5.6 Leki biologiczne Flashcards
Leki biologiczne - podział
- interferony i cytokiny
- przeciwciała
- adjuwanty bakteryjne
- inhibitory kinaz tyrozynowych
- inne leki
Interferony i cytokiny przeciwnowotworowe - przedstawiciele
- interferon alfa-2a
- interferon alfa-2b
- interferon beta
- interferon gamma
- aldesleukina
Interferon alfa-2a, interferon alfa-2b - zastosowanie
- przewlekłe zespoły mieloproliferacyjne
- białaczka włochatokomórkowa
- szpiczak plazmocytowy
- mięsak Kaposiego
- rakowiak
- czerniak
- rak nerkowokomórkowy
Interferon alfa - działania niepożądane
- zespół grypopodobny
- nasilanie i wywoływanie zaburzeń autoimmunizacyjnych
- zmiany skórne
- zaburzenia neuropsychiatryczne i neurologiczne
- zaburzenia hematologiczne
- retinopatia
- ototoksyczność
- tendencja do zakażeń wirusowych
- ryzyko poronienia
Interferon beta - zastosowanie
- rak nosogardła
* stwardnienie rozsiane
Interferon beta - działania niepożądane
- objawy podobne do występujących po interferonie alfa, lecz mniej nasilone
- często zaczerwienienie, martwica w miejscu podania
Aldesleukina
- rekombinowana ludzka IL-2
* stymuluje komórki układu immunologicznego do eliminowania komórek zmienionych nowotworowo
Aldesleukina - zastosowanie
- rak nerki
- nowotwory skóry
- trwają badania nad zastosowaniem w innych nowotworach
Aldesleukina - działania niepożądane
- capillary leak syndrome (zespół Clarksona)
- zmiany skórne
- zaburzenia neuropsychiatryczne
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- zaburzenia w układzie sercowo-naczyniowym
- zaburzenia w układzie oddechowym
- zaburzenia hematologiczne
- gorączka, bóle stawów
Przeciwciała przeciwnowotworowe - przedstawiciele
- rytuksymab
- ofatumumab
- obinutuzumab
- blinatumomab
- daratumumab
- alemtuzumab
- bewacyzumab
- ramucirumab
- trastuzumab (herceptyna)
- pertuzumab
- cetuksymab
- panitumumab
- necitumumab
- SYM004
- katumaksomab
- niwolumab
- pembrolizumab
- atezolizumab
- siltuksymab
- dinutuksymab
- elotuzumab
- ipilimumab
- tremelimumab
Przeciwciała przeciw CD20
- rytuksymab
- ofatumumab
- obinutuzumab
Rytuksymab
• przeciwciało przeciw CD20 limfocytów B • zastosowanie: ∙ chłoniak nieziarniczy ∙ samoistna plamica małopłytkowa ∙ ciężkie postaci RZS
Rytuksymab - działania niepożądane
- reakcje alergiczne
- zespół uwalniania cytokin
- skurcz oskrzeli
- spadek CTK
- wzrost ryzyka zakażeń, w tym JCV
- leukoencefalopatia wieloogniskowa
Ofatumumab
• przeciwciało przeciw CD20 limfocytów B
• zastosowanie:
∙ przewlekła białaczka limfocytarna
Alemtuzumab
• przeciwciało przeciw CD52 limfocytów B, T, komórek NK, monocytów
• zastosowanie:
∙ przewlekła białaczka limfocytowa z komórek B
Alemtuzumab - działania niepożądane
- długotrwałe skurcze toniczne mięśni
- gorączka
- jadłowstręt
- spadek CTK
- bóle głowy
- duszność, zapalenie płuc
- objawy wstrząsu septycznego
- pokrzywka, opryszczka
Bewacyzumab
• przeciwciało przeciw VEGF
• zmniejsza unaczynienie i wzrost guza
• zastosowanie:
∙ rak okrężnicy/odbytnicy (+fluorouracyl)
∙ rak sutka (+paklitaksel)
∙ niedrobnokomórkowy rak płuc (+pochodne platyny)
Bewacyzumab - działania niepożądane
- nadciśnienie tętnicze
