spełnienia wielką misję poprowadzenia narodu do zrywu, nie sprostał nakazom Wernyhory - zaprzepaścił tę szansę, powierzając zadanie parobkowi Jaśkowi, dla którego liczy się wyłącznie prywata. Wyspiański obala więc także mit o przy wódczej roli inteligencji, pokazując, że bardziej zależy jej na własnym dobru i boi się przyjąć odpowiedzialność.
• Wyspiański snuje pesymistyczną wizję narodu polskiego. Już Rachela określiła bronowicką weselną chatę jako arkę w powodzi, porównując ją do biblijnej arki w czasie potopu. Z po-wodu braku porozumienia w osiągnięciu wspólnego celu i solidaryzmu chłopów i inteligen-cji, marzenia o wolnej Polsce wieńczy poddanie się taktom gry Chochoła. Ostatnia scena dramatu dowodzi, że dwie poróżnione warstwy pogrążają się w marazmie i nie są w stanie sprostać potrzebom kraju.
• Kontekst: Refleksję nad narodem zawarł Jan Kochanowski w Odprawie posłów greckich. Po-eta ukazuje w dramacie różnice postaw i starcie się przeciwnych opcji politycznych podczas burzliwej narady. Uzmysławia, że troska o własne interesy może doprowadzić do zagroże-nia ojczyzny upadkiem. Aby podkreślić brak jednomyślności w decyzjach o losie państwa, zestawia patriotyczny obóz Antenora ze stronnictwem Aleksandra, który posługuje się nieetycznymi metodami, przekupuje posła Iketaona. Kochanowski wyraża swoją refleksję o słabości państwa w obliczu zagrożenia, stwierdza, że zgubę ojczyźnie może przynieść jej własne społeczeństwo. Próbuje przestrzec obywateli przed upadkiem, apelując do rządzą cych i senatorów w pieśni chóru Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie. Uświadamia o odpo-wiedzialności za decyzje przed samym Bogiem.
Podsumowanie
Refleksja nad narodem w utworach literackich jest wyrazem troski autorów o losy ojczyzny. Zazwyczaj bywa smutna, gorzka. Twórcy dostrzegają brak porozumienia i jednomyślności. zauważają, że przyczyną tej sytuacji jest dbanie wyłącznie o własne interesy. Mają świa-domość, że dochodzi do rozbicia społeczeństwa, w którym ludzie zamiast jednoczyć się dla osiągnięcia wspólnego celu kierują się egoizmem i prywatnymi korzyściami. W takim obrazie autorzy tekstów dostrzegają tragiczne skutki - dalszą niewolę lub upadek ojczyzny
Relacja świata realistycznego i fantastycznego. Omów zagadnienie na podstawie We-sela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
• Świat przedstawiony w utworze literackim może mieć charakter realistyczny lub fantastycz-ny. Kreatywność literacka umożliwia także budowanie świata, w którym fantastyka prze-plata się z realnością, a nawet wzajemnie się uzupełnia. Świat realistyczny z fantastycznym połączył Stanisław Wyspiański w Weselu.
Teza: W utworze literackim między światem fantastycznym a realistycznym zachodzą relacje polegające na wzajemnej komunikacji i oddziaływaniu.
Rozwinięcie
•W Weselu Stanisław Wyspiański do aktu II wprowadził postacie ze świata fantastycznego. Jednak już w akcie I, określanym jako realistyczny, pojawia się ich zapowiedź. Rachela pod-czas rozmowy z Poetą proponuje zaproszenie Chochoła, co później czynią Panna Młoda i Pan Młody. Chochoł to wykonane ze słomy zabezpieczenie roślin przed mrozem, które w akcie II ożywa i staje się jednym z bohaterów.
• Podczas spotkania z Isią Chochoł zapowiada pojawienie się gości. To za jego przyczyną przybędą na wesele zjawy. Jednak fantastyczna moc Chochoła objawia się w akcie III, gdy przypomina Jaśkowi o zagubionym rogu i pozostałym po nim sznurze oraz rozpoczyna grę na skrzypcach, wprowadzając weselników w usypiający taniec. Chochoł nie tylko przema-wia do bohaterów, lecz także jest mistrzem ceremonii, w której moc sprawcza jego muzyki doprowadza weselnych gości do pogrążenia w niemocy, marazmie.
