Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach - Jan Kasprowicz Flashcards
Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach - Jan Kasprowicz
I
W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska,
Gdzie pawiookie drzemią stawy,
Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy
Na plamy szarych złomów ciska.
U stóp mu bujne rosną trawy.
Bokiem się piętrzy turnia
śliska,
Kosodrzewiny wężowiska
Poobszywały głaźne ławy
…
Samotny, senny, zadumany,
Skronie do zimnej tuli ściany,
Jakby się lękał tchnienia burzy.
Cisza… O liście wiatr nie trąca,
A tylko limba próchniejąca
Spoczywa obok krzaku róży.
II
Słońce w niebieskim lśni krysztale,
Światłością stały się granity,
Ciemnosmreczyński las spowity
W blado błękitne, wiewne fale.
Szumna siklawa
mknie po skale,
Pas rozwijając srebrnolity,
A przez mgły idą, przez błękity,
Jakby wzdychania, jakby żale.
W skrytych załomach, w cichym schronie,
Między graniami
w słońcu płonie,
Zatopion w szum, krzak dzikiej róży…
Do ścian się tuli jakby we śnie,
A obok limbę toczą pleśnie,
Limbę, zwaloną tchnieniem burzy.
III
Lęki! wzdychania! rozżalenia,
Przenikające nieświadomy
Bezmiar powietrza!… Hen! na złomy,
Na blaski turnic, na ich cienia
Stado się kozic rozprzestrzenia;
Nadziemskich lotów ptak łakomy
Rozwija skrzydeł swych ogromy;
Świstak gdzieś świszcze spod kamienia.
A między zielska i wykroty,
Jak lęk, jak żal, jak dech tęsknoty
Wtulił się krzak tej dzikiej róży.
Przy nim, ofiara ach! zamieci,
Czerwonym próchnem limba świeci,
Na wznak rzucona świstem burzy…
IV
O rozżalenia! o wzdychania!
O tajemnicze, dziwne lęki!…
Ziół zapachniały świeże pęki
Od niw liptowskich, od Krywania.
W dali echowe słychać grania:
Jakby nie z tego świata dźwięki
Płyną po rosie, co hal miękki
Aksamit w wilgną biel osłania.
W seledyn stroją się niebiosy,
Wilgotna biel wieczornej rosy
Błyszczy na kwieciu dzikiej róży.
A cichy powiew krople strąca
Na limbę, co tam próchniejąca
Leży, zwalona wiewem burzy…
GENEZA CYKLU
Podobnie jak wielu innych artystów młodopolskich, Jan Kasprowicz przyjeżdżał co roku w czasie wakacji na Podhale - do Zakopanego i Poronina. Tam odpoczywał, pisał, wędrował po górach. W lecie 1898 r. odbył wyprawę do Doliny Clemnosmreczyńskiej w Tatrach Wyso-kich i prawdopodobnie właśnie to przeżycie zainspirowało go do napisania cyklu poetyckiego Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach, składającego się z czterech sonetów. Poeta zawarł w nich, już świadomie, elementy impresjonizmu i symbolizmu, czyli nowoczesnych prądów literackich charakterystycznych dla epoki Młodej Polski. Ostatecznie opowiedział się więc po stronie nowych konwencji, zrywając z pozytywistycznym zaangażowanien literatury w sprawy społeczne.
TATRY W TWÓRCZOŚCI KASPROWICZA
Na przełomie XIX i XX w. Towarzystwo Tatrzańskie propagowało turystykę górską i popula-ryzowało podhalański folklor. Jego urokowi uległ też Kasprowicz. Twórczość poety wpisuje się w ówczesną modę na podejmowanie tematyki tatrzańskiej. Wyrazem tego były m.in. cykl felietonów stylizowanych na gwarę góralską Z Tatr, napisanych do „Kuriera Lwowskiego”, le-genda O śpiących rycerzach w Tatrach czy poemat Taniec zbójnicki - wykorzystujący motywy z pieśni góralskich oraz popularną legendę o Janosiku.