- uszkodzenie przewodu pokarmowego
- zakrzepica tętnic
- upośledzenie gojenia się ran
- leukopenia, małopłytkowość
- zaburzenia neurologiczne
- zmiany skórne
- migrena po przedawkowaniu
Trastuzumab
• przeciwciało przeciw receptorowi HER2 dla EGF
• hamuje proliferację komórek, aktywuje apoptozę
• zastosowanie:
∙ rak sutka (HER2+)
∙ gruczolakorak żołądka (HER2+)
Trastuzumab - działania niepożądane
- kardiotoksyczność
- reakcje poinfuzyjne
- reakcje alergiczne
Cetuksymab
• przeciwciało przeciw EGFR • hamuje proliferację komórek, aktywuje apoptozę i niszczenie komórek przez limfocyty Tc • zastosowanie: ∙ rak jelita grubego ∙ rak głowy i szyi
Cetuksymab - działania niepożądane
- reakcje poinfuzyjne
- reakcje skórne (zapalenie skóry), zapalenie spojówek
- duszność
- wzrost AspAT, AlAT
- hipomagnezemia
Cetuksymab - podobne leki
- panitumumab - rak jelita grubego
* necitumumab - niedrobnokomórkowy rak płuc
Katumaksomab
• przeciwciało wiążące krzyżowo antygeny EpCAM i CD3
• fragmentem Fc przyłącza się do makrofagów, komórek NK i komórek dendrytycznych
• stymuluje odp immunologiczną p/kom nowotworowym
• zastosowanie:
∙ dootrzewnowo w przypadku wysięku nowotworowego
Katumaksomab - działania niepożądane
- gorączka
* nudności i wymioty
Ipilimumab
• przeciwciało przeciw białku CTLA-4 limfocytów T
• nasila aktywność limfocytów T
• zastosowanie:
∙ czerniak
Ipilimumab - podobne leki
• tremelimumab
Koniugaty przeciwciał/cytokin z izotopami/toksynami - przedstawiciele
- denileukina diftytoks
- brentuksymab wedotin
- trastuzumab emtanzyna (T-DM1)
- ibrytumomab tiuksetan [⁹⁰Y]
- tosytumomab [¹³¹I]
Denileukina diftytoks
• fragment IL-2 + toksyna krztuśca • wiąże się z receptorami dla IL-2 na limfocytach T • zastosowanie: ∙ postać skórna chłoniaka T-komórkowego ∙ czerniak ∙ reakcja przeszczep przeciw biorcy
Denileukina diftytoks - działania niepożądane
- capillary leak syndrome (zespół Clarksona)
- niedokrwistość
- zakrzepica żylna
- reakcje poinfuzyjne
- reakcje alergiczne
Ibrytumomab tiuksetan [⁹⁰Y], tosytumomab [¹³¹I]
- przeciwciała przeciw CD20 limfocytów B + izotopy
- niszczą komórki B, aktywują dopełniacz i komórkowe mechanizmy cytotoksyczności
- leczenie chłoniaka nieziarniczego typu grudkowego z kom B
Ibrytumomab tiuksetan [⁹⁰Y], tosytumomab [¹³¹I] - działania niepożądane
- pancytopenia
- osłabienie, gorączka, nudności
- zakażenia
- wtórne nowotwory
- teratogenny
Adjuwanty przeciwnowotworowe - przedstawiciele
- dipeptyd muramylowy
- lentinian
- pachymaran
- szczepionka BCG
Szczepionka BCG
• podawana dopęcherzowo
• zastosowanie:
∙ powierzchowny rak pęcherza moczowego
∙ stan po przezcewkowej resekcji prostaty
Inhibitory kinaz - przedstawiciele
- imatynib
- dazatynib
- gefitynib
- erlotynib
- sunitynib
- sorafenib
- wemurafenib
Inhibitory kinazy tyrozynowej bcr-abl - przedstawiciele
- imatynib
- dasatynib
- ponatynib
- nilotynib
- bozutynib
Imatynib, dazatynib
• inhibitory kinazy tyrozynowej bcr-abl • zastosowanie: ∙ przewlekła białaczka szpikowa ∙ ALL z chr Philadelphia ∙ GISTs
Imatynib, ponatynib, nilotynib, bozutynib - działania niepożądane
- nudności i wymioty
- obrzęki kostek i oczodołów
- biegunka
