3.14 Leczenie malarii Flashcards
Pierwotniaki wywołujące malarię
- Plasmodium vivax
- Plasmodium falciparum
- Plasmodium malariae
- Plasmodium ovale
Periodyczność objawów malarii w zależności od gatunku zarodźca
- Plasmodium vivax/ovale - co 48h
- Plasmodium malariae - co 72h
- Plasmodium falciparum - periodyczność może nie występować
Klasy leków przeciwmalarycznych
- tissue schizonticides
- blood schizonticides
- gametocides
Lek zwalczający sporozoity
Nie ma leku zwalczającego sporozoity.
Mechanizmy działania leków przeciwmalarycznych
- hamowanie detoksykacji hemu
- tworzenie reaktywnych form tlenu
- zaburzenie replikacji DNA
- hamowanie łańcucha oddechowego
Leki hamujące polimeryzację hemu w hemozoinę
- chlorochina
- meflochina
- amodiachina
- chinina
- lumefantryna
- halofantryna
Eksperymentalne leki hamujące polimeryzację hemu w hemozoinę
- tafenochina
* ferrochina
Chlorochina - charakterystyka
- lek z wyboru w profilaktyce i leczeniu malarii
- szczególnie aktywny wobec form krwinkowych
- dobrze zwalcza gametocyty (oprócz Plasmodium falciparum)
- nie działa na formy tkankowe
- Plasmodium falciparum coraz częściej jest oporny
Chlorochina - mechanizmy oporności
- pojawienie się pompy wyrzucającej lek
* oporny najczęściej jest Plasmodium falciparum
Chlorochina - zastosowanie
- często z atowakonem/proguanilem
- na vivax i ovale - z prymachiną (formy tkankowe)
- profilaktyka i leczenie malarii
- RZS, toczeń
- ropień wątroby związany z zakażeniem amebą (jeśli metronidazol nie działa)
Chlorochina - działania niepożądane
- świąd, pokrzywka
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- zaburzenia widzenia
- poszerzenie odcinka QT
- bóle głowy
- zmatowienie włosów
- hemoliza u osób z niedoborem dehydrogenazy G6P
- zaburzenia neuropsychiatryczne
- zaburzenia hematologiczne
- szybkie podanie pozajelitowe → ↓CTK → zatrzymanie krążenia
- zaostrzenie łuszczycy, porfirii
Chlorochina - przeciwwskazania
- porfiria
- łuszczyca
- niewydolność wątroby
- dodatni wywiad neurologiczny
Standardowe leki w ostrej malarii
Chlorochina + prymachina
Amodiachina - charakterystyka
- lek zbliżony mechanizmem działania do chlorochiny
- niekiedy działa na Plasmodium falciparum oporne na chlorochinę
- większa toksyczność → brak zastosowania w profilaktyce malarii
- stosowana z artezunatem
Amodiachina - działania niepożądane
- agranulocytoza
- niedokrwistość aplastyczna
- uszkodzenie wątroby
Lek z wyboru w zakażeniu Plasmodium falciparum
chinina (również w ciąży)
Chinina - charakterystyka
- lek zbliżony mechanizmem działania do chlorochiny
- zwalcza formy krwinkowe wszytskich zarodźców
- zwalcza gametocyty vivax i ovale
- nie działa na formy tkankowe
- często stosowany przez 3 dni z doksycykliną/klindamycyną
Chinina - mechanizmy oporności
- pojawienie się pompy wyrzucającej lek
* oporność jest częsta, zwłaszcza w płd-wsch. Azji
Leki skuteczne w przypadku oporności Plasmodium falciparum na chininę
Artemizynina i jej pochodne
Chinina - zastosowanie
- doustnie - siarczan - łagodne zakażenie Plasmodium falciparum
- pozajelitowo - chlorowodorek - ciężkie zakażenie Plasmodium falciparum
- zakażenie Babesia sp.