GÓRA - MIEJSCE SYMBOLICZNE
Góra, zarówno w Biblii, jak i w mitologii, była miejscem szczególnym, archety-picznym, wynoszącym człowieka ponad przyziemność w sferę bliską absolutowi. Wierzono, że znalazłszy się na górze, można być bliżej Boga czy bogów. Wielu proroków, na przykład Mojżesz czy Abraham, właśnie w takim miejscu doznało mistycznego kontaktu ze Stwórcą, na górze umierał Chrystus, cierpiał Promete-usz, a niedostępny Olimp był przez wieki uznawany za dom bogów. Wędrówka ku górskiemu szczytowi także niesie wiele symbolicznych skojarzeń związanych z odejściem od cywilizacji w świat samotności i natury, z poznawaniem własnych fizycznych ograniczeń czy wreszcie z ucieczką od problemów codzienności. Dia Polaków góry - a konkretnie Tatry - były oprócz tych uniwersalnych symboli także przestrzenią wolności narodowej. Stworzony przez Stanisława Witkiewicza tzw. styl zakopiański inspirowany góralską kulturą ludową był uważany za typowo pol ski styl narodowy.
Panteizm
Pogląd filozoficzno–religijny utożsamiający Boga z przyrodą
PANTEISTYCZNA I SYMBOLICZNA NATURA
Młodopolanie postrzegali naturę w sposób panteistyczny, to znaczy jako siłę przechowującą w sobie tajemnicę istnienia. Ich zdaniem Bóg, człowiek i natura tworzyli jedną całość działają-cą według ogólnych zasad i prawideł. Kontemplacja natury była zatem dla twórców przełomu wieków czymś więcej niż tylko podziwianiem jej piękna czy siły, wsłuchiwaniem się w jej rytm - była próbą dotarcia do prawdy na temat ludzkiej egzystencji. Za obrazami przedstawionymi w cyklu Krzak dzikiej róży… ukrywa się więc coś znacznie głębszego aniżeli zachwyt nad gór-skim pejzażem. Symbolizm zakładał, że tajemnica istnienia wymyka się wszelkim uogólnie-niom, właściwie jest niewyrażalna. Główną rolą poezji jest więc sugerowanie, wprowadzanie stanu egzystencjalnego niepokoju. Pytanie: Czego symbolem są róża, limba, smreki? świadczy zatem o niezrozumieniu tego, czym jest symbolizm. Należy raczej zadawać pytania: Co czu-jesz, gdy wyobrażasz sobie krajobraz opisany w wierszu? Co myślisz wtedy o życiu i prawach natury, którym podlegasz?.
SYMBOLIKA GÓRSKIEGO PEJZAŻU
W każdym sonecie cyklu pojawiają się te same elementy górskiego pejzażu, ale widziane z innej perspektywy: krzak róży, limba, próchno, skały. Wszystkie one mają bogatą symbolikę Mimo że nie da się udzielić jednoznacznej odpowiedzi dotyczącej ich znaczeń przenośnych, to można na nie spojrzeć jak na ilustrację prawd życiowych i porządku świata, w którym współ istnieją siła witalna, narodziny, proces starzenia się i śmierć. Ten pozorny dysonans znajduje odzwierciedlenie nie tylko w biologicznym funkcjonowaniu człowieka, lecz takze w jego wnę-trzu-coś w nas umiera, a coś innego się rodzi
Wyznaczniki konwencji
symbolicznej
- wieloznaczność:
- tworzenie niedomówień, nastroju, sugestii; - symbol-klucz do rzeczywistości, któ ra jest niedostępna ludzkiemu poznaniu; - obrazowanie baś-niowe, alegoryczne, metaforyczne
treść
Cykl składa się z czterech sonetów przedstawiających górski krajobraz. Obrazy poetyckie odzwierciedlają nastrój podmiotu lirycznego.
Na tle tatrzańskiego pejzażu: granitów gór, ciemno smreczyńskiego lasu, górskiego wodospadu są przed-stawione upersonifikowane rośliny: zalękniony krzak dzikiej róży i limba. Krzak róży, mimo kruchości, prze. trwał burzę, próchniejąca limba leży zwalona.
