Dziady cz. III - Adam Mickiewicz Flashcards
Konrad
W prologu przechodzi przemianę z Gustawa w Konrada. Jest typowym bohaterem romantycznym, indywidualistą skłóconym ze światem. Jest artystą, który w poezji widzi swoją siłę i broń przeciwko złu. Więźniowie darzyli go szacunkiem i podziwiali jego poetyckie możliwości, lecz on czuł się wśród nich samotny i wyobcowany. Jako poeta ma poczucie własnej wyjątkowości, jest dumnym, pysznym samotnikiem, gardzi innymi, uważa się za równego Bogu. Po egzorcyzmach przechodzi kolejną przemianę. Konrad to człowiek o wyjątkowej wrażliwości i bogatym życiu wewnętrznym. Przeczuwa istnienie świata metafizycznego i pragnie go poznać. Poeta przeżywa stany uniesień, wów- czas improwizuje, o czym wspomina się w scenie więziennej. Jest gorącym czcicielem Marii Panny (co uratuje go przed ostatecznym potępieniem). Jego podstawowa cecha ujawnia się już w Małej Improwizacji - jest nią pycha, której symbolem staje się kruk. Pełnia osobowości Konrada zostanie jednak odkryta w Wielkiej Improwizacji. Tu bohater pokazuje kilka swoich twarzy. Jest poetą romantycznym, kreatorem - tworzy prawdziwą, żywą poezję, a jego akt twórczy jest taki sam, jak akt boski. Jest wieszczem narodowym przewodnikiem. Kocha naród, w pełni się z nim utożsamia („Nazywam się Milijon - Bo za milijony / Kocham i cierpię katusze”), pragnie ofiarować mu wolność i nieśmiertelność, ale za cenę absolutnego podporządkowania. Konrad chce władzy tyrańskiej (,… jeżeli się przeciwią / Niechaj zginą i przepadną”). Jako niepospolita, równa Bogu istota pragnie rządzić duszami i uczuciami poddanych i dlatego poniesie klęskę. Jego cechą jest także prometejski bunt przeciw układom panującym w świecie. W imię miłości do narodu jest gotów wystąpić nawet przeciw Bogu, porywa się na bluźnierstwa i jest bliski potępienia.
Konrad - główny bohater. Zmiana jego imienia (z Gustawa) dokonuje się w „Prologu” i w dalszych częściach tekstu funkcjonuje on już wyłącznie jako Konrad. Skupia w sobie kilka typów bohatera romantycznego: jako Gustaw był romantycznym kochankiem, następnie staje się: spiskowcem - patriotą, więźniem osadzonym w celi bazylianów, poetą (Mała Improwizacja i Wielka Improwizacja), zesłańcem (scena IX) i pielgrzymem („Ustęp”). Konrad jako poeta ma poczucie własnej wyjątkowości, niezwykłości, jest dumnym, pysznym, wyalienowanym samotnikiem, gardzi innymi ludźmi, uważa się za równego Bogu. Po egzorcyzmach księdza Piotra bohater przechodzi kolejną przemianę wewnętrzną - pokornieje, zdaje sobie sprawę z własnych ograniczeń.
Geneza dramatu
w 1823 r. Mickiewicz oraz inni filomaci zostali pojmani i osadzeni w wileńskim więzieniu. Po procesie Mickiewicz został skazany na osiedlenie w głębi Rosji. “Dziady” cz. III powstały w Dreźnie w 1832 r. po upadku powstania listopadowego.
Ksiądz Piotr
bernardyn, duchowny opiekun więźniów. Za swą chrześcijańską pokorę doznał łaski proroczej wizji zmartwychwstania Polski oraz otrzymał dar przepowiadania przyszłości bohaterów. Ksiądz Piotr to odważny patriota, odwiedza więźniów, podnosi ich na duchu, pociesza. Także niepospolita osobowość, ale w odróżnieniu od Konrada najważniejszą cechą duchownego jest pokora. Dzięki niej ma moc egzorcysty, potrafi zwyciężać złe duchy. Opiera się ich pokusom, wydobywa od nich cenne informacje o Rollisonie. Pomaga Konradowi pod- nieść się z upadku, jest tak szlachetny, że bierze na siebie grzech jego bluźnierstw i w ten spo- sób „wnosi pokój w dom pychy”. Pokora pozwala także Księdzu Piotrowi poznać przyszłe losy narodu, o co daremnie prosił Konrad. Zakonnik umie jednak być odważny, nieustraszony i otwarcie przeciwstawić się tyrańskiej władzy, co widać w scenie przed balem u Nowosilcowa. Ujawnia się przy tym jego zdolność przewidywania przyszłości (przepowiada śmierć zauszni- kom Senatora, mówi matce Rollisona, że jej syn żyje). Jego odwaga, przenikliwość i stanow- czość sprawiają, że Nowosilcow pozwala mu na widzenie się z Rollisonem i puszcza wolno. W ostatniej scenie I aktu Ksiądz Piotr udziela Konradowi ostatnich wskazówek co do jego przyszłej roli, a co najważniejsze, przepowiada mu wolność.
Ksiądz Piotr - zakonnik, bernardyn, cichy i pokorny sługa Boży. Za pomocą egzorcyzmów wy- pędza złe duchy z Konrada. Ksiądz Piotr otrzymał od Boga prorocze widzenie przyszłości Polski, a także dar przepowiadania przyszłości bohaterów (przewidział śmierć Doktora i dalsze losy Konrada).
Pani Rollison
niewidoma staruszka, zabiegała o widzenie z Nowosilcowem, by błagać go o uwolnienie torturowanego syna
niewidoma uboga wdowa, matka uwięzionego Rollisona, która przychodzi prosić Senatora o ułaskawienie syna.
Ewa
prostoduszna i niewinna dziewczyna. Doznała widzenia Jezusa
Wysocki
podsumował odmienne społeczne postawy wobec zaborcy, przyrównując naród polski do lawy
Tomasz
pragnął poświęcić się dla dobra innych więźniów, biorąc na siebie ich winy , do czego zachęcał również swoich przyjaciół
Jan Sobolewski
podczas spotkania wigilijnego opowiada o wywózkach uczniów na Sybir
Żegota
przedstawia więźniom bajkę o rozsypanym przez Boga dla człowieka ziarnie, które podstępny diabeł zakopał w ziemi, nie spodziewając się, że zboże na wiosnę wykiełkuje, a później wyda plon. Morał bajki miał upewnić współwięźniów, że ich ofiara nie pójdzie na marne i stanie się wzorem dla następnych pokoleń, które tym mężniej staną do walki w obronie wolności
Janczewski
bohater opowiadanie Sobolewskiego. był przedstawiony jako przykład heroizmu i patriotyzmu. nie zdradził nikogo podczas śledztwa a wywożony na Sybir, trzykrotnie krzyknął: “Jeszcze Polska nie zginęła!”
Cichowski
bohater opowiadania Adolfa. młody, zdolny, wesoły chłopak, którego aresztowano, a rodzinie powiedziano, ze się utopił. Po dwóch latach odnaleziono go i bezskutecznie próbowano wyciągnąć z więzienia. Gdy odzyskał wolność, był zastraszony, milczący i nieufny
Jan Rollison
student aresztowany jako uczestnik spisku. Aby zatuszować tortury, którym był poddawany w czasie przesłuchań, upozorowano jego samobójstwo
Senator (Nowosilcow)
był człowiekiem okrutnym i bezwzględnym, dbającym jedynie o swą pozycję i przychylność cara
Senator Nowosilcow to postać historyczna: Mikołaj Nowosilcow, delegat cara przy rządzie Królestwa Kongresowego, krwawy despota, odpowiedzialny za prześladowania polskiej młodzieży w Wilnie. W utwo- rze towarzyszą mu poplecznicy - Bajkow, Pelikan, Doktor, Botwinko.
Doktor
współpracownik Senatora, który zabiega o jego względy. Zginał w trakcie balu, zgodnie z przepowiednią Księdza Piotra rażony piorunem
Pelikan
poplecznik Senatora, stara się wkraść w jego łaski
Bajkow
współpracownik Senatora, wymierza policzek Księdzu Piotrowi, a on przepowiada mu rychłą śmierć. upiór Bajkowa rozrywają wciąż na nowo piekielne psy
plan wydarzeń
Prolog - symboliczna przemiana Konrada
SCENA I - rozmowy więźniów w celi Konrada o prześladowaniach uczniów, opowiadanie Sobolewskiego i bajka Żegoty, pieśń zemsty, mała improwizacja (wizja lotu orła i kruka przysłaniającego niebo)
SCENA II - Wielka Improwizacja
SCENA III - Egzorcyzmy Księdza Piotra nad Konradem opętanym przez diabły
SCENA IV - widzenie Ewy
SCENA V - widzenie Księdza Piotra
SCENA VI - Sen Senatora
SCENA VII -rozmowy towarzystwa przy drzwiach i towarzystwa przy stoliku
SCENA VIII - wizyta Pani Rollison u Nowosilcowa, rozmowa Senatora z Księdzem Piotrem, bal, spotkanie księdza z Konradem
SCENA IX - Obrzęd dziadów na wiejskim cmentarzu, rozmowa Guślarza i kobiety w żałobie, pojawienie się upiorów Doktora i Bajkowa, rozpoznanie przez kobietę Konrada wśród zesłańców w kibitkach
Ustęp - poemat przedstawiający obraz carskiej Rosji, zakończony wierszem wyrażającym solidarność z Rosjanami, którzy sprzeciwili się władzy
Więźniowie spotykają się w Wigilię w celi Konrada
Żegota został aresztowany pomimo, iż nie uczestniczył w żadnym spisku, sądzi, że Rosjanie chcą tylko zarobić na śledztwie. Tomasz twierdzi, że Nowosilcow chcąc przypodobać się caru wymyślił spisek i więźniów nie ominą zsyłki. Wiedząc, że sąd jest potajemny i nikt nie uniknie kary proponuje aby on sam i kilku innych wzieło na siebie winy wszystkich. Więźniowie trzymani są w ciasnych celach, niektórzy nie widzą światła dziennego, nie otrzymują listów, są głodzeni, w razie choroby nie leczy ich lekarz. Próbują żartować i pocieszać się w trudnej sytuacji. Frejend myśli tylko o tym aby orzysłużyć się ojczyźnie, gotowy jest oddać życie za innych. Jan Sobolewski opowiada o wywożeniu studentów na Sybir. Tłum zgromadził się wokół, prowadzonych do kobietek uczniów. Wśród nich był, Janczewski, który wykazał się godnością i trzykrotnie krzyknął: “Jeszcze Polska nie zginęła”. Wasilewski bardzo osłabiony przez tortury ledwo wszedł do kibitki. Jeden z więziniów umarł co ogromnie poruszyło Sobolewskiego. Jan zauważa, że żołnierze wyglądają na przestraszonych. Ksiądz Lwowicz namawia do modlitwy za młodzież oraz za współwięźnia, który popełnił samobójstwo. Jankowski ma pretensje do Boga o niesprawiedliwość jaka spotyka Polaków. Żegota opowiada bajkę o diable, który chcąc oszukać Boga zakopał ziarno dane człowiekowi, nie wiedział jednak, że w ten soposób tylko mu pomaga. Jankowski śpiewa bluźnierczą pieśń czemu sprzeciwia się Konrad, który broni imienia Maryi. Kapral słusząc to o
przytacza historię o tym jak sprzeciw wobec bluźnienia imienia Maryi uratowało mu życie. Feliks próbując rozweselić współwięźniów śpiewa humorystyczną piosenkę. Konrad zaczyna śpiewać pieśń wyrażającą bunt wobec Boga i chęć zemsty. Wygłasza małą improwizację, porównuje się do orła, który jest ponad innymi, jego wizję przysłania kruk. Więziniwie opuszczają celę Konrada zauważając inspekcję.
martyrologia
zbiorowe cierpienie i męczeństwo, zwłaszcza narodowe
Więzień w celi
Anioł wygłasza monolog przy śpiącym Więźniu. Żali się, że bezskutecznie na prośby jego matki, próbuje nauczyć go pokory w śnie. Więzień zastanawia się nad istotą snu oraz celowością świata, nie zgadza się z mędrcami, którzy uważają sen za marzenie lub wspomnienia. Pojawiają się Duchy nocne, które mówią o zdradliwości nocy i o zabawach w mieście, które są drogą do piekła. Walczą z aniołami o duszę Więźnia. anioł mówi, że będzie wolny, a jutrzejszy dzień zadecyduje o jego losie. Więzień boi się wygnania, ponieważ oddzielą go od rodaków. Pisze symboliczny napis “tu umarł Gustaw” i “tu narodził się Konrad”. Duch zwraca się do ludzi, mówiąc, że każdy ma w sobie ogromną moc i o każdego duszę walczą anioły i szatany
Prowidencjalizm
Zwierzenie boskiej opatrzności, optymistyczna wizja historii, polegająca na przekonaniu, że to opatrzność kieruje dziejami świata
Profetyzm
Prorocze widzenie przyszłości
Teodycea
Filozoficzne i teologiczne próby wyjaśnienia, skąd wzięło się na świecie zło, skoro został on stworzony przez dobrego Boga
Mesjanizm
Idea głosząca zbawienie ludzkości za sprawą wybrańca - Mesjasza lub wybranej przez Boga grupy, narodu
Improwizacja
Spontaniczne wypowiedź o walorach artystycznych, wygłoszona bez wcześniejszego przygotowania
Prometeizm
Postawa buntu jednostki wobec sił wyższych w imię dobra zbiorowości ludzkiej
Filomacii i filareci
Stowarzyszenie filomatów zostało powołane w 1817 roku na Uniwersytecie Wileńskim jako tajna grupa studencka zajmująca się samokształceniem i propagowaniem idei patriotycznych. W 1820 roku powstał również podległy filomatom związek Filaretów. 1823 roku władze carskie wytoczyły Filomatom i Filaretom proces, który stał się jednym z głównych wątków Dziadów części III
Martyrologia narodu polskiego
Przedstawione przez Mickiewicza losy młodych litewskich patriotów do wzniosły przykład narodowej martyrologii. Ukazując ich sytuację, poeta zobrazował rozbiorową niedole wszystkich Polaków. Sens ofiary niewinnych więźniów zyskał w dramacie wymiar metafizyczny i stał się uniwersalnym symbolem walki tyranii z wolnością, zła z dobrym. Zbiorowe cierpienie narodu stało się powtórnym urzeczywistnieniem biblijnej męki Chrystusa, po której miało nadejść upragniona zmartwychwstanie.
Mesjanizm dziadów części III
Wizja księdza Piotra w całości odwołuje się do biblijnej męki i zmartwychwstania Jezusa – tak samo jak on umęczony na krzyżu, umarł i zmartwychwstał, tak umęczona i ukrzyżowana przez zaborców Polska miała zostać wskrzeszona. Obraz ten wskazuje, że dzieje Polski podporządkowane boskim wyrokom miały głębszy sens – Polska miała odegrać rolę “Chrystusa narodów” - jej męczeńska ofiara miała przynieść wolność całej Europie. Tak sformułowany narodowy mesjanizm stanowił próbę stworzenia optymistycznej wizji przyszłości. Dawał nadzieję na bliską niepodległość i ukazując wartość cierpienia, podkreślał siłę polskiego narodu.
Czym dla człowieka może być wolność? Omów zagadnienie na podstawie Dziadów cz. III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wolność to możliwość działania zgodnie z własną wolą, to brak przymusu, świadomy wybór. Wolny jest tylko ten człowiek, który realizuje się w szacunku do siebie i innych. Wolność jest fundamentalnym czynnikiem istnienia.
Człowiek, ludzie, narody zawsze pragną wolności i są gotowi zapłacić za nią wysoką cenę. Mówi o tym dramat Adama Mickiewicza Dziady cz. III. Polska jest zniewolona, znajduje się pod zaborami. W więzieniach wroga zamknięci są bojownicy o wolność indywidualną i narodową. Są to przede wszystkim studenci, filomaci i młodzież szkolna. Nieustannie przesłuchiwani, bici, poddani niemal biblijnej „rzezi niewiniątek”, cierpią męki w imię wolności. Ich szczególnym reprezentantem jest Konrad, cechujący się nadludzką skalą wrażliwości, cierpienia oraz poetyckiego talentu. Ten niezwykły indywidualista staje się uosobieniem i reprezentantem całego narodu, wszystkich jego cierpień i naturalnych praw do kojarzonej ze szczęściem wolności. W imię tej wolności Konrad w Wielkiej Improwizacji podejmuje walkę z Bogiem. Jest gotów się poświęcić, cierpieć i znosić katusze, a nawet zaryzykować zbawienie własnej duszy dla wolności, dla uwolnienia zniewolonych rodaków. Konrad przyjmuje postawę prometejską: „za miliony kocha i cierpi katusze”.
Dążąc do wolności młodzież wileńska i ta zebrana wokół Piotra Wysockiego (w scenie Salon Warszawski nazwana „towarzystwem przy drzwiach”, gotowa jest do najwyższych poświęceń, do uwięzienia, do zsyłki na Sybir, bo wierzy, że tak jak w bajce, opowiedzianej przez żegotę w celi więziennej, ich działania i postawa wcześniej czy później przyniesie wolność.