Chinina - działania niepożądane
- cinchonismus
- objawy uczuleniowe
- zaburzenia hematologiczne
- blackwater fever
- wyrzut insuliny → hipoglikemia
- niekiedy skurcze macicy w III trymestrze
- szybkie podanie pozajelitowe → ↓CTK → zaburzenia rytmu
Cinchonismus - objawy
- szumy i dzwonienie w uszach
- upośledzenie słuchu
- bóle i zawroty głowy
- zaburzenia widzenia
- nudności i wymioty
Zaburzenia hematologiczne po chininie
- leukopenia
- agranulocytoza
- małopłytkowość
- niedokrwistość hemolityczna (zwłaszcza przy niedoborze dehydrogenazy G6P)
Blackwater fever - objawy
- gorączka
- hemoliza
- hemoglobinuria
- uszkodzenie nerek
Meflochina - charakterystyka
- lek zbliżony mechanizmem działania do chlorochiny
- zwalcza formy krwinkowe - zwłaszcza vivax i falciparum
- nie działa na gametocyty
- nie działa na formy tkankowe
- działa na Plasmodium falciparum oporne na chlorochinę
Meflochina - mechanizmy oporności
- pojawienie się pompy wyrzucającej lek
* oporność występuje głównie w Tajlandii
Meflochina - zastosowanie
- profilaktyka malarii na terenach, gdzie obserwuje się oporność zarodźców na chlorochinę
- lek drugiego rzutu w zakażeniu Plasmodium falciparum
Meflochina - działania niepożądane
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- objawy neurologiczne i psychiatryczne
- zaburzenia hematologiczne
- zaburzenia rytmu serca
- ↑ AspAT, AlAT
Meflochina - przeciwwskazania
- padaczka
- leczenie psychiatryczne
- zaburzenia rytmu serca
- działania niepożądane ze strony OUN
- piloci, żołnierze
Prymachina - charakterystyka
- pochodna 8-aminochinoliny
- zwalcza słabo formy krwinkowe
- zwalcza gametocyty wszystkich
- zwalcza formy tkankowe wszystkich
- jako jedyny lek zwalcza hipnozoity Plasmodium vivax/ovale
- oporność jest rzadka
Prymachina - mechanizm działania
• konkurencja metabolitu (chinonu) z ubichinonem łańcucha oddechowego zarodźca
Przerywanie transmisji Plasmodium falciparum
- pojedyncza dawka prymachiny → uszkodzenie gametocytów
* brak wpływu na stan kliniczny pacjenta
Prymachina + klindamycyna
Połączenie stosowane w zakażeniu Pneumocystis jirovecii
Prymachina - działania niepożądane
- masywna niedokrwistość hemolityczna u pacjentów z niedoborem dehydrogenazy G6P
- hemoliza krwinek płodu (lek przechodzi przez łożysko)
- granulocytopenia
- niedokrwistość aplastyczna
- nie w ciązy!
Atowakwon - charakterystyka
- hydroksynaftochinon
- zwalcza formy krwinkowe
- nie działa na gametocyty
- zwalcza formy tkankowe
- proguanil (inhibitor reduktazy dihydrofolianu) zapobiega wystąpieniu oporności i działa synergistycznie
Atowakwon - zastosowanie
- malaria wywołana Plasmodium falciparum
- zakażenie Pneumocystis jirovecii
- toksoplazmoza u osób z upośledzeniem odporności
Preparat Malarone - skład
Atowakwon + proguanil
Atowakwon - działania niepożądane
- zaczerwienienie skóry
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- bóle głowy
- gorączka
- bezsenność
Atowakwon + proguanil - działania niepożądane
- zaczerwienienie skóry
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- bóle głowy
- ↑ AspAT, AlAT
Halofantryna i lumefantryna - charakterystyka
- leki zbliżone mechanizmem działania do chlorochiny
- zwalczają formy krwinkowe
- nie działają na gametocyty
- nie działają na formy tkankowe
- działają na Plasmodium falciparum oporne na chlorochinę
- nie są używane w profilaktyce
Halofantryna i lumefantryna - mechanizmy oporności
- pojawienie się pompy wyrzucającej lek
* oporność krzyżowa z meflochiną
Preparat Coartem
- lumefantryna + artemeter
