Rok 1984 - George Orwell Flashcards
Literacka ocena systemów totalitarnych. Omów zagadnienie na podstawie Roku 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Systemy totalitarne powstały na gruzach świata zniszczonego przez I wojnę światową. Są utopij nymi wizjami gruntownej przebudowy społeczeństwa. Totalitaryzm to system polityczny, w którym jednostka jest całkowicie podporządkowana państwu. Państwo kontroluje wszystkie dziedziny zycia publicznego i ingeruje w życie prywatne, dążąc do jak największego ograniczenia praw jednostki. Czyni z człowieka maszynę zdolną jedynie do pracy, do zaspokajania podstawowych potrzeb, a nie do myślenia.
Stawiam tezę: Systemy totalitarne, które święciły swoje największe triumfy w pierw- szej połowie XX w., w literaturze poddane są jednoznacznie negatywnej ocenie.
• Część argumentacyjna: Rok 1984 George’a Orwella
Powieść George’a Orwella ukazuje, że totalitaryzm jest nieuniknionym efektem rozwoju cywilizacyj- nego, a kultura europejska zrodziła systemy zbrodni. Autor tworząc obraz świata w roku 1984, opie- rał się na współczesnej mu wiedzy socjologiczno-historycznej i zobrazował mechanizmy systemów totalitarnych, zwłaszcza komunizmu.
Akcja powieści toczy się w tytułowym roku. Na świecie istnieją wtedy tylko trzy państwa: Eura- zja, Wschódazja i Oceania. Władzę w Oceanii sprawuje Wielki Brat stojący na czele Partii, do której należą wszyscy obywatele. Partia sprawuje władzę poprzez ministerstwa: Prawdy, Miłości, Pokoju Obfitości. Elitę społeczną tworzą członkowie Partii Wewnętrznej, czyli 15% społeczeństwa Oceanii, reszta 85% to prole, biedota bez żadnych praw. Partia jest totalitarna i jedynym jej celem jest władza, podporządkowanie i zniewolenie ludzi. Utworzona przez nią Policja Myśli ściga wszelkie przejawy samodzielnego myślenia. Wszyscy poddawani są inwigilacji poprzez podsłuchujące ich teleekrany. Największym przestępstwem jest myślozbrodnia, czyli myślenie niezgodne z panującą w Oceanii ideologią angielskiego socjalizmu. Jedno z głównych haseł Partii brzmi Wojna to po- koj”, dlatego Oceania bez przerwy prowadzi wojnę z Eurazją lub Wschódazją, utrzymując obywateli w ciągłym strachu przed zewnętrznymi wrogami. Obywatele są zmuszani do wspólnego spędzania wolnego czasu na wiecach propagandowych. Partia kontroluje też proli. Utworzono departamenty, które zajmują się utrzymaniem ich na niskim poziomie kulturowo-społecznym. Przeznaczeniem pro- Ii ma być praca, walka o byt i przeżycie, a nie jakikolwiek bunt, mimo że Partia dokonała przewrotu w imię równości i wolności. W Oceanii istnieje Braterstwo, organizacja sprzeciwiająca się Partii, ale ona też jest przez nią inwigilowana i sterowana.
Powieść George’a Orwella ostrzega przed systemem totalitarnym, a wizja społeczeństwa jest tu jednoznacznie negatywna i pesymistyczna. Autor pokazuje, że dwudziestowieczny relatywizm manipuluje historią, społeczeństwami, stwarza nową, niebezpieczną rzeczywistość, która prowadzi do współczesnego niewolnictwa.
Kontekst literacki
Wielki Brat sprawujący władzę w Oceanii orwellowskiej jednoznacznie kojarzy się ze Stalinem, przywódcą komunistycznej partii radzieckiej. Za jego panowania powstały łagry, nastawione na zniewolenie i wyzysk człowieka. Radzieckie więziennictwo służyło wykorzystywaniu więźniów, którzy w znacznej mierze trafiali do łagrów za, jakby to Orwell nazwał, myślozbrodnie, do pracy niewolniczej, zabójczej, uchybiającej wszelkim zasadom humanitarnym. Przedstawia to w Innym świecie Gustaw Herlinga-Grudziński. Obozy katorżniczej pracy były także elementem socjotech- nicznym, trzymały w ryzach radzieckie społeczeństwo oraz kształtowały nową moralność opartą na strachu, niepewności i pogardy dla jednostki. Aby nie zabrakło łagrom „ludzkiego surowca”, ra- dzieckie sądownictwo wydawało wyroki według własnych reguł, według prawa nastawionego na potrzeby produkcji. Herling-Grudziński przedstawia mechanizm i sposób organizowania łagrów oraz masową tragedię, którą partia komunistyczna stworzyła ludziom w imię równości, brater- stwa i jedności.
• Inne konteksty literackie
Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall
Opowiadania Tadeusza Borowskiego
Podsumowanie
W systemie totalitarnym panuje ideologia, w którą muszą bezdyskusyjnie wierzyć wszyscy. Struktury partyjne i państwowe służą pełnej kontroli obywateli, a idee totalitarne wspierane są pseudonau- kową wiedzą. U samych podstaw totalitaryzmu leży zorganizowane kłamstwo, którego celem nad- rzędnym jest pozbawienie człowieka jego praw. Literatura przedstawia krytyczną ocenę systemów totalitarnych, a jednocześnie jest wielkim ostrzeżeniem i przestrogą dla współczesności.
Czy możliwe jest zbudowanie doskonałego państwa? Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
W trakcie dziejów ludzkości zmieniają się koncepcje władzy, rządów, praw i obowiązków abywa teli. Tworzone koncepcje mają służyć dobru powszechnemu, budować nową, lepszą, szczęśliwszą ludzkość. Generalnie koncepcje te mają już swoje źródło w starożytności, w myślach Platona, który rozważał pojęcie idealnego państwa”, a kolejne wieki wzbogaciły je o nowe elementy.
• Stawiam tezę: Doskonałe państwo to twór utopijny, niemożliwy do stworzenia przez człowieka.
• Część argumentacyjna: Rok 1984 George’a Orwella
Powieść Orwella jest reakcją na utopijne wizje świata, zakładające nadejście idealnej przyszłości. Jak wygląda ten nowy, wspaniały świat, w którym istnieje m.in. Oceania? Panuje tu ustrój nazwany angielskim socjalizmem, którego twórcy w imię równości, walki z wyzyskiem i wolności zburzyli sta- ry porządek. Życie mieszkańców Oceanii jest perfekcyjnie zorganizowane przez władzę i podzielone na trzy warstwy. Kastą uprzywilejowaną, sprawującą władzę i korzystającą z dóbr wyższej jakości, są ludzie należący do Partii Wewnętrznej, stanowiący około 5% mieszkańców Oceanii. 10% spole- czeństwa reprezentuje Partię Zewnętrzną. Reszta ludności - 85% to prole bez żadnych praw, żyjący w nędzy, stanowiący tanią siłę roboczą. Na czele państwa stoi Wielki Brat, któremu należy okazywać miłość i wierność. Struktura władzy oparta jest na czterech ministerstwach. Ministerstwo Pokoju zajmuje się prowadzeniem nieustannych wojen, Prawdy - fałszowaniem rzeczywistości, Miłości-in- wigilacją ludzi, a Ministerstwo Obfitości sankcjonuje panujące w Oceanii głód i nędzę.
Ważną rolę w powieści pełni sen Smitha o Złotej Krainie, miejscu zupełnie innym niż świat, w któ rym żyje. Sen jest dla Smitha ucieczką od okrutnej rzeczywistości. Sen to Arkadia bohatera, powrót do czasów przedrewolucyjnych.
W Oceanii nawet język służy zniewoleniu człowieka, jest przede wszystkim narzędziem propa- gandy. Językiem urzędowym jest nowomowa, służąca manipulowaniu świadomością ludzi i narzu- caniu im wizji oraz oceny rzeczywistości. Ze słowników usunięto takie wyrazy, jak np. honor, moral- ność, sprawiedliwość.