• Zapowiedziane przez Chochoła zjawy z zaświatów ukazują się o północy konkretnym oso-bom. Widno-duch ukochanego Marysi, Ludwika de Laveaux, to wspomnienie dawnej miło-ści. Dzięki niemu do kobiety powracają wspomnienia o uczuciu i pragnienie ich zatrzymania. • Duch Stańczyka uświadamia Dziennikarzowi, że spoczywa na nim ważny obowiązek, a bła-zen Jagiellonów jest jego sumieniem obarczającym redaktora wstydem za konserwatywną postawę.
• Z zaświatów jako Rycerz przybywa także Zawisza Czarny i ukazuje się Poecie, który jest przerażony widokiem wyglądającej zza przyłbicy czerni. Wytyka literacką dekadencję Poety, obnaża jego pustkę, uświadamia o potrzebie literatury, która mogłaby przywołać dawne wydarzenia, na przykład Grunwald i postacie będące wzorami cnót rycerskich - Jagiełłę, Witolda, Zawiszę Czarnego,
• Do Pana Młodego przychodzi Hetman - Ksawery Branicki, będący symbolem narodowej zdrady. Oskarża nowożeńca o porzucenie własnej klasy społecznej z powodu ślubu z chłop-ką. Uzmysławia mu, że jest to przejaw chłopomanii.
• Dziadowi ukazuje się Upiór - Jakub Szela, uczestnik krwawych wydarzeń rabacji galicyjskiej i rzezi dokonanej przez chłopów na szlachcie. Czerwona plama na czole, której nie może zmyć, jest pozostałością po krwawym czynie. Zjawa uświadamia Dziadowi, że pamiętane przez niego wydarzenia są przeszkodą w porozumieniu i powodem ciągle odnawiającej się nienawiści wobec inteligencji.
Zjawa Wernyhory przychodzi do Gospodarza jako wybrańca, który ma doprowadzić do zjednoczenia i podjęcia czynu wyzwoleńczego. Powiadamia go o misji do spełnienia, prze kazuje ważne wskazówki oraz daje mu złoty róg, symbol wezwania do walki.
Zjawy uzewnętrzniają lęki i pragnienia postaci realnych, ujawniają ich winy | problemy drę czące ich sumienia. Jednocześnie motywują do działania.
Kontekst: Kontakt świata realistycznego z fantastycznym pojawia się także w Makbecie Williama Szekspira. Reprezentują go wiedźmy, które ukazują się Makbetowi powracającemu z wojny wraz ze swoim przyjacielem, Bankiem. Przepowiadają tytułowemu bohaterowi, że zostanie panem Kawdoru i tanem Glamis oraz nazywają go królern, Banka natomiast ogłaszają ojcem królów. Przepowiednie budzą w Makbecie wiarę we własne siły oraz pychę i stają się przyczyną popełnienia zbrodni, do której ostatecznie przekonuje go żona. Nad przyrodzone moce czarownic sprawiają, że Makbet zaczyna im wierzyć. Budzą w bohate rze także uśpione zło, które stanie się dla niego siłą niszczącą, prowadzącą do kolejnych zbrodni, a w konsekwencji - do śmierci.
Podsumowanie
Relacja świata realistycznego i fantastycznego umożliwia zajrzenie do wnętrza bohatera, odkrycie jego skrytych potrzeb i pragnień. Świat fantastyczny może komunikować się ze Światem realnym, upodobnić się do niego w taki sposób, że będzie odbierany jak istniejący w rzeczywistości. Zjawy pojawiające się w Weselu są duchami faktycznych bohaterów-wi-dzialnych, rozpoznawalnych, znanych, Dlatego wzbudzają u innych strach, a jednocześnie są przez nich wysłuchane i mają na nie wpływ. Siły fantastyczne mogą mieć zarówno charakter pozytywny, jak i wpływać na świat realny destrukcyjnie.