- bóle mięśni
Inhibitory kinaz tyrozynowych HER1 / HER2 - przedstawiciele
- gefitynib
- erlotynib
- lapatynib
- neratynib
- afatynib
Gefitynib
• inhibitor kinazy tyrozynowej receptora HER1
• zastosowanie:
∙ niedrobnokomórkowy rak płuca
Gefitynib - działania niepożądane
- zapalenie skóry
- biegunka
- śródmiąższowe zapalenie płuc
- wzrost CTK
Erlotynib
• inhibitor kinazy tyrozynowej receptora HER1
• zastosowanie:
∙ niedrobnokomórkowy rak płuca
∙ rak trzustki (+gemcytabina)
Erlotynib - działania niepożądane
- zapalenie skóry
- biegunka
- śródmiąższowe zapalenie płuc
Lapatynib, neratynib, afatynib
• dwuważne inhibitory kinaz tyrozynowych receptorów HER1 i HER2
• zastosowanie:
∙ rak sutka
∙ rak płuc
Inhibitory kinaz tyrozynowych VEGFR i PDGFR - przedstawiciele
- sunitynib
- aksytynib
- pazopanib
Sunitynib
• inhibitor kinaz tyrozynowych VEGFR i PDGFR • hamuje wzrost i angiogenezę guza • słaby inhibitor innych kinaz tyrozynowych (c-kit, RET, flt-3) • zastosowanie: ∙ rak nerkowokomórkowy ∙ GISTs ∙ rak sutka ∙ niedrobnokomórkowy rak płuca
Sunitynib - działania niepożądane
- zespół zmęczenia
- zespół ręka-stopa
- niedoczynność tarczycy
- nadciśnienie tętnicze
- nudności i wymioty
- zakrzepica / krwawienia
- zatorowość płucna
- zmiany skórne
- stomatitis
- mielosupresja
Aksytynib
• inhibitor kinaz tyrozynowych VEGFR i PDGFR • zastosowanie: ∙ rak nerki ∙ CML ∙ ALL
Sorafenib
• wieloważny inhibitor różnych kinaz tyrozynowych
• hamuje angiogenezę i wzrost kom nowotworowych
• zastosowanie:
∙ rak nerkowokomórkowy
∙ rak wątrobowokomórkowy
Sorafenib - działania niepożądane
- zespół zmęczenia
- zespół ręka-stopa
- zmiany skórne
- biegunka
- nadciśnienie tętnicze
- zaburzenia krzepnięcia
- mielosupresja
Regorafenib
• wieloważny inhibitor różnych kinaz tyrozynowych
• w czasie leczenia podawać kwasy tłuszczowe omega3
• zastosowanie:
∙ rak jelita grubego
∙ GIST
Wemurafenib, dabrafenib
• inhibitor kinazy treoninowo-serynowej B-Raf
• wemurafenib + kobimetynib
• zastosowanie:
∙ czerniak z mutacją V600EBRAF
Wemurafenib, dabrafenib - działania niepożądane
- rozwój raka płaskonabłonkowego skóry
- zaczerwienienie skóry
- nadwrażliwość na słońce
- ból stawów
- łysienie
- zespół zmęczenia
- uszkodzenie wątroby
Inne przeciwnowotworowe leki biologiczne - przedstawiciele
- bortezomib
- talidomid
- lenalidomid
- aktymid
- temsyrolimus
- ewerolimus
- rydaforolimus
Borte-zomib, karfil-zomib, iksa-zomib
• inhibitor proteasomu 26S
• hamuje szlak czynnika NFκB, nasila apoptozę komórek nowotworowych
• zastosowanie:
∙ szpiczak plazmocytowy (+melfalan, prednizon)
Borte-zomib, karfil-zomib, iksa-zomib - działania niepożądane
- mielosupresja
- obwodowa neuropatia czuciowa
- hipotonia ortostatyczna
- niewydolność serca
- duszność
- bóle głowy
- gorączka
- biegunka
Talidomid, lenalidomid, aktymid, pomalidomid
• leki immunomodulujące i hamujące angiogenezę
• zastosowanie:
∙ szpiczak plazmocytowy (+deksametazon / prednizon, melfalan)
∙ zespoły mielodysplastyczne
∙ rak prostaty
Talidomid, lenalidomid, aktymid - działania niepożądane
- teratogenność
- zakrzepica żylna
- niedoczynność tarczycy
- neuropatia obwodowa
- senność
- zaparcia