Jednym z archetypów obrazujących ludzkie dążenie do wolności jest Ikar, którego historia została przedstawiona w Mitologii Jana Parandowskiego. Ojciec Ikara, Dedal, skonstruował skrzydła, na których mieli powrócić z Krety do ojczyzny. Upojony lotem, poczuciem całkowitej wolności, bra- kiem kontroli nad swoimi marzeniami, Ikar lekceważy nakazy zachowania ostrożności, wzlatuje nad poziomy i spada w morskie odmęty, bo wosk łączący pióra roztopił się. Ikaryjski lot ku wolności zakończył się tragicznie, ale pokazał, że dla wolności człowiek jest w stanie podjąć ogromne ryzyko.
Człowiek jest powołany do wolności. Może być ona użyta dobrze lub źle, służyć dobru albo tylko jego pozorom. W naszym relatywistycznym świecie, kiedy słowa tracą swoje podstawowe znaczenie, warto pamiętać o klasycznym rozumieniu wolności - moja wolność kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność innych ludzi. Inaczej człowiek byłby odpowiedzialny za wszelkie cierpienie innych, a tym samym nie byłby wolny.
OBRAZ MŁODZIEŻY POLSKIEJ
W III części Dziadów została przedstawiona szeroka panorama polskiego społeczeństwa pozbawionego wolnej ojczyzny. Poeta przedstawił losy prześladowanych patriotów, ale też zdrajców i sprzedawczyków.
Uwięziona polska młodzież występuje w zbiorowej scenie podczas kolacji wigilijnej, urzą- dzonej w celi Konrada dzięki życzliwości polskiego Kaprala. Niektóre przedstawione postacie są autentyczne i występują pod własnymi nazwiskami. Więźniowie skarżą się na bicie, tortury, głód, niepewność własnego losu. Sobolewski opowiada o wywózce studentów na Syberię. Przedstawione postacie są zróżnicowane: mądry i doświadczony Tomasz, ponury Konrad, naiwny Žegota, wrażliwy Frejend, prosty chłop Kapral - Polak wbrew własnej woli wcielony do carskiej armii.
Więźniowie zdają sobie sprawę ze swojego dramatycznego położenia, mimo to zachowują się spokojnie i z godnością. O chęci zemsty świadczą piosenka Feliksa i pieśń Konrada. Jankow- ski posuwa się nawet do bluźnierstwa, będącego zapowiedzią Wielkiej Improwizacji Konrada:
„Póki cała carska szyja, (…)
Nie uwierzę, że nam sprzyja
Jezus Maryja”.
Swój los znoszą z odwagą, a nawet z wisielczym humorem. Troszczą się o siebie, odnoszą się do przyjaciół życzliwie. Gotowi są nawet poświęcić własne życie za innych - Zan rze- czywiście podczas procesu filomatów siebie obciążył odpowiedzialnością za cały spisek. Ich postawa heroicznego znoszenia męczeństwa wpisuje się w poznaną przez ks. Piotra wizję Polski - Mesjasza.
ROSJA I ROSJANIE
W swoim dziele Mickiewicz zawarł ocenę narodu rosyjskiego. Zdawał sobie sprawę z ostrości własnych sądów. Jednocześnie swoim rosyjskim przyjaciołom życzył wyzwolenia spod carskiego despotyzmu.
Nienawiść Mickiewicza nie była skierowana przeciwko wszystkim Rosjanom, lecz prze- ciwko carowi i jego sługom. Słowo „car” pojawia się w utworze bardzo często i jest synonimem despotyzmu i wszelkiej niegodziwości. Władca Rosji jest często porównywany do szatana. Dla kaprysu i pychy cara Piotra Wielkiego, kosztem potężnego wysiłku całego narodu, został wzniesiony Petersburg, miasto zbudowane na nieszczęściu i ofiarach budujących je niewolni ków carskich. Wyniosłe i potężne, ale niesprzyjające własnym mieszkańcom, miało konkuro- wać zamożnością z europejskimi metropoliami, na których wzorował się Piotr I, jego założyciel.
Symbolicznym obrazem carskiego despotyzmu jest pomnik cara: Piotr 1 siedzący na koniu ukazany jest w dynamicznym ujęciu, przednie, wzniesione nogi rozpędzonego wierzchowca tratują wszystko, co spotkają na swej drodze.
Mickiewicz postrzegał państwo cara jako system policyjny, oparty na donosicielstwie i płatnych zdrajcach, niszczący nie tylko Polaków, ale przede wszystkim własny naród. Degradacja Rosjan wynikała ze stworzonego systemu karierowiczostwa, bezprawia i lekce- ważenia innych ludzi i ich praw. Doskonałym przykładem takiego człowieka jest Nowosilcow. Ten wykształcony, kulturalny człowiek, biegle posługujący się językiem francuskim, w trak cie śledztwa zmienia się w wulgarnego, brutalnego oprawcę. Potrafi być obłudny, perfidny, mściwy i cyniczny. Jednocześnie otacza się polskimi arystokratami, zachwyca poezją i sztu- ką. Podobnie jak inni urzędnicy carscy, obawia się utraty własnych wpływów i łaski cara. Monarchę otaczała zwykłe świta dworaków, gotowych spełniać wszystkie zachcianki swojego pana. Car lubuje się w wojskowych paradach i przeglądach.
Cały naród jest całkowicie bierny wobec despoty: nikt nie protestuje, gdy konie wojska w czasie parady (Ustęp) tratują przygodnych gapiów, wierny służący zamarza, pilnując futra swego pana.
Świadomi tragizmu sytuacji są jedynie dekabryści, którym poświęcony jest wiersz Do przyjaciół Moskali. Zdają sobie sprawę z negatywnej roli, jaką ich ojczyzna odegrała w historii Polski. Los dekabrystów jest podobny do losu filomatów. Rylejew zostaje skazany na śmierć, co Mickiewicz komentuje tak: „Klątwa ludom, co swoje mordują proroki”.
Sama Rosja ukazana została jako wielkie, ośnieżone i skute wiecznym mrozem pustkowie, gdzie po polach białych, pustych wiatr szaleje…”. Nieliczne drogi przecinające niezmie- rzone obszary Syberii służą jedynie do ruchu wojsk i transportu skazańców. Ogromne roz- miary wrogiego terytorium dodatkowo czynią je groźnym i nieprzystępnym.
PROMETEIZM WIELKIEJ IMPROWIZACJI
Początek wypowiedzi Konrada jest skargą na ograniczenie siły wyrazu jego wier- szy: Język kłamie głosowi, a głos myślom kłamie i pochwałą samej poezji. Po chwili Konrad wpada w szał poetycki i wygłasza hymn na cześć poety tworzącego wiersze, tak jak Bóg stworzył świat. Nazywa siebie mistrzem, którego twórczości nie powstydziłby się sam Stwórca świata. Poezja Konrada jest muzyką gwiazd, na które bohater, niczym wielki mag, kładzie swe ręce i porusza kosmosem jedynie za pomocą ruchów dłoni i dzięki własnej sile psychicznej. Gwiazdy ułożone są w kręgi (jak planety), przypomi- nające harmonikę instrument muzyczny zbudowany z kilkudziesięciu kryształowych kłoszów różnej wielkości i osadzonych koncentrycznie na wspólnej osi. Z tego niezwy- kłego instrumentu Konrad sam wydobywa miliony dźwięków. Jego śpiew, porównywany do powiewów wichru, ma w sobie pewien element boskości, gdyż wiatr, jako pośrednik między niebem a ziemią, symbolizuje porywczość i potęgę nadludzkiej istoty. Muzyka wydobywana przez Konrada jest muzyką sfer niebieskich muzyką kosmosu, utożsa- mianą z dźwiękami towarzyszącymi powstawaniu nowych światów. Tak więc Konrad, sprzeciwiając się porządkowi świata stworzonego przez Boga, niczym demiurg kreuje własny wszechświat.
Konrad, czując w sobie nadludzką moc, proponuje Bogu podział władzy nad światem. Stwórca jednak milczy i rozgoryczony Konrad wyzywa Boga na pojedynek na serca”. Oskarża Boga o niesprawiedliwość, gdyż dopuścił do cierpień wielu ludzi. Stawia pytania o źródło zła w świecie (teodycea).
Do słownej walki Konrada z Bogiem włączają się dobre i złe duchy, chcące opanować jego duszę (motyw psychomachii walki o duszę). Przez własną pychę i zaślepienie bohater zostaje opanowany przez szatana, który niejako w imieniu mdlejącego Konrada nazywa Boga carem, a nie ojcem świata.
W III cz. Dziadów, w scenie Wielkiej Improwizacji, Konrad zmaga się nie tylko z samym sobą, ale występuje przeciwko Bogu. Tak więc Wielka Improwizacja jest interpretowana jako wyraz buntu przeciw Bogu podniesionego w imię ludzkości. Taki bunt jest określany mianem buntu prometejskiego.
Prometeusz był nieśmiertelny, a z miłości do ludzkości cierpiał straszliwe męki. Jego postawa jest postawą pełną bezinteresownej miłości do człowieka i gotowości wystąpienia dla niego przeciw najwyższym siłom, bogom czy prawom rządzącym światem.
MESJANIZM WIDZENIA KSIĘDZA PIOTRA
Pojęcie mesjanizmu swymi korzeniami sięga judaizmu i pochodzi od imienia Mesjasz (jedno z określeń Chrystusa), na przyjście którego oczekiwał Izrael. Mesjasz uważany był za zbawcę, który przyniesie Izraelitom wolność i przywróci im panowanie nad światem. Koncepcja mesjanizmu polskiego jest określana jako zbiór przekonań i przeświadczeń o szczególnej roli Polski w dziejach świata. Pojęcie to narodziło się jeszcze w dobie staro- polskiej, kiedy Rzeczpospolita traktowana była jako przedmurze chrześcijaństwa, czyli kraj broniący kultury cywilizacji chrześcijańskiej przed barbarzyńskimi poganami. Uważano, że Polska, jako kraj szczególnie umęczony przez zaborców, jest krajem wybranym przez Boga do przyniesienia nowego ładu Europie oraz politycznego i społeczno-moralnego odrodze- nia ludzkości w duchu wiary chrześcijańskiej. Przykładem mesjanizmu w III cz. Dziadów jest Widzenie księdza Piotra, scena, w której padają słowa określające istotę polskiego mesjanizmu: „Polska Chrystusem narodów”. Po zakończeniu egzorcyzmów odprawionych na Konradzie Ksiądz Piotr wraca do swej celi. Kładzi się krzyżem i modli się. Męczeństwo młodzieży polskiej i zsyłka na Syberię zostały opisane jako droga krzyżowa. Analogią męki Chrystusa na krzyżu są rozbiory Polski. Widzenie jest zapowiedzią zbawienia ludzkości poprzez męczeństwo Polaków, jest również wizją wyzwolenia kraju spod jarzma zaborów na drodze męki i cierpień.
Dramat romantyczny
gatunek dramatu właściwy dla epoki romantyzmu, charakteryzujący się programowym odrzuceniem klasycznych reguł; rezygnował z zasady trzech jedności i zasady decorum, cechowały go: synkretyzm rodzajowy i gatunkowy, luźna i otwarta kompozycja, niesceniczny charakter (pomysły czasami niemożliwe do zrealizowania w teatrze w XIX w.).
Cechy w utworze:
otwarta kompozycja utworu - autor zrezygnował z klasycznej zamkniętej kompozycji dzieła, zarówno pod względem formalnym, jak i treściowym - dowodzą tego przywoływane lub kontynuowane wątki z wcześniejszych części Dziadów i nierozstrzygnięte losy głównego bohatera;
fragmentaryczność akcji - w przeciwieństwie do dramatu antycznego, w dramacie romantycznym ak- cja nie jest skomponowana według zasady następstwa przyczynowo-skutkowego; w Dziadach sceny nie są ułożone chronologicznie, a na ich akcję składają się epizody, z których czytelnik rekonstruuje całość; zerwanie z zasadą trójjedności (czasu, miejsca, akcji) - akcja Dziadów trwa o wiele dłużej niż dobę, to- czy się także w wielu miejscach, nawet bardzo odległych od siebie (Wilno, Warszawa, Lwów); akcja jest fragmentaryczna i szczątkowa, rozgrywa się na płaszczyźnie realnej i metafizycznej;
synkretyzm rodzajowy i gatunkowy - współistnienie elementów charakterystycznych dla różnych ro- dzajów (epika - np. opowiadanie Sobolewskiego, Ustęp; liryka - np. monolog liryczny Konrada) i różnych gatunków;
wprowadzenie na scenę duchów - odejście od zasady ukazywania świata przedstawionego w realistycz- nej konwencji (antyczna estetyka mimetyczna naśladująca rzeczywistość);
pozarozumowe uzasadnianie wydarzeń - wszechobecne fantastyka i irracjonalizm, odwołania do pozna- nia pozarozumowego, intuicyjnego;
ludowość i ludowa moralność - autor odwołuje się do folkloru i ludowych wierzeń, a także do systemu moralno-etycznego i ludowej sprawiedliwości, która mówi, że każde zło zostanie ukarane;
kreacja bohaterów - o głównym bohaterze mówimy, że jest bohaterem romantycznym, świadczą o tym takie cechy jak wybitność i indywidualizm, samotność, jednostkowy bunt i wewnętrzne rozdarcie;
nastrój utworu - tajemniczy, przepełniony grozą i niepokojem;
sceny zbiorowe - w dramacie antycznym dialog na scenie mogły prowadzić najwyżej trzy postacie, a je dynie cztery mogły na scenie przebywać; w III części Dziadów na scenie znajduje się niejednokrotnie duzo więcej bohaterów;
asceniczność dramatu - przeznaczeniem dramatu antycznego było wystawienie go na scenie, z powodu złamania zasady jedności czasu i miejsca oraz pojawiania się na scenie duchów, można przypuszczać, ze intencją Mickiewicza było stworzenie książki przeznaczonej do uważnego czytania, a nie inscenizowania; zerwanie z zasadą decorum - Mickiewicz miesza style, przykładem jest sąsiedztwo patetycznej Wielkiej Improwizacji i sceny egzorcyzmów; zasada stosowności w tragedii antycznej nie pozwalała na ukazywa nie scen miłosnych lub śmierci - autor łamie te zasady;
zerwanie z zasadą jedności estetyki - w dramacie antycznym niedopuszczalne było przeplatanie się scen tragicznych i komicznych; w III części Dziadów większość scen ma charakter tragiczny, ale pojawiają się też sceny komiczne (np. dręczenie Senatora przez diabły we śnie).
Prolog
Akcja Prologu rozgrywa się na płaszczyźnie realnej i mistycznej. Główny bohater to człowiek osadzony w celi klasztoru przerobionego na więzienie. Jest tajemniczą postacią, o której lo- sach dowiadujemy się stosunkowo niewiele. W Prologu o jego duszę walczą siły dobra i zła. Duchy z prawej strony oznaczają dobro, a duchy z lewej - zło. W tekście jest mowa o tym, że walka o duszę bohatera toczy się już od jego dzieciństwa. Nocą w celi więzień przeżywa wewnętrzny przełom. Znakiem zerwania z dotychczasowym życiem staje się zmiana imienia - z Gustawa (tak się nazywał bohater IV części Dziadów) na Konrada (być może jest to nawią- zanie do Konrada Wallenroda). Motyw przemiany bohatera nawiązuje do popularnego w róż- nych kulturach mitu inicjacji, metamorfozy, przejścia, wtajemniczenia. Znakiem powtórnych narodzin - związanych z osiągnięciem dojrzałości - staje się często właśnie przybranie nowego imienia. Konrad w samotności dojrzewa więc do nowych, wielkich zadań - zgodnie ze słowami poety: jako prorok na pustyni. Ponadto z Prologu (a także sceny więziennej) dowiadujemy się, że Gustaw-Konrad jest poetą. Informacje te uzasadniają przypuszczenie, że główny bohater to sobowtór autora. Rozterki, przemyślenia i uczucia postaci odzwierciedlają życie wewnętrze samego Mickiewicza. Kreacja głównego bohatera części III Dziadów jest modelowym przy- kładem egotyzmu w literaturze romantycznej. Mickiewicz nie tylko ogniskuje swoją uwagę na Konradzie, lecz także nadaje mu własne cechy, wyraża przez tę postać samego siebie.
BÓJ O DUSZĘ KONRADA
Wewnętrzna walka głównego bohatera części III Dziadów to jeden z najważniejszych wątków dramatu. Pod koniec sceny więziennej Konrad śpiewa pieśń zemsty, deklarując, że w walce z carem jest gotów poświęcić nie tylko życie, lecz także duszę, by jako upiór unicestwić zło. Tę determinację widać wyraźnie w Improwizacji (w scenie II). W imię dobra - jakim jest wolność ojczyzny i szczęście narodu - Konrad postanawia zostać zbawcą Polski i uniesiony pychą, buntuje się przeciwko Bogu. Poirytowany milczeniem Stwórcy, niemal wypowiada słowa bluź- nierstwa. W kolejnej, III scenie moralny upadek Konrada, opętanego przez diabły, pogłębia wskazywanie Rollisonowi sposobu popełnienia samobójstwa. Duszę bohatera w ostatniej chwili ratuje przed podszeptami szatana zastęp aniołów. Później, dzięki modlitwom i egzor- cyzmom Księdza Piotra, Konrad wraca do moralnej i psychicznej równowagi. W Improwizacji psychomachia, czyli walka dobrych i złych duchów o duszę bohatera, została przedstawiona podobnie jak w średniowiecznym moralitecie. Na scenie swoistego „teatru duszy” bohatera miejsce z prawej strony tradycyjnie zajmują anioły, z lewej - diabły.