Orwell uznał, że stworzenie doskonałego państwa jest niemożliwe. Dwudziestowieczne systemy totalitarne obiecywały świat oparty na wzniosłych ideałach, a doprowadziły do il wojny światowej, do pieców krematoryjnych i katorźniczych obozów pracy. Pisarz ukazuje, co tak naprawdę kryje się pod powszechnie głoszonymi pięknymi hasłami. Orwellowska wizja doskonałego świata jest przera- żająca i sceptyczna, to utopia negatywna, antyutopia.
Kontekst literacki
Tichy, bohater utworu Kongres futurologiczny Stanisława Lema, po odmrożeniu poznaje nową cy- wilizację powszechnej szczęśliwości. Chce zrozumieć swoje nowe otoczenie, dlatego kolejne etapy poznawania arkadii odnotowuje w dzienniku. Na końcu okaże się, że jego posunięcia, wszystko co robił, było kontrolowane, a nawet prowokowane, aranżowane. Sprawy ludzkie w doskonałym świe- cie zostają sprowadzone do biologii i seksualności. Fałszowanie przeszłości, jak i całej reszty załatwia chemia. Gazety po dobie dematerializują się. Do okien zagląda od czasu do czasu, niby samolot policyjny - ptak, pederasta. Zabiega się tu o identyczność postaw i jednomyślność poglądów. Nad tą mistyfikacją czuwa naturalnie mniejszość w imieniu większości. Niejaki George Symigton udowad- nia Tichemu, gdzie tkwi racja, a jeśli jej nie przyjmie, to George dysponuje przyciskiem, który może Tichego zepchnąć w piekło chemiczne.
Opowiadanie Lema prezentuje wizję świata podobną do orwellowskiej i nosi wszelkie znamiona antyutopii.
• Inne konteksty literackie
• Folwark zwierzęcy George’a Orwella
Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
Podsumowanie
Doskonałe państwo, kraina absolutnego dobra, jak wskazuje literatura, nie istnieje. Tomasz More w XVI w. stworzył termin „utopia”, który dosłownie znaczy „nigdzie”. Tak więc opisane przez niego idealne państwo nie istnieje. Przyjęło się nadawać miano utopii koncepcji niemożliwej do zrealizo- wania, nazwano tak również pierwsze teorie socjalistyczne. Wiek XX pokazał, do czego doprowadził komunizm, obiecując doskonałe państwo radzieckie. Okazało się, że totalitaryzm przybiera różne maski i należy nauczyć się rozpoznawać jego symptomy. Tego uczą antyutopie odkrywające brutalną prawdę o rzekomo doskonałym państwie, czy świecie.
Jednostka w systemie totalitarnym. Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Totalitaryzm to system polityczny, w którym jednostka jest całkowicie podporządkowana państwu. Celem systemów totalitarnych rozwijających się w XX w. było jak największe ograniczenie praw jed- nostki, ingerencja w jej życie prywatne. Totalitaryzm jest nowoczesną formą niewolnictwa, „рапет życia i śmierci” ludzi.
Stawiam tezę: Człowiek w systemie totalitarnym bezradnie i bezwiednie akceptu- je daną rzeczywistość albo próbuje się jej przeciwstawić. Każdą rzeczywistość tworzą ludzie.
• Część argumentacyjna: Rok 1984 George’a Orwella
Antyutopia George’a Orwella powstała w 1948 r. i ukazywała mechanizmy systemów totalitarnych, których głównym celem było zniewolenie człowieka. Doskonałym tego przykładem są losy Winstona Smitha, pracownika w archiwum Ministerstwa Prawdy.
Główny bohater powieści pracuje 60 godzin tygodniowo, fałszując dawne materiały prasowe tak, aby były zgodne z ideologią partii. Po pracy wraca do domu, jednak nie zazna tu prywatności bo na ścianie, jak w każdym mieszkaniu, wisi teleekran, przez który nadawane są non-stop materiały propagandowe, ale pełni on także funkcję podsłuchu i kamery. Teleekran nie sięga tylko do wnęki i właśnie w tym miejscu Smith pisze pamiętnik. Takie działanie jest karane śmiercią, tak samo jak posiadanie zeszytu, dlatego bohater robi to w wielkiej tajemnicy. W pamiętniku wyraża myśli, w któ rych nie godzi się ze światem rządzonym przez Partię, tym samym popełnia myślozbrodnię. Na pozór Smith pozostaje wiernym człowiekiem Partii, uczestniczy w wiecach, seansach nienawiści, zajęciach klubu osiedlowego, ale gdy tylko może, chodzi do dzielnicy proli (co oczywiście jest zakazane) i tam szuka pamiątek z czasów przedrewolucyjnych. Okazuje się jednak, że prole nic nie pamiętają poza drobnymi wydarzeniami i nie mają nawet świadomości swej sytuacji.
W trakcie jednej z wypraw do tej dzielnicy spotyka Julię i zakochuje się w niej. Romans kochanko- wie utrzymują w tajemnicy i spotykają się na schadzki w dzielnicy proli w wynajmowanym pokoiku. Smith poznaje O’Briena i liczy, że dzięki niemu nawiąże kontakt z opozycjonistami. O’Brien pożycza kochance „Księgę Goldsteina”, w której jest opisana prawdziwa historia Oceanii.
Wkrótce Smith i Julia zostają aresztowani. O’Brien okazał się pracownikiem Policji Myśli, podob- nie jak i właściciel wynajmowanego pokoiku. Zaczyna się śledztwo. Nie ma ono na celu wymuszenia zeznań, bo policja i tak zna każdy szczegół życia Smitha, nawet treść jego snów. Prowadzący przesłu- chania O’Brien chce, by Smith wyrzekł się swych poglądów, przestał myśleć samodzielnie i zdradził wszystko, w co wierzy. Bohater powieści poddany jest okrutnym torturom. Bity i męczony do granic wytrzymałości w trakcie śledztwa Winston przyznaje się do przestępstw, których nigdy nie popeł- nił. Smith powoli zaczyna wierzyć w naukę Partii, uczy się dwójmyślenia i stosuje zbrodnioszlaban. W końcu zostaje skierowany do pokoju 101, gdzie na każdego więźnia czeka to, co go najbardziej przeraża. W przypadku Winstona są to wygłodniałe szczury. Ratując swoje życie, Smith wyrzeka się Julii i błaga, by tę torturę zastosować wobec niej. Tym samym cel O’Briena zostaje osiągnięty. Tortu- ry uczyniły z Winstona karykaturę człowieka, zabiły w nim wszystkie wartości i uczucia, doprowadzi- ły do jego degradacji. Smith stał się zwolennikiem Partii i pokochał Wielkiego Brata. Orwell ukazuje, że jednostka jest tylko pionkiem w rękach władzy, tak jak Smith w rękach O’Briena.
Jednostka w systemie totalitarnym powinna być bezwzględnie posłuszna, wierna partii i wo- dzowi, taki też stał się Smith, którego nazwisko jest bardzo popularne w kręgach anglojęzycznych, rozumiemy więc, że jest on swoistym everymanem, symbolem każdego człowieka żyjącego w tota- litaryzmie.
Kontekst literacki
Wielki Brat sprawujący władzę w Oceanii orwellowskiej jednoznacznie kojarzy się ze Stalinem, przy wódcą komunistycznej partii radzieckiej. Za jego panowania powstały łagry, nastawione na znie- wolenie i wyzysk człowieka. Radzieckie więziennictwo służyło wykorzystywaniu więźniów, którzy w znacznej mierze trafiali do łagrów za, jakby to Orwell nazwał, myślozbrodnie, do pracy niewol- niczej, zabójczej, uchybiającej wszelkim zasadom humanitarnym. Przedstawia to w Innym świecie Gustaw Herlinga-Grudziński. Obozy katorżniczej pracy były także elementem socjotechnicznym, trzymały w ryzach radzieckie społeczeństwo oraz kształtowały nową moralność opartą na strachu, niepewności i pogardy dla jednostki. Aby nie zabrakło łagrom „ludzkiego surowca”, radzieckie są downictwo wydawało wyroki według własnych reguł, według prawa nastawionego na potrzeby produkcji. Herling-Grudziński przedstawia mechanizm i sposób organizowania łagrów oraz maso- wą tragedię, którą partia komunistyczna stworzyła ludziom w imię równości, braterstwa i jedności. W łagrze jednostka nie ma żadnych praw. Zeznania podczas przesłuchań wymuszane są torturami, terminy kar dowolnie wydłużane. Jednostka nie jest w stanie wygrać z systemem totalitarnym.
