Konrad Wallenrod - Adam Mickiewicz Flashcards
GENEZA UTWORU
Adam Mickiewicz, podczas pobytu w Rosji jako zesłaniec polityczny, poznał mechanizmy działania władzy carskiej, która bezwzględnie niszczyła swoich przeciwników oraz zmuszała społeczeństwo do uległości. Te doświadczenia zainspirowały go do napisania powieści poe- tyckiej Konrad Wallenrod. Bezpośrednim impulsem do rozpoczęcia pracy nad utworem było nieudane powstanie dekabrystów w grudniu 1825 r. Wielu rosyjskich znajomych Mickiewicza zostało wówczas straconych za bunt przeciwko imperatorowi. Poeta zdał sobie sprawę, że otwarta walka z caratem skazana jest na niepowodzenie i że skuteczną bronią spiskowców może być wyłącznie podstęp. Mickiewicz pracował nad Konradem Wallenrodem niemal dwa lata i ostatecznie opublikował go w Petersburgu zimą 1828 r.
MASKA HISTORYCZNA
W Konradzie Wallenrodzie średniowieczny kostium historyczny posłużył autorowi do ukrycia współczesnego przesłania politycznego. Tak też odczytali to dzieło carscy cenzorzy, którzy ostrzegali władcę przed zakamuflowanymi w utworze niebezpiecznymi treściami: przedsta- wiona walka Litwinów z Krzyżakami w oczywisty sposób przypominała zmagania Polaków z Imperium Rosyjskim. Poeta zdawał sobie z tego sprawę i aby uniknąć problemów z drukiem, napisał do utworu przedmowę. Wyjaśnił w niej, że pragnął w swym dziele zwrócić uwagę na uniwersalne problemy i dlatego wybrał temat historyczny. Aby rozwiać wszelkie wątpliwości związane z odczytaniem dzieła, Mickiewicz w drugim wydaniu zadedykował je samemu caro- wi. Pomimo takiego kamuflażu Konrad Wallenrod został powszechnie odczytany jako dzieło o konspiracyjnej walce z caratem.
CZY CEL UŚWIĘCA ŚRODKI?
Mickiewicz opatrzył Konrada Wallenroda mottem z Księcia Niccola Machiavellego: […] są dwa sposoby walczenia… trzeba być lisem i Iwem. Słowa te dobrze opisują sposób postępowania zakładający, że cel uświęca środki, a warunkiem skuteczności działania jest stosowanie wszel- kich metod, również niemoralnych. Bohater utworu Adama Mickiewicza postępuje zgodnie z radą renesansowego myśliciela - spiskuje, oszukuje i zdradza, aby osiągnąć swój cel. Jed- nocześnie jest wrażliwy i ma świadomość, że postępuje niewłaściwie, dlatego wybór, którego dokonał, niszczy go wewnętrznie. Konrad poświęca jednak spokój swojej duszy dla wyższego dobra, jakim jest wolność ojczyzny - dzięki temu staje się postacią zasługującą na podziw i szacunek. Taka postawa została w polskiej tradycji nazwana wallenrodyzmem.
KONRAD WALLENROD - BOHATER BAJRONICZNY I TRAGICZNY
Wallenrod jest bohaterem bajronicznym - to samotnik zbuntowany przeciw światu i samemu sobie, ukrywający swoją mroczną przeszłość naznaczoną zbrodnią. Nie potrafi zapanować nad gwałtownymi emocjami, napięcie zaś związane z podwójnym życiem i wyrzutami sumienia próbuje złagodzić, uciekając w alkohol. Bohater staje też przed tragicznym wyborem - wie, że misja, której się poświęcił, wymaga od niego dokonywania czynów niegodnych rycerza, ta- kich jak oszustwo i zdrada. Decydując się na walkę o wolność ojczyzny, wie, że musi odrzucić kodeks rycerski, który do tej pory był dla niego najważniejszy.
