Z legend dawnego Egiptu - Bolesław Prus Flashcards
Ramzes
wielki faraon, stuletni potężny władca Egiptu. To człowiek surowy dla siebie i dla innych, mocarz, przed którego głosem pół wieku drżały miliony. Rządzi państwem silną ręką. Karze wszelkie odstępstwa od ustalonych przez siebie zasad. Swoją córkę nakazuje pochować wśród niewolników, ponie waż okazywała im zbyt wiele współczucia, nauczyciela wnuka skazuje na wygnanie za zbyt pokojowe poglądy, a dziewczynę kochającą tego wnuka zamyka w klasztorze. Stara się zadbać o ciągłość władzy w państwie. Kieruje się rozsądkiem
Ramzes - stuletni despotyczny władca Egiptu, surowy i bezlitosny nawet wobec matki swojego wnuka. W chwili choroby myśli o dobru państwa, nie dba o losy jednostki, liczy się dla niego kraj
Geneza utworu
Utwór ukazał się 1 stycznia 1888 r. Autor interesował się dziejami Egiptu i mechanizmami polityki. Zainspirował się też ówczesną sytuacją polityczną związaną z chorobą cesarza niemieckiego Wilhelma I i równoczesną chorobą jego syna Fryderyka III. W momencie pisania noweli (grudzień 1887 r.) nie było jasne, jak wydarzenia potoczą się dalej, ale okazało się, że literacka wizja niewiele różni się od zakończenia prawdziwej historii.
W nowell Z legend dawnego Egiptu Bolesław Prus sięgnął po tematykę historyczną. Do napi sania utworu, wydanego w roku 1888, zainspirowały go wydarzenia związane z losami dwóch niemieckich cesarzy: Wilhelma I oraz jego następcy Fryderyka III. Kiedy cesarz Wilhelm po-ważnie zachorował, oczekiwano, że władzę po nim przejmie jego syn. Okazało się jednak, że potomek cesarza choruje na nowotwór gardła. Po tym, jak Wilhelm zmarł, władzę przejął jego syn Fryderyk, ale z powodu śmiertelnej choroby odszedł zaledwie 99 dni po ojcu. W utworze Prusa fikcyjny Ramzes uosabia cesarza Wilhelma, a Horus - księcia Fryderyka.
Zainteresowanie Egiptem w całej Europie było spowodowane przez imponujące przed-sięwzięcie, jakim stała się budowa Kanału Sueskiego w latach 1859-1869. Kanał połączył Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym i stał się umowną granicą między Afryką i Azją. Aby uczcić uroczystość otwarcia kanału, słynny włoski kompozytor Giuseppe Verdi, na zamówie nie władcy Egiptu, skomponował operę pt. Aida, która została wystawiona w Kairze w 1871 r. Akcja opery rozgrywa się w czasie wojny egipsko-etiopskiej. Młody wódz Radames pragnie dowodzić wojskami Egiptu. Liczy na to, że gdyby udało mu się zwyciężyć, faraon uwolniłby jego ukochaną niewolnicę Aidę i zezwoliłby mu na jej poślubienie. Echa tej dramatycznej historii również odnajdujemy w noweli Bolesława Prusa.
Bolesław Prus napisał Z legend dawnego Egiptu w 1887 r. (w trakcie pisania Lalki). Inspiracją były dla niego bieżące wypadki polityczne rozgrywające się w Rzeszy Niemieckiej. W 1887 r. 90-letni cesarz Wilhelm i ciężko zachorował i przeczuwano jego szybką śmierć. Władcy udało się jednak przezwycię żyć kryzys i wrócił do zdrowia. W czasie choroby cesarza pogorszył się stan zdrowia jego następcy, księcia Fryderyka, u którego zdiagnozowano raka gardła. Stanem zdrowia następcy interesowali się Polacy, ponieważ mieli nadzieję, że panowanie postępowego władcy korzystnie wpłynie na politykę wewnętrzną i zewnętrzną Niemiec.