Inne konteksty literackie
• Dziady cz. III Adama Mickiewicza
Tango Sławomira Mrożka
Podsumowanie
Jednostka żyjąca w totalitarnym państwie ma być człowiekiem-marionetką, pozbawioną cech in- dywidualnych, moralności, bezwzględnie posłuszną partii, zuniformizowaną. Człowiek w totalitary- zmie jest istotą tragiczną, skazaną na klęskę.
Jak zachować wolność w państwie totalitarnym? Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Państwa totalitarne nie tylko odpowiadają za II wojnę światową, ale także za zniewolenie milionów ludzi, doprowadzenie do ich degradacji, do wprowadzenia mechanizmów kontroli, które odbierały człowiekowi wolność i wszelkie prawa. Ludzie byll pionkami w rękach władzy, która manifestowała swoją siłę, nieograniczoność, bezwzględność i panowanie nad życiem i śmiercią.
• Stawiam tezę: Režimy totalitarne pozbawiają człowieka praw i zmuszają do pod- dania się ich władzy, ale nawet w takich okolicznościach ludzie potrafią zachować swoją wolność.
• Część argumentacyjna: Rok 1984 George’a Orwella
W świecie przedstawionym w powieści Orwella wszyscy poddawani są inwigilacji. Służą do tego m.in. podsłuchujące teleekrany, które przekazują także skrajnie propagandowe programy. Władza Oceanii nieustannie wtłacza wszystkim do głów, że „Wolność to niewola” i że Wielki Brat troszczy się o społeczeństwo. W takiej sytuacji zachowanie wolności polega na nieuleganiu propagandzie, poddawaniu jej krytycznemu osądowi.
Tak czyni Winston Smith, główny bohater powieści. Analizuje program „Dwie Minuty Nienawi- ści” i dochodzi do wniosku, że agresja uczestników programu wcale nie jest skierowana przeciw wrogom ludu Goldsteinów, ale przeciw Wielkiemu Bratu i Partii. Winston z czasem próbuje także znaleźć dowody fałszowania przeszłości i ludzi pamiętających czasy sprzed rewolucji. Nie przyjmuje tego, co mówi Partia jako dogmatu, szuka prawdy. Smith jest ciekawy rzeczywistości, jaka go otacza, nie spędza czasu jak większość ludzi na oglądaniu propagandowych programów, tylko wędruje po dzielnicy proli, mimo że grozi za to kara. Coraz częściej Winston widzi różnicę pomiędzy partyjnym obrazem świata a rzeczywistością i nie pozwala, by partia całkowicie opanowała jego umysł, który staje się dla niego bastionem wolności.
Sposobem na zachowanie wolności może być także bliskość z drugim człowiekiem. Winston te- skni za prawdziwą miłością i znajduje ją w ramionach Julii. Okazuje się, że dziewczyna podobnie jak on nienawidzi systemu i Partii. Kochankowie troszczą się o siebie, rozmawiają o możliwościach odzyskania wolności i uniezależnienia się od systemu. Miłość nie tylko dała Winstonowi i Julii po- czucie bezpieczeństwa, wspólnotę poglądów, ale także zainspirowała ich do buntu przeciw Partil w imię wolności jednostki. O sile miłości był przekonany Wielki Brat, dlatego nic dziwnego, że dążył do unicestwienia wszelkich relacji międzyludzkich, rodzinnych czy koleżeńskich, a wszystko po to, by jak najbardziej zniewalać i uzależniać ludzi. Nawiązanie relacji z drugim człowiekiem w totalitarnym režimie jest formą wolności. System pragnie być władcą ludzkich serc, dlatego tworzył takie orga nizacje jak Liga Młodych Kapusiów czy Liga Antyseksualna. Dzieci uczy się denuncjować własnych rodziców, a Liga Antyseksualna zajmuje się obrzydzaniem życia seksualnego. Wszystko po to, by nie tworzyły się związki międzyludzkie, a wraz z nimi solidarność, miłość, odpowiedzialność.
Smith nie jest bezmyślnym wyznawcą angielskiego socjalizmu, dlatego szuka więzi z innymi. Na- wiąże więc relacje z O’Brienem, licząc, że znalazł w nim bratnią duszę. Niestety ten drugi wykorzysta to przeciw Winstonowi, mimo to nawiązanie kontaktów z drugim człowiekiem daje poczucie wolności.
Kontekst literacki
Fakty przytoczone przez Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w Innym świecie autora są dowodem, że wolność można zachować nawet w tak ekstremalnym miejscu, jakim były łagry, wytwór totalitary zmu rosyjskiego.
Opowiedzenie się po stronie dobra, trwanie przy własnych przekonaniach, niezatracenie własnej tożsamości to oznaki zachowania wolności. Tak postępuje Gustaw, główny bohater powieści, który nie donosi na współwięźniów, nie okrada ich, a nawet podejmuje głodówkę protestacyjną, by zmu- sić władze obozu do ustępstw. Natalia Lwowna wolności dla siebie szukała w literaturze, a przede wszystkim w twórczości Dostojewskiego. Podobnie było z Kostylewem. Po przybyciu do obozu starał się żyć dla innych, rozdawał swoją żywność, zapisywał brygadom leśnym zawyżone wyniki pracy. Był to jego wolny wybór. Władze obozu skazały go za to na najcięższą pracę i głód. Prawie zapomniał, co to znaczy być człowiekiem, gdy do jego rąk trafiła książka czytana kiedyś na wolności. To ona przy wróciła mu pamięć. Postanowił uratować swą ludzką godność przez zadawanie sobie cierpienia-co kilka dni wkładał rękę do ognia. Tą zadawaną sobie torturą manifestował swoją wolność.
Najważniejszym przejawem wolności w łagrze staje się walka z odczłowieczeniem na tej nieludz- kiej ziemi. Drobne gesty człowieczeństwa aż do samobójczych śmierci podkreślają, jak dla człowieka ważna jest wolność, w obronie której gotów jest zapłacić najwyższą cenę.
Inne konteksty literackie
Opowiadania Tadeusza Borowskiego
• Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall
Podsumowanie
Sposoby zachowania wolności w państwie totalitarnym są bardzo ograniczone. Istotne jest jednak to, by człowiek nawet tylko wewnętrznie uczynił się wolnym, by jedynym kodeksem postępowania było człowieczeństwo, przestrzeganie zasad i norm obowiązujących w wolnym świecie.
Nowomowa jako sposób na ograniczenie wolności człowieka.
Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella.
W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Język to podstawowy środek komunikacji służący porozumiewaniu się. Język jest projekcją rzeczy wistości, umożliwia przekazywanie wiedzy, myśli, uczuć i innych abstrakcyjnych pojęć. O jego sile, na którą składają się słowa, mówią pierwsze wersy Biblii: „Na początku było słowo, a słowo była od Boga, a Bogiem było słowo”. Język ma więc moc kreowania, tworzenia świata i jego rzeczywistości. Może być siłą budującą lub destrukcyjną, niebezpieczną bronią służącą manipulacji i zatrutej per- swazji.
• Stawiam tezę: Manipulacja językowa, jaką jest nowomowa, to indoktrynacja, na- rzędzie fałszowania rzeczywistości i sposób na ograniczenia ludzkiej wolności, a więc na zniewolenie.
