4.13 Hormony płciowe Flashcards
Ludzkie estrogeny - przedstawiciele
- estradiol - najwazniejszy
- estriol - dominuje w ciąży
- estron - najniższe stężenie
Dominujący estrogen w czasie ciąży
- estriol
* produkowany w łożysku z siarczanu 16-hydroksy-DHEA, powstającego w płodowej wątrobie
Najistotniejsze androgeny - przedstawiciele
- testosteron (najważniejszy krążący androgen)
* dihydrotestosteron (najważniejszy wewnątrzkomórkowy androgen)
Mechanizm działania estrogenów
• pobudzenie receptorów estrogenowych:
∙ klasycznych: ERα, ERβ - efekty genomowe
∙ błonowych (w kaweolach): GPER-1 - efekty szybke, niegenomowe
Klasyczne efekty działania estrogenów
- rozwój żeńskich cech płciowych
- okołoporodowe zwiększanie produkcji oksytocyny → indukcja skurczów
- maskulinizacja OUN w okresie płodowym
- wpływ na zachowanie i nastrój
- wpływ na gospodarkę lipidową
- zwiększanie krzepliwości krwi
- zwiększanie stężenia cholesterolu w żółci → ryzyko kamicy żółciowej
- hamowanie resorpcji kości
- hamowanie wzrostu kości na długość
Szybkie, błonowe efekty działania estrogenów
- aktywacja eNOS → rozszerzenie naczyń
- ↑ proliferacji i migracji komórek śródbłonka
- stymulacja reendotelializacji tętnic
- ↓ przerostu tunica intima po uszkodzeniu ściany tętnic
Receptory progesteronowe
• PRA i PRB • lokalizacja: ∙ jajnik, macica ∙ sutek ∙ OUN ∙ kości ∙ układ krążenia
Efekty działania progesteronu
- ↑ stężenia → przełączanie endometrