Pan tu nie stał - Stanisław Barańczak Flashcards
Pan tu nie stał - Stanisław Barańczak
Pan tu nie stał, zwracam panu uwagę,
że nigdy nie stał pan za nami
murem, na stanowisku naszym też
pan nie stał, już nie mówiąc, że na naszym czele
nie stał pan nigdy, pan tu nie stał, panie,
nas na to nie stać, żeby pan tu stał
obiema nogami na naszej ziemi, ona stoi
przed panem otworem, a pan co,
stoi pan sobie na uboczu
wspólnego grobu, panie tam jest koniec,
nie stój pan w miejscu, nie stawiaj się pan, stawaj
pan w pąsach na szarym końcu, w końcu
znajdzie się jakieś miejsce i dla pana
treść
Tematem wiersza jest rzeczywistość totalitarnego państwa. Autor nawiązuje do rzeczywi stości polskiej w latach osiemdziesiątych, kiedy to Polacy przeżywali w okresie schyłkowego socja-lizmu poważne problemy związane z zaopatrzeniem we wszystkie dobra materialne. Žeby kupić coś atrakcyjnego do jedzenia, ubrania lub wyposażenia mieszkania, ludzie stali w długich kolej-kach. Ta sytuacja rywalizacji, walki o zdobycie pożądanych towarów wyzwalała w ludziach agresję, nie dopuszczano żadnego oszukiwania. Stąd zwrot: pan tu nie stał był utartym frazeologizmem, często używanym w stosunku do rywala, przeciwnika, cwaniaka, który usiłuje wykorzystać sytu-ację w sposób nieuczciwy. Poeta wykorzystał twórczo potoczne i metaforyczne znaczenie tego zwrotu. Tytułowy pan to postać symboliczna, umowna, pozostająca w opozycji do ja lirycznego.
Pan tu nie stał to przykład ulubionej przez Barańczaka zabawy słowem. Autor w swoim filozoficzno-refleksyjnym utworze, z silnym podtekstem politycznym, wykorzystuje na wiele sposobów tytułowy zwrot frazeologiczny. Podmiot liryczny, który w kontekście biograficznym może być identyfikowany z samym S. Barańczakiem, apeluje do odbiorcy, aby przyłączył się do tych, którzy są z naszej ziemi, na uboczu wspólnego grobu”. W tej delikatnej aluzji poli-tycznej poeta nawiązuje do swojej przynależności do KOR-u, organizacji broniącej ludzi pracy przed samowolą i manipulacją, a przede wszystkim przed wyzyskiem ze strony władz poli-tycznych Polski socjalistycznej. On należał do tych, którzy nie stali z boku, „nie stali w miejscu, nie stali na szarym końcu”, ale wręcz przeciwnie „stali na czele, stali murem” za pokrzywdzo-nymi, dążąc do zmiany znienawidzonego ustroju. Poeta ustawia siebie, nadawcę, i swoją grupę w opozycji do odbiorcy reprezentującego ludzi tchórzliwych i obojętnych, którzy woleli się nie narażać, przyglądali się z boku działaczom opozycji antysocjalistycznej, czekając, co wyniknie z ich działalności.