KONCEPCJA POETY I POEZJI W IMPROWIZACJI
Mickiewicz w wielkim monologu Konrada zaprezentował sedno romantycznej koncepcji poezji oraz roli poety w społeczeństwie. W Improwizacji zdolność tworzenia jest ukazana jako boski atrybut, którym obdarzeni są nieliczni ludzie, przede wszystkim poeci. Mogą oni tak jak Bóg kreować światy, nad którymi mają pełnię władzy. Konrad, upojony swymi boskimi zdolnoś- ciami, wynosi się ponad innych ludzi. Jest samotnikiem i indywidualistą, który uważa się za arystokratę ducha, kogoś wrażliwszego od zwykłych zjadaczy chleba. Jednak jego postawa jest pełna sprzeczności, gdyż z jednej strony gardzi tłumem, z drugiej chce ten tłum wywyż- szyć, uszczęśliwić. Utożsamia się ze swoim narodem i pragnie jego dobra. Dlatego, czując się przywódcą rodaków, zbawcą ojczyzny, żąda od Boga, aby obdarzył go taką zdolnością od- działywania na innych, jaką ma Stwórca - za pomocą bezpośredniego duchowego tchnienia, które nazywa czuciem. Jest to przejaw wielkiej pychy i niemal bluźnierstwa, ale odzwierciedla romantyczne przekonanie o szczególnej roli poezji i poetów. Mickiewicz w Improwizacji tę romantyczną koncepcję poety wieszcza poddał krytyce i ukazał jej klęskę.
PROMETEIZM I MILCZENIE BOGA
Konrad w Improwizacji deklaruje, że kocha cały naród, pragnie przywrócić mu wolność i god- ność. Aby zrealizować ten cel, jest gotów zbuntować się przeciwko Bogu i ponieść za to karę. Podobnie jak mitologiczny Prometeusz, który w imię miłości do ludzi wykradł bogom ogień i upokorzył samego Zeusa. Konrad żąda od Stwórcy władzy nad ludzkimi duszami, uważa, że wie najlepiej, jak uszczęśliwić rodaków. Powodowany szlachetnymi intencjami, chce tak na- prawdę ograniczyć wolną wolę ludzi, czyli pozbawić ich tego, co jest istotą człowieczeństwa. Milczenie Boga jest w tym kontekście wymowne
CZĘŚĆ III DZIADÓW JAKO DRAMAT NARODOWY
Główny nurt akcji dramatu koncentruje się wokół śledztwa dotyczącego tajnych organizacji młodzieżowych w Wilnie oraz wokół procesu filomatów i filaretów. Mickiewicz wykorzystał te wydarzenia, aby stworzyć obraz patriotycznej młodzieży i całego narodu w momencie histo- rycznej próby, a także aby przedstawić swoje poglądy na temat natury władzy carskiej oraz sensu dziejów Polski. Utwór powstał tuż po upadku powstania listopadowego i chociaż do tego narodowego zrywu wprost nawiązuje jedynie postać Piotra Wysockiego, dramat Mickiewicza był głosem w dyskusji o przyczynach tej klęski. Poeta realistycznie ukazał przedstawicieli pol- skiego społeczeństwa (uczniów i studentów, inteligencję, urzędników, szlachtę) i różne postawy wobec sprawy narodowej (od jawnej zdrady po poświęcenie życia). Przede wszystkim jednak przedstawił historię narodu i jego miejsce w ludzkiej wspólnocie z perspektywy metafizycznej. Wpisał losy Polski i Polaków w odwieczną walkę dobra ze złem oraz w porządek religijny.
POLSKA CHRYSTUSEM NARODÓW
Objasnienie sensu dziejów narodu polskiego i jego miejsca w boskim planie zbawienia ludz- kości zostało najpełniej i wprost przedstawione w Widzeniu Księdza Piotra. Koncepcja histo- riozoficzna ukazana w profetycznej wizji Księdza Piotra jest zapowiadana we wcześniejszych scenach i uzasadniana w późniejszych. Przykładowo biblijny motyw rzezi niewiniątek pojawia się już w scenie więziennej, w opowiadaniu Sobolewskiego, w którym spiskowcy są ukaza- ni jako dzieci prześladowane przez okrutnego cara (w rzeczywistości spiskowcy byli dużo starsi). Widzenie Księdza Piotra rozwija i porządkuje zasygnalizowaną wcześniej koncepcję historiozoficzną. Porównanie Polski do Chrystusa jest tu szczegółowo uzasadnione i przed- stawione w kontekście aktualnej sytuacji ojczyzny. Jej cierpienie po klęsce powstania zyskuje głęboki sens i jest pokazane jako niezbędne do zbawienia ludzkości. Odnowiona i powtórzona w dziejach Polski historia ukrzyżowania i zmartwychwstania Chrystusa wynosi Polaków ponad inne narody. W boskim planie zbawienia mają oni odegrać rolę nowego Mesjasza, który po spełnieniu swej misji (śmierć na krzyżu, zmartwychwstanie) zbawi ludzkość i zasiądzie w nie- bie po prawicy Boga. Przedstawiona w Widzeniu Księdza Piotra koncepcja historiozoficzna stała się podstawą polskiego mesjanizmu. Warto jednak zapamiętać, że w dramacie Adama Mickiewicza nie pada sformułowanie Polska Chrystusem narodów.
OBRAZ POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA W CZĘŚCI III DZIADÓW
W warstwie realistycznej dramat Mickiewicza z niemal dokumentalną wiernością ukazuje historyczne szczegóły związane z sytuacją społeczną i polityczną na Litwie i w Królestwie Polskim na początku XIX w. Swoją uwagę Mickiewicz skoncentrował przede wszystkim na środowiskach i wydarzeniach, które dobrze znał z własnego doświadczenia. Najwięcej miejsca poświęcił młodym patriotom, których sportretował zwłaszcza w scenach: więziennej, Salon warszawski oraz pośrednio Pan Senator. Przedstawicielami środowisk patriotycznych, oprócz młodzieży, są w dramacie także Ksiądz Piotr, Pani Rollisonowa, Starosta czy anonimowe gru- py, usytuowane w scenie VII Przy drzwiach, a w scenie VIII zwane Prawą stroną. Jednak nie wszyscy przedstawiciele narodu pozostali wierni patriotycznym ideałom. Mickiewicz pokazuje, ze znaczna część rodaków przyjęła postawę uległości wobec władzy carskiej, zdecydowała się na współpracę z zaborcą, a nawet posunęła się do zdrady czy donosicielstwa. Niektórych reprezentantów tych środowisk poeta ukazał indywidualnie, np. odrażającą postać Doktora, Wacława Pelikana czy budzących niesmak literatów i kamerjunkra w scenie Salon warszawski. Zbiorowo są oni pokazani jako towarzystwo Przy stoliku (scena VII) i Lewa strona (scena VIII). Pierwowzorem literatów są przedstawiciele oświeceniowego klasycyzmu, z którymi romantycy toczyli spór dotyczący nie tylko roli literatury w życiu narodu, lecz także obowiązujących kon- wencji estetycznych. Echa tego sporu wyraźnie widać w wypowiedziach bohaterów dramatu. Ocena polskiego społeczeństwa zawarta w części III Dziadów została podsumowana przez Piotra Wysockiego, inicjatora powstania listopadowego. Metafora wulkanu i lawy wprost nawiązuje do tego wydarzenia.
MOTYW MARTYROLOGII I ODRODZENIA NARODU
Jednym z najważniejszych motywów dramatu są cierpienia prześladowanego narodu, a zwłasz- cza najbardziej ofiarnej jego części - spiskującej młodzieży. Mickiewicz ukazuje martyrologie społeczeństwa w dwóch wymiarach: realistycznym i metafizycznym. Na płaszczyźnie metafi- zycznej poeta porównuje młodych patriotów do ziarna, które szatan car „zakopuje” w więzie- niach, kopalniach na syberyjskim zesłaniu. Jednak zło, które czyni diabeł, paradoksalnie obróci się przeciwko niemu i w konsekwencji przyniesie dobro. Ofiara spiskowców nie będzie darem- na - wiosną ziarno wzejdzie i da plon w postaci odrodzenia narodu (bajka Goreckiego ze sceny więziennej). W wymiarze metafizycznym cierpienia młodych spiskowców są również ukaza- ne jako powtórne urzeczywistnienie się biblijnej rzezi niewiniątek i męki Chrystusa. Mickie- wicz uzasadnia takie postrzeganie losu młodzieży, ukazując liczne przykłady jej poświęcenia. W scenie więziennej są one opisane w opowiadaniu Sobolewskiego, w scenie Salon warszaw- ski w opowieści Adolfa o Cichowskim, a w scenie Pan Senator w dramatycznej rozmowie Pani Rollisonowej z oprawcami syna - to obraz martyrologii ukazany na płaszczyźnie realistycznej.
oniryzm
konwencja literacka wykorzystująca sen do kreowania rzeczywistości utworu; sen może się pojawiać jako motyw albo zasada budowy świata przedstawionego (obejmująca fragmenty lub całość tekstu), gdzie to, co realne, miesza się z tym, co wyobrażone
Carski despotyzm
Despota to Nowosilcow, namiestnik cara w Warszawie, który tłumił wszelkie prze- jawy patriotyzmu. Liczyła się dla niego władza i bał się utraty stanowiska, o czym świadczy jego sen. Dlatego chciał się wykazać, prześladując Polaków. Nie liczył się z życiem innych, otaczał się donosicielami i szpiegami (Doktor, Wacław Pelikan). Uosabia system carskich rządów, które cechuje karierowiczostwo, przemoc, mani- pulacja i strach.
Wielka Improwizacja
po długim milczeniu
Samotność — cóż po ludziach, czy-m śpiewak dla ludzi?
Gdzie człowiek, co z mej pieśni całą myśl wysłucha,
Obejmie okiem wszystkie promienie jej ducha?
Nieszczęsny, kto dla ludzi głos i język trudzi:
Język kłamie głosowi, a głos myślom kłamie;
Myśl z duszy leci bystro, nim się w słowach złamie,
A słowa myśl pochłoną i tak drżą nad myślą,
Jak ziemia nad połkniętą, niewidzialną rzeką.
Z drżenia ziemi czyż ludzie głąb nurtów docieką.
Gdzie pędzi, czy się domyślą? —
Uczucie krąży w duszy, rozpala się, żarzy,
Jak krew po swych głębokich, niewidomych cieśniach;
Ile krwi tylko ludzie widzą w mojej twarzy,
Tyle tylko z mych uczuć dostrzegą w mych pieśniach.
Pieśni ma, tyś jest gwiazdą za granicą świata!
I wzrok ziemski, do ciebie wysłany za gońca,
Choć szklanne weźmie skrzydła
, ciebie nie dolata,
Tylko o twoję mleczną drogę się uderzy;
Domyśla się, że to słońca,
Lecz ich nie zliczy, nie zmierzy.
Wam, pieśni, ludzkie oczy, uszy, niepotrzebne; —
Płyńcie w duszy mej wnętrznościach,
Świećcie na jej wysokościach,
Jak strumienie podziemne, jak gwiazdy nadniebne.
Ty Boże, ty naturo! dajcie posłuchanie. —
Godna to was muzyka i godne śpiewanie. —
Ja mistrz!
Ja mistrz wyciągam dłonie!
Wyciągam aż w niebiosa i kładę me dłonie
Na gwiazdach jak na szklannych harmoniki kręgach.
To nagłym, to wolnym ruchem,
Kręcę gwiazdy moim duchem.
Milijon tonów płynie; w tonów milijonie
Każdy ton ja dobyłem, wiem o każdym tonie;
Zgadzam je, dzielę i łączę,
I w tęcze, i w akordy, i we strofy plączę,
Rozlewam je we dźwiękach i w błyskawic wstęgach. —
Odjąłem ręce, wzniosłem nad świata krawędzie,
I kręgi harmoniki wstrzymały się w pędzie.
Sam śpiewam, słyszę me śpiewy —
Długie, przeciągłe jak wichru powiewy,
Przewiewają ludzkiego rodu całe tonie,
Jęczą żalem, ryczą burzą,
I wieki im głucho wtórzą;
A każdy dźwięk ten razem gra i płonie,
Mam go w uchu, mam go w oku,
Jak wiatr, gdy fale kołysze,
Po świstach lot jego słyszę,
Widzę go w szacie obłoku.
Boga, natury godne takie pienie!
Pieśń to wielka, pieśń-tworzenie.
Taka pieśń jest siła, dzielność,
Taka pieśń jest nieśmiertelność!
Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,
Cóż Ty większego mogłeś zrobić — Boże?
Patrz, jak te myśli dobywam sam z siebie,
Wcielam w słowa, one lecą,
Rozsypują się po niebie,
Toczą się, grają i świecą;
Już dalekie, czuję jeszcze,
Ich wdziękami się lubuję,
Ich okrągłość dłonią czuję,
Ich ruch myślą odgaduję:
Kocham was, me dzieci wieszcze!
Myśli moje! gwiazdy moje!
Czucia moje! wichry moje!
W pośrodku was jak ojciec wśród rodziny stoję,
Wy wszystkie moje!
Depcę was, wszyscy poeci,
Wszyscy mędrce i proroki,
Których wielbił świat szeroki.
Gdyby chodzili dotąd śród swych dusznych
dzieci,
Gdyby wszystkie pochwały i wszystkie oklaski
Słyszeli, czuli i za słuszne znali,
I wszystkie sławy każdodziennej blaski
Promieniami na wieńcach swoich zapalali;
Z całą pochwał muzyką i wieńców ozdobą,
Zebraną z wieków tyla i z pokoleń tyla,
Nie czuliby własnego szczęścia, własnej mocy
Jak ja dziś czuję w tej samotnej nocy:
Kiedy sam śpiewam w sobie,
Śpiewam samemu sobie.
Tak! — czuły jestem, silny jestem i rozumny. —
Nigdym nie czuł, jak w tej chwili —
Dziś mój zenit, moc moja dzisiaj się przesili,
Dziś poznam, czym najwyższy, czylim tylko dumny;
Dziś jest chwila przeznaczona,
Dziś najsilniej wytężę duszy mej ramiona —
To jest chwila Samsona,
Kiedy więzień i ślepy dumał u kolumny.
Zrzucę ciało i tylko jak duch wezmę pióra —
Potrzeba mi lotu,
Wylecę z planet i gwiazd kołowrotu,
Tam dojdę, gdzie graniczą Stwórca i natura.
I mam je, mam je, mam — tych skrzydeł dwoje;
Wystarczą: — od zachodu na wschód je rozszerzę,
Lewym o przeszłość, prawym o przyszłość uderzę.
I dojdę po promieniach uczucia — do Ciebie!
I zajrzę w uczucia Twoje,
O Ty! o którym mówią, że czujesz na niebie!
Jam tu, jam przybył, widzisz, jaka ma potęga!
Aż tu moje skrzydło sięga.
Lecz jestem człowiek, i tam, na ziemi me ciało;
Kochałem tam, w ojczyźnie serce me zostało —
Ale ta miłość moja na świecie,
Ta miłość nie na jednym spoczęła człowieku
Jak owad na róży kwiecie:
Nie na jednej rodzinie, nie na jednym wieku.
Ja kocham cały naród! — objąłem w ramiona
Wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia,
Przycisnąłem tu do łona,
Jak przyjaciel, kochanek, małżonek, jak ojciec:
Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić,
Chcę nim cały świat zadziwić,
Nie mam sposobu i tu przyszedłem go dociec.
Przyszedłem zbrojny całą myśli władzą,
Tej myśli, co niebiosom Twe gromy wydarła,
Śledziła chód Twych planet, głąb morza rozwarła —
Mam więcej, tę Moc, której ludzie nie nadadzą,
Mam to uczucie, co się samo w sobie chowa
Jak wulkan, tylko dymi niekiedy przez słowa.
I Mocy tej nie wziąłem z drzewa edeńskiego,
Z owocu wiadomości złego i dobrego;
Nie z ksiąg ani z opowiadań,
Ani z rozwiązania zadań,
Ani z czarodziejskich badań.
Jam się twórcą urodził:
Stamtąd przyszły siły moje,
Skąd do Ciebie przyszły Twoje,
Boś i Ty po nie nie chodził:
Masz, nie boisz się stracić; i ja się nie boję.
Czyś Ty mi dał, czy wziąłem, skąd i Ty masz — oko
Bystre, potężne: w chwilach mej siły — wysoko
Kiedy na chmur spojrzę szlaki
I wędrowne słyszę ptaki,
Żeglujące na ledwie dostrzeżonym skrzydle;
Zechcę i wnet je okiem zatrzymam jak w sidle —
Stado pieśń żałosną dzwoni,
Lecz póki ich nie puszczę, Twój wiatr ich nie zgoni.