• Część argumentacyjna: Rok 1984 George’a Orwella
Pojęcie nowomowy pochodzi z powieści Orwella. Jest urzędowym językiem Oceanii, narzędziem indoktrynacji i propagandy, za pomocą którego totalitarny system kreuje nową rzeczywistość. No- womowa służy do manipulowania świadomością i myśleniem ludzi. W Oceanii w 2050 r. będzie już tylko nowomowa, która całkowicie wyprze staromowę. Wyrazy będą służyły kształtowaniu umy słowości politycznej obywateli i mają podwójne znaczenie: w odniesieniu do partii mają charakter pozytywny, a w odniesieniu do wrogów - charakter negatywny. Wiele wyrazów o niepoprawnym znaczeniu, takich jak np. honor, religia, sprawiedliwość, moralność, wiedza, usunięto z języka. Znacz na część wyrazów miała niemal dokładnie odwrotny sens od tego, co naprawdę znaczyły, np. miłbóz - karny obóz pracy lub Minipax - Ministerstwo Pokoju, a tak naprawdę Ministerstwo Wojny. Słowotwórstwo nowomowy uniemożliwia wyrażanie myśli sprzecznych z poprawnością polityczną, a także zrywa z przeszłością, z historią. Literatura z okresu przedrewolucyjnego jest poddana przekładowi Ideologicznemu, czyli takiemu, który zmienia nie tylko język, lecz również treść. Język stworzony przez angsoc (angielski socjalizm) jest nieustannie redukowany, a obywatele od najmłodszych lat podlegają ciągłej indoktrynacji. Zbrodnioszlaban” to słowo, które ma zatrzymać myśl niezgodną z wytycznymi partii. Uczy kontrolować swój tok myślenia, ograniczać samego siebie.
Głównym celem nowomowy jest więc nauczenie mieszkańców Oceanii konkretnego systemu war- tości i kontrolowanie społeczeństwa. Obywatelom brakuje słów, którymi mogliby wyrażać swoje opinie lub sprzeciw wobec systemu, a nowomowa coraz bardziej przypomina niezrozumiały bełkot, zwierzęce dźwięki. Ludzie tracą swoje człowieczeństwo, bo język jest tym, co nas wyróżnia w dziele stworzenia, nie mogąc się ze sobą porozumieć, stają się bezwolnymi istotami, które utraciły całą swoją wolność.
• Kontekst literacki
Najpełniejszą realizację założeń nowomowy w literaturze polskiej można odnaleźć w nurcie socre alizmu. Reprezentuje go m.in. wiersz Wisławy Szymborskiej Ten dzień, napisany po śmierci Stalina. Podmiot liryczny występujący w pierwszej osobie liczby pojedynczej wyraża swą rozpacz po zgonie przywódcy Związku Radzieckiego i wzywa do umacniania stalinizmu. Sztandar rewolucji należy za- wiesić u wszystkich bram. Partia stalinowska to siła i sumienie świata, to wzrok ludzkości, rozgar- niający mrok. Nic z życia Stalina nie pójdzie w zapomnienie. Słowa nie oddadzą bólu, jaki podmiot przeżywa na wieść o śmierci tak wielkiego człowieka, jakim był Stalin, który niczym Bóg oddzielił światło od ciemności. Nad całym utworem przyszłej noblistki powiewa czerwony sztandar. Wiersz ma rytm marszu i jest wezwaniem do kontynuacji dzieła Stalina. Komunistyczna partia i jej wódz przedstawieni są w samych superlatywach, a reszta świata to mrok. Mamy więc tu cały szereg słów pozytywnie nacechowanych, biało-czarny schemat.
Wiersz pełni przede wszystkim funkcję impresywną, perswazyjną, jest elementem światopoglą- dowej indoktrynacji. Szymborska, która uległa socrealistycznemu zniewoleniu umysłów”, jak napi- sano w uzasadnieniu do Nagrody Nobla, w kolejnych tomach utworów odcięła się od tej politycznej twórczości.
• Inne konteksty literackie
• Wypełnić czytelnym pismem Stanisława Barańczaka
Przy budowie Tadeusza Konwickiego
Podsumowanie
Nowornowa, manipulowanie językiem ma na celu ograniczenie wolności człowieka, który zagubiony w chaosie komunikacyjnym, w przewartościowaniu pojęć staje się marionetką, a wtedy łatwo go podporządkować, wykorzystać do swoich celów. Nowomowa to celowy i świadomy zabieg stoso- wany przez systemy totalitarne w celu ogłupienia obywateli, wyeliminowania nieprawomyślności. Jak widzimy, pojęcie nowomowy przekroczyło ramy powieści Orwella i jest używane na określenie stylu wypowiedzi stosowanego przez władze w państwach totalitarnych, jak i w nurcie socrealizmu, w którym to utwory przypominają propagandowy slogan.
Funkcjonowanie jednostki w państwie totalitarnym. Omów zagadnienie na podsta wie powieści Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Totalitaryzm jest systemem politycznym, ograniczającym wolność jednostki, która musi podporządkować się państwu, staje się jego własnością. Człowiek podlega przy tym cał kowitej kontroli, pozbawiony jest swobody myšlenia, a nawet możliwości jakiegokolwiek wyboru. Wszystko jest narzucone z góry. System zaklada całkowite zniewolenie jednostki, skazanie jej na samotność. Funkcjonowanie człowieka w państwie totalitarnym ukazał Geo- rge Orwell w Roku 1984.
Kontekst: W powieści Orwell oparł się na znanych mu faktach. Wojerina panika, zniszczenie rodzin, prześladowanie wolnomyślicieli oraz tych, którzy byli zwolennikami odmiennych poglądów albo niełatwo zasymilowani w doktrynie partyjnej, czy zmiana historii zgodnie z programem Partii - wszystko to rzeczywiście działo się w 2. połowie XX wieku. Spekulacje Orwella na temat przyszłości są w rzeczywistości twórczym rozwinięciem tego, jak trakto wano masy pod rządami Franco, Hitlera | Stalina.
Teza: Jednostka w systemie totalitarnym funkcjonuje zgodnie z narzuconymi zasadami
Rozwinięcie
• Oceania to fikcyjne państwo totalitarne, w którym rozgrywa się akcja powieści Rok 1984 George’a Orwella. Powstała po połączeniu Stanów Zjednoczonych i Imperium Brytyjskie- go, składa się z całości obu Ameryk, Australazji, południowej Afryki i Wysp Brytyjskich. Od początku powieści jest oczywiste, że zycie w Oceanii nie jest idealne.
• Funkcjonowanie w Oceanii oparte jest na uschematyzowaniu życia. Usuwa się wszystko, co związane jest z jednostką, bo liczy się tylko masa. Nie ma więc ani jednostkowych potrzeb, ani miejsca na indywidualne uczucia. Wszystko jest znormowane i uproszczone. Stosuje się na przykład ujednolicony system nauczania, przymusowy odpoczynek. Nieważne jest, jakie potrzeby ma w danej chwili jednostka.
• W Oceanii pozbawia się ludzi prywatności. Partia zna każdy szczegół z życia rodzinnego, wkracza w sferę osobistą. Kontrolą popędów seksualnych zajmuje się Liga Antyseksualna, pilnująca, aby kontakt międzyludzki służył wyłącznie płodzeniu nowych obywateli. Nie po- zwala się na uczuciowość, namiętność.
Nawet funkcje, jakie człowiek pełni w rodzinie, zastępuje Partia, która decyduje o posiłkach, potrzebach na artykuły spożywcze czy przemysłowe. Zycie jest monitorowane. Za pomocą teleekranów można kontrolować, co ludzie robią w danej chwili w domu.
- Człowiek staje się nieufny, nieszczęśliwy. Odczuwa zniewolenie, jest przytłoczony panującą sytuacją. Nie może nawet dociekać swoich praw, bo prawo nie istnieje. Nie ma też pojęcia sprawiedliwość.