Gatunek literacki: nowela.
Cechy gatunku widoczne w utworze
Utwór jest krótki, jednowątkowy (wątek oczekiwania na przejęcie władzy), tempo akcji narasta, wzboga cając się o elementy dramatyzmu, aż do punktu kulminacyjnego (wyciągnięcie ręki w kierunku postarica przez umierającego już Horusa), po którym następuje gwałtowne, kilkuzdaniowe rozwiązanie (informa cja o śmierci Horusa).
Horus
wnuk faraona, 30-letní mężczyzna szykujący się do przejęcia władzy po umierającym dziadku. Miał on serce pełne litości. Pragnie naprawić zło wyrządzone ludziom przez Ramzesa. Jest idea-listą, marzycielem. Chce zostać w pamięci ludu jako jego dobroczyńca. Jego propozycje zmian są bardzo odważne i wydaje się oderwane od rzeczywistości. Bohater ma niewielkie rozeznanie w sprawach państwa, rozmawia z dworzanami, bo nie rozumie tego, co dzieje się dookoła niego
Horus - trzydziestoletni następca tronu, zwolennik reform, wrażliwy na ludzką krzywdę, potępia wojny i przemoc. W ostatniej chwili życia myśli o ukochanej, odrzuca interes państwa na rzecz dobra jed-nostki.
Problematyka i główne przesłanie
Na plan pierwszy, zgodnie z postawioną na początku tezą utworu, wysuwa się problematyka filozofi-czna: niepewność, gwałtowna zmienność ludzkiego losu, który podlega boskim wyrokom.
Autor stworzył opowieść o dwóch typach władców: władcy, który rządzi silną ręką, bez sentymen-tów, budząc strach, ale utrzymując państwo w ryzach, oraz władcy-idealisty, który bez znajomości rea-liów naiwnie chce zmienić świat na lepszy. Marzy o państwie funkcjonującym bez wojen, bez podatków, bez niewolnictwa, w którym panuje wzajemny szacunek, dobroć, pomoc innym, miłość. Narracja popro-wadzona jest w taki sposób, by czytelnik początkowo utożsamiał się ze szlachetnym następcą, ale druga część tekstu zmusza do głębszych refleksji. Zostawiony na koniec jako najważniejszy do załatwienia edykt uwalniający Berenikę wskazuje na system wartości Horusa, dla którego szczęście osobiste ma pierwszeń-stwo przed sprawami kraju.
Przedstawione jest tło historyczne - problemy starożytnego Egiptu: konflikty zbrojne, dramat jeńców wojennych, ciężki los niewolników i ludu.
Nowela ma charakter paraboli poza przekazem do-słownym ma też znaczenie metaforyczne, ponadczasowe. Fikcyjne wydarzenia są prawdopodobne, a z opowiedzia-nej historii wynika ważny, uniwersalny przekaz o władzy i ludzkim losie.
Historia Ramzesa i Horusa pokazuje, że o losie człowieka nie decyduje jego wolna wola, ale sily od niego niezależ-ne, wyższe. Wobec wyroków opatrzności możliwości czło-wieka okazują się ograniczone. Prus zadaje pytania o siłę transcendencji, o sens naszej egzystencji i wysiłków, które czynimy w dążeniu do realizacji planów i ideałów.
Bohaterowie noweli reprezentują dwa skrajne modele władzy. Ramzes to bohater, dla którego racja państwowa jest najważniejsza, jej podporządkowuje dobro własne i dobro obywateli; jest władcą despotycznym, bezwzględ-nym, absolutnym, rządy opiera na strachu i posłuszeństwie, a tych, których uważa za wrogów, okrutnie karze (Zefora, Jetron, Berenika). Z kolei Horus jest łagodny, współczuje ofiarom i planuje złagodzenie despotycznych rządów dziadka. Chce za-wrzeć pokój, sprzeciwia się wojnie i okrucieństwu i wierzy, że łagodny władca nie osłabia państwa. Ważne są dla niego miłość i szczęście osobiste.