Temsyrolimus, ewerolimus
• inhibitory kinazy mTOR
• zastosowanie:
∙ rak nerki
Temsyrolimus, ewerolimus - działania niepożądane
- krwawienia śródczaszkowe
- hiperglikemia
- hiperlipidemia
- śródmiąższowe zapalenie płuc
- upośledzenie gojenia się ran
Rydaforolimus
• inhibitor kinazy mTOR
• zastosowanie:
∙ mięsaki
Rydaforolimus - działania niepożądane
- krwawienia śródczaszkowe
- hiperglikemia
- hiperlipidemia
- śródmiąższowe zapalenie płuc
- upośledzenie gojenia się ran
Przykłady swoistych szczepionek terapeutycznych
- rak prostaty - AdV-tk + walacyklowir
- rak sutka - nelipepimut
- glejak wielopostaciowy - rindopepimut
Wirusy onkolityczne
- niszczą komórki guza
- czerniak - Imlygic (talimogen laherparepwek, T-VEC)
- rak prostaty - rilimogen galwacirepwek
Sipuleucel-T
• kom dendrytyczne inkubowane z antygenem raka prostaty, stymulowane GM-CSF
Pertuzumab
- działa podobnie do trastuzumabu
* hamuje dimeryzację HER
Obinutuzumab
• przeciwciało przeciw CD20 limfocytów B
• zastosowanie:
∙ przewlekła białaczka limfocytarna
Blinatumomab
- fuzyjne białko - fragment rozpoznający antygen CD3 lim T i CD19 na nowotworowych lim B
- kieruje lim Tc na nowotworowe kom B
- leczenie ALL bez chromosomu Philadelphia
- BiTe
Daratumumab
- przeciwciało przeciw CD38
- aktywuje mechanizym cytotoksyczne i indukuje apoptozę kom nowotworowych
- leczenie szpiczaka mnogiego
Daratumumab - działania niepożądane
- zaburzenie typowania grupy krwi
- reakcja po wstrzyknięciu
- bóle pleców i stawów
- anemia
- małopłytkowość
- limfopenia
Ramucirumab
• przeciwciało przeciw VEGFR2 (rec typu 2 dla czynnika wzrostowego śródbłonka)
• zmniejsza unaczynienie guza i hamuje jego wzrost
• zastosowanie:
∙ rak żołądka (+taksoidy)
∙ niedrobnokomórkowy rak płuc (+taksoidy)
Ramucirumab - działania niepożądane
- nadciśnienie
- bóle głowy
- biegunka
- hiponatremia
SYM004
- mieszanina 2 przeciwciał przeciw EGFR
* leczenie raka okrężnicy
Niwolumab
• przeciwciało przeciw PD-1 • zapobiega interakcji PD-1 z PD-1L i apoptozie lim T • zasosowanie: ∙ niedrobnokomórkowy rak płuc ∙ czerniak ∙ rak nerki ∙ chłoniak Hodgkina
Pembrolizumab
• przeciwciało przeciw PD-1 • zapobiega interakcji PD-1 z PD-1L i apoptozie lim T • zasosowanie: ∙ niedrobnokomórkowy rak płuc ∙ czerniak ∙ rak nerki ∙ chłoniak Hodgkina
Niwolumab i pembrolizumab - działania niepżądane
- zapalenie płuc, p pok, wątroby, nerek, oka
- zmęczenie
- zaburzenie funkcji tarczycy
- hiponatremia
- limfopenia
Atezolizumab
• przeciwciało przeciw PD-1 • zapobiega interakcji PD-1 z PD-1L i apoptozie lim T • zasosowanie: ∙ rak pęcherza ∙ niedrobnokomórkowy rak płuc
Durwalumab, awelumab
- przeciwciała blokujące PD-1L
- zapobiegają interakcji PD-1 z PD-1L i apoptozie lim T
- badane pod kątem leczenia niedobnokomórkowego raka płuc i raka pęcherza
Siltuksymab
- przeciwciało przeciw IL6
- hamuje proliferację limfocytów B i plazmocytów
- hamuje wydzielanie VEGF
- leczenie guza Castlemana
Dinutuksymab
- przeciwciało przeciw disialylgangliozydowi GD2
- zabija kom nowotworowe dzięki monocytom, makrofagom, neutrofilom, kom NK, dopelniaczowi
- leczenie neuroblastoma
Dinutuksymab - działania niepożądane
- ból!