Kiedy spojrzę w kometę z całą mocą duszy,
Dopóki na nią patrzę, z miejsca się nie ruszy.
Tylko ludzie skazitelni,
Marni, ale nieśmiertelni,
Nie służą mi, nie znają — nie znają nas obu,
Mnie i Ciebie.
Ja na nich szukam sposobu
Tu, w niebie.
Tę władzę, którą mam nad przyrodzeniem,
Chcę wywrzeć na ludzkie dusze,
Jak ptaki i jak gwiazdy rządzę mym skinieniem,
Tak bliźnich rozrządzać muszę.
Nie bronią — broń broń odbije,
Nie pieśniami — długo rosną,
Nie nauką — prędko gnije,
Nie cudami — to zbyt głośno.
Chcę czuciem rządzić, które jest we mnie;
Rządzić jak Ty wszystkimi zawsze i tajemnie: —
Co ja zechcę, niech wnet zgadną,
Spełnią, tym się uszczęśliwią,
A jeżeli się sprzeciwią,
Niechaj cierpią i przepadną.
Niech ludzie będą dla mnie jak myśli i słowa,
Z których, gdy zechcę, pieśni wiąże się budowa; —
Mówią, że Ty tak władasz!
Wiesz, żem myśli nie popsuł, mowy nie umorzył;
Jeśli mnie nad duszami równą władzę nadasz,
Ja bym mój naród jak pieśń żywą stworzył,
I większe niżli Ty zrobiłbym dziwo,
Zanuciłbym pieśń szczęśliwą!
Daj mi rząd dusz! —
Tak gardzę tą martwą budową,
Która gmin światem zowie i przywykł ją chwalić,
Żem nie próbował dotąd, czyli moje słowo
Nie mogłoby jej wnet zwalić.
Lecz czuję w sobie, że gdybym mą wolę
Ścisnął, natężył i razem wyświecił,
Może bym sto gwiazd zgasił, a drugie sto wzniecił —
Bo jestem nieśmiertelny! i w stworzenia kole
Są inni nieśmiertelni; — wyższych nie spotkałem —
Najwyższy na niebiosach! — Ciebie tu szukałem,
Ja najwyższy z czujących na ziemnym padole.
Nie spotkałem Cię dotąd — żeś Ty jest, zgaduję;
Niech Cię spotkam i niechaj Twą wyższość uczuję —
Ja chcę władzy, daj mi ją, lub wskaż do niej drogę!
O prorokach, dusz władcach, że byli, słyszałem,
I wierzę; lecz co oni mogli, to ja mogę,
Ja chcę mieć władzę, jaką Ty posiadasz,
Ja chcę duszami władać, jak Ty nimi władasz.
Długie milczenie
z ironią
Milczysz, milczysz! wiem teraz, jam Cię teraz zbadał,
Zrozumiałem, coś Ty jest i jakeś Ty władał. —
Kłamca, kto Ciebie nazywał miłością,
Ty jesteś tylko mądrością.
Ludzie myślą, nie sercem, Twych dróg się dowiedzą;
Myślą, nie sercem, składy broni Twej wyśledzą —
Ten tylko, kto się wrył w księgi,
W metal, w liczbę, w trupie ciało,
Temu się tylko udało
Przywłaszczyć część Twej potęgi.
Znajdzie truciznę, proch, parę,
Znajdzie blaski, dymy, huki,
Znajdzie prawność, i złą wiarę
Na mędrki i na nieuki.
Myślom oddałeś świata użycie,
Serca zostawiasz na wiecznej pokucie,
Dałeś mnie najkrótsze życie
I najmocniejsze uczucie. —
Milczenie
Czym jest me czucie?
Ach, iskrą tylko!
Czym jest me życie?
Ach, jedną chwilką!
Lecz te, co jutro rykną, czym są dzisiaj gromy?
Iskrą tylko.
Czym jest wieków ciąg cały, mnie z dziejów wiadomy?
Jedną chwilką.
Z czego wychodzi cały człowiek, mały światek?
Z iskry tylko.
Czym jest śmierć, co rozprószy myśli mych dostatek?
Jedną chwilką.
Czym był On, póki światy trzymał w swoim łonie?
Iskrą tylko.
Czym będzie wieczność świata, gdy On go pochłonie?
Jedną chwilką.
GŁOS Z LEWEJ STRONY
Wsiąść muszę
Na duszę
Jak na koń.
Goń! goń
W cwał, w cwał!
GŁOS Z PRAWEJ
Co za szał!
Brońmy go, brońmy,
Skrzydłem osłońmy
Chwila i iskra, gdy się przedłuża, rozpala —
Stwarza i zwala.
Śmiało, śmiało! tę chwilę rozdłużmy, rozdalmy,
Śmiało, śmiało! tę iskrę rozniećmy, rozpalmy —
Teraz — dobrze — tak. Jeszcze raz Ciebie wyzywam,
Jeszcze po przyjacielsku duszę Ci odkrywam.
Milczysz, — wszakżeś z Szatanem walczył osobiście?
Wyzywam Cię uroczyście.
Nie gardź mną, ja nie jeden, choć sam tu wzniesiony.
Jestem na ziemi sercem z wielkim ludem zbratan,
Mam ja za sobą wojska, i mocy, i trony;
Jeśli ja będę bluźnierca,
Ja wydam Tobie krwawszą bitwę niźli Szatan:
On walczył na rozumy, ja wyzwę na serca.
Jam cierpiał, kochał, w mękach i miłości wzrosłem;
Kiedyś mnie wydarł osobiste szczęście,
Na własnej piersi ja skrwawiłem pięście,
Przeciw Niebu ich nie wzniosłem.
GŁOS
Rumaka
Przedzierzgnę w ptaka.
Orlimi pióry
Do góry!
W lot!
GŁOS
Gwiazdo spadająca!
Jaki szał
W otchłań cię strąca!
Teraz duszą jam w moję ojczyznę wcielony;
Ciałem połknąłem jej duszę,
Ja i ojczyzna to jedno.
Nazywam się Milijon — bo za milijony
Kocham i cierpię katusze.
Patrzę na ojczyznę biedną,
Jak syn na ojca wplecionego w koło;
Czuję całego cierpienia narodu,
Jak matka czuje w łonie bole swego płodu.
Cierpię, szaleję — a Ty mądrze i wesoło
Zawsze rządzisz,
Zawsze sądzisz,
I mówią, że Ty nie błądzisz!
Słuchaj, jeśli to prawda, com z wiarą synowską
Słyszał, na ten świat przychodząc,
Że Ty kochasz; — jeżeliś Ty kochał świat rodząc,
Jeśli ku zrodzonemu masz miłość ojcowską; —
Jeżeli serce czułe było w liczbie zwierząt,
Któreś Ty w arce zamknął i wyrwał z powodzi; —
Jeśli to serce nie jest potwór, co się rodzi
Przypadkiem, ale nigdy lat swych nie dochodzi; —
Jeśli pod rządem Twoim czułość nie jest bezrząd,
Jeśli w milijon ludzi krzyczących «ratunku!”»
Nie patrzysz jak w zawiłe zrównanie rachunku; —
Jeśli miłość jest na co w świecie Twym potrzebną
I nie jest tylko Twoją omyłką liczebną…
GŁOS
Orła w hydrę!
Oczy mu wydrę.
Do szturmu dalej
Dymi! pali!
Ryk! grzmot!
GŁOS
Z jasnego słońca
Kometo błędu!
Gdzie koniec twego pędu?
Bez końca, bez końca!
Milczysz! — Jam Ci do głębi serce me otworzył,
Zaklinam, daj mi władzę: — jedna część jej licha,
Część tego, co na ziemi osiągnęła pycha,
Z tą jedną cząstką ileż ja bym szczęścia stworzył!
Milczysz! — nie dasz dla serca, dajże dla rozumu. —
Widzisz, żem pierwszy z ludzi i z aniołów tłumu,
Że Cię znam lepiej niźli Twoje archanioły,
Wart, żebyś ze mną władzą dzielił się na poły —
Jeślim nie zgadł, odpowiedz — milczysz! ja nie kłamię.
Milczysz i ufasz, że masz silne ramię —
Wiedz, że uczucie spali, czego myśl nie złamie —
Widzisz to moje ognisko: — uczucie,
Zbieram je, ściskam, by mocniej pałało,
Wbijam w żelazne woli mej okucie,
Jak nabój w burzące działo.
GŁOS
Ognia! pal!
GŁOS
Litość! żal!
Odezwij się, — bo strzelę przeciw Twej naturze;
Jeśli jej w gruzy nie zburzę,
To wstrząsnę całym państw Twoich obszarem;
Bo wystrzelę głos w całe obręby stworzenia:
Ten głos, który z pokoleń pójdzie w pokolenia:
Krzyknę, żeś Ty nie ojcem świata, ale…
GŁOS DIABŁA
Carem!
Konrad staje chwilę, słania się i pada
Kompozycja i styl
Kompozycja utworu jest niejednorodna. Akt I wypełniają sceny dramatyczne, ale do dzieła na- leży też wierszowany epicki Ustęp (składający się z sześciu osobno zatytułowanych utworów) oraz dołączony do niego wiersz Do przyjaciół Moskali. W dramacie dialogi przeplatają się z monologami mającymi charakter odrębnych wypowiedzi lirycznych lub epickich opowieści.
Język dzieła jest zróżnicowany - obok rozmów prowadzonych w stylu potocznym (sceny wię- zienne) w utworze można znaleźć wiele fragmen- tów patetycznych. Istotną rolę odgrywają wtręty obcojęzyczne, które charakteryzują osoby drama- tu (wieloma językami mówi Duch, czyli szatan; zwroty francuskie wtrąca nieustannie kosmopo- lita Senator).
Bunt
Bunt Konrada wynika z niezgody na cierpienie Pola- ków pod rosyjskim zaborem. Pierwszym przejawem buntu jest pleśń wampiryczna” (Z Bogiem i choćby mimo Boga), w której Konrad - wbrew etyce chrze ścijańskiej oraz wierze w boską sprawiedliwość - namawia rodaków do krwawej zemsty. W Wielkiej Improwizacji domaga się od Boga władzy nad ludzkimi duszami, przekonany, że potrafiłby lepiej pokierować losami świata. Jak Prometeusz sprze- ciwia się Stwórcy w imię dobra ludzkości (prome- teizm). Zarzuca Mu, że przedkłada mądrość nad miłość co z perspektywy romantyka jest ciężkim oskarżeniem.
Dobro a zło
Przykładom służalstwa, zdrady, oportunizmu, pogardy dla bližních zostają przeciwstawione przykłady miłości do ludzi, patriotyzmu, wierno ści ideatom, poświęcenia. Również prometejski bunt Konrada, skażony grzechem pychy, podlega
moralnej ocenie. Jego przeciwwagą są pokorai f ność Księdza Piotra w Bożą opatrzność. W utworze przenikają się świat ludzki i żywioł nadprzyrodzony dobre złe duchy. Między siłami anielskimi i sza tańskimi odbywa się psychomachia, czyli walka o duszę głównego bohatera. Metafizyka wpływa na bieg wydarzeń i daje o sobie znać za pośrednictwem wieszczych snów, natchnionych proroctw i widzeń. W ten sposób dramat nawiązuje do II IV cz. Dziadów.
Sprawiedliwość i moralność w kulturze ludowej. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części II Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wy brany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
Romantycy niezwykle cenili kulturę ludową, dostrzegając w niej fundamentalne wartości moraine, którymi powinni kierować się ludzie. Dlatego też pisarze chętnie sięgali po gminne pieśni, będące skarbnicą mądrości,
Kontekst: Adam Mickiewicz w Romantyczności, balladzie programowej, podkreśla, że opo- wiada się po stronie prostego ludu (gawiedzi), kierującego się sercem i uczuciami, a nie po stronie Starca, który interpretuje rzeczywistość w sposób racjonalny. Starzec akceptuje istnienie tylko tych zjawisk, których istnienie można udowodnić naukowo, dlatego odrzuca
świat duchowy. Teza: Romantycy w swoich utworach często odwoływali się do kultury ludowej, dostrzegając znaczenie wartości, którymi kierował się lud.
Rozwinięcie
Dziady cz. II Adama Mickiewicza to utwór, w którym poeta odwołuje się do ludowego obrzę- du o rodowodzie wywodzącym się z uczty kozła - uroczystości ku czci zmarłych przodków. Jak wspomina autor, obrzędy dziadów, mimo zakazu ze strony duchowieństwa, były prakty kowane również za jego czasów i łączyły tradycję pogańską z wierzeniami chrześcijańskimi. Problematyka dramatu ściśle wiąże się z pojęciem ludowej sprawiedliwości oraz zasadami
moralnymi, którymi kierowali się prości ludzie. Zgodnie z tym przekonaniem, za swoje niego- dziwe czyny, popełnione grzechy, człowiek będzie musiał ponieść karę po śmierci. Tę prawdę uosabia Widmo Złego Pana - dawnego właściciela wioski, który przyczynił się do cierpienia, krzywdy i śmierci ludzi, za co spotkała go okrutna, ale sprawiedliwa kara. Zgromadzeni w kaplicy nie byli w stanie mu pomóc, więc jego męka nie będzie miała końca. Co ważne, to
właśnie Widmo wypowiada naukę moralną, ostrzegając żyjących przed podobną postawą. Kontekst: Znawczyni polskiego romantyzmu, Maria Janion, zauważyła, że konstrukcja tej postaci zgodna jest nie tylko z ludową moralnością, lecz także ze społecznymi oczekiwania mi i poczuciem sprawiedliwości. Mickiewicz odniósł się do ważnego problemu, jakim było niegodziwe traktowanie chłopów przez właścicieli ziemskich.
Kolejne kategorie duchów - lekkich i pośrednich - wskazują na to, że zgodnie z ludową moralnością pokutować muszą nie tylko ci, którzy dopuścili się grzechów ciężkich, lecz także ludzie, którzy za życia nie doznali cierpienia wpisanego w ludzką egzystencję, czy tez nie liczyli się z uczuciami innych.
Olle dzieciom, Rózi i Józiowi, zgromadzeni mogą pomóc, dając dwa ziarenka gorczycy, to duch pasterki Zosi będzie jeszcze przez dwa lata błąkał się po ziemskim padole, zanim trafi do nieba. Dziewczyna cierpi, ponieważ za życia nikogo nie kochała, nie szanowała uczuć zakochanych w niej chłopców.
Dziady to uroczystość ku czci zmarłych, podczas której uczestnicy obrzędów otrzymują ważne wskazówki i przestrogi moralne. Dzięki nim mogą uniknąć losu pojawiających się na uczcie duchów.
Podsumowanie
•W Przedmowie do Dziadów cz. Il poeta podkreślił, że opowieści i pleśni ludowe, odnoszące się do ludowej moralności, silnie przemawiały do jego wyobraźni. Zasady | napomnienia pojawiające się w dramacie powinny również współczesnych odbiorców skłonić do refleksji na temat człowieczeństwa, zasad, jakimi należy kierować się podczas ziemskiej egzystencji.
Motywy biblijne i ich znaczenie w utworze literackim. Omów zagadnienie na podsta- wie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
- Biblia to dzieło, które intryguje i inspiruje twórców. Jest niewyczerpanym zbiorem moty- wów, symboli i archetypów. Stanowi też skarbnicę mądrości, do której sięgali pisarze na przestrzeni dziejów.
- Teza: Motywy biblijne w Dziadach cz. III podkreślają wymowę i przesłanie dramatu.
Rozwinięcie
- Do motywów biblijnych Mickiewicz nawiązał już w Przedmowie komentując zachowanie państw europejskich, zwraca się do nich słowami Chrystusa skierowanymi do Córek Jerozo limskich. Jest to wyraźna krytyka zachodnich mocarstw, których uległość wobec despoty- zmu i bierność doprowadziły do cierpienia narodu polskiego. Z kolei Prolog został opatrzony mottem zaczerpniętym z Ewangelii według świętego Mateusza - podkreśla ono wymowę dzieła i wskazuje na jego mesjanistyczny charakter.
- Idea mesjanistyczna szczególnie uwypuklona została w scenie V, w której na zasadzie pa raboli zostały zestawione motywy biblijne i motywy polskie. Herod i dokonana przez niego rzeź niewiniątek symbolizuje senatora Nowosilcowa i losy polskiej młodzieży prześlado wanej przez tyrana. Towarzyszący Chrystusowi motłoch to widoczna aluzja do zdrajców narodu - tych, którzy opowiedzieli się po stronie wroga. Francja została porównana do Piłata. Ramiona krzyża symbolizują państwa zaborcze: Rosję, Prusy i Austrię. W widzeniu pojawia się też obraz Matki Boskiej, uosabiającej utraconą Wolność.
