Z chałupy I - Jan Kasprowicz Flashcards
Z chałupy I - Jan Kasprowicz
Chaty rzędem na piaszczystych wzgórkach,
Za chatami krępy sad wiśniowy,
Wierzby siwe poschylały głowy
Przy stodołach, przy niskich obórkach.
Płot się wali; piołun
na podwórkach;
Tu rżą konie, ryczą chude krowy.
Tam się zwija dziewek wieniec zdrowy
W kraśnych
chustkach, w koralowych sznurkach.
Szare chaty! nędzne chłopskie chaty!
Jak się z wami zrosło moje życie,
Jak wy, proste, jak wy, bez rozkoszy…
Dziś wy dla mnie wspomnień skarb bogaty,
Ale wspomnień, co łzawią obficie —
Hej! czy przyjdzie czas, co łzy te spłoszy?!…
CHARAKTERYSTYKA TWÓRCZOŚCI JANA KASPROWICZA
Twórczość Kasprowicza jest różnorodna, a jej ewolucja stanowi świadectwo przemian, jakie zachodziły w literaturze przełomu wieków. Na tę różnorodność wpływały jednak nie tylko tendencje dominujące wówczas w sztuce, lecz także osobiste przeżycia artysty. W poezji Kas-prowicza można wyróżnić kilka ważnych etapów. Twórczość młodzieńcza była zdominowana przez styl charakterystyczny dla pozytywizmu (Z chałupy). Następnie poeta zafascynował się nowymi kierunkami artystycznymi - impresjonizmem i symbolizmem (Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach), a później także ekspresjonizmem (Hymny). W pierwszym zbiorze hymnów (Ginącemu światu) doszła do głosu wizja światowej apokalipsy, pojawił się także bunt przeciwko Bogu, w drugim (Salve Regina) zarysowała się jednak wyraźna zmiana, nastąpił przełom światopoglądowy zwrot w stronę głębokiej wiary i pogodzenia z Bogiem. Kata-strofizm został zastąpiony przez akceptację cierpienia i afirmację świata. Ta franciszkarńska postawa znalazła pełny wyraz zwłaszcza w ostatnich dziełach poety (Księga ubogich).
POETA Z CHŁOPSKIEJ CHATY
Życie i kariera zawodowa Kasprowicza były dowodem awansu społecznego chłopów, który dokonał się pod koniec XIX stulecia. Poeta urodził się w wielodzietnej i bardzo biednej rodzinie chłopa analfabety - dzięki zdolnościom i ciężkiej pracy zdobył uniwersytecki tytuł profesora I miano jednego z najwybitniejszych poetów Młodej Polski. Dzieciństwo w prostej chłopskiej rodzinie, spędzone na kujawskiej wsi, blisko natury, ukształtowało w znaczący sposób jego twórczość. Z chałupy to cykl 40 sonetów. Kasprowicz opublikował je najpierw w czasopiśmie a później włączył do debiutanckiego tomiku Poezje. Utwory młodego twórcy przedstawiają polską wieś z perspektywy człowieka, który doskonale ją zna, identyfikuje się z jej mieszkań-cami i prostym, naturalnym światem wartości. Sposób przedstawienia chłopów oraz wyraźny cel społeczny każą zaklasyfikować cykl Z chałupy do osiągnięć mijającej epoki pozytywizmu Świadczy o tym wpływ realizmu i naturalizmu, a także próba uwrazliwienia czytelników na problem ubóstwa, trudy życia i marginalizacji opisywanej grupy społecznej.
KOMPOZYCJA CYKLU
Cykl sonetów Kasprowicza jest skomponowany w szczególny sposób - pierwszy sonet to otwarcie, wejście w świat wsi. Kolejne wiersze to pojedyncze obrazki - kazdy dotyczy innej zagrody, chałupy i rodziny. Lektura cyklu jest więc swoistą wędrówką przez wies - w sensie dosłownym, topograficznym, ale jest także metaforyczną podróżą w czasie i pamięci
DLACZEGO SONETY?
Jan Kasprowicz wybrał formę sonetu, aby nadać swojemu cyklowi poetyckiemu wyjątkowe znaczenie - nobilitować ternatykę wiejską. Przez wieki gatunek ten służył przede wszystkim do wyrafinowanego opisu świata i wyrażania wzniosłych uczuć. Kojarzony był z takimi artystami, jak Petrarka, Sęp Szarzyński czy Mickiewicz. Młody Kasprowicz wykorzystał sonet w nieoczy wisty sposób. Jego opis chłopskiego świata jest surowy, czasem wręcz epatuje brzydotą. Ta mat ubóstwa i trudnego życia ludzi wywodzących się z nizin społecznych nie był bowiem do tej pory tematem liryki. Poeta, podkreślając, że sam pochodzi z chłopskiego stanu i przechowuje w sobie pamięć życia pełnego upokorzeń i nędzy, nadał podejmowanym problemom-dzięki wykorzystaniu gatunku należącego do stylu wysokiego-szczególną rangę
Sonet
Gatunek liryczny należą cy do stylu wysokiego, uznawany za niezwykle wymagający ze względu na szczególną harmonię mię dzy treścią a formą. Sonety Kasprowicza dzielą się na dwie strofy czterowersowe i dwie trzywersowe, ale opis i refleksja wspólistnieją w całym utworze, tak jak w sonetach romantycznych
REALIZM I NATURALIZM
Realizm w sonetach Z chałupy przejawia się w opisach obyczajów, folkloru czy typowych elementów chłopskiej rzeczywistości, takich jak obraz chałup, pola, zwierząt gospodarskich; natomiast naturalizm widoczny jest w sposobie przedstawiania walki chłopów o przetrwanie, w ukazywaniu zależności człowieka od natury, a także w fotograficznym skupieniu na brzydo-cie świata. Przykładem może być Sonet XV mówiący o tragicznym życiu starzejącej się wdowy, która była zmuszona sprzedać swoją ziemię i zostać żebraczką. Jednak Sonet / - otwierający cykl - ma inny charakter. Stanowi wprowadzenie do całego zbioru. Kasprowicz przedstawia w nim zarówno uzasadnienie wyboru takiej właśnie tematyki, jak i swoje uczucia towarzyszące wspomnieniom z dzieciństwa i wczesnej młodości. Oczami wyobraźni wchodzi w świat wsi, odwiedza kolejne chaty i podwórka, zauważa drzewa, podziwia korowód tańczących kobiet. Kreuje obraz niczym za pomocą kamery filmowej - od ogółu do szczegółu.