•Metody stosowane w Oceanii negatywnie oddziałują na ludzi. Świadomość ciągłej kontroli doprowadza nawet do stosowania przez nich autocenzury, czyli powstrzymywania się od czynności, które są niegodne z zasadami
Mieszkańcy obawiają się także Kapusiów, organizacji założonej przez Wielkiego Brata, która przekonuje dzieci, by donosiły o niestosownych zachowaniach w domach.
W przypadkach niemożliwych do dokonania zmian w osobowości lubi jako karę za lamanie reguł stosuje się tortury.
Podsumowanie
• Całkowite zniewolenie jednostki jest działaniem typowym dla rządów totalitarnych. Władze doprowadzają do sytuacji całkowitego zniewolenia, podporządkowania się, usunięcia indy- widualizmu z państwa. Utrata bezpieczeństwa doprowadza do sytuacji, w której człowiek nie ma siły na sprzeciw i może stać się całkowicie posłusznym. Nauczony od dziecka pozby- wania się uczuć i emocji, żyjący w zdemoralizowanym świecie, gdzie pokazuje się egzekucje, nie potrafi tworzyć relacji z innymi.
Raj zbudowany na ziemi, czyli o antyutopli. Omów zagadnienie ści Rok 1984 George’a Orwella. W tekst. na podstawie powle swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
Rok 1984 George’a Orwella jest doskonałym przykładem powieści antyutopijnej, ukazują cej fikcyjny, wyimaginowany świat, w którym ludzie wiodą nieszczęśliwe życie. Antyutopie reprezentują cechy odwrotne do utopii, które pozwalają ich obywatelom wieść szczęśliwe spełnione życie, jak najbardziej zbliżone do perfekcji,
Kontekst: Utopia jest gatunkiem literatury dydaktycznej, ukazującym idealny obraz demo- kratycznej społeczności na wymyślonej wyspie, na której życie jest wzorowo zorganizowane, rządy są sprawiedliwe, a instytucje funkcjonują idealnie. Dla dawnych wizji utopijnych cha rakterystyczne było lokalizowanie idealnej krainy na nieodkrytych jeszcze lądach, natomiast w nowszych przedstawieniach dorninuje wizja przyszłościowa. Przeciwieństwem utopli jest antyutopia.
- Teza: Antyutopia jest zaprzeczeniem raju na ziemi.
Rozwinięcie
*W Roku 1984 Orwell ukazał obraz Oceanii, państwa przyszłości, totalitarnego mocarstwa, prowadzącego ciągłe wojny ze Wschódazją i Eurazją. Skutkuje to regularnymi bombardo- waniami, racjonowaniem towarów i ciągłą propagandą ze strony rządu.
- Rząd jest wszechpotężną siłą ucisku i kontroli, która niszczy tożsamość oraz marzenia bo- haterów. Obywatele Oceanii znajdują się pod silnym režimem. Są pozbawieni prywatności, ciągle inwigilowani, obowiązują ich surowe zasady. W państwie dochodzi do zniewolenia jednostki, odebrania jej praw, ustanowienia surowych zasad życia według reguł. Bohatero-
wie żyją w strachu przed wojnami, inwigilacją rządu i politycznym uciskiem wolności słowa. * Ludzie są podporządkowani władzy i partiom. Muszą wykonywać wszystkie polecenia, na- wet jeśli uważają je za nielogiczne i bezmyślne.
- Działania Partii są niehumanitarne. W Oceanii zupełnie zanikły wartości rodzinne. Organi- zacja Kapusiów doprowadziła do tego, że dzieci donoszą na rodziców. Kobiety natomiast mają obowiązek rodzenia dzieci na potrzeby Partii, a nie z poczucia macierzyństwa. Rów nież mężczyźni muszą w całości swój czas poświęcić na pracę dla Partii. Doprowadza to do utraty więzów rodzinnych.
- Człowiek jest kontrolowany przez teleekrany, nie ma poczucia swobody, a wśród ludzi pa- nuje wrogość, podejrzliwość.
- Przykładem wpływu ucisku i totalitaryzmu na psychikę jednostki jest Winston Smith, który buntuje się przeciw ograniczeniu swobody. Wdaje się w nielegalny romans z Julią. Razem wynajmują mieszkanie w nadziei, że uciekną przed czujnym okiem rządu. W tym czasie Winston próbuje opracować plan obalenia rządu przez lepsze jego zrozumienie. Niestety, Winston ufa niewłaściwym ludziom, zostaje złapany, co skutkuje jego torturami i ostatecz nym ponownym poddaniem się rządowi.
Podsumowanie
- Antyutopia jako zaprzeczenie utopii nie może być rajem na ziemi. Niszczenie wartości pro- wadzi do całkowitego odczłowieczenia. Orwell pokazał, jak antyutopijne państwo, dążąc do nieskończonej kontroli nad swoimi obywatelami, powoduje degradację człowieka. Czytelnik buduje opinię o totalitaryzmie, doświadczając tego koszmarnego świata antyutopii, który jest niewyobrażalnie bezwzględny, okrutny.
Relacje międzyludzkie w rzeczywistości państwa totalitarnego. Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
Relacje międzyludzkie to sposób kontaktu, wyrażania się oraz wzajemnego porozumiewa nia. Są ważnym elementem życia, ponieważ od nich zależy rozwój, funkcjonowanie w spo łeczeństwie. Relacje w rodzinie, miejscu pracy, związkach partnerskich czy wśród przyjaciół będą się różniły od siebie. Jednak zawsze są budowane na otwartości, szczerości, zaufaniu Kontekst: Totalitaryzm jest systemem politycznym oraz systemem rządów i sposobem funkcjonowania państwa opartym na autorytaryzmie. Ma za zadanie kontrolowanie wszyst kich dziedzin zycia, zarówno społecznego, jak i jednostki, a także życia prywatnego, aby doprowadzić do całkowitej utraty wolności. W państwach totalitarnych obowiązuje rezim. - Teza: W państwie totalitarnym relacje międzyludzkie są zaburzone, a nawet dąży się do całkowitego ich zlikwidowania.
Rozwinięcie
• W państwie totalitarnym kontroli podlega każda sfera życia społecznego. W Oceanii nie Istnieje życie towarzyskie, ponieważ czas wolny jest ograniczony i zagospodarowany. Partia organizuje wycieczki, pochody i Tygodnie Nienawiści oraz pokazowe egzekucje, aby ludność nie miała czasu na prywatność.
• Niewiele więzi jest silniejszych niż te, które rozwijają się między rodziną, przyjaciółmi i ko chankami. W Oceanii miłość oraz seksualne więzi można poświęcić jedynie dla Partil. W po- wieści Orwella partyjna koncepcja rodziny jest zdefiniowana jako dzielenie gospodarstwa domowego, którego członkowie pozbawieni są uczucia. Zaburzona jest relacja małżeńska Winstona i Katherine. Kobieta uważa współżycie jako obowiązek wobec Partii, a Smith opi- suje ją jako zimną w dotyku, niezdolną do wyrażania uczuć i wskazuje na brak jakichkolwiek emocji z jej strony. Również zawarcie małżeństwa jest możliwe jedynie za zgodą Parti, a nie otrzymywali jej osoby sprawiające wrażenie zakochanych.
Naruszeniem relacji w rodzinie jest także zniszczenie zaufania rodzica względem dziecka. Partia stworzyła Kapusi jako organizację, w której dzieci uczone są donoszenia o wszyst kim, co nielegalne, stają się nawet denuncjatorami własnych rodzin. Córka Toma Parsonsa, członka Partii, miłośnika Wielkiego Brata, donosi nawet Policji Myśli, ze jej ojciec przez sen wypowiada słowa: Precz z Wielkim Bratem. Parsons jest natomiast dumny z córki. Dochodzi więc do całkowitego wypaczenia moralności i godności ludzkiej.