Kontekst: W tej scenie wyraźnie została uwypuklona koncepcja Polski jako Chrystusa, na
rodu wybranego, który otrzymał szczególną misję do spelnienia w dziejach ludzkości, a cler pienie Polaków ma charakter zbawczy i przyczyni się do odrodzenia moralnego ludzkości Motywy biblijne pojawiają się też w wielu innych scenach, np. w Wielkiej Improwizacji, kiedy o duszę Konrada walczą aniołowie z diabłami, czy też w scenie Vill - za przyczyną księdza Piotra, który opowiada dwie przypowieści, mające wymowę dydaktyczną i będące prze strogą dla Nowosilcowa. Warto jednak podkreślić jeszcze jeden element - w scenie Vill (Śpiewanej), dzięki podziałowi na stronę prawą i lewą, pojawia się nawiązanie do tradycji apokaliptycznej. Osoby z lewej są podporządkowane senatorowi, cechuje je fałsz i inte resowność, są pozbawione zasad - stoją po stronie zła. Natomiast ci, którzy znajdują się z prawej, ujawniają niechęć do tyrana, są nastawieni negatywnie do niego, a niektórzy z nich, np. Starosta, zostali zmuszeni do przyjścia na bal. Polityce carskiej sprzeciwiają się młodzi ludzie: Justyn Pol i Rosjanin, Bestużew.
Podział bohaterów występuje też w scenie wcześniejszej. Stojący przy drzwiach opowiadają się po stronie dobra - to patrioci, którzy rozmawiają na temat prześladowań i męczeństwa narodu. Natomiast przy stoliku siedzą zdrajcy, którzy podziwiają senatora i nie chcą dostrzec cierpienia niewinnych, a nawet twierdzą, że losy ciemiężonych nie są sprawą narodową.
Podsumowanie
Odniesienie do motywów biblijnych wzmacnia wymowę dzieła i ukazuje sens cierpienia narodu polskiego. Już w Przedmowie pisarz podkreślił, że wydarzenia, których był świadkiem, miały charakter mistyczny, o czym świadczyła niezachwiana postawa polskiej młodzieży. w tym Tomasza Zana, braterstwo i miłość panujące wśród współwięźniów, a także kara dosięgająca prześladowców, dowodziły, że ci, którzy stanęli po stronie dobra, zostaną wy- nagrodzeni.
Losy młodzieży polskiej jako temat utworów literackich. Omów zagadnienie na pod. stawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij rów nież wybrany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
Młodość to czas zdobywania pierwszych doświadczeń, poznawania świata i odkrywania wartości. To okres, który powinien kojarzyć się ze szczęściem i radością. Nie wszyscy młodzi ludzie mogli jednak cieszyć się życiem i radośnie planować przyszłość. Ci, których młodość przypadła na czas zaborów czy wojen, byli zmuszeni odnaleźć się w dramatycznej sytuacji. Narażeni na ból, cierpienie i niebezpieczeństwo, dokonywali trudnych wyborów dotyczą
cych swojego życia. Teza: Utwory literackie często ukazują dramatyczne losy polskiej młodzieży.
Rozwinięcie
*W Przedmowie do Dziadów cz. III Adam Mickiewicz ukazał tragiczne losy polskiej młodzieży za czasów panowania cara Aleksandra I oraz jego namiestnika - senatora Nowosilcowa. Senator, kierowany nienawiścią do Polaków i dążący do unicestwienia narodu, podjął sys- tematyczne działania przeciwko dzieciom | młodzieży: ustanowił trybunały wojenne na sądzenie studentów, zamykał szkoły, więził i zsyłał młodych ludzi na Syberię lub do garni- zonów azjatyckich.
Młodzi ludzie, rozmawiający w scenie I, zostali aresztowani bez podania przyczyny, nie mogą więc się bronić. Niektórzy z nich mają nadzieję na szybkie uwolnienie, wykupienie się u senatora, który ma długi, jednak większość zdaje sobie sprawę, ze takie działania są typowe dla systemu carskiego. Na wyróżnienie zasługuje postawa Tomasza Zana, który chce poświęcić się dla ratowania ojców rodzin. Nieliczni próbują bronić się przed rozpa- czą, pocieszając współwięźniów - czyni to chociażby Feliks, śpiewając ironiczną piosenkę, w której kreuje się na wiernego poddanego cara, ale wszystkie jego działania przyczynią się do zgładzenia tyrana.
Szczególnie dramatyczną wymowę ma opowiadanie Sobolewskiego, który w drodze z prze słuchania był świadkiem wywózki studentów na Syberię, Drastyczny opis ich męki stanowi podkreślenie bezduszności senatora, który bez skrupułów posyła ludzi na śmierć, Boha terska postawa Janczewskiego, który pomimo własnego cierpienia, starał się pocieszyć współwięźniów i świadków wywózki oraz krzyknął jeszcze Polsko nie zginęła, świadczy o nie złomności młodzieży, która nie ulegla carskiej tyranii,
Sakralizacja męczeństwa młodzieży pojawia się natomiast w opisie sceny śmierci Wasilew- skiego - jego ciało przypominą ukrzyżowanego Chrystusa, a Sobolewski podkreśla, że jego ofiara nie jest tak święta i wielka, ale równie niewinna
Dramatyczne losy polskiej młodzieży wyłaniają się również z innych scen- chociażby wtedy, kiedy młodzi ludzie i dwóch starych Polaków rozmawiają o prześladowaniach w Polsce i na Litwie (scena VII) czy kiedy Pani Rollinsonowa domaga się wypuszczenia jej jedynego syna. Los młodzieży polskiej wpisuje się w martyrologię całego narodu znajdującego się w niewoll Miodzi ludzie nie tracili jednak nadziei i wierzyli w odrodzenie ojczyzny, o czym świadczą słowa Wysockiego, kończące scenę Vil; lecz wewnętrznego ognia / sto lat nie wyziębi
Kontekst: Dramatyczny los polskiej młodzieży ukazany jest też w wierszu Pokolenie Krzysz tofa Kamila Baczyńskiego. Młodzi ludzie, wychowani w wolnej Polsce, w świecle ideałów, musieli zmierzyć się z okupacyjną rzeczywistością. By ocalić swoje życie, często byli zmu szeni odrzucić wpojone im zasady i wartości między innymi miłość, współczucie, litość czy empatię. Ich tragizm podkreślony został też przez niepewność, jak dokonywane wybory związane z podjęciem walki w obronie ojczyzny osądzi historia czy o ich poświęceniu ktoś będzie pamiętał, czy zostaną zapomniani, a može potępient
Podsumowanie
Polska młodzież żyjąca w trudnych czasach zaborów czy podczas II wojny światowej, podda na represjom i cierpieniu, prześladowana i cieniężona, przyjmowała zazwyczaj bohaterską postawę i nie ulegała prześladowcom. Niezłomne postawy polskiej młodzieży utrwaliła literatura, uwypuklając te godne podziwu cechy.
Różne relacje bohaterów literackich z Bogiem. Omów zagadnienie na podstawie Dzia- dów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
Postawa człowieka wobec Boga wynika z jego światopoglądu, ale często jest też efektem wcześniejszych, często tragicznych doświadczeń. W tekstach literackich pojawiają się tacy bohaterowie, którzy buntują się przeciwko Stwórcy, ale też i tacy, którzy pomimo cierpienia i rozpaczy pozostają mu wierni i pokładają w nim ufność.
-Teza: W Dziadach cz. III bohaterowie przyjmują różne postawy wobec Boga.
Rozwinięcie
Już w scenie I bohaterowie prezentują różne postawy wobec wiary i Boga, Jankowski, w wyni ku bezsilności i rozpaczy po śmierci Wasilewskiego, podważa fundamentalne prawdy wiary. W dalszej części sceny śpiewa piosenkę, w której imiona Jezusa | Maryi zestawia z carem Nowosilcowem i nie wierzy w Bożą opiekę. Słowa bohatera wyraźnie wskazują na kryzys wiary Jankowskiego i jego bunt wobec Stwórcy, Zupełnie inną postawę przyjmuje Žegota, który opowiadając bajkę Goreckiego, wierzy, że ostatecznie zło zostanie pokonane. Ziarno z bajki jest alegorią prześladowanych, diabeł jest symbolem Nowosilcowa, którzy prześla duje i zamyka w więzieniach niewinnych. Tak jak diabeł, chcąc oszukać Boga, zakopał rozsy- pane przez aniołów ziarno i oszukał samego siebie, tak prześladowania Polaków przyniosą odwrotny od zamierzonego skutek - naród odrodzi się, a cierpienie umocni ich patriotyzm, Jednak najpełniej ukazane zostały w dramacie relacje Konrada i księdza Piotra z Bogiem. Konrad, jako jednostka wybitna, stawia się na równi z Bogiem i czuje się godny rozmowy ze Stwórcą. Stawia mu żądania i domaga się odpowiedzi na pytania o sens dziejów i istotę cierpienia. Kiedy Bög milczy, kieruje wobec niego blužnierstwa. Zarzuca Najwyższemu racjonalizm i podważa istnienie Bożego miłosierdzia, skoro pozwala on na cierpienie jego narodu. Relacja Konrada z Bogiem jest pełna gniewu i buntu, wynikającego z pragnienia uszczęśliwienia ludzi. Jest to jednak relacja jednostronna - Bóg milczy, nie odpowiada na żądania bohatera.
Zupełnie inną postawę przyjmuje ksiądz Piotr - cichy i pokorny zakonnik, który dostępuje rozmowy z Bogiem. To jemu Stwórca ukazuje przyszłość narodu polskiego i odsłania istotę I sens cierpienia. To właśnie widzenie, którego doznaje, daje odpowiedź na pytanie dotyczą ce sensu dziejów. Okazuje się, że Polacy będą długo cierpieli, kolejne pokolenia doświadczą zsyłek na Północ, ale ich ofiara nie pójdzie na marne. To właśnie ten oddany Bogu człowiek widzi też przyszłego zbawiciela o imieniu czterdzieści i cztery. Ksiądz Piotr niczego od Boga nie żądał, całkowicie mu ufał, dostrzegał swoją nicość, nazywając się prochem, a jednak to on dostąpił daru poznania przyszłości, a nie Konrad, który wywyższał się i porównywał
ze Stwórcą. Kontekst: Człowiek w obliczu cierpienia, będącego skutkiem śmierci ukochanej osoby, czę sto odrzuca dotychczas wyznawane wartości. W takiej sytuacji znalazł się Jan Kochariow- ski po stracie ukochanej Urszulki. W Trenach od IX do XI wyraźnie zarysowany jest kryzys Światopoglądowy poety, który buntuje się przeciwko niesprawiedliwym wyrokom i zaczyna wątpić w istnienie Stwórcy. Jego relacje z Bogiem naznaczone są zalem, rozpaczą i gniewem, który popycha osobę mówiącą do podważenia w Trenie XI fundamentów wiary i znaczenia dobra w życiu człowieka. Jednak poeta nie zrywa całkowicie relacji z Bogiem - w zakończeniu utworu pojawia się palinodia, czyli odwołanie wypowiedzianych słów. Artysta zdaje sobie sprawę z tego, że wynikają one z rozpaczy i tęsknoty za córką.
Podsumowanie
- Relacje bohaterów literackich z Bogiem są zróżnicowane i wynikają z ich postawy wobec rzeczywistości, osobistych doświadczeń, a także osobowości. Niezależnie od przyjętej po- stawy, zawsze naznaczone są silnymi emocjami postaci.
Bunt wobec zła. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewi- cza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
- Bunt to postawa, za pomocą której człowiek wyraża swój sprzeciw wobec nieakceptowanych przez niego zasad i norm, ponieważ wydają mu się niewłaściwe czy niesprawiedliwe. Bunt jest też postawą charakterystyczną dla młodych ludzi, którzy często odrzucają autorytety i chcą samodzielnie decydować o swoim losie.
- Bunt wobec zła wynika z chęci przeciwstawienia się niesprawiedliwości. Często wiąże się z negacją zastanej rzeczywistości. Może być motywowany chęcią odmienienia własnego życia lub wynikać z pragnienia wybawienia od zła innych ludzi.
- Teza: Bunt wobec zła przybiera różne formy.
Rozwinięcie
- Buntownikami bywali często bohaterowie romantyczni - indywidualiści podejmujący sa- motną walkę o sprawiedliwość, występujący przeciwko zastanemu porządkowi świata i pod- ważający przyjęte normy.
- Przeciwko złu buntuje się Konrad w Dziadach cz. III. Nie potrafi zaakceptować cierpienia swo- jego narodu, dlatego występuje jako jego przedstawiciel i domaga się rozmowy z Bogiem. Jest to zatem bunt jednostkowy. Nie rozumie, dlaczego Stwórca nie interweniuje i pozwala na męczeństwo Polaków. Zarzuca mu brak miłosierdzia i racjonalizm, uważa, że sam lepiej rządziłby światem, Domaga się władzy nad duszami ludzi i ich myślami - jest przekonany o tym, że potrafiłby ich uszczęśliwić.
Bunt Konrada ma wymiar prometejski - podyktowany jest chęcią wybawienia ludzi, a więc szlachetną ideą. Bohater ma świadomość, ze bluźniąc i wyzywając Boga na pojedynek, sam skazuje się na cierpienie, jednak jego postawa jest bezkompromisowa.
Bunt Konrada nie kończy się zwycięstwem - Bóg nie wyjawia mu tajemnicy dziejów i sensu cierpienia, a za swoje słowa bohater będzie musiał odpokutować. Nie zostaje on jednak potępiony - w jego obronie występują aniołowie, podkreślając, że kierował się miłością do swojego narodu. Postawa bohatera zasługuje na uznanie, ponieważ poświęcił się w imieniu szlachetnej idei - idei wolności.
Wyrazem buntu są również piosenki bohaterów w scenie l. Jankowski, nie mogąc poradzić sobie z cierpieniem, podważa dobroć Boga i sens wiary. W swojej piosence zestawia imię Jezusa i Maryi z carem i Nowosilcowem. Słowa bohatera wynikają z braku akceptacji wy. darzeń, które stały się udziałem nie tylko jego, lecz także innych niewinnie aresztowanych więźniów. Również pieśń zemsty Konrada świadczy o buncie bohatera, który chce pomścić
prześladowanych.
Kontekst: Problem buntu przeciwko złu pojawia się też w wierszu Czesława Miłosza Który skrzywdziłeś. To jeden z najpopularniejszych utworów poetyckich Miłosza, umieszczono go między innymi na gdańskim Pomniku Poległych Stoczniowców. Wiersz powstał jako surowa ocena władzy totalitarnej, ale jego wymowa jest szersza. Osoba mówiąca buntuje się wobec niesprawiedliwej władzy i krzywdzie prostego człowieka: pogardzanego, wyśmiewanego I ponižanego. Osoba mówiąca jednak wierzy w zwycięstwo sprawiedliwości i ostrzega tyrana przed karą, która go dosięgnie.
Kontekst: Podobną wymowę ma inny wiersz Miłosza - Compo di Fiori. Poeta zestawił w nim dwie perspektywy: okupowaną Warszawę i powstanie w getcie z rzymskim placem, na któ rym w XVI wieku spłonął Giordano Bruno, by snuć refleksje o przemijaniu. Podmiot liryczny mówi, że poezja upamiętnia i przekazuje kolejnym pokoleniom prawdę o tragicznych zda- rzeniach, a rolą poety jest wskrzeszanie buntu przeciwko złu i niesprawiedliwości świata.
Podsumowanie
- Bunt jest wpisany w ludzką naturę. Ludzie od zarania dziejów podejmują próby zmiany zastanej rzeczywistości i kształtowania jej zgodnie z własnym wyobrażeniem. Jednak bunt przeciwko złu ma szczególną wartość, ponieważ buntownikowi towarzyszą szlachetne in- tencje. Pragnie on uczynić świat lepszym i sprawiedliwszym.
Funkcje snu i widzenia w utworze literackim. Omów zagadnienie na podstawie Dzio dów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
Sen to stan fizjologiczny, w czasie którego do głosu dochodzi podświadomość człowieka Człowiek nie jest w stanie zapanować nad pojawiającymi się obrazami, nie ma wpływu na to, co widzi. Marzenia lub senne koszmary mogą odzwierciedlać rzeczywiste pragnienia bohaterów, a także ich obawy i wątpliwości
Teza: Sny i widzenia pełnią ważne funkcje w utworze literackim, pozwalają między innymi na pogłębienie charakterystyki bohatera, ujawniają jego osobowość i emocje, które mu towarzyszą, często też wzbogacają znaczenie symboliczne dzieła
Rozwinięcie
*W Dziadach cz. III sny | widzenia ujawniają uczucia i przeżycia wewnętrzne bohaterów, po- zwalają na ukazanie ich misji, a także odczytanie przesłania dzieła.
Już w Prologu Konrad po przebudzeniu analizuje swój sen - bohater wie, że ma być wolny, jednak zdaje sobie sprawę z tego, że jest to tylko pozorna wolność. Co prawda, uwolni się z kajdan, ale nie zazna duchowej wolności, ponieważ będzie przebywał z dala od ojczyzny. wśród obcych ludzi. Sen Konrada ukazuje przyszłość bohatera, ale też odzwierciedla jego emocje - jako indywidualista poeta czuje się wyobcowany i nierozumiany przez innych.
- Natomiast w scenie I widzenie Konrada wyraźnie wyraz wskazuje e na to, że owładnięty jest on pychą pragnie poznać przyszłe dzieje świata. Przemienia się w orła wznoszącego się na szczyt opoki, chcącego poznać tajemnice ludzkości. Jednak widok zasłania mu kruk, który plącze jego myśli i nie pozwala doznać proroczej wizji.