- hipotonia
- goraczka
- pokrzywka
- kaszel
Elotuzumab
- przeciwciało przeciw rec CS-1 (SLAMF7/ CD319)
- aktywuje kom NK do niszczenia nowotworowych kom plazmatycznych
- leczenie szpiczaka mnogiego (+lenalidomid i deksametazon)
Brentuksymab wedotin
- przeciwciało przeciw CD30 + monometyloaurystatyna (toksyna)
- leczenie chłoniaka Hodgkina
Brentuksymab wedotin - działania niepożądane
- neuropatia czuciowa
- zmęczenie
- żołądkowo-jelitowe
- neutropenia
- trombocytopenia
- gorączka
- zakażenia
Trastuzumab emtanzyna (T-DM1)
- przeciwciało przeciw HER2 + emtanzyna (DM1, toksyna)
- hamuje mikrotubule
- leczenie raka sutka z HER2
Trastuzumab emtanzyna (T-DM1) - działania niepożądane
- zmęczenie
- bóle głowy
- żołądkowo-jelitowe
- bóle mięśni i stawów
- hepatotoksyczny
- kardiotoksyczny
- trombocytopenia
Dasatynib - działania niepożądane
- nadciśnienie płucne
- nudności i wymioty
- obrzęki kostek i oczodołów
- biegunka
- bóle mięśni
Osymertynib, rocyletynib
• inhibitor kinazy tyrozynowej receptora HER1
• zastosowanie:
∙ niedrobnokomórkowy rak płuc z mutacją EGFR T790M
Pazopanib
• inhibitor kinaz tyrozynowych VEGFR i PDGFR
• zastosowanie:
∙ rak nerki
∙ mięsaki miękkich tkanek
Lenwatynib
• inhibitor kinaz tyrozynowych (VEGR, PDGFR, RET, c-kit)
• zastosowanie:
∙ rak tarczycy
Nintedanib
• inhibitor kinaz tyrozynowych (VEGR, PDGFR, RET, c-kit)
• zastosowanie:
∙ niedrobnokomórkowy rak płuc
∙ idiopatyczne zwłóknienie płuc
Lenwatynib, nintedanib - działania niepożądane
- nadciśnenie
- biegnka
- zespół zmęczenia
Aflibercept
• białko blokujące rec dla VEGF • hamuje angiogenezę • zastosowanie: ∙ rak jelita grubego ∙ zwyrodinenie plamki żółtej (iniekcje do oka)
Aflibercept - działania niepożądane
- mielosupresja
* nadciśnienie
Kabozantynib
• inhibitor kinaz c-Met (pobudzanych przez HGFR, VEGFR) • hamuje angiogenezę i wzrost guza • zastosowanie: ∙ rak rdzeniasty tarczycy ∙ rak nerki ∙ glejak ∙ rak piersi ∙ rak prostaty ∙ rak pęcherza
Kryzotynib
• inhibitor kinaz c-Met i Alk • zastosowanie: ∙ niedrobnokomórkowy rak płuc ∙ neuroblastoma ∙ chłoniaki
Cerytynib, alektynib
- inhibitory kinazy Alk
* leczenie niedrobnokomórkowego raka płuc z Alk
Wandetanib
- inhibitor kinaz (VEGFR, RET, EGFR)
* leczenie raka rdzeniastego tarczycy
Wandetanib - działania niepożądane
- wydłużenie QT
- ból brzucha
- biegunka
- zmiany skórne
- nadciśnienie
- zmęczenia
Palbocyklib, rybocyklib