Ludzie w Oceanii wzajemnie na siebie donoszą. Wynaturzona zostaje nawet relacja między klientem a kupcem. Charrington, który przedstawia się jako właściciel sklepu z antykami, ni gdy nie sympatyzuje z przeszłością i nie identyfikuje się z buntowniczym duchem Winstona W rzeczywistości działa jako agent Partil i członek Policji Myśli, manipuluje, aby sprawdzić jak daleko posunie się Winston
Podsumowanie
Życiem mieszkańców Oceanii steruje władza. Rozbudzając w obywatelach bezkrytyczne uwielbienie do Partii, kształtuje w ludziach antywartości, takie jak nienawiść czy podejrz liwość, uczy donosicielstwa. Dąży do tego, aby całkowicie zniszczyć międzyludzkie relacje I doprowadzić do lojalności wobec Partil. Opisana przez Orwella rzeczywistość pokazuje, ze w czasach totalitaryzmu nie można było ufać nikomu, nawet najbliższym.
Nowomowa jako sposób na ograniczenie wolności człowieka (II). Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij rów. nież wybrany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
Kontekst: Sprawczą funkcją słowa zajmowali się już myśliciele starożytni. Arystoteles, Pla ton czy Cyceron w swoich traktatach oraz mowach pokazali, jaką rolę odgrywa perswazyj ność języka - wpływa na emocje i wolę podczas przemówień osób rządzących. Podkreślali także rolę wrażenia estetycznego oraz działania na wyobraźnię odbiorcy. Perswazja jako sztuka przekonywania stosowana jest także w manipulacji, służącej wywieraniu wpływu na odbiorcę, by skłonić go do nieświadomej zmiany zdania.
*W XX wieku, gdy powstały rządy totalitarne, został opracowany język propagandy politycznej - nowomowa, który zamiast opisywać rzeczywistość, kreuje ją, posługując się wyelimina- waniem lub ograniczeniem słów, tworzeniem neologizmów.
- Teza: Nowomowa służy ograniczeniu wolności człowieka - zawęża sposób jego myślenia, dostosowując je do założeń ideologii totalitaryzmu.
Rozwinięcie
- W powieści Rok 1984 George’a Orwella nowomowa jest językiem obowiązującym w Oceani), państwie totalitarnym. Orwell w aneksie do powieści scharakteryzował właściwości nowo- mowy i cele, jakie jej przyświecały.
- Totalitarne władze nieustannie dostosowują i udoskonalają nowomowę, eliminując oraz zastępując nieistniejące słowa. Syme, który w powieści pracuje nad dziewiątym słownikiem nowomowy, wyjaśnia, że nowomowa ma zastąpić staromowę (standardowy język angiel- ski) do około 2050 roku. Tłumaczy także zasady nowomowy, informując, że jest to jedyny język, w którym regularnie usuwa się słowa, aby zawęzić zakres myśli. Nowomowa została więc stworzona nie dla wzmacniania komunikacji między ludźmi, a w celu manipulowania sposobem ich myślenia.
Rezim totalitarny eliminuje lub ogranicza słownictwo określające zjawiska niewygodne dia władzy, aby doprowadzić do sytuacji, w której nowe pokolenia staną się całkowicie niezdolne do pewnych form myślenia sprzecznych z narracją angsocu, np. jeśli obywatel totalitarnego państwa nie będzie znał słowa bunt, nie będzie myślał o buncie. Z języka usuwano takze słownictwo związane z wartościami i postawami, np. sprawiedliwość, moralność, honor wol ność
Nowomowa nie tylko całkowicie likwiduje słowa, lecz także zmienia ich znaczenie, usuwa przymiotniki wskazujące na cechy rzeczowników, a także tworzy neologizmy, np. sekso zbrodnia, myślozbrodnia, dobromysł. W Oceanil wyeliminowano z języka wszystkie słowa odnoszące się do wrogich ideologii, które nazwano myślozbrodniq-terminem, który określa
wszystkie zabronione poglądy. Cechą charakterystyczną nowomowy jest także formułowanie sloganów, będących przykła dem dwójmyślenia, czyli jednoczesnym wyznawaniu dwóch sprzecznych logicznie idei lub poglądów. Dwójmyślenie uniemożliwia obiektywną ocenę przez obywateli efektów działania Partii i możliwości jej krytyki. Takie funkcje mają slogany: WOJNA TO POKÓJ, WOLNOŚĆ TO NIEWOLA CZY IGNORANCJA TO SIŁA. Dwójmyślenie jest wymuszane również od Winstona podczas poddawania go torturom. Bohater musi potwierdzić, że 2 + 2 = 5.
Podsumowanie
- Nowomowa w Roku 1984 posłużyła do tworzenia nowej rzeczywistości państwa totalitarne- go, ukrywania lub przekręcania prawdy, dezorientowania lub straszenia ogółu społeczeń- stwa. Głównym jej zadaniem jest zawężenie sposobu myślenia mieszkańców i ograniczenie wolności człowieka. Nowomowa służy władzy totalitarnej, pełni funkcję propagandową.
Wizja społeczeństwa przyszłości. Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
Kontekst: Spadkobiercy rewolucji francuskiej, angielskiej i amerykańskiej częściowo wie rzyli między innymi w prawa człowieka, wolność słowa, równość wobec prawa. W latach 40. XX wieku wszystkie główne nurty myśli politycznej były już autorytarne Podczas wojen narodowych, wojen domowych, rewolucji i kontrrewolucji we wszystkich częściach świata angsocu zostały wypracowane teorie polityczne, których zapowiedzią były różne systemy ogólnie nazywane totalitarnymi. Wśród nich znajdowały się między innymi hitlerowskie Niemcy i stalinowski Związek Radziecki
Reakcją Orwella na powyższe zmiany, a także na totalitaryzm w Hiszpanii, była powieść Rok 1984, w której ukazał, jak funkcjonuje społeczeństwo przyszłości.
• Teza: Społeczeństwo przyszłości jest całkowicie pozbawione nadziei na piękne życie znie wolone przez totalitaryzm.
Rozwinięcie
• Rok 1984 to XX-wieczna powieść polityczna, ukazująca stworzone na ideologii totalitarnej społeczeństwo, które zostało pozbawione nadziei na budowanie życia opartego na war tościach, takich jak pokój, prawda, a także pozbawionych perspektyw na miłość, dobro
• W Oceanii ludzie żyją według ściśle określonych, surowych reguł - nie istnieją tu ani uczu cia, ani indywidualizm, nie liczy się również szczęście jednostki. Władza doprowadza do życia w ciągłym strachu, ponieważ ludzie na siebie donoszą, a ci, którzy się buntują i chcą przypomnieć usuniętą z ich życia przeszłość, doznają tortur, psychicznego znęcania się. Są załamani do tego stopnia, że wyrzekają się przekonań i okazują miłość do Wielkiego Brata, wszechmocnego symbolu kontroli oraz władzy, widzianego na wszystkich teleekranach i plakatach w miejscach publicznych.
Kraj jest podzielony na trzy totalitarne kontynenty - Oceanię, Wschódazję i Eurazję, które nieustannie toczą wojnę. Mieszkańcy Oceanii dzielą się na trzy odrębne klasy. Wewnętrzna Partia to elita, klasa bogata, która sprawuje władzę i dominuje nad innymi, żyje luksusowo Partia zewnętrzna to klasa, do której nalezy główny bohater powieści, Winston Smith. Jej obywatele są odpowiedzialni za pracę, dzięki której funkcjonuje państwo. Mieszkają w gor szych warunkach, a racje żywnościowe są im wydzielane. Prole (skrót od proletariatu) są najniższą klasą. Zamieszkują podupadłe obszary, ale niektórzy znajdują się poza zasięgiem rządu. Mogą spędzać czas w barach.
• Państwo totalitarne, jakim jest Oceania, myśli wyłącznie o utrzymaniu władzy opartej na podporządkowaniu jednostki. Życie mieszkańców podlega ciągłym kontrolom i opiera się na zasadach ustalonych przez totalitaryzm pod rządami Wielkiego Brata.