Rozprawa z narodowymi mitami. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst
Wprowadzenie
• Mity to utrwalone w świadomości wzorce, będące wyrazem wyidealizowanych pragnień właściwych dla danej grupy. Pełnią funkcję czynnika kształtującego jej postawy i stymulu-jącego zachowania. Z historii Polski znanych jest wiele mitów - przykładem wielkiej, zwy-cięskiej bitwy jest zwycięstwo pod Grunwaldem, utrwalone przez Henryka Sienkiewicza w Krzyżakach, a mitem wzoru cnót rycerskich stał się Wołodyjowski z Potopu. Młoda Polska jest epoką, w której ożywają narodowe mity - historyczne i społeczne.
• Teza: W Weselu Wyspiański odniósł się do narodowych mitów i rozprawił się z nimi, dema-skując polskie społeczeństwo.
Rozwinięcie
• Kontekst: Okres, gdy Polska znajdowała się w niewoli (rozbiory), to czas poszukiwania przez naród odpowiednich postaw i sposobów na odzyskanie wolności, stawianie pytań o rolę mitów, weryfikowanie ich i rozliczanie.
• Wyspiański rozprawił się przede wszystkim z mitem pojednania narodu. Rzecznikiem bratania inteligencji z ludem w Weselu jest Wernyhora, który wybiera na przewodnika Go-spodarza i przekazuje mu złoty róg oraz narodową misję. Ten zawodzi, oddając róg nie-odpowiedzialnemu Jaśkowi. Nie nadaje się więc na przywódcę narodu. Gospodyni, chowa podkowę do skrzyni nie dzieli się tym symbolem szczęścia z innymi. Nie ma zamiaru bratać się z inteligencją także Czepiec, gotowy stanąć z kosą do walki i wszczynający liczne bójki. W chłopach drzemie więc wrogość do panów, którzy boją się powrotu krwawej rzezi galicyjskiej z 1846 roku pod przewodnictwem Jakuba Szeli (wydarzenie z udziałem Dziada). Mit klasowego solidaryzmu i pojednania nie ma zatem potwierdzenia w rzeczywistości.
• Do rodowodu polskiego chłopa odwołuje się mit chłopa-Piasta, symbolu patriotyzmu, roztropności, rozwagi, siły, pracowitości. Taki obraz chłopa, mogącego sprawdzić się w dzia-łaniach, starają się dostrzec Pan Młody czy Gospodarz. Jednak zamiast tego otrzymują wizerunek pijanego i skłonnego do bijatyki Czepca oraz zdystansowanego do nich Dziada. Ten rozdźwięk między piastowskim ideałem chłopa a jego współczesną wizją dostrzega Wyspiański i stawia go w negatywnym świetle.
• Autor Wesela również krytycznie odniósł się panów. Mit przywódczej roli inteligencji, za-kładający, że jako grupa szlacheckiego pochodzenia i bardziej wykształcona sprosta temu zadaniu oraz poprowadzi chłopów, został przez Wyspiańskiego obalony. Inteligenci są słabi, pogrążeni w niepewności, boją się przyjąć na siebie odpowiedzialność i nie mają nawet wizji bratania się. Przyjmują postawę dekadencką jak Poeta, a w obrazie wsi widzą tylko sielski obraz i bajkowość jak Dziennikarz.
Podsumowanie
• Stanisław Wyspiański w Weselu dowiódł, że mity narodowe istnieją wyłącznie w świadomości grup społecznych i nie są tożsame z postawami przedstawicieli poszczególnych stanów. Dramaty społeczne i konflikty sprzed lat są kontynuowane - walka klasowa nie umożliwia wspólnego działania, a autor Wesela ocenia postawy bohaterów, przyjmując rolę krytyka i burzyciela narodowych mitów jako umożliwiających realizację wspólnego celu.
Rola duchów, widm i zjaw w utworze literackim. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego.