Zupełnie inny charakter ma widzenie księdza Piotra w scenie V. Wpisuje się ono w charakter dramatu Adama Mickiewicza i wiąże się z mesjanistyczną wizją Polski.
- Kontekst: W dobie romantyzmu pisarze chętnie odwoływali się do idei mesjanistycznych, które popularne stały się również w Polsce. Koncepcja Polski jako Chrystusa narodów wią zała się z przekonaniem, że nasz naród otrzymał szczególną misję do spełnienia w dziejach ludzkości, a cierpienie Polaków ma charakter zbawczy.
- Wizji przyszłych losów Polski doznaje nieprzypadkowo ksiądz Piotr - człowiek pokorny i głę- boko wierzący. Zestawione na zasadzie paraboli motywy biblijne i polskie wyraźnie wskazują na to, że cierpienie narodu będzie trwało długo, ale ostatecznie doprowadzi do zmartwych- wstania narodu i świata - za przyczyną tajemniczego wybawiciela o imieniu czterdzieści Icztery. Wyrnowa widzenia zgodna jest zatem z przesłaniem dzieła, zasygnalizowanym już w Przedmowie prześladowcy poniosą sprawiedliwą karę. Mickiewicz podkreślił też mistyczny
charakter wydarzeń, przenosząc świadków i uczestników zdarzeń w czasy wiary i cudów.
Z kolei sen senatora Nowosilcowa ukazanego w Przedmowie jako człowieka bezduszne go, którego systematyczne okrutne działania powodowane są nienawiścią do Polaków - odzwierciedla prawdziwy charakter bohatera, ukazuje tez jego lęki. Pierwsza część snu odzwierciedla marzenia senatora o bogactwie i zaszczytach, ukazuje tez, że jest człowie kiem dumnym i pysznym, lubiącym wzbudzać strach. Nowosilcow jest również człowiekiem słabym, całkowicie uzależnionym od cara - świadczy o tym druga część snu, kiedy towa rzyszy mu przerażenie, bo tyran nie spojrzał na niego, a wokół wszyscy szepcą, ze senator wypadi z łaski. Diably, bawiąc się duszą Nowosilcowa i dręcząc ją, ujawniają motywy, jakimi kieruje się bohater, na wskroś przesiąknięty złem.
Podsumowanie
Sny i widzenia pojawiające się w dziele literackim pozwalają czytelnikowi odczytać znaczenia symboliczne i przesłanie utworu. Ułatwiają też zrozumienie charakteru bohaterów, ich in tencji czy motywów, którymi się kierują. Pełnią zatem znaczącą funkcję w utworze literackim.
Ludzkie dążenie do wolności. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Ada- ma Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
Wolność rozumiana jako możliwość podejmowania samodzielnych wyborów i decydo- wania o swoim losie, ale również jako prawo narodu do samostanowienia, niezależności terytorialnej i politycznej - to pojęcie kluczowe dla ludzkości. Dlatego też twórcy w swoich dziełach często odnoszą się do motywu wolności, wskazując jej znaczenie oraz wartość. Problematyka wolności, ze względu na tragiczne dzieje naszego narodu, zajmuje szczególne miejsce w polskiej literaturze.
Teza: Twórcy ukazują w swoich dziełach różne sposoby odzyskania wolności i różne zna czenia tego pojęcia.
Rozwinięcie
-W Diziadach cz. III Adam Mickiewicz zawarł mesjanistyczną wizję Polski - ukazał cierpienie Polaków jako zamierzone przez Boga i mające charakter zbawczy. W scenie V, czyli w sce nie widzenia księdza Piotra, pojawia się obraz cierpień Polaków, które będą trwały bardzo długo, ale ostatecznie doprowadzą do odrodzenia moralnego ludzkości, a Polska wyzwoli się spod jarzma tyranii. Wolność zatem nierozerwalnie wiąże się z cierpieniem i męczeń- stwem narodu polskiego, nawet jeśli będzie ono trwało długo. Świadczą o tym równiez słowa Wysockiego w scenie VII, który podkreśla, że patriotyzm Polaków (wewnętrzny ogień) nigdy nie zgaśnie.
Warto tez podkreślić, że Mickiewicz pokazuje w Dziadach cz. III. różne postawy-nie wszyscy Polacy dążyli do odzyskania wolności i marzyli o niepodległej ojczyźnie. Twarda skorupa, o której wspomina Wysocki, charakteryzując nasz naród, to zdrajcy, kosmopolici, ci, którzy dla własnych korzyści stanęli po stronie senatora Nowosilcowa.
Młodzi Polacy nie są w stanie przeciwstawić się carskiej tyranii i muszą żyć w zniewolonej ojczyźnie, ale dążą do zachowania wolności duchowej, nie ulegając prześladowcom, Czio- wiekiem wewnętrznie wolnym jest chociażby Janczewski, o którym wspomina Sobolewski w swoim opowiadaniu (scena 1), który bity i głodzony nie utracił swojego patriotyzmu, a czym Świadczy trzykrotny okrzyk jeszcze Polska nie zginęła
Wolność to także niepoddawanie się presji i podtrzymywanie tożsamości narodowej. Tak postawę prezentują młodzi ludzie i dwóch starszych Polaków w scenie Salon warszawsk Stojący przy drzwiach rozmawiają po polsku, przekazują sobie wieści na temat prześlado wan, chcą, by literaci opiewali współczesne wydarzenia i upamiętnili martyrologię narodu polskiego. Wolność natomiast utracili ci, którzy siedzą przy stoliku - za zaszczyty i bogactwo wyrzeidi się polskiej mowy i tradycji, podporządkowując się tyranowi.
Pragnienie wolności towarzyszy też Konradowi, który buntuje się przeciwko Bogu, z któ rym się porównuje. Warto zauważyć jednak, że bohater chce uwolnić naród i ludzkość od cierpienia, ale równocześnie domaga się władzy nad duszami i myślami ludzi, a więc chce ograniczyć ich wolność
Kontekst: Adam Mickiewicz w swoim wcześniejszym utworze - powieści poetyckiej Konrad Wollenrod - ukazał inną drogę do odzyskania wolności. Utwór został opatrzony mottem zaczerpniętym z Machiavellego, odnoszącym się do dwóch sposobów prowadzenia walki -trzeba przywdziać naturę lisa albo Iwa.
Mickiewicz wskazuje, że dobro ojczyzny jest celem, który usprawiedliwia stosowanie metod nieetycznych, kierowanie się podstępem i sprytem. Walter Alf zabija hrabiego Wallenroda i przyjmuje jego nazwisko, a jako mistrz zakonu krzyżackiego doprowadza do jego klęski. Wolność osobista bohatera polega na świadomej decyzji o własnej śmierci i tym samym nlepoddaniu się karze z rąk wroga.
Podsumowanie
- Wolność to pojęcie mające wiele znaczeń - może być rozumiane jako wolność fizyczna, psy- chiczna, duchowa. Niezależnie od sposobu jej pojmowania, ma fundamentalne znaczenie dla ludzi, a dążenie do niej jest niezbywalnym prawem każdego człowieka, społeczeństwa czy narodu.
Bohater literacki wobec samotności. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
Samotność to pojęcie, które odnieść można do sytuacji fizycznej lub psychicznej bohatera. Pierwsze znaczenie wiąże się z przebywaniem człowieka w miejscu odosobnionym, w któ rym nie ma innych ludzi. Natomiast samotność psychiczna to wyalienowanie człowieka, poczucie bycia innym, nierozumianym przez otaczających go ludzi.
- Teza: Samotność to stan, z którym często zmagają się bohaterowie literaccy, wyrastający
ponad przeciętność i niedoceniani przez innych.
Rozwinięcie
Konrad z Dziadów cz. III jest poetą, a dzięki mocy twórczej przewyższa innych, co skazuje go na samotność. Jest człowiekiem wrażliwym, kochającym ludzi i chcącym się dla nich poświęcić, a równocześnie gardzi pospolitością. Ma świadomość, że ludzie nie rozumieją jego pieśni, więc czuje się wyobcowany. Jako jednostka wybitna pragnie mieć wpływ na otaczający go świat, marzy o dokonaniu wielkich czynów - czuje się tym samym lepszy od innych, porównuje się z Bogiem i tylko jego uważa za godnego pieśni, które tworzy.
Konrad czuje się reprezentantem narodu, dlatego wyzywa Boga na pojedynek i domaga się władzy nad ludzkimi duszami. Brak odpowiedzi ze strony Stwórcy pogłębia jego samotność I skłania do bluźnierstw. Podejmując samotną walkę o szczęście ludzkości, skazany jest jednak na klęskę, ponieważ cechuje go pycha, a Bóg odmawia mu odpowiedzi na pytanie o sens clerpienia.
Konrad, niczym Prometeusz, buntuje się przeciwko siłom wyższym, samotnie podejmuje wyzwanie i przeciwstawia się zasadom rządzącym światem w imię szczytnych ideałów. Kon sekwencją buntu jest cierpienie bohatera, który nie był w stanie zrealizować obranego celu. Konrad jest również człowiekiem samotnym fizycznie - zgodnie z przepowiednią księdza Piotra wyruszy w daleką drogę i będzie przebywał wśród obcych sobie ludzi. Słowa księdza spełniają się w scenie IX, kiedy bohater jedzie kibitką na północ
Kontekst: Z samotnością zmagają się też bohaterowie Lalki Bolesława Prusa. Stanisław Wo kulski jest człowiekiem wyobcowanym - jego marzeń i aspiracji nie rozurnieją nawet najbliżsi przyjaciele. Ale z samotnością bohater boryka się od wczesnej młodości. Samotnie, wbrew ojcu i kpinom klientów Hopfera, dążył do zdobycia wykształcenia. Samotność towarzyszyła mu również po powrocie z zesłania, kiedy został odrzucony zarówno przez środowisko naukowców, jak i warszawskich kupców. Samotność szczególnie doskwierała Wokulskiemu, jak sam wspomina w rozmowie z Rzeckim, kiedy był z dala od ojczyzny i bliskich mu osób, zajmując się dostawami żywności w czasie wojny rosyjsko-tureckiej.
Wyobcowanie bohatera jest też skutklem sprzecznych dążeń i wartości, które są mu bliskie. Z jednej strony jest pozytywistą, człowiekiem, który dostrzega problemy społeczne i anga żuje się w realizację pozytywistycznych postulatów. Z drugiej natomiast - wychowany na romantycznej literaturze, w realnym świecie poszukuje idealnej kochariki. To wewnętrzne rozchwianie i rozczarowania, których doznał, sprawiają, że czuje się wyalienowany i nie szczęśliwy.
- Człowiekiem samotnym jest też profesor Geist. Jednak w przypadku tego bohatera była to decyzja świadoma. Naukowiec poświęcił swój autorytet i uznanie środowiska akademic kiego, ale też cały swój majątek, by zrealizować swoje marzenie i wynaleźć metal lżejszy od powietrza. Mieszka sam, nie dba o swój komfort, a ludzie są mu potrzebni tylko wtedy, kiedy mogą wspomóc go w sfinansowaniu dalszych badań. Geist jest zatem człowiekiem samot nym, ale nie czuje się nieszczęśliwy i wbrew wszelkim przeciwnościom uparcie dąży do celu.
Podsumowanie
- Samotność bohaterów literackich może być konsekwencją dokonanych przez nich wybo- rów, ale też może wynikać z cech charakteru, usposobienia czy celów, jakie przed sobą stawiają. Samotność nie zawsze ogranicza człowieka, czasami daje siły do mierzenia się z napotykanymi trudnościami.
Sybir jako symbol cierpienia narodu. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Plan wypowiedzi
Wprowadzenie
Sybir to miejsce, które kojarzy się zazwyczaj z zsyłkami, katorzniczą pracą, wyzyskiem, mę czeństwem kolejnych pokoleń Polaków. Jednak cierpienia na Syberii doświadczyli nie tylko Polacy, lecz także Rosjanie i inne narody.
- Teza: Sybir jest symbolem cierpienia narodu zniewolonego, poddanego tyrańskiej władzy.
Rozwinięcie
Cierpienia na Syberii doświadczyli Polacy, których senator Nowosilcow uznał za wrogów, mogących w przyszłości zagrozić imperium carskiemu, ale przede wszystkim patrioci, któ rych jedyną winą byla polska narodowość. Chcąc unicestwić nasz naród, senator skazywał na zesłanie inteligencję, studentów, a także dzieci o czym autor wspomina w Przedmowie do Dziadów cz. III.
Sybir ukazany jest w Dziadach cz. III jako miejsce przerażające, budzące strach i trwoge O wywózce na Syberię studentów opowiedział w scenie i Jan Sobolewski-widział dwadzie ścia kibitek, którymi poslano na śmierć niewinnych ludzi. Więźniów, skutych łańcuchami, wycieńczonych pobytem w więzieniu, skatowanych, prowadzono do kibitek i wywożono na daleką Poinoc. Wśród nich znajdowały się tez dzieci - bohater wspomniał o dziesięcio letnim chłopcu, który skarzył się na ciężkie kajdany, jednak policmajster był niewzruszony
Los więźniów budzi przerażenie zarówno w ludziach, którzy byli świadkami wywózki, jak iw wojsku-jednak nikt nie protestował i nie wystąpił w obronie więźniów z powodu strachu o własne życie.
- Martyrologia narodu polskiego została spotęgowana przez zestawienie przejeżdżającej ki- bitki, w której znajdowało się ciało Wasilewskiego, z trwającym w kościele nabożeństwem. Jego męczeńska śmierć jest symbolem cierpienia całego narodu, prześladowanego i cie- miężonego przez zaborcę.
Sybir jest miejscem kaźni kolejnych pokoleń Polaków, którzy cierpieli, by odkupić winy ludz- kości. To kraina nieprzyjazna człowiekowi, zimna i pusta.
Kontekst: Sybir to miejsce cierpienia nie tylko narodu polskiego, lecz także rosyjskiego. Gustaw Herling-Grudziński w Innym świecie opowiedział o swoich doświadczeniach z czasu pobytu w sowieckim łagrze w Jarcewie. Ukazał losy zarówno Polaków, jak i Rosjan, którzy zostali osadzeni w łagrze w wyniku absurdalnych przesłanek. Niesprzyjające warunki at- mosferyczne, silne mrozy i ciężka, nieludzka praca, do której byli zmuszani więźniowie, sprawiały, że łagry określano „białymi krematoriami”.
Podsumowanie
- Sybir to miejsce, które budzi negatywne skojarzenia i symbolizuje niewyobrażalne cierpienie i martyrologię narodu polskiego. Jest to również miejsce, w którym cierpienia doświadczył naród rosyjski, dotknięty carskimi i sowieckimi represjami.
Losy młodzieży polskiej jako temat utworu literackiego. (2)
Omów zagadnienie na podstawie Dziadów cz. III Adama Mickiewicza.
W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Młodzież, jak podaje Wikipedia, to stan przejściowy między dzieciństwem a dojrzałością, dorosto- ścią. Młodzi ludzie są siłą napędową, rzecznikiem zmian, propagatorami idei swojego pokolenia.
Młodzież polska nie zawsze mogła realizować swoje marzenia, bo te były determinowane histo- rią i tragizmem generacyjnym.
• Stawiam tezę: Losy młodzieży polskiej napiętnowane są dziejami kraju.
Część argumentacyjna: Dziady cz. III Adama Mickiewicza
Nasz narodowy dramat ukazuje m.in. martyrologię młodzieży polskiej w latach 1823-1824. Mickie- wicz wraz z przyjaciółmi w 1817 r. założył Towarzystwo Filomatów (Miłośników Nauki) i Filaretów Miłośników Cnoty). Stowarzyszenia te miały przygotować młodzież do działalności w różnych dzie dzinach życia narodu pozbawionego własnej państwowości. Po wykryciu w roku 1823 organizacji filomackich władze carskie osadziły Mickiewicza i członków Towarzystwa w więzieniu w Wilnie. Na podstawie bezpodstawnych oskarżeń, sfabrykowanych dowodów, wymuszonych katuszami zeznań zaborcy skazują młodzież polską na śmierć lub na zesłanie na Sybir. Młodzi nie znają aktu oskarżenia, nie mają możliwości obrony. Symboliczna i nieprawdopodobnie bolesna jest historia Cichowskiego czy Rollisona, katowanych podczas dochodzenia, bezprawnie więzionych. Ich najbliżsi otrzymują fałszywe informacje i tak żonę Cichowskiego powiadomiono, že jej mąż popełnił samobójstwo, zaś matce Rollisona obiecano uwolnienie syna, podczas gdy w rzeczywistości wyrzucono go przez okno, sugerując próbę samobójczą.
Metaforycznego znaczenia nabierają losy Janczewskiego, wesołego chłopca, zmaltretowanego podczas śledztwa i skazanego na zesłanie, który stol dumnie w kibitce i krzyczy: Jeszcze Polska nie zginęła”.
Młodzież obok patriotyzmu cechuje się także wielką lojalnością, empatią i solidarnością wobec siebie. Mimo tortur młodzi ludzie nie wydają przyjaciół, są gotowi wziąć na siebie rzekome winy, tak jak Tomasz, by ratować kolegów.
Dziady cz. III Mickiewicza przedstawiają martyrologię młodzieży polskiej, która w obronie świata swoich wartości i wolności dojrzała do egzystencjalnych decyzji, do heroizmu, będącego wzorem dla innych, w tym również dorosłych.