Świat w powieści Orwella to nie tylko miejsce kontroli życia kazdego obywatela, lecz takze jego myśli. Nieobecność na jednym z regularnych spotkań propagandowych moze skutkować aresztowaniem przez Policję Myśli. Sąsiedzi i współpracownicy donoszą na sieble nawzajem.
Życie społeczności w Roku 1984 charakteryzuje się strachem, uległością, ale tez bardzo nędznymi warunkami bytowymi oraz ciągłymi brakami żywności, ubrań. Winston Smith z tęsknotą spogląda wstecz na świat, który zawierał swobodne wyrażanie emocji, takich jak miłość, współczucie, litość i współczucie. O’Brien stara się stworzyć świat, w którym domi- nującymi (być może jedynymi) emocjami są strach, wściekłość, triumf oraz samoponiżenie
Podsumowanie
Orwell w Roku 1984 ostrzega społeczeństwo przed niebezpieczeństwem totalitaryzmu i wi- zją przyszłości ukazaną w powieści. Przedstawiając przyszłą cywilizację, która obejmuje technologie i postęp naukowy, autor tworzy wizję przyszłości, w której społeczeństwo zo- stało całkowicie pozbawione człowieczeństwa i potraktowane jak automaty lub maszyny. Jest to świat pozbawiony szczęścia, miłości, a także nadziei na odzyskanie tych wartości ze względu na słabość i niemożliwość odzyskania wolności.
Geneza
Antyutopia (utopia negatywna, dystopia) - utwory literackie, filmy i inne teksty kultury ukazujące futurystyczną wizję świata pozornego szczęścia i rozwoju cywilizacyjnego, w efekcie jednak przedsta wiające rzeczywistość, w której negowanie są podstawowe ludzkie potrzeby duchowe i intelektual ne-wolność osobista, możliwość wyboru drogi życiowej, poglądy. Wszelkie działania jednostki zostają podporządkowane systemowi władzy, podobnie jak w systemach totalitarnych, poddane absolutnej kontroli Antyutopie odzwierciedlają świat zdegradowany moralnie, odbierający człowiekowi mozil wość zaspakajania elementarnych potrzeb wynikających z istoty człowieczenstwa
Rok 1984, wydany w 1949 r., uznany za utwór fu- turystyczny, jest w rzeczywistości zapisem obser- wacji, doświadczeń i refleksji George’a Orwella, zaniepokojonego totalitaryzmami wpływającymi na bieg historii w Europie. Kiedy w roku 1936 pisarz walczył w Hiszpanii, zetknął się ze stalinizmem, jego ideami oraz - przede wszystkim - konsekwen- cjami. Po powrocie z hiszpańskiej wojny domowej Orwell w swoich tekstach (powieściach, esejach
i artykułach prasowych) niejednokrotnie prze- strzegał przed ideologią totalitarną, komu- nistyczną. Choć autor poddał wnikliwej ocenie przede wszystkim system stalinowski, to powieść należy odczytywać jako dzieło o ponadczasowej wymowie - przestrogę przed każdym ustrojem au- torytarnym, dążącym do zniszczenia kultury i ubez- własnowolnienia jednostki.
Winston Smith
urzędnik w Ministerstwie Prawdy, który zajmuje się przerabianiem tekstów archiwal- mych tak, aby były zgodne z propagandą aparatu władzy; ma 39 lat, czuje się osaczony i tęskni za wolno- ścią zakochuje się w Julii, również pracownicy Ministerstwa Prawdy, ale ich związek zostaje odkryty przez śledzące nieustannie obywateli teleekrany; poddany torturom Winston podporządkowuje się woli wła- dzy i rezygnuje z uczucia, Winston jest członkiem tzw. Partii Zewnętrznej, niedostępującym wtajemnicze- nia w wiedzę o zyciu członków Partii Wewnętrznej, której celem jest utrzymanie władzy za wszelką cenę
Główny bohater nosi bardzo popularne angiel. skie nazwisko-Orwell sygnalizuje w ten sposób. ze w systemie totalitarnym los každej osoby może wyglądać tak samo.
Bohater jako urzędnik pracujący w Departamen- cie Archiwów zajmuje się fałszowaniem przeszło ści zgodnie z potrzebami władzy,
Dopuszcza się trzech poważnych wykroczeń przeciwko prawu: pisze pamiętnik, nawiązuje ro- mans z Julią, próbuje dołączyć do Bractwa. Za każde z tych przestępstw grozi kara Śmierci. Jego poczynania są od początku kontrolowane przez tajne służby Oceanii.
Przesłuchiwany i poddawany torturom, zostaje całkowicie złamany, w akcie desperacji wyrzeka się nawet miłości do Julii.
- Gdy zdaje sobie sprawę z faktu, że kocha Wiel- kiego Brata (te słowa kończą powieść), jego los wydaje się być przesądzony: Winston Smith nie- bawem zostanie poddany ewaporacji - zniknie.
członek Partii Zewnętrznej, pracujący w Departamencie Archiwów w Minister- stwie Prawdy- Miniprawd”. Drobny, chudy mężczyzna, lat około 40, choć sam nie jest pewny dokład nej daty swego urodzenia (rok 1944, 1945?). Miał kiedyś żonę, Katherine, głupią, fanatyczną wielbicielkę Partii (opuściła go wiele lat wcześniej). Charakteryzuje go zły stan zdrowia: częste napady kaszlu, wrzód na łydce. Bohater próbuje się zbuntować przeciwko Partii, ale zostaje zdemaskowany i trafia do lochów Ministerstwa Milości.
Tom Parsons
sasiad Winstona zadenuncjowany przez własną córkę, która usłyszała, jak woła przez san ze nienawidzi Wielkiego Brata
Parsons sąsiad Winstona, typowy partyjny aparatczyk, ograniczony intelektualnie, ojciec dwójki dzieci należących do młodzieżowej organizacji Kapusiów (karykatura sowieckich pionierów), których największą ambicją jest doniesienie na nieprawomyślność własnych rodziców. Po tym, jak córka doniosła na niego, trafia do Ministerstwa Miłości.
Wolność
Wszelkie dążenie do wolności i niezależności choćby w małym zakresie są traktowane jak przestępstwo. Ministerstwo Miłości stanowiące aparat prze mocy i inwigilacji szpieguje obywateli, aby szybko wykorzenić z ich myśli na- dzieję na zbudowanie przestrzeni do uzyskania odrobiny wolności
Syme
urzędnik Ministerstwa Prawdy specjalizujący się w nowomowie
Przyjaciel Smitha, zajmuje się opracowywaniem jedenastego wydania słownika nowomowy. By- stry, inteligentny. Jest entuzjastycznym propaga torem niszczenia słów, czyli ograniczania zasobu leksykalnego języka. Jednak pewnego dnia Syme znika - prawdopodobnie zostaje unieszkodliwio- ny przez system.
maleńki, ciemnowłosy człowieczek, o wyłupiastych oczach, pracownik Departamentu Badań, darzony przez Smitha pewną sympatią za inteligencję i dociekliwość. Był filologiem, specjalistą od nowomowy, z prawdziwą pasją pracował nad jedenastym wydaniem „Słownika nowomowy. Został ewaporowany (zniknął) jako zbyt inteligentny i przez to niebezpieczny dla Partii.