W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst
Wprowadzenie
Są rzeczy na niebie i ziemi, o których ani się nie śniło waszym filozofom” - to słowa Hamleta, boha tera sztuki Szekspira, które śmiało możemy uznać za motto tego tematu. Świat, w tym człowiek, jest złożoną konstrukcją, którą nie zawsze da się poznać rozumowo. Pewne sfery wymykają się racjonal-nym i logicznym interpretacjom. Wtedy do literatury wkracza fantastyka i irracjonalizm, zjawiska nadprzyrodzone, które są próbą zrozumienia tego, czego nie da się pojąć rozumem.
• Stawiam tezę: Świat nadprzyrodzony, duchy, widma w literaturze obrazują we-wnętrzne stany bohaterów, to „Co się w duszy komu gra”, są projekcją marzeń, snów i pragnień.
• Część argumentacyjna: Wesele Stanisława Wyspiańskiego
W swej konstrukcji realistycznej Wesele podkreśla przede wszystkim brak jedności narodowej, anta-gonizmy między wsią a miastem, chłopami a inteligencją.
W konstrukcji fantastycznej, wtedy kiedy pojawiają się osoby dramatu”, czyli duchy, widma, upiory, utwór nabiera symbolicznego znaczenia. To tak jakby główni bohaterowie usiedli na kanapie u psychoanalityka, a on wyartykułował prawdę o nich.
Marysię, trzecią z sióstr Mikołajczykównych, nawiedza Widmo, zjawa zmarłego kochanka, mala-rza, inteligenta (Stanisław Ludwik de Laveaux). Marysia jest obecnie żoną chłopa, a jej dwie siostry poślubiły inteligentów. Cała sytuacja przypomina romantyczną miłość Karusi do Jasia (Romantycz-ność Adama Mickiewicza), ale Marysia opłakała już kochanka i wybrała życie u boku męża. Jest w niej pewien żal, świadomość, że jej mąż pochodzi z niższej warstwy niż mężowie jej sióstr. Kom-pleks ten znalazł swoją personifikację w Widmie. Pan Młody, Lucjan Rydel, krakowski poeta ze swo-jej podświadomości wywoła Hetmana, zjawę, która zadrwi z jego chłopomanii i sztucznego bratania się z ludem, ponieważ sam bohater ma wątpliwości, czy dobrze robi, ženiąc się z chłopką. Dręczony świadomością tylko mieszania, skłócania narodu, uderzania w „krucze tony” Dziennikarz w ramach wyrzutów sumienia zobaczy Stańczyka, błazna Jagiellonów, którego jego ugrupowanie uczyniło patro-nem „Teki Stańczyka”, formacji głoszącej serwilizm i trójlojalizm, akceptującej niewolę. Słabość, nie-moc, dekadentyzm, nihilizm uzmysłowi Poecie pojawiający się Rycerz, który chce go poprowadzić na pola Grunwaldu, aby tam odzyskał siły i wiarę. Poeta nie znajduje jednak w sobie takiej mocy, nie może stać się wieszczem na miarę dawnych czasów, bo nie widzi żadnej idei, tylko pustkę i ni-cość. Marzenia Gospodarza ucieleśnia Wernyhora. Gospodarz pragnął stać się łącznikiem między chłopami i inteligencją, przywódcą powstania w chłopskiej sukmanie, niestety to tylko wizualizacja marzeń, a nie ich konkretyzacja. Odwiedzający Dziada Upiór (Jakuba Szeli) to także wyrzut sumienia za krwawą, barbarzyńską rozprawę z panami w trakcie rabacji galicyjskiej.
Każda osoba dramatu odsłania to, co bohaterowie głęboko skrywają przed światem, a nawet przed samym sobą.