Pisząc z legend dawnego Egiptu, Bolesław Prus przeniósł temat aktualny w przeszłość i pokazał irra cjonalną logikę praw, które rządzą ludzkim życiem i na które człowiek nie ma zadnego wpływu. Tekst podejmuje również problem władzy zmusza czytelnika do zastanowienia się, który z bohaterów (Ramzes czy Horus) był lepszym władcą dobry Horus, który w chwili śmierci nie myślał o swojej uko chanej, czy okrutny Ramzes, surowy także dla siebie
Nowela
krótki utwór epicki pisany prozą, o prostej, zwięzłej, jednowątkowej fa-bule i wyrazistej kompozycji, niewielkiej liczbie bohaterów i zredukowanych opi-sach, którego akcja zmierza do punktu kulminacyjnego; cały utwór jest zakończony puentą; ważną rolę w noweli odgrywa dramaturgia wydarzeń skupiona wokół okre-ślonego motywu.
Kompozycja
Utwór ma kompozycję klamrową - rozpoczyna i kończy go sentencja: „Patrzcie, jak marne są ludzkie nadzieje wobec porządku świata […]. Patrzcie tedy, że marne są ludzkie nadzieje wobec wyroków, które Przedwieczny ognistymi znakami wypisuje na niebie”. Ta myśl powtarza się w noweli jeszcze dwukrotnie i sprawia, że nastrój utworu jest patetyczny, refleksyjny.
NOWELA PARABOLICZNA
Kostium historyczny w twórczości Bolesława Prusa odgrywa zupełnie inną rolę niż w po-wieściach Henryka Sienkiewicza. Prus nie byl zwolennikiem traktowania historii jako źródła nadziei dla Polaków tęskniących za wolną ojczyzną nie pisał „ku pokrzepieniu serc Wydarzenia z odległej przeszłości wykorzy stywał jedynie jako pretekst, aby sformulo-wać uniwersalne prawdy na temat ludzkiego losu, przeznaczenia czy praw rządzących światem. Nowela Z legend dawnego Egiptu należy zatem do utworów parabolicznych. czyli takich, które przekazują treści moralne lub filozoficzne w formie symbolicznej przy powieści.
Parabola
Przypowieść; utwór epicki o charakterze dydaktycz-nym, przekazujący za pomocą opisu fikcyjnych zdarzeń uniwersalną naukę moralną lub filozoficzną.
UTYLITARYZM
W nowell Prusa odnajdujemy echa ważnych koncepcji filozoficznych epoki - utylitaryzmu I organicyzmu. Zgodnie z naczelną zasadą utylitaryzmu postępowanie ludzkie jest właściwe moralne wtedy, gdy jednostka kieruje się w życiu wartościami, które służą nie tylko jej, lecz także społeczeństwu. Człowiek więc powinien mieć na względzie nie jedynie swoje szczęście, ale równiez szeroko pojęte dobro ogółu. Hierarchia w społeczeństwie jest nieodzowna, ale poszczególne grupy muszą działać wspólnie, solidarnie i w imię sprawiedliwości - niczym jeden organizm - dopiero wtedy można mówić o rozwoju, postępie, walce z cierpieniem czy niedostatkiem. Horus pragnie zreformować Egipt w taki sposób, aby było to parństwo nowo-czesne i sprawiedliwe, chce obniżyć podatki ludowi, pomóc niewolnikom i jeńcom, zwiększyć wpływy do skarbca kapłanów, pragnie wynagrodzić krzywdy swoim bliskim, uwolnić ukochaną Berenikę. Gdy jednak dowiaduje się, że ugryzł go jadowity pająk i zostało mu niewiele czasu, musi ograniczyć swoje plany, aby zdążyć z zatwierdzeniem tych edyktów, które są dla niego najważniejsze. Co wybierze? Zawarcie pokoju ważne dla całego państwa, pomoc krzywdzo nym grupom społecznym czy sprawy osobiste? Pożytek ogółu czy głos serca?
