Mendel Gdański - Maria Konopnicka Flashcards
Mendel Gdański
ma sześćdziesiąt siedem lat, pracuje jako introligator. Od dwudzie stu siedmiu lat mieszka w kamienicy przy jednej ze spokojnych warszawskich ulic. Ma dziesięcioletniego wnuka, Kubusia. Jest człowiekiem spokojnym, prowadzi monotonny tryb życia. Wcześnie wstaje, wysyła Kubusia do szkoły, pracuje, często spogląda przez okno, zna każdy fragment ulicy. W południe sąsiadka przynosi Mendlowi skromny obiad, z którym czeka on na powrót wnuka. Potem chłopiec siada do lekcji, a Mendel wraca do pracy.
Jest dobrym dziadkiem, czule opiekuje się wnukiem, który jest synem zmarłej Liji, ukochanej córki. Introligator czuje się Polakiem. Jest patriotą, który całe życie poświęcił ciężkiej pracy dla ojczyzny. Mendel jest skromny, właściwie ocenia wartość swojej pracy oprawione przez niego książki służą uczniom w szkole, chrześcijanom do modlitwy. adwokatom w ich kancelariach. To bardzo cieszy starego człowieka, wie, że jego praca jest potrzebna, przynosi efekty. Wraz z innymi Polakami przeżywa niewolę swojej ojczyzny.
To bardzo mądry, dobry, pobożny człowiek. Dla niego nie ma ludzi różnych narodo-wości, są po prostu dobrzy i źli, uczciwi i oszuści, i tych złych należy potępiać bez względu na narodowość. Ale dobrych i uczciwych w cywilizowanym kraju nie może spotkać krzywda w to Mendel głęboko wierzy
Jakub Gdański
czyli Kubuś wnuk Mendla, ma około dziesięciu lat i uczęszcza do gim-
nazjum. Jego mama zmarła, a o ojcu nic nie wiadomo. Chłopca wychowuje dziadek. Kubuś jest spokojny, nawet nieco strachliwy. Bardzo kocha dziadka, chciałby zawsze postępować tak. aby to się Mendlowi podobało, ale chłopcy, którzy go prześladują w szkole za żydowskie po-chodzenie, napawają go lękiem. Po prostu się ich boi, nie umie się bronić, nie umie walczyć o swoje
Sąsiedzi Mendla
mieszkają w tej samej kamienicy lub w pobliżu. Są wśród nich urzędnik, zegarmistrz, student. Tylko studenta stać jednak na obronę zagrożonego przez rozszalały tłum Mendla, inni współczują, płaczą, ale jest też wielu takich, którzy, jak zegarmistrz, po-wtarzają obiegowe zarzuty wobec Żydów. Konopnicka scharakteryzowała społeczeństwo polskie jako niedojrzałe i nietolerancyjne, które nie umie zaakceptować odmienności in-nych i nie potrafi docenić ich wkładu we wspólne życie.
ŻYDZI W SPOŁECZEŃSTWIE POLSKIM
Żydzi osiedlali się w różnych krajach i z czasem zaczynali traktować te kraje jako własną ojczyznę. Na ziemiach polskich w XIX wieku żyły już wielopokoleniowe rodziny żydowskie, które, choć miały odrębną od naszej wiarę i własną kulturę, uważały Polskę za swoją ojczyznę i starały się jej służyć, jak najlepiej potrafily.
Maria Konopnicka przedstawiła w noweli problem, który stał się jednym z ważniejszych w epoce pozytywizmu: problem uznania Żydów za pełnoprawnych obywateli. Mówiono wówczas o asymilacji Żydów. Pisarka, pod wpływem rzeczywistych wydarzeń pogro-mów antyżydowskich, często prowokowanych przez zaborców, skrytykowała antysemityzm i ksenofobię. Mendel czuje się Polakiem. Stwierdza, że przez całe życie pracował dla swojej ojczyzny i chce wychować wnuka na dobrego obywatela. Niezrozumiałe są dla niego ataki na Żydów.
Konopnicka przytacza także obiegowe argumenty Polaków (stereotypy myślenia), którzy uważają, że ludzi innych narodowości, zwłaszcza żydowskiej, należałoby zmusić do opusz czenia ziem polskich.
JĘZYK EZOPOWY
Język ezopowy to swoisty literacki kod, stworzony w czasach ograniczeń cenzury zabra niającej np. wprowadzania do utworów tematyki patriotycznej, niepodległościowej. To język aluzji, metafor, symboli, alegorii, peryfraz rozumiany przez odbiorców, a odnoszący się np. do tematyki powstania styczniowego. O swoim zaangażowaniu w ten zryw mówi Mendel, ani razu nie używając pojęcia powstanie: „wielgie ognie i wielgi požar, i wielgie pioruny na to miasto bić, a tego, co by od te ognie i od ten pożar, i od te pioruny Żydy były uwolnione, to uny tego nie widziały!”.
TYTUŁ UTWORU
Tytuł noweli to imię i nazwisko jej głównego bohatera. Mendel sam wyjaśnia ich pocho-dzenie. Otrzymał imię Mendel, ponieważ był piętnastym z kolei dzieckiem w rodzinie, a taką miarę liczbową określano jako mendel. Nazywa się Gdański, co uważa za potwierdzenie swo-jego polskiego pochodzenia. Swojemu wnukowi stara się wpoić miłość do ojczyzny, chce, by chłopiec służył Polsce swoją wiedzą, był użyteczny dla społeczeństwa.