• Kontekst literacki
Bohater Makbeta Williama Szekspira jest wzorem średniowiecznego rycerza, reprezentującym wszystkie przymioty swego stanu, cały jego etos. Ten idealny, szlachetny rycerz przechodzi niepraw-dopodobną metamorfozę, przeistacza się w krwawego mordercę, tyrana, terrorystę, paranoika. Dlaczego? Jakie czynniki wpłynęły na taką zmianę bohatera? Aby czytelnik mógł przyjąć tę trudną do racjonalnego odbioru prawdę, autor wprowadza fantastyczne postaci wiedźm spotkanych przez Makbeta na wrzosowisku. Czarownice przepowiadają przyszłość Makbetowi i jego przyjacielowi Bankowi. Ukazały się one naszym bohaterom na bagnach. Musimy uznać to miejsce za symboliczne, ponieważ tego typu przestrzeń bardzo często w kulturze uznawana jest za portal do drugiego świa ta. Wiedźmy przepowiadają rycerzom przyszłość, nie przeklinają ich, nie złorzeczą, tylko mówią do Makbeta Ty zostaniesz królem”, do Banka Ty będziesz ojcem królów”.
Skąd wzięły się wiedźmy? Może rzeczywiście z antycznego świata, w którym to magia, ciem-ność, czary, widma były domeną bogini Hekate. A może te stworzenia były tylko efektem spożycia zatrutych korzonków, których rozum stał się niewolnikiem”, jak mówi Banko. Zatrute korzonki to jak wskazują interpretatorzy najprawdopodobniej jakieś wilcze jagody, grzyby, piołun, które można spotkać w lesie, ale zjedzone wywołują stany psychodeliczne. W takiej wykładni trzy zjawy to narko-tyczna wizja. Najbardziej jednak wiarygodne jest kolejne spojrzenie na wiedźmy. To podświadoma projekcja marzeń, ukrytych pragnień Makbeta. Makbet nie jest ofiarą fatum ani wiedźm. Makbet jest ofiarą własnej pychy, niepohamowanej żądzy władzy. Bohatera nie determinuje los, nie musi zostać królem, ale właśnie on chce zostać królem. Jak dowiadujemy się w trakcie rozwoju akcji dra-matu, jeszcze przed spotkaniem z wiedźmami rozmawiał ze swoją żoną o możliwości zdobycia koro-ny. Przepowiednia czarownic stała się pokusą, która rozbudziła jego namiętną miłość do władzy. Tej namiętności ulega także Lady Makbet, która umiejętnie skłania męża do zbrodni. W zamku Makbeta poleje się krew. Krew poleje się w całej Szkocji. Ani przepowiednie, ani poczynania Lady Makbet, ani duch Banka nie usprawiedliwiają zbrodni, za to postaci nie z tego świata i wydarzenia nadprzyrodzo-ne obrazują wyrzuty sumienia splamionych krwią złoczyńców.
• Inne konteksty literackie
• Balladyna Juliusza Słowackiego
• Dziady cz. II Adama Mickiewicza
Podsumowanie
Duchy, widma, postaci fantastyczne w literaturze są personifikacją abstrakcyjnych pojęć, których nie da się przedstawić za pomocą realistycznego obrazowania. Obnażają one prawdę o bohate-rach, są istotnym elementem ich charakterystyki, odsłaniają ich wnętrza, rozterki, pragnienia, marzenia. Są próbą ujęcia duchowej sfery naszego życia, niewidocznej dla oczu.
Symboliczny sens tańca. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Taniec to zabawa, miły relaks w rytm muzyki. Taniec to także swoisty system komunikowania się, nośnik uczuć. W literaturze motyw tańca stanowi element konstrukcyjny świata przedstawionego, nabierający różnych znaczeń, niekoniecznie związanych z zabawą.
• Stawiam tezę: Motyw tańca w literaturze jest symbolem ukrytych znaczeń, bar-dzo istotnych dla jego przesłania i zrozumienia.
• Część argumentacyjna: Wesele Stanisława Wyspiańskiego
Młodopolski dramat Stanisława Wyspiańskiego to przede wszystkim diagnoza dojrzałości społeczeń-stwa polskiego i jego możliwości odzyskania niepodległości. Autor przyjrzał się chłopstwu i inteli-gencji. Z charakterystyki tych grup i ich wzajemnych relacji, a raczej braku tych relacji, jednoznacznie wynika, że Polacy nie są gotowi do współpracy i podjęcia czynu zbrojnego.