NIEZBADANE WYROKI LOSU
Determinizm zakładał, że życie człowieka jest ściśle określone - czyli zdeterminowane - przez okoliczności, na które nie ma on żadnego wpływu, takie jak: miejsce i środowisko, w którym się urodził, uwarunkowania genetyczne, moment historyczny. Na tym polega fatalizm ludz-kiego losu. Prus miał pesymistyczny pogląd na temat niezależności działań czy siły spraw-czej człowieka, postrzegał go raczej jako boże igrzysko - zabawkę Przedwiecznego. Można powiedzieć, że nowela Prusa dotyka samej istoty tego problemu, ukazuje w skondensowa-nej formie, na czym polega ludzka bezsilność wobec przeznaczenia nieprzewidywalnych i zaskakujących wyroków losu. Gdy czytelnik, tak jak wszyscy bohaterowie utworu, myśli, że śmierć starego schorowanego Ramzesa jest sprawą przesądzoną, następuje nieprawdopo-dobny wprost zwrot akcji.
MISTRZOWSKA DRAMATURGIA
Ranga artystyczna utworu wynika nie tylko z faktu, że Prus sięgnął po temat ważny i w celu jego przedstawienia posłużył się ciekawą historią, lecz także - a może przede wszystkim-ze sposobu, w jaki to uczynił. W niezwykle krótkiej formie autor opisał ciąg trzymających w na-pięciu wydarzeń, posłużył się klasycznym zwrotem akcji i całość zwieńczył zaskakującym zakończeniem. Narrator na początku i na końcu utworu zwraca się do czytelnika prawie tymi samymi słowami. Wypowiedzi te ukazują jego stosunek do prezentowanych zdarzeń i tworzą klamrę kompozycyjną, która podkreśla spójną, skondensowaną formę. Środek noweli skla da się niemalze z samych dialogów, co czyni akcję dynamiczną, a także pozwala podkreślić emocje bohaterów i dramatyzm sytuacji. Coraz groźniej brzmiące diagnozy lekarzy, a także odliczanie kroków pozostających do śmierci bohatera buduje napięcie jego rozładowanie nastąpi w punkcie kulminacyjnym noweli, czyli w tragicznym finale.
Tytuł
Tytuł utworu sugeruje odwołanie do przeszłości. Bolesław Prus posłużył się kostiumem historycznym, by ukazać aktualne w ówczesnym świecie problemy. Utwór nawiązuje do legend, które poruszały uni-wersalne zagadnienia, takie jak: władza, przeznaczenie oraz przypadek decydujący o losie państw i luda
plan wydarzeń
Choroba faraona Ramzesa.
Przyjęcie lekarstwa przez Ramzesa.
Przepowiednia śmierci jednego z członków dynastii.
Przygotowania do przekazania władzy Horusowi.
Zgromadzenie poddanych pod pałacem.
Przygotowania do przeniesienia szczątków Zefory.
Przygotowania do przywiezienia Jetrona.
Oczekiwanie Bereniki na spotkanie z ukochanym.
Ukąszenie Horusa przez jadowitego węża.
Oczekiwanie Horusa na przejęcie władzy w sali faraonów.
Spisanie edyktów przez Horusa.
Odkrycie przyczyny złego samopoczucia Horusa.
Rezygnacja Horusa z kolejnych edyktów.
Przybycie zastępcy arcykapłana z wieścią o wyzdrowieniu Ramzesa.
Śmierć Horusa. źródło: https://poezja.org/wz/interpretacja/3639/Z_legend_dawnego_Egiptu_plan_wydarzen