Realny krajobraz nabiera wymiaru metafizycznego dzięki przenikającym przez mgły tajemniczym wzdy-chaniom i žalom.
Symbolika:
róża piękno, życie, indywidualizm, sfera ducho-wa, moc wewnętrzna;
limba - brzydota, śmierć, materia, słabość wewnętrzna (pleśń);
burze - sytuacja próby, niesprzyjające okoliczności.
Refleksja na temat ścierania się antynomii: życie i śmierć, piękno i brzydota, sila i słabość, indywidualizm i masowość.
• Cykl zawiera impresjonistyczne obrazowanie: prześwietlony słońcem krajobraz,
przenikające się barwy srebrne, błękitne i białe.
treść
Zainteresowanie symbolizmem i impresjonizmem widoczne jest w cyklu czterech sonetów. Wpływu symbolizmu dowodzi obecność dwóch głównych symboli: pierwszy to krzak dzikiej róży, drugi limba. Róża ma kolor soczystej, krwawej czerwieni, jej żywe kolory wyraźnie kon-trastują z próchniejącą limbą i szarością skał. Jest uosobiona i przedstawiona jako ktoś pogrą żony w niepokoju, lęku, bezradny, w kim każda zmiana wywołuje przerażenie. Mimo wszystko w obliczu limbyzwalonej tchnieniem burzy” róża musi być potraktowana jako symbol życia, jej sąsiadka zaś - jako znak nieuchronnej śmierci, zniszczenia, absolutnego unicestwienia. Jej pień przypomina róży o przemijaniu, wskazuje na bliskość i nieuchronność śmierci.
Krzak dzikiej róży… to także wiersz impresjonistyczny. Poeta starał się uchwycić „chwi-lowe” stany krajobrazu, pejzażu, a także jego zmiany, wpływ światła, układ cieni, barw, które są przedstawiane przez pryzmat promieni słonecznych, przyćmione przez mgłę, powietrze. Pojawiają się barwy pastelowe, delikatne, subtelne, jakby rozmyte w powietrzu: pąs róży zato-piony w plamę szarości, zielenie i szarości traw, światłość słońca na tle nieba, blady błękit i srebro wody, biel, seledyn. Taka kolorystyka sprzyja wytworzeniu jedynego w swoim rodzaju nastroju: panuje cisza, słychać jedynie śpiew ptaków i szum wody, ale sytuacja bezbronnej róży wywołuje niepokój, niejasny, a jedynie przeczuwany lęk, żal, tęsknotę za czymś nie-określonym. Poeta ukazuje też subtelne, na pozór niezauważalne zmiany natury: raz pejzaż tonie w cieniu, to znów jest rozświetlony jaskrawymi promieniami słońca lub rozbrzmiewa muzyką powietrza (poetycka wrażliwość Kasprowicza impresjonisty), aby w końcu zaja-śnieć seledynem zmierzchu i zabłysnąć kroplami rosy. Każdy sonet, wykorzystując technikę synestezyjną, odwołuje się do innych pór letniego dnia i innych wrażeń zmysłowych. Utwory tworzą, jak to zakładała sztuka symboliczna, pewien klimat emocjonalny, sugerują znaczenia, nie są jednak odwzorowaniem krajobrazu Tatr, a jedynie ich artystycznym przetworzeniem.
To cykl czterech sonetów, opisujących górski krajobraz. Każdy z czterech wierszy wykorzystuje ten sam motyw-krzak dzikiej róży, który rośnie obok powalonej przez burzę, próchniejącej limby. Kaspro-wicz wykorzystał technikę impresjonistyczną - opisał to samo miejsce, tatrzański krajobraz, ale w zu-pełnie inny sposób: na rôzę i limbę patrzymy w nocy, o wschodzie słońca, po południu i wieczorem. Zmieniają się kolory, inne jest oświetlenie, pojawiają się dźwięki, ruch i zapachy. Samotny i delikatny krzak róży może być symbolem piękna, młodości, życia, zmagania się z problemami, limba zaś-brzy doty, starości, klęski, przemijania i śmierci.