Symbolizuje to kończący utwór chocholi taniec. Goście weselni reprezentujący cały naród, wieś i miasto, zostali zahipnotyzowani muzyką Chochoła.
Chochoł-wiecheć zrobiony ze słomy i śmieci gra na skrzypcach monotonną melodię, a weselni-cy tańczą w zamkniętym kręgu, zniewoleni tą muzyką. Dreptają w kółko uśpieni, ogarnięci niemocą i marazmem, nie mogą wyjść z tego błędnego koła. Taniec w tym kontekście oznacza, że społe-czeństwo polskie „tańczy” tak, jak kto mu zagra, że po ponad stu latach zaborów niezdolne jest do aktywności i zorganizowania powstania narodowego.
Chocholi taniec to dance macabre na grobie Polski, hipnotyczny trans, który bez słów oddaje kondycję polskiego społeczeństwa. Jest w nim jeszcze jedno znaczenie. Na wiosnę słomiana pałuba zostanie zdjęta z osłoniętych krzewów róż, które zakwitną na nowo. Jest więc jakaś nadzieja, że społeczeństwo też zrzuci z siebie marazm, wyjdzie z kręgu narodowych mitów, przestanie dreptać w kółko i dojrzeje do walki narodowowyzwoleńczej. Chocholi taniec językiem gestu i muzyki oddaje prawdę o Polsce i Polakach.
• Kontekst literacki
W Panu Tadeuszu Adam Mickiewicz również wykorzystał symbolikę tańca do przekazania idei utwo-ru. Polonez zamykający epopeję jest tańcem narodowym, znakiem jej tradycji. To korowód par, które wykonują określone, uporządkowane figury taneczne. Bardzo ważną rolę podczas poloneza odgrywa pierwsza para inicjująca kolejne ruchy i tempo. Poloneza w Panu Tadeuszu prowadzą Zosia i Podkomorzy. Para ta w symboliczny sposób łączy młode pokolenie z odchodzącą generacją. „Ostat ni co tak poloneza wodził” - Podkomorzy w tradycyjnym szlacheckim kontuszu, pasie słuckim i czap-ce z czaplimi piórami oraz Zosia, w tradycyjnym stroju litewskim z wiankiem na głowie, to symbol tworzącego się nowego społeczeństwa. Polska sarmacka odchodzi w przeszłość, a formuje się nowy naród, który nada nowe znaczenie chłopstwu, nobilituje je.
Polonez jest także symbolem zakończenia waśni między rodami Horeszków i Sopliców, bo prze-cież bohaterowie epopei tańczą go na zaręczynach Zosi z Horeszków z Tadeuszem Soplicą. Taniec ten to również wyraz dumy narodowej i pochodu Polaków ku wolności. Jeden taniec, a jakże bogaty w symboliczne znaczenia.
• Inne konteksty literackie
• Tango Sławomira Mrożka
• Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Podsumowanie
W utworach literackich taniec nabiera symbolicznego znaczenia, ponieważ zawiera w sobie wiele znaczeń ukrytych. Wykorzystując ten środek stylistyczny, twórcy akcentują wymowę swojego dzieła i dają odbiorcy wielość możliwości interpretacyjnych.
Symboliczne znaczenie przedmiotów w utworze literackim.
Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego.
W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Twórcy literaccy mają cały warsztat środków, które wykorzystują w utworach, by nadać im różne znaczenie, wzmocnić fabułę, dostarczyć wielu wariantów interpretacyjnych i symbolicznych.
Stawiam tezę: Przedmioty w utworach literackich są ważnym elementem służącym wzbogaceniu przesłania utworu i przekazania ukrytych treści.
Część argumentacyjna: Wesele Stanisława Wyspiańskiego
Modernistyczny twórca Wyspiański w swoim dramacie wykorzystał różne przedmioty, które obok bohaterów realnych i osób dramatu”, są także nośnikami ważnych idei i problemów. Już w didaska-liach mamy przedstawione obrazy, które zdobią bronowicką chatę.