CZAS I OKOLICZNOŚCI POWSTANIA UTWORU
Powieść poetycka Konrad Wallenrod powstawała w latach 1825- 1827. Została wydana w 1828 r. w Petersburgu z ilustracjami Win- centego Smokowskiego. Było to pierwsze ilustrowane wydanie poezji Adama Mickiewicza. Wielu literaturoznawców dopatruje się związ- ków między biografią poety a losami tytułowego bohatera utworu, sytuacja Mickiewicza w Rosji była bowiem dosyć skomplikowana. Po- byt na terenie wielkiego Imperium Rosyjskiego z jednej strony obfito- wał w egzotyczne podróże i bogate życie towarzyskie, z drugiej zaś - zmuszał poetę wygnańca do ciągłego zachowywania ostrożności ze względu na stały nadzór policyjny. W grudniu 1825 r. wybuchło w Mo- skwie antycarskie powstanie dekabrystów², którego uczestnikami byli poznani przez Mickiewicza w Petersburgu Aleksander Bestużew i Konrad Rylejew. Powstanie zostało stłumione, a jego przywódców stracono. Wszystkie te okoliczności prawdopodobnie uświadomiły po- ecie potęgę carskiego imperium i niemożność podjęcia otwartej walki o wolność, a jednocześnie przyczyniły się do powstania utworu.
PROBLEMATΥΚΑ
Akcja utworu rozgrywa się pod koniec XIV w. na Litwie i w zamku krzyżackim w Malborku. W problematykę utworu wprowadza mot to: Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia…. trzeba być lisem i Iwem, zaczerpnięte z dzieła pt. Książę włoskiego filozo- fa doby renesansu Nicola Machiavellego (czyt. nikola makiawelego). Główny bohater utworu musi dokonać wyboru między wiernością etosowi rycerskiemu a podstępną walką z potężnym przeciwnikiem (wallenrodyzm). Aby wypełnić patriotyczny obowiązek, decyduje się poświęcić osobiste szczęście. Konrad Wallenrod to niejednoznaczna postać, która musi ukrywać nie tylko prawdziwą tożsamość, ale takze prawdziwe uczucia. Fabuła utworu została oparta na losach auten- tycznych postaci historycznych i wzbogacona wydarzeniami fikcyjny- mi. Zastosowany w utworze kostium historyczny był zgodny z este- tyką romantyczną, a jednocześnie zawierał aluzję do sytuacji Polski zniewolonej przez zaborców. Mickiewicz, podobnie jak inni poeci ro- mantyczni, odnalazł w odległej przeszłości problemy, które dotyczyły także czasów mu współczesnych.
kostium historyczny
zabieg literacki polegający na wykreowaniu świata przedstawionego tak, że wszystkie jego elementy (czas, miejsce, bohaterowie i wydarzenia) pasują do rzeczywistości historycznej; historyczne realia stanowią jednak tylko pretekst do tego, by poruszyć problematykę współczesną, o której ze względu na cenzurę nie można mówić otwarcie
wallenrodyzm
postawa polegająca na uciekaniu się do nieetycznych metod (np. kłamstwa, podstępu, zdrady) po to, aby osiągnąć szczytny cel; bohater ukrywa prawdziwe uczucia (wrogość, nienawiść) pod maską lojalności, wierności lub posłuszeństwa, by zdobyć zaufanie przeciwnika i skutecznie go zniszczyć
heksametr
miara wierszowa występująca głównie w eposie opiewającym heroiczne czyny, zbudowana z sześciu powtarzających się cząstek rytmicznych (tzw. stóp metrycznych)
tragizm
nieprzezwyciężalny konflikt między dążeniami wybitnej jednostki a dominującymi nad nią siłami (np. los, decyzje bogów, normy moralne, prawa historii, racje społeczne) lub sprzecznymi.dążeniami bohatera; bohater musi dokonać wyboru pomiędzy równoważnymi i wykluczającymi się wartościami; nigdy nie będzie to wybór pomyślny, jednoznacznie trafny; konsekwencją takiej sytuacji jest nieuchronna klęska
plan wydarzeń
Dyskusje Krzyżaków o wyborze nowego wielkiego mistrza zakonu.
Pieśń pustelnicy o Konradzie Wallenrodzie.
Konrad Wallenrod nowym wielkim mistrzem krzyżackim.
Unikanie wojny z Litwą przez Konrada.
Wspomnienia miłości pustelnicy i Wallenroda.
Uczta na zamku.
Pieśń wajdeloty o losach Waltera Alfa, księcia Kiejstuta oraz jego córki, Aldony.
Ballada „Alpuhara”.
Zerwanie przymierza z zakonem krzyżackim przez księcia Witolda.
Wybuch wojny zakonu krzyżackiego z Litwą.
Klęska wojsk krzyżackich pod wodzą Konrada.
Powrót Krzyżaków do Marienburga.
Odkrycie zdrady wielkiego mistrza. Konrad zdemaskowany jako Walter.
Pożegnanie Waltera z Aldoną.
Śmierć Waltera i Aldony.