- inhibitory kinaz cyklinozależnych (CDK4, CDK6)
- hamuje proliferację komórek
- leczenie raka sutka z rec estrogenowymi bez HER2
Palbocyklib, rybocyklib - działania niepożądane
- neutropenia
- anemia
- zespół zmęczenia
Ruksolitynib
• inhibitor kinazy JAK • zastosowanie: ∙ zespoły mieloproliferacyjne ∙ mielofibroza ∙ czerwienica prawdziwa
Ruksolitynib - działania niepożądane
- trombocytopenia
- anemia
- neutropenia
- infekcje wirusowe
- wzrost masy ciała
- hipercholesterolemię
Ibrutynib
• inhibitor kinazy Brutona (BTK) • zastosowanie: ∙ chłoniak z komórek płaszcza ∙ CLL ∙ makroglobulinemia Waldenstroema
Ibrutynib - działania niepożądane
- nefrotoksyczność
- trombocytopenia
- neutropenia
- biegunka
- zespół zmęczenia
Akalabrutynib
- inhibitor kinazy Brutona (BTK)
- bardziej swoisty od ibrutynibu
- leczenie CLL
Olaparib, niraparib
• inhibitory polimerazy PARP • powoduje śmierć kom nowotworowych • zastosowanie: ∙ rak jajnika ∙ rak sutka ∙ rak prostaty
Rukaparib, weliparib, talazoparib
- inhibitory polimerazy PARP
- podobne do olaparibu, niraparibu
- w badaniach
Taskwinimod
• inhibitor S100A9
• hamuje angiogenezę i przerzutowanie
• zastosowanie:
∙ rak prostaty
Taskwinimod - działania niepożądane
- zespół zmęczenia
- anemia
- ŻJ
- bóle mięśni
Kustirsen
- mieszanka antysensownych nukleotydów eliminujących mRNA klasteryny (TRPM-2)
- zwieksza wrażliwość nowotworu na inne leki
- leczenie raka prostaty
Wenetoklaks
- inhibitor białka Bcl-2
- nasila apoptozę kom nowotworowych
- leczenie CLL z mutacją del(17p)
Wenetoklaks - działania niepożądane
- neutropenia
- trombocytopenia
- anemia
- zmęczenie
- ŻJ
- infekcje
Obatoklaks
- inhibitor białka Bcl-2
* nasila apoptozę kom nowotworowych
Wismodegib, sonidegib
- antagoniści rec SMO (szlak sonic Hedgehog)
- hamuje nowotworzenie, angiogenezę i przerzutowanie
- leczenie przerzutującego raka podstawnokomórkowego sóry
Wismodegib, sonidegib - działania niepożądane
- ŻJ
- biegunka
- skurcze mięśniowe
- zaburzenia smaku
- zmęczenie
Idelalisib
• inhibitor izoformy PI3-K • hamuje proliferację komórek i wywołuje apoptozę • zastosowanie: ∙ CLL ∙ chłoniaki nieziarnicze z kom B ∙ przewlekła białaczka B-limfocytowa
Idelalisib - działąnia niepożądane
- colitis
- ŻJ
- hepatotoksyczny
- gorączka
- neutropenia
- limfopenia
- hiperglikemia
- hiponatremia
- rumień
Gedatolisib
- inhibitor izoformy PI3-K
- hamuje szlak mTOR
- hamuje proliferację komórek i wywołuje apoptozę