KONTEKST HISTORYCZNY
W 6 r. n.e. Palestyna zamieszkiwana przez Żydów stała się prowincją rzymską Judeą. Po klęsce powstania zorganizowanego przeciwko rzymskiemu panowaniu w latach 132-135 Żydzi zostali ostatecznie wygnani z Judei. Od tej pory zyli w diasporze. Osiedlali się głównie w kra jach Bliskiego Wschodu i basenu Morza Śródziemnego. Ich religia i tradycja były jednak tak silne, że żyjąc w różnych rejonach świata, zachowywali swoje wyznanie i odrębność kulturową W związku z tym, że na ziemiach polskich panowały przychylne warunki dla osiedlania się róż-nych mniejszości narodowych, nasze państwo stało się domem dla najliczniejszej w Europie społeczności żydowskiej. Polscy Żydzi zajmowali się zazwyczaj handlem i rzemiosłem. Ich sytuacja pogorszyła się w XIX w., szczególnie w zaborze rosyjskim, gdzie wyznaczono Żydom strefy, w których mogli się osiedlać. Władzom carskim na rękę był wzrastający antysemityzm, którego ostrze usiłowały skierować w politycznych przeciwników. Po odzyskaniu niepodległo-ści w roku 1918 w Polsce żyło ponad 3 miliony Żydów, co stanowiło ponad 10 procent ludności II Rzeczypospolitej.
GENEZA NOWELI
Utwór został opublikowany po raz pierwszy w 1890 r. w Przeglądzie Literackim”, a trzy lata później w zbiorku nowel Na drodze. Bezpośrednim impulsem do jego napisania był apel Elizy Orzeszkowej, wieloletniej przyjaciółki pisarki, by Konopnicka swym autorytetem wsparła ideę walki z antysemityzmem, który pod koniec XIX w. przybierał niepokojąco na sile, słowo Twoje wiele zaważy, u wielu wiarę znajdzie, wiele uczuć wzbudzi, złych uśpi. Opisane w Mendlu Gdańskim wydarzenie niestety nie było jednostkowe. Podobne pogromy Żydów powtarzały się w wielu miastach zaboru rosyjskiego. Najtragiczniejszym z nich była napaść polskich an-tysemitów na rodziny żydowskie, ich sklepy i warsztaty w Warszawie w 1881 r. Wielu Pola-ków starało się pomóc swoim żydowskim sąsiadom, w prasie jednoznacznie potępiono takie zachowania, stały się one jednak znakiem niepokojących nastrojów, które miały się dopiero rozwinąć. Tekstem szczególnie ważnym dla tej idei był artykuł Elizy Orzeszkowej O Żydach i kwestii żydowskiej, w którym pisarka opisała funkcjonujące w polskim społeczeństwie absur-dalne wierzenia, przekonania i zabobony dotyczące Żydów.
ANTYSEMITYZM
Antysemityzm to postawa niechęci i wrogości wobec Żydów oraz osób pochodzenia żydow skiego wynikająca z narastających przez wieki uprzedzeń o charakterze wyznaniowym, etnicz nym, kulturowym czy ekonomicznym. Żydzi od wieków spotykali się z aktami niechęci, przede wszystkim na tle religijnym. Byli też uznawani za obcych i w sytuacji kryzysu czy zagrożenia stawali się ofiarami napięć społecznych.
POZYTYWISTYCZNA IDEA ASYMILACJI
Polscy pozytywiści, głoszący idee pracy organicznej, walczyli z wszelkimi uprzedzeniami et-nicznymi, które krytykowali zarówno w tekstach publicystycznych, jak i literackich. Uważall, że aby społeczeństwo mogło się efektywnie rozwijać, wszystkie jego grupy muszą ze sobą współpracować, a miarą wartości człowieka powinna być jego służba na rzecz ogółu w myśl idei utylitaryzmu, a nie pochodzenie czy religia. Dlatego uważali, że Polacy i Żydzi powinni ze sobą współpracować, wymieniać się doświadczeniami - tak by wszyscy czuli, że są u siebie. Nadzieję na przełamywanie wzajemnych uprzedzeń upatrywali w rzetelnej wiedzy na temat obyczajów, kultury i religii.
plan wydarzeń
Przedstawienie postaci Mendla Gdańskiego i jego codziennej rutyny.
Wyśmiewanie Jakuba przez miejscowych chłopców.
Wizyta dependenta i wieści o planowanych napaściach na Żydów.
Wizyta zegarmistrza i dyskusja na temat tożsamości Mendla.
Ostrzeżenie Mendla przed atakiem przez studenta.
Próby pomocy miejscowych kobiet.
Odważna postawa Mendla.
Trafienie Jakuba kamieniem
Interwencja studenta.
Odejście rozgniewanego tłumu.
Rozmowa Mendla ze studentem o śmierci miłości do Warszawy. źródło: https://poezja.org/wz/interpretacja/3681/Mendel_Gdanski_plan_wydarzen