Obrazy Matki Boskiej Częstochowskiej i Matki Boskiej Ostrobramskiej przywołują potęgę Rzecz-pospolitej Obojga Narodów, unię polsko-litewską. Są to czasy, kiedy Polska przeżywała apogeum tej potęgi. Obrazy są wspomnieniami dawnej świetności, wielonarodowej Rzeczpospolitej, boleśnie ze-stawione ze zniewoloną, będącą pod zaborami Polską. Kaduceusz (laska błaznów), który Stańczyk wrę-cza Dziennikarzowi, takže ma symboliczne znaczenie. Oznacza usypianie narodu, mącenie w głowach, zatruwanie serc i wmawianie Polakom, że lojalizm to najlepsza postawa wobec zaborcy.
Czapka z pawimi piórami, którą Jasiek zgubił podczas rozsyłania wici i po którą się schylił, gubiąc wówczas złoty róg, to oznaka prywaty, przywiązania do dóbr materialnych, troski o własny interes, ale też niedojrzałości, błędnego rozeznania w ważnych sprawach.
Podobne znaczenie ma złota podkowa, którą zgubił koń Wernyhory. Znalazła ją Gospodyni i schowała w skrzyni. To egoistyczne zachowanie, znak materializmu i odłożenia, zamknięcia spraw narodowych w skrzyni.
Złoty róg, który zgubił Jasiek, jest symbolem wezwania do walki, do działania, symbolem ducha narodowego. W Weselu pojawia się jeszcze inny przedmiot - sznur, który możemy interpretować jako świadectwo niewoli narodowej, ale i klasowej, uleganie stereotypom, krępującym nas mitom. Symboliczne znaczenie ma także Chochoł, będący symptomen marazmu, uśpienia, ale też nadziei na przebudzenie (kwiat róży okryty słomą) i odzyskanie wolności.
Przedmioty w Weselu przekazują te treści, które bezpośrednio nie są prezentowane, wzbogaca-jąc przesłanie utworu.
• Kontekst literacki
W powieści Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego, podobnie jak w dramacie Stanisława Wyspiań-skiego, przedmioty odgrywają ważną rolę. Na plan pierwszy wśród nich wysuwają się dzieła sztuki: posąg Wenus z Milo - symbol piękna, miłości, harmonii świata ludzi bogatych, radości życia. To właśnie podczas jego podziwiania Judym poznaje zamożne panny Orszeńskie. Przeciwieństwem tej rzeźby jest obraz Chavannes’a „Ubogi rybak”, przedstawiający ciężką pracę, nędzę. Zestawienie obu tych, nabierających w powieści symbolicznego znaczenia przedmiotów, uzupełnia także charaktery-stykę głównego bohatera, odsłania jego marzenia i kompleksy. Judym wywodzący się z biedoty, ze świata przedstawionego na obrazie „Ubogi rybak”, aspiruje teraz do świata piękna, bogactwa, jakie uosabia Wenus z Milo.
Kwiat tuberozy, do którego Judym porównuje postawę amanta i utracjusza Karbowskiego, jest emblematem pustego, bezwartościowego piękna, skupienia się tylko na własnych potrzebach.
Bodaj najbardziej znanym symbolem z Ludzi bezdomnych jest rozdarta sosna. To świadectwo stanu wewnętrznego Judyma, jego rozdarcia pomiędzy poświęceniem życia dla realizacji swojej idei, walki z krzywdą i niesprawiedliwością społeczną, spłaceniem długu wobec najuboższych a szczę ściem rodzinnym z Joasią. Rozdarta sosna stała się więc oznaką cierpiącej duszy bohatera oraz roz-łączenia się losów Tomasza i Joasi.
Inne konteksty literackie
Lalka Bolesława Prusa
Pan Tadeusz Adama Mickiewicza
Podsumowanie
Za pomocą symboli twórcy ukazują rzeczywistość, stany wewnętrzne bohaterów, skłaniają do głęb szych refleksji, dostarczają różnych możliwości interpretacyjnych, wzbogacają przesłanie utworu.