• Kontekst literacki
Kontynuatorami tego etosu są ukazani w Kamieniach na szaniec Aleksandra Kamińskiego przed- stawiciele pokolenia Kolumbów - Jan Bytnar (Rudy), Tadeusz Zawadzki (Zośka), Aleksy Dawidowski (Alek), którzy właśnie zdali maturę, chcą iść na studia, kształcić się, spełniać w życiu prywatnym I zawodowym. Wojna wywołana przez Niemcy i Związek Radziecki, które to państwa zaatakowały Polskę, zmusiła ich, aby zamiast studentami zostali żołnierzami, walczyli i umierali za to, co uczono ich cenić najbardziej: wolność, ojczyznę, honor, przyjaźń, braterstwo i odwagę. Młodość została im bestialsko odebrana przez Niemców. Przyszło im żyć w świecie pozbawionym wartości, ale ci młodzi ludzie, harcerze siły czerpali ze swojego etosu, dlatego wszystkimi możliwymi sposobami włączyli się do walki z okupantami. Od produkcji džemu po malowanie kotwicy na murach zajętej przez Niemcy Warszawy, od prozaicznej pomocy warszawiakom po akcje sabotażowe. Młodzież ta od- znaczała się wyjątkowym bohaterstwem. Ku pokrzepieniu serc Polaków rozlepiali na murach, szcze gólnie w rocznice narodowe, plakaty, afisze, malowali literę „V”, wywieszali flagi narodowe. W akcji pod Arsenałem w Warszawie odbili z rąk Niemców „Rudego”. Niestety Rudy” zmarł na skutek ska- towania go przez gestapo, Alek - w wyniku ran odniesionych w akcji pod Arsenałem, „Zośka zginął kilka miesięcy później, w kolejnej akcji sabotażowej przeciwko okupantom. Aleksy Dawidowski, Jan Bytnar, Tadeusz Zawadzki to rzeczywiste wzory polskiej młodzieży, której ani los, ani historia nie oszczędziła. To ofiary nienawiści, imperialistycznych dążeń, zakłamanego świata.
• Inne konteksty literackie
• Wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
• Medaliony Zofii Nałkowskiej
Podsumowanie
Losy młodzieży polskiej ze względu na tragizm naszej historii narażone były na nietypowe dla swojego wieku trudy i doświadczenia. Młodzi ludzie musieli stawić czoło wrogim wyzwaniom, niebezpieczeństwom. Z heroizmem przeciwstawiali się zniewoleniu. Drogowskazem był dla nich etos narodowych, rycerskich i wolnościowych tradycji.
Mesjanizm jako romantyczna idea poświęcenia. Omów zagadnienie
na podstawie Dziadów cz. III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Mesjanizm to wywodząca się z Biblii koncepcja wiary w istnienie lub nadejście człowieka alba nars du, których działalność odmieni oblicze świata, wyzwoli od zła. Historia rozwija się według boskiego planu, prowidencjalizmu, w którym nic nie dzieje się przypadkowa. Szczególną rolę w dziejach we dług mesjanizmu polskiego ma odegrać Polska. Zniewolona, rozgrabiona, upokorzona przez sąsia dów ma powtórzyć losy Chrystusa. Naród polski musi więc ponieść śmierć męczeńską na „krzyżu trzech zaborców, by następnie odzyskać wolność i obdarzyć nią inne narody.
• Stawiam tezę: Ukształtowanie i zinterpretowanie historii narodowej na wzór lo sów Chrystusa - Mesjasza nazywa się mesjanizmem i tym samym sakralizuje ideę poświęcenia się za wolność.
• Część argumentacyjna: Dziady cz. III Adama Mickiewicza Widzenie księdza Piotra (scena IV) jest najpełniejszym zobrazowaniem mesjanizmu. Skromny, po- korny bernardyn (do tego zakonu wstąpi także późniejszy bohater mickiewiczowski - Jacek Soplica) doznaje wizji, w której Polska zostanie przedstawiona jako Chrystus Narodów. Martyrologia mło dzieży, zsyłki na Sybir to droga krzyżowa. Ukrzyżowanie Polski na krzyżu zbudowanym przez trzech zaborców, przy akceptacji Gala (Francja - jako Poncjusz Piłat) to analogia do rozbiorów. Polska po- dobnie jak Chrystus poniesie śmierć, ale tak jak Chrystus zmartwychwstanie.
Widzenie Księdza Piotra można odczytać jako zapowiedź wyzwolenia się kraju i zbawienia ludz- kości poprzez męczeństwo i poświęcenie się narodu polskiego, Polska Chrystusem narodów”.
Na płaszczyźnie indywidualnej Mesjaszem może zostać charyzmatyczny mąż ukrywający się pod symboliczną liczbą „czterdzieści i cztery”. Najprawdopodobniej chodzi tu o Konrada, który będzie miał szansę wrócić z zesłania i stanąć na czele Polaków. Nie zmienia to faktu, iż interpretacja tej licz- by- nazwy męża opatrznościowego budzi wiele sporów i emocji. W samej koncepcji mesjanizmu najistotniejszym elementem jest poświęcenie. Poświęcenie Polski nabiera sensu sakralnego, jest to nie tylko walka wolności z despotyzmem, jest to walka dobra ze złem. Tak jak Chrystus odkupił ludzkość, tak naród polski przyniesie wolność zniewolonym krajom.
• Kontekst literacki
Mickiewicz niejednokrotnie nawiązywał w swej twórczości do idei mesjanizmu. Uczynił to chociaż by w Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego, w których jego koncepcja historiozoficzna znalazła najpełniejsze odzwierciedlenie. Pisane są one wzorowaną na ewangeliach prozą poetycką i podkreśla ją wyjątkową rolę narodu polskiego w dziejach ludzkości oraz nadzwyczajny charakter i posłannictwo emigracji polskiej. Dzieje ludzkości przedstawił Mickiewicz jako realizowanie się ideału wolności w walce z despotycznymi monarchiami. Jedynym narodem, któremu ideał ten udało się wprowadzić w życie, byli Polacy. Dlatego też sąsiednie kraje uznały Polskę za największego wroga i skazały ją na śmierć. Polska jednakże jak Chrystus zmartwychwstanie i doprowadzi do pełnej realizacji ideałów wolności w skali całej ludzkości. Rolę apostołów tych ideałów przypisał poeta polskim emigrantom.
Inne konteksty literackie
• Psalmodia Polska Wespazjana Kochowskiego
• Kordian Juliusza Słowackiego
Podsumowanie
Mesjanizm jako idea romantycznego poświęcenia odwoływał się do symboli religijnych dla wyraża nia uczuć patriotycznych. Mesjanizm rozpowszechniony był szczególnie wśród narodów podbitych, które niejednokrotnie w opatrzności boskiej upatrywały nadziei na obalenie tyranów i wprowadze nie w życie idei braterstwa ludów.
Postawy społeczeństwa polskiego wobec zaborcy. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów cz. III Adama Mickiewicza.
W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
W 1795 r. po trzecim rozblorze Polacy utracili niepodległość. Przez sto dwadzieścia trzy lata znajdowall się pod zaborami, przyjmując wobec okupanta różne postawy - od serwilizmu po bunt i zbrojny opór
Stawiam tezę: Społeczeństwo polskie przyjęło wobec zaborcy zróżnicowane postawy.
Część argumentacyjna: Dziady cz. III Adama Mickiewicza Najdobitniej postawy Polaków obrazuje scena VII (Salon Warszawski). W salonie zebrali się generałowie,
arystokraci, poeci, damy i młodzież. Towarzystwo to jest jednak wyraźnie podzielone. Przy drzwiach stoją młodzi patrioci, żarliwie dyskutujący o najistotniejszych sprawach zniewolonego kraju, między innymi o prześladowaniach, jakie spadają na Polaków ze strony carskich urzędników i tajnej policji. Zupełnie inne rozmowy dominują przy stolikach, gdzie siedzi arystokracja, której los Polski jest całkowicie obojętny. Nie chcą oni słuchać o martyrologii, o torturach i zsyłkach. Damy ubolewają, że Nowosilcow wyjechał z War- szawy, bo nikt tak jak on nie potrafi urządzić balu; literaci czytają swoje sielankowe wiersze, zupełnie oderwane od aktualnej sytuacji. Jeden z młodzieńców, Adolf opowiada historię Cichowskiego, areszto- wanego, więzionego i torturowanego przez władze carskie. On nikogo nie wydał i w końcu wypuszczono go po pięciu latach na wolność, ale nigdy nie odzyskał już równowagi psychicznej. Opowieść Adolfa budzi niesmak wśród towarzystwa stolikowego, które cechuje konformizm i służałczość wobec zaborcy. Trafną refleksję na temat narodu polskiego wygłasza Wysocki:
(…) Nasz naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi,
Piwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi”.
Kolejna VIII scena (Pan Senator) pokazuje polską arystokrację usilnie zabiegającą u Senatora o względy i przywileje, demonstrującą swą nienawiść do patriotycznej młodzieży. Scena balu jest krytyczną oceną polskiego społeczeństwa kunktatorów i sprzedawczyków. Z boku sali balowej stoi przybyła, lecz nietańcząca polska młodzież, pełna pogardy dla zdrajców i serwilistów bawiących się u Nowosilcowa. Jak więc widzimy, część społeczeństwa polskiego przyjęła lojalistyczną postawę wobec zaborcy, stając się plugawą lawą”, licząc na różnego typu synekury otrzymane z rąk carskich. Środowisko młodzieży patriotycznej podjęło działania mające przynieść Polsce wolność.
Kontekst literacki
W tej pozytywistycznej powieści Elizy Orzeszkowej Nad Niemnem, której akcja toczy się po zakończonym klęską powstaniu styczniowym, zostały zaprezentowane dwie postawy wobec zaborcy. Postawę patriotyczną, niepodległościową, przyjęli uczestnicy powstania, a także ci, którzy opiekują się mogiłą powstańczą. Anzelm Bohatyrowicz czy Andrzejowa Korczyńska widzą w powstaniu przejaw solidaryzmu społecznego, jedności różnych warstw społecznych w obliczu wroga, dążącego do wynarodowienia Polaków. Inne zdanie ma kosmopolita Zygmunt Korczyński, który nie widzi sensu w zbrojnych zrywach I walce o wolność, nie czuje uczuciowego związku z ojczyzną, jej los jest mu obojętny,
• Inne konteksty literackie
Syzyfowe prace Stefana Żeromskiego
• Echo leśne Stefana Żeromskiego
Podsumowanie
Społeczeństwo polskie prezentowało odmienne stanowiska wobec niewoli narodowej, czego egzemplifikacją są przedstawione przeze mnie postawy bohaterów literackich. Jako podsumowanie tematu mogę jeszcze raz przywołać metaforę Polski jako lawy, gdzie niektóre środowiska są lojalne wobec zaborcy, a inne szukają dróg do wolności.
Walka dobra ze złem o duszę ludzką.
Omów zagadnienie na podstawie Dziadów cz. III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Człowiek to istota, jak wierzą chrześcijanie, złożona z ciała i duszy. Dusza ludzka jest nieśmierteles odrębna od ciała, pragnie wyższych wartości. W człowieku o jego nieśmiertelng duszę tocan b dobro i zło. Życie ludzkie to stałe zmaganie się ze słabościami, pokusami, w obronie duszy przed grzechem i narażeniem jej na zatracenie.
• Stawiam tezę: Motyw walki dobra ze złem o duszę ludzką wielokrotnie obrazuje literatura, w której człowiek staje się areną zmagań światła i ciemności, dobra i zła,
• Część argumentacyjna: Dziady cz. III Adama Mickiewicza
W dramacie Mickiewicza obraz narodowych dziejów przedstawiony jest jako zmaganie się metai. zycznego dobra i zła. Dlatego też świat dzieli się na stronę „lewą” i „prawą”, na aniołów i szatanów, na ludzi dobrych i złych, na zewnętrzną skorupę i wewnętrzną głębię. Między tymi stronami usy tuowany jest główny bohater - Konrad, o którego duszę toczy się walka. Walka ta odbywa się na przykład podczas snu bohatera, gdy nie jest on świadomy, co się z nim dzieje.
W scenie więziennej Konrad śpiewa „szatańską pieśń”, mówiącą o pragnieniu zemsty na wrogach, Punktem kulminacyjnym walki o duszę poety Konrada jest Wielka Improwizacja, człowieka na pół opętanego przez demony. Bohater w swym monologu jest jednocześnie Prometeuszem, Adamem, Samsonem, romantycznym poetą, wybitną jednostką, która podejmuje walkę z Bogiem o prymat, o władzę nad światem i ludzkością. Konrada w tej konfrontacji z Bogiem wspomagają siły ciemności, diabły, które czyhają na jego duszę i próbują doprowadzić go do bluźnierstwa przeciw Stwórcy. Po prawej stronie tych scen psychomachii umiejscowione są duchy dobre, anioły, pragnące zapanować nad szałem i pychą Konrada, który na początku improwizacji czuł się równy Bogu, a teraz dochodzi do przekonania, że jest od niego lepszy, zaczyna mu grozić. Bunt Konrada ma charakter prometejski, pragnie on szczęścia narodu, wolności. Niczym Chrystus chce wziąć na siebie całe brzemię grzechów i problemów w imię miłości do narodu. W kulminacyjnym momencie swego monologu Konrad, pod burzany przez złe duchy, decyduje się na ostateczne bluźnierstwo i gotów jest nazwać Boga-carem, a więc największym złem. Na szczęście Konrad traci przytomność i to ratuje go od wypowiedzenia bluźnierstwa i ostatecznego zatracenia duszy.
W scenie III Ksiądz Piotr przeprowadzi nad Konradem egzorcyzmy, wypędzając z jego duszy dia- bła i wyzwalając go z mocy szatana. Dzięki przejściu na jasną stronę mocy” bohater ten być może stanie się mężem opatrznościowym i przyniesie Polsce i całej ludzkości wolność.
• Kontekst literacki
W sonecie O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem Mikołaja Sępa Szarzyń skiego, zaczynającym się słowami „Pokój szczęśliwość, ale bojowanie byt nasz podniebny”, poeta definiuje życie człowieka jako nieustanną wojnę z synonimami zła (szatan, świat, ciało) o wartości nadrzędne, o dobro.
Jest to bój straszliwy, walka wewnętrzna z własnymi szatanami, walka samotna i heroiczna. Z jed nej strony staje hetman ciemności”, z drugiej „wątły człowiek, Wynik tych zmagań - zbawienie? potępienie? - do końca pozostaje niewiadomą, a nawet co gorsza z góry skazuje człowieka na klę skę, bo jak pokonać trzech przeciwników. Człowiek postawiony na czarno-białej szachownicy życia, na granicy światła i ciemności musi walczyć, a jeśli Bóg go wspomoże w tym boju, może mieć na dzieję na zwycięstwo.
Inne konteksty literackie
Mokbet Williama Szekspira
Biblia
Podsumowanie
Walka człowieka ze złem o duszę ludzką to metaforyczne ukazanie zmagań z samym sobą. Czło- wiek całe życie musi wybierać, walczyć ze swoimi słabościami, pokusami. Pokój jest szczęściem, ale wojna ze złem to w końcu życiowa konieczność, walka o wartości nadrzędne, o dobro, wolność i szczęście, o duszę.
Różne postawy bohaterów literackich wobec Boga. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów cz. III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Relacje człowieka z Bogiem to temat wielu dzieł czy to teologicznych, czy literackich, Chrześcijański światopogląd wyłożony w Biblii opowiada o wzajemnych relacjach od początku stworzenia świata po jego kres. Literatura także obrazuje te skomplikowane relacje.
• Stawiam tezę: Literatura ukazuje różne postawy człowieka wobec Boga, od wiel- biących i pokornych wyznawców do buntowników i negujących jego istnienie.
Część argumentacyjna: Dziady cz. III Adama Mickiewicza
W dramacie Mickiewicza mamy dwie przeciwne postawy wobec Boga-buntu i pokory. Tę pierwszą reprezentuje Konrad, który w Wielkiej Improwizacji będzie próbował walczyć z Bogiem. Konrad jest romantycznym poetą, jednostką wybitną, przeświadczoną o własnej wyjątkowości. Czuje się prze- wodnikiem, mistrzem odpowiedzialnym za naród, za całą ludzkość. Bohater porównuje się do Boga i dochodzi do wniosku, że jest od niego większy. Bóg jest tylko mądrością, natomiast Konrad kocha cały naród, całą ludzkość, odmawia więc Bogu miłości, miłosierdzia. Buntuje się przeciwko tak racjo- nalnemu Stwórcy, domaga się od niego władzy nad światem i ludźmi, pragnie „rządu dusz”. Gdyby miał taką władzę, uczyniłby świat szczęśliwym, a nie pełnym cierpienia, takim jak uczynił go Bóg. Bunt Konrada przeciw Stwórcy przybiera na sile. W kulminacyjnym momencie monologu Konrad omal nie nazywa Boga-carem, a więc największym złem.
Tak więc Wielka Improwizacja jest wyrazem buntu przeciwko Bogu, buntu podjętego w imię miłości do ludzi, do narodu. Wystąpienie w imię tej miłości przeciw najwyższym siłom, bogom, bunt przeciw nim jest charakterystyczną cechą postawy prometejskiej.