Nowomowa
Sposób ukształtowania języka, który przestaje być narzędziem komunikacji. a staje się źródłem przemocy, propagandy i zafałszowywania prawdziwego obrazu rzeczywistości, aby umożliwić władzy sprawowanie kontroli nad zy- ciem intelektualnym obywateli. Jednym z elementów systemu jest Winston który zajmuje się przekształcaniem zapisów archiwalnych, aby odpowiadały one obowiązującej aktualnie wykładni ideologicznej
Pojęcie nowomowy zostało wymyślone
zastosowane przez George’a Orwella w jego utworze Rok 1984. Źródłem termi- nu jest angielskie słowo newspeak ozna czające oficjalny język państwa Oceanii, którego celem nie jest odzwierciedlanie prawdziwego obrazu rzeczywistości, nie służy on tež ani komunikacji, ani przeka- zywaniu informacji, ale stanowi narzędzie manipulacji i zniewalania społeczeństwa Zadaniem narzucania społeczeństwu określonych schematów językowych jest przejęcie kontroli nad poglądami, stero- wanie zyciem jednostek, a w efekcie takze doprowadzenie do mechanicznych reak- Cj zależnych jedynie od woli rządzących. Bohater powieści Winston Smith pracuje w Departamencie Archiwów Ministerstwa Prawdy, a jego głównym zajęciem jest przekształcanie istniejących tekstow na język nowomowy, aby także te, które powstały dawniej, całkowicie podporządkować władzy
Język propagandy totalitarnej jest formą przemo- cy autorytarnego państwa wobec własnych obywateli. Pełni funkcje perswazyjną i magiczną, posługuje się manipulacją. Nowomowa nie tyle odzwierciedla czy opisuje rzeczywistość, ile raczej ją kreuje w sposób użyteczny dla władzy. Cechy no- womowy na przykładzie Roku 1984:
⚫ zubożenie zasobu leksykalnego języka (re- dukcja liczby słów) - istotą tego działania jest dążenie do sytuacji, w której słowa niechętnie widziane przez władze zostaną wyeliminowane z języka:
⚫ redukcja wyrazów do różnych zbitek oraz skrótów (np. dwaplusdobrze, myślozbrodnia, roz- dn, wb, Miniprawd, Minipax, Minimito, Miniobfi):
⚫ schematyczność języka - schematy językowe stają się schematami myślowymi. Ludzie, którzy wypowiadają gotowe formułki, zaczynają myśleć schematycznie. Skoro w języku nie ma słów zwią- zanych z buntem czy pragnieniem wolności, to ludzie nie będą pragnąć wolności ani dążyć do buntu;
⚫ odwrócenie znaczeń słów - słowa zmieniają swoje znaczenie, np. Ministerstwo Miłości zaj- muje się inwigilowaniem społeczeństwa i prze- śladowaniem nieprawomyślnych obywateli (po- winno nazywać się Ministerstwem Nienawiści),
Ministerstwo Obfitości usiłuje zatuszować pa- nującą w Oceanii biedę i wszechobecny głód (powinno nazywać się Ministerstwem Głodu). Ministerstwo Pokoju nieustannie prowadzi wojny z sąsiadami Oceanii (powinno nazywać się Mini- sterstwem Wojny), Ministerstwo Prawdy zajmuje się propagandą, manipulacją, fałszowaniem rze- czywistości, kontrolą mediów (powinno nazywać się Ministerstwem Kłamstwa).
Jest ona cechą socrealistycznej propagandy. Sztucznie kreowany, zdeformowany język ogarnia wszystkie dziedziny życia w Orwellowskim świecie. Celem nowomowy było uniemożliwienie swobody myślenia. Jej słownictwo zostało tak ukształtowane, że pozwalało na wyrażenie jedynie tego, co lojalny członek partii myśleć i mówić powinien. Na wszystkie inne, nieprawomyślne treści, nie było w nowomowie po prostu słów. Liczbę tych słów bowiem nieustannie ograniczano, a zakres ich treści -zawężano jedynie do znaczeń dosłownych. Na przykład słowo „wolny” można było używać w kontekście: „pies jest wolny od pchel”. O „wolności politycznej” czy „wolności myślenia” nie mogło być mowy, gdyż tego znaczenia słowo „wolny” nie przewidywało. Celem pracujących nad nowomową była także redukcja liczby słów, przede wszystkim przymiotników, których używanie łączy się z nazywaniem emocji (miały zostać bardzo ograniczone). Stąd takie twory, jak: „dobry” - „plusdobry”, „dwaplusdobry”, ewen- tualnie „bezdobry”. Rzeczowniki takie jak „honor”, „sprawiedliwość”, „wiedza, „religia” po prostu usu- nięto, jako te, które nazywają nieistniejące pojęcia. Tak ukształtowany system języka stawał się bardzo prymitywny - tak też miał kształtować umysł i mentalność obywateli
Utopia/antyutopia
Rok 1984 ukazuje świat moralnie, społecznie, gospodarczo i politycznie zde- gradowany, mimo zapewnień płynących z oficjalnych źródeł, że jest coraz lepiej i państwo zmierza do idealnego stanu
Totalitaryzm
Utwór stanowi futurystyczną wizję totalitarnego fikcyjnego parństwa, ale wzorce do skonstruowania obrazu systemu obecnego w powieści jej autor czerpał z doświadczeń państw europejskich totalitarnych oraz kolonialnych, z których władzą zetknął się jako dziecko urzędników angielskich pracujących w koloniach
Władza
Powieść kreuje obraz bezwzględnej władzy w totalitarnym parństwie, którą symbolizuje wszechobecny wzrok Wielkiego Brata kontrolujący każdy aspekt egzystencji obywateli
Julia
mloda kobita pragnąca swobody i mezależności, udając fanatyczną działaczkę, przeżywa liczne romanse, związek z Winstonem traktuje poważnie, ale poddana fizycznym i psychicznym torturam podobnie jak Winston poddaje się woli aparatu władzy
Pracownica Departamentu Literatury, zajmuje się nadzorowaniem maszyny produkującej powieści. Demonstruje swą lojalność wobec Partii, jest ak- tywną działaczką Młodzieżowej Ligi Antyseksual nej i gorliwie wykrzykuje najgorsze obelgi pod ad resem Goldsteina w trakcie seansów nienawiści.
- W rzeczywistości Julia jest kobietą zbuntowaną przeciwko Partii, a swój bunt realizuje w sfe- rze seksualnej, w której odnajduje prawdziwą
wolność. To ona zaczepia Winstona Smitha, za praszając go do swego świata.
ukochana Winstona; pracownica Departamentu Literatury. Jest mechanikiem, zajmuje się konserwowaniem maszyn piszących powieści pornograficzne przeznaczone dla proli. Jest to młoda, 26-letnia, szczupła, wysportowana, atrakcyjna dziewczyna. Nosi szkarłatną szarfę, emblemat Młodzie żowej Ligi Antyseksualnej. Razem z Winstonem zostaje zdemaskowana i uwięziona.
Społeczeństwo Oceanil - państwa przedstawionego w powieści dzieli się na trzy grupy
- członków Parti Wewnętrznej uprzywilejowanych, za wszelką cenę broniących swojej pozycji, należy do nich O’Brien,
- członków Partil Zewnętrznej - kontrolowanych i szpiegowanych urzędników i pracowników niższego szczebla, wykorzystywanych przez system do utrzymania jego struktury.
-Proli - najniższej grupy w hierarchii społecznej, bezwolnego proletariatu poddającego się sterowaniu
O’Brien
członek Partii Wewnętrznej, funkcjonariusz Policji Myśli, której celem jest wytropienie wszel- kiej próby uzyskania niezależności przez obywateli, jest inteligentny i okrutny, nie cofa się przed zada- waniem bolu, bezwzględnie dąży do realizacji zamierzonego celu
Agent Policji Myśli, jest doskonale wyszkolony Iskuteczny w demaskowaniu wrogów systemu. Organizuje prowokację wobec Winstona: wpro wadza go do tajnego Bractwa pożycza mu eg zemplarz nielegalnej księgi. Bezwzględny i bru talny, okrutnie torturuje Winstona Smitha.
członek Partii Wewnętrznej, potężny, dobrze zbudowany mężczyzna, o surowym, a jednak niepozbawionym uroku, uprzejmym wyrazie inteligentnej twarzy. Nosił okulary, które zwykł poprawiać charakterystycznym, rozbrajającym, niezwykle kulturalnym ruchem, przypominającym Winstonowi gest osiemnastowiecznego szlachcica, częstującego znajomych tabaką. Winston miał go za sprzymierzeńca, ale O’Brien okazał się bezwzględnym funkcjonariuszem; torturował Winstona w Mini- sterstwie Miłości.