* lek szeroko stosowany w zakażeniach Plasmodium falciparum/vivax
Halofantryna - działania niepożądane
- kardiotoksyczność
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- kaszel
- zaczerwienienie skóry
- świąd
- ↑ AspAT, AlAT
- nie z jedzeniem
- nie w ciąży
Kardiotoksyczność halofantryny
- wydłużenie odstępu QT
* groźne zaburzenia rytmu
Lumefantryna - działania niepożądane
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- kaszel
- zaczerwienienie skóry
- świąd
- ↑ AspAT, AlAT
- nie z jedzeniem
- nie w ciąży
Halofantryna i lumefantryna - interakcje i przeciwwskazania
- lepsze wchłanianie w obecności pokarmu
* przeciwwskazaniem jest ciąża
Artemizynina i jej pochodne - przedstawiciele
- artemizynina
- artezunat
- artemeter
- dihydroartemizynina
Artemizynina i jej pochodne - charakterystyka
- terpenoidy, cykliczne nadtlenki o budowie laktonów
- zwalczają formy krwinkowe
- zwalczają gametocyty Plasmodium falciparum
- nie działają na formy tkankowe
- jedyne leki skuteczne w przypadku oporności na chininę
- szybko działają → używane w atakach malarii
- nie są używane w profilaktyce
Artemizynina i jej pochodne - mechanizm działania
- uwalnianie wolnych rodników w obecności hemu
* hamowanie ATP-azy transportującej Ca²⁺ do ER pasożyta
Artemizynina i jej pochodne - mechanizmy oporności
- pojawienie się pompy wyrzucającej lek
* jak dotychczas nie stanowi problemu
Artemizynina i jej pochodne - spektrum
- Plasmodium falciparum oporne na inne leki
- Toxoplasma gondii
- Leischmania major
- Schistosoma sp.
Artemizynina i jej pochodne - skojarzenia leków
• artezunat + meflochina • artemeter + lumefantryna • inne leki: ∙ amodiachina ∙ sulfadoksyna ∙ pirymetamina
Artemizynina i jej pochodne - działania niepożądane
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- zaburzenia hematologiczne (neutropenia, hemoliza)
- zaburzenia rytmu serca (wydłużenie QT)
- działanie neurotoksyczne (bardzo rzadko)
Inhibitory reduktazy dihydrofolianu używane w leczeniu malarii - przedstawiciele
- pirymetamina
- proguanil
- chlorproguanil
Inhibitory reduktazy dihydrofolianu - charakterystyka
- zwalczają formy krwinkowe
- nie działają na gametozoity i hipnozoity
- proguanil zwalcza formy watrobowe
Inhibitory reduktazy dihydrofolianu zaburzające fosforylację oksydatywną w mitochondriach zarodźców
- proguanil
* chlorproguanil
Inhibitory reduktazy dihydrofolianu - skojarzenia leków
- proguanil + atowakwon
- proguanil + chlorochina
- Fansidar (pirymetamina + sulfadoksyna)
- chlorproguanil + dapson
Preparat Fansidar
- pirymetamina + sulfadoksyna
* stosowany w terapii malarii i toksoplazmozy
Inhibitory reduktazy dihydrofolianu - mechanizmy oporności
- liczne mutacje reduktazy dihydrofolianu
- oporne zazwyczaj są Plasmodium falciparum
- narastająca oporność powoli staje się problemem
Pirymetamina - działania niepożądane
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- zaczerwienienie skóry, świąd
- działanie teratogenne (u zwierząt)
Fansidar - działania niepożądane
- typowe dla pirymetaminy
* typowe dla sulfonamidów
Proguanil - działania niepożądane
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- zaczerwienienie skóry, świąd
- owrzodzenia jamy ustnej
- łysienie
Antybiotyki stosowane w leczeniu malarii - przedstawiciele
- tetracyklina
- doksycyklina
- klindamycyna
- azytromycyna
Antybiotyki stosowane w leczeniu malarii - charakterystyka
- podawane zawsze w skojarzeniu z właściwym lekiem przeciwmalarycznym
- działają tylko na formy krwinkowe
- pozwalają na skrócenie terapii