Inny bohater Dziadów drezdeńskich (cz. III), zestawiony na zasadzie kontrastu z Konradem ksiądz Piotr, to skromny, cichy, pokorny zakonnik, bernardyn. On ufa boskim planom, akceptuje je z pokorą i to właśnie jemu Bóg ześle widzenie, w którym Polska jawi się jako Chrystus narodów, jako zapowiedź zbawienia ludzkości poprzez męczeństwo narodu polskiego. Postawa księdza Pio- tra wobec Boga: uległość, absolutna ufność, pokora zostały nagrodzone. Ksiądz Piotr ujrzał sens dziejów.
• Inny kontekst
Jeszcze inną postawę wobec Boga reprezentuje zbiorowy podmiot liryczny w hymnie Czego chcesz od nas Panie… Jana Kochanowskiego. Podmiot w bezpośredni sposób zwraca się do swojego Stwórcy, co świadczy o jego zażyłości z Architektem Świata. Bóg przedstawiony za pomocą toposów Deus Artifex i Deus Faber stworzył dla człowieka przepiękną ziemię, przypominającą rajski ogród, pełną barw, owoców, zmiennych pór roku. Bóg Artysta nawet niebo dia człowieka przyozdobił gwiazdami. Dzieło Stwórcy zachwyca prostotą, jasnością, harmonią. Każda rzecz ma swój czas, sens i cel. Bóg to dawca wszelkiego dobra, dlatego zbiorowość wiernych wielbi go, podziwia za hojność, za całe bogactwo świata, które zawdzięczamy Stwórcy i jego miłości do nas.
Inne konteksty literackie
Džuma Alberta Camusa
Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall
Podsumowanie
Bohaterowie literaccy przyjmują różnorodne postawy wobec Boga, możemy mówić o ich pełnym wachlarzu, od bezwarunkowego uwielbienia, podziwu, miłości, przez pokorę, całkowitą akceptację jego woli, po bunt, odrzucenie boskiego porządku, aż do zanegowania samego faktu istnienia Boga
Funkcja snu i widzenia w utworze literackim.
Omów zagadnienie na podstawie Dziadów cz. III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Ludzie od zawsze próbowali nadać znaczenie swoim snom i widzeniom, doszukując się w nich ukry tych sensów. Starożytni Izraelici interpretowali sny jako przesłanie od Boga, czego dowody mamy w Biblii. W psychoanalizie Freuda sny są dowodem na istnienie nieświadomości i kluczem do od czytania głęboko utajonych doświadczeń, narzędziem do spełnienia pragnień, szczególnie tych niemożliwych do zrealizowania w rzeczywistości. Sny i widzenia stają się więc elementem kreacji charakterystyki bohatera literackiego.
• Stawiam tezę: Funkcją ukazywania świata i człowieka w utworze literackim za pomocą snu i widzenia jest odzwierciedlenie stanów wewnętrznych, pragnień, le- ków, tego co ukryte dla oczu, co wymyka się racjonalnym narzędziom poznania.
• Część argumentacyjna: Dziady cz. III Adama Mickiewicza
Scena VI naszego narodowego dramatu to Sen Senatora. Senatorem jest postać historyczna, rosyjski hrabia i polityk Mikołaj Nowosilcow, sprawujący nadzór nad tajną policją carską. Nowosilcow zasypia i jest dręczony przez koszmarny sen. Najpierw śni o sobie jako zaufanym człowieku cara. Otacza go laska tyrana, otrzymuje pieniądze, zaszczyty, ordery. Wszyscy mu się kłaniają, podziwiają, boją się go. Nagle kapryśny car, traktujący ludzi jak marionetki, przestaje obdarzać Senatora łaską i zaufaniem. W jednej tragicznej chwili z zausznika cara staje się nikim. Ludzie, którzy jeszcze przed chwilą płaszczyli się przed nim, teraz z niego drwią i szydzą. Tak makabryczny dla Nowosilcowa sen jest działaniem dia- błów, którzy chcą się zabawić jego kosztem. Choć on jeszcze żyje, to jego dusza już należy do piekła. Sen Senatora jest studium jego świata wewnętrznego, marzeń o zaszczytach, pragnieniu sławy, pychy, dumy i zadufania. Sen odsłania prawdziwe oblicze bezwzględnego oprawcy, a to, że nad jego snem czuwają diabły, jest jednoznaczną oceną tej postać, jako reprezentanta zła, świata ciemności i tyranii.
W innej scenie tego dramatu (scena V) mamy Widzenie Księdza Piotra, które zsyła mu Bog. W tej wizji historia narodu polskiego przedstawiona jest na wzór męki Chrystusa. Polska, tak jak Mesjasz, została powołana do spełnienia szczególnej misji. Naród polski poniesie śmierć męczerńską „na krzy zu”, zgotowaną mu przez trzech zaborców, by następnie zmartwychwstać, odzyskać wolność i przy nieść ją innym narodom. W dziejach ludzkości Polska ma więc odegrać rolę Chrystusa narodów. Widzenie księdza Piotra służy autorowi do wyłożenia jego koncepcji historiozoficznej, do polskiego mesjanizmu.
• Kontekst literacki
Oniryzm w poezji, podobnie jak w przypadku prozy, stanowi element przesłania idei utworu. Tren XIX albo Sen Jana Kochanowskiego jest odpowiedzią na jego rzeczywiste cierpienia. Rozpaczający ojciec, filozof, stoik, chrześcijanin nigdzie nie może zaznać ukojenia ani pocieszenia po śmierci có reczki Urszulki. Znajdzie go wreszcie w zamykającym cykl trenów utworze. Odnajdzie tu równiez odpowiedzi na stawiane wcześniej pytania o sens życia, o niesprawiedliwość, istotę mądrości czy życie po śmierci. We śnie nawiedzi poetę jego zmarła matka z Urszulką na rękach. A więc życie po śmierci istnieje. Urszulka zmarła wcześnie, ale jak mówi nestorka, uniknęła łez i ludzkich cierpień. Matka zostawia synowi naukę: „ludzkie przygody, ludzkie nos”. Rozumiemy, że jest to odwołanie się do ideologii renesansu, do stoicyzmu i słów Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”. Sen ten stał się dla tragicznie doświadczonego ojca elementem budującym, dodał mu sił, by zaakceptować prawidła ludzkiej doli
Inne konteksty literackie
Mokbet Williama Szekspira
Lolko Bolesława Prusa
Podsumowanie
Oniryzm, sny i widzenia pełnią w literaturze istotną rolę. Są dopełnieniem charakterystyki wewnętrz nej bohaterów, ukazują ich dylematy, lęki, są projekcją ich marzeń, tego co im w duszy gra”. Sq tež ważnym elementem konstrukcyjnym fabuły utworu, wpływającym na jego przesłanie i symbolikę, nadając głębię ukazanym ludziom i wydarzeniom.
Motywy biblijne i ich znaczenie w utworach literackich. [2]
Omów zagadnienie na podstawie Dziadów cz. III Adama Mickiewicza. W swojej wypowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Wprowadzenie
Biblia to jeden z filarów kultury europejskiej. Przedstawia ona ponadczasowe problemy ludzkiej eg zystencji, jednocześnie wskazując, jak można sobie z nimi radzić. Biblia prezentuje wzorce postępo wania, archetypy, podział na dobro i zło. Biblia to sacrum dia chrześcijan, ale korzyści z niej mogą czerpać wszyscy - wyznawcy innych religil, ateiści.
• Stawiam tezę: Biblia jest częstym źródłem inspiracji dla artystów, którzy sięgają po motywy biblijne, by nadać swojemu dziełu uniwersalny, moralistyczny charakter.
• Część argumentacyjna: Dziady cz. III Adama Mickiewicza
Już w Przedmowie do swego wiekopomnego dzieła Mickiewicz powołuje się na biblijną historię o rzezi niewiniątek, porównując Polskę do Chrystusa prześladowanego przez Heroda. Jako głównych sprawców brutalnych śledztw przeciwko polskiej młodzieży w Wilnie wskazuje cara Aleksandra I, jego zausznika senatora Nowosilcowa, szefa tajnej rosyjskiej policji, a także księcia Konstantego - brata cara. To oni są współczesnymi Herodami, odpowiedzialnymi za zbrodnie na młodzieży polskiej.
Do biblijnego motywu walki Boga z Szatanem nawiązuje tzw. bajka Žegoty. Jest to opowieść o tym, jak diabeł chcąc zaszkodzić człowiekowi, zaszkodził samemu sobie. Gdy Bóg wygnał Adama i Ewę z raju, kazał na ziemi rozsypać ziarna zboża, by ludzie mieli co jeść. Diabeł uznając, że w boskim podarunku musi być coś szczególnego, postanowił go ukryć przed ludźmi i zakopał ziarna w ziemi. Z ziaren wyrosło wspaniałe zboże, będące podstawowym pożywieniem człowieka, symbolem plo- nów i odrodzenia. Bajka ta, wykorzystując odwołania biblijne, ma alegoryczny sens. Ziarnem jest niewinna polska młodzież „zakopana”, ukryta w więziennych celach przez diabła - cara. Ale to ona wyda plony, to ona stanie się fundamentem odrodzenia Polski, ziarnem wolności.
W scenie V - Widzeniu Księdza Piotra pojawia się motyw męki i ofiary Chrystusa, którą złożył z siebie, by zbawić świat. Historia Polski okazuje się powtórzeniem losów Chrystusa. Ma doprowa- dzić do upadku tyranii i zapanowania powszechnej wolności. W dziejach ludzkości Polska ma więc odegrać rolę Chrystusa narodów. W ten sposób usiłował Mickiewicz ukazać wartość i siłę narodu, nadać sens jego cierpieniu i w sytuacji popowstaniowej klęski (powstanie listopadowe) stworzyć usakralizowaną wizję dziejów Polski.
• Kontekst literacki
W dziejach ludzkości nieraz zdarzały się wielkie katastrofy, kataklizmy. O niektórych opowiada Biblia, np. o Sodomie i Gomorze, czy o potopie. Dla pokolenia Kolumbów, pokolenia apokalipsy spełnio- nej”, pokolenie świętego Jerzego” taką tragedią była II wojna światowa. W rajski krajobraz opisany przez Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Pokoleniu (wiersz z 1943 r.) wdarła się wojenna apokalipsa, obrazowana przez czerwień, biel, czerń i trupią bladość, a więc kolory czwórki apokaliptycznych koni. Na ziemi rozgrywa się tragedia pokolenia rocznik 20. Generacja ta wychowana na biblijnym dekalogu musi odrzucić jego wartości, miłość, sumienie, litość. Musi wrócić do świata troglodytów, jaskiniowców, zapomnieć o tym, jak ich uczono być ludźmi. Ich serca przemieniają się w głaz, pusty strąk, a oni sami łamiąc przykazanie „nie zabijaj”, staną w obronie ojczyzny, staną się mścicielami zabitych matek, ojców, dzieci, przyjaciół. Mimo tej deklaracji podmiotowi lirycznemu wypowiada- jącemu się w imieniu swojego pokolenia towarzyszy bolesny dylemat moralny. Walcząc, zapiszą się w historii tak jak bohaterowie lliady, czy może ich następcy co najwyżej postawią im na grobie z litości krzyż?
W wierszu Baczyńskiego stanęli naprzeciwko siebie ci (Niemcy), którzy pozostawili po sobie apo- kaliptyczny krajobraz i ci (Polacy), którzy w starciu z potęgą apokaliptycznej bestii próbowali, mimo determinujących ich tragicznych zdarzeń, ocalić resztki boskiego świata.
• Inne konteksty literackie
• Kordian Juliusza Słowackiego
• Piosenka o końcu świata Czesława Miłosza
Podsumowanie
Motywy biblijne w literaturze służą ich twórcom do uwznioślenia, nadania sakralizującego charak- teru tworzonym dziełom. Motywy te uniwersalizują pewne tematy, są wykładnią idei, wyznawanych wartości, metaforycznym przedstawieniem boskiego porządku. Są ważnym elementem konstrukcji fabularnej, a przez uaktualnienie, ukazanie ich w nowych kostiumach i rzeczywistości pełnią także funkcje dydaktyczne.
Problematyka i główne przesłanie
„Dziady cz. III można interpretować jako dramat narodowy i misterium chrześcijańskie
Jako dramat narodowy Dziady” podejmują problematykę martyrologi naredu polskiego zwła szcza polskiej młodzieży, przyrównanej w tekście do biblijnych niewiniątek, prześladowanych przez Heroda. Zbawczy sens męczerństwa narodu polskiego ujawnia się w Widzeniu księdza Plotra, w kontek ście mesjanizmu indywidualnego i zbiorowego. Mesjanizm indywidualny dotyczy dziecięcia, które uszło, tajemniczego obrońcy o imieniu czterdzieści i cztery. Do dziś trwają spory historyków litera tury, kto kryje się pod symboliką 44 - Konrad, sam Mickiewicz czy inny mąż opatrznościowy. Mesja nizm zbiorowy odnosi się do zbawczej misji narodu polskiego, ukrzyżowanego przez zaborców, który jednak zmartwychwstanie i odkupi całą Europę. Wyidealizowany obraz przyszłości Polski uzupełniony został w „Widzeniu optymistycznym akcentem nawrócenia żołdaka Moskala, co w kontekście całego utworu koresponduje ze sposobem ukazania Bestužewa i rosyjskich powstańców jako postaci pozytyw nych. Proroctwa księdza Piotra ulegają w tekście uwiarygodnieniu, ponieważ część z nich spełnia się w trakcie akcji dramatu (np. śmierć Doktora, zsyłka Konrada).
„Dziady” stanowią również sąd nad społeczeństwem polskim. Scena VII „Salon warszawski” kon- trastuje „towarzystwo przy drzwiach” - patriotyczne, z „towarzystwem stolikowym - kosmopolitów, lojalnych wobec cara. Piotr Wysoki zapowiada przetrwanie narodowych ideałów. Symbolika lawy bywa odczytywana jako opozycja pokolenia młodego wobec starszego. Większość starszych pozwoliła się zniewolić i ze strachu bądź dla korzyści materialnych kolaboruje z Senatorem. Ukazani są jako sucha, plugawa skorupa. „Wewnętrzny ogień” to z kolei młodzi patrioci. Męczeni i prześladowani, poświęcają życie dla ojczyzny.
W odniesieniu do postawy Konrada często używa się określenia „prometeizm a sam Konrad bywa nazywany polskim Prometeuszem. Interpretacja ta može budzić zastrzeżenia, bowiem bohater co praw- da podejmuje „walkę” z Bogiem w imię szczęścia własnego narodu, a nawet ludzkości w ogóle. jednakże „Dziady” są przede wszystkim dramatem chrześcijańskim, bunt Konrada nie znajduje odzwier ciedlenia w jego czynach, pozostaje tylko w sferze słów, myśli. Te dwie postawy: chrześcijaństwo i prome teizm wykluczają się wzajemnie, dlatego część historyków literatury skłania się raczej ku określeniu postawy Konrada mianem tytanizmu, którego założeniem jest przywódcza rola poety jako rzecznika mas.
buntownik sługa boży O tym, że „Dziady” cz. III można interpretować jako misterium chrześcijańskie decydują nastę
pujące czynniki: ewolucja bohatera zmierza wyraźnie od pysznego buntownika w kierunku pokornego wykonawcy woli Bożej. Jedną z osi kompozycyjnych dramatu stanowi opozycja dwóch skrajnie róż- nych postaw. Z jednej strony widzimy dumnego Konrada, żądającego od Boga widzenia oraz rządu dusz, a na drugim biegunie sytuuje się „sługa pokorny” (ksiądz Piotr), otrzymujący to, czego nie dostał Konrad. Historiozofia Mickiewicza opiera się na przekonaniu, że dzieje świata stanowią historię świętą, w której objawia się myśl Boga, ale za pośrednictwem ludzi. Wywyższający się ponad innych Konrad grzeszył pychą. Jednakże ciągle dostaje nową szansę na poprawę. I choć dalej błądzi (na przykład nie zwrócił uwagi na człowieka, którego spotkanie przepowiedział mu zakonnik), to doskonali się wewnętrznie wyzbywa się pychy, godzi z wolą Bożą, przestaje skupiać się na sobie i swej wybitnej roli.
Charakterystycznym elementem misterium chrześcijańskiego jest również psychomachia. W tym wypadku walka między siłami dobra i zła odbywa się o myśli i duszę Konrada, przy czym zło w dramacie przybiera kilka postaci: Konrad jest autentycznie opętany dopiero za pomocą egzorcyzmów udaje się wypędzić z niego złego ducha, natomiast carli jego poplecznicy znajdują się ciągle w mocy diabła (ob razuje to np. Sen Senatora), bywają nawet określani jako personifikacja zła (we fragmencie Ustępu, zaty- tułowanym „Oleszkiewicz”). Siły dobra reprezentują przede wszystkim aniołowie i ksiądz Pote Warto również zauważyć, że w III części „Dziadów” imię Boga pada około 160 razy, a akcję właściwą zamykają słowa modlitwy kobiety za Konrada: Ach, ulecz go, wielki Boże!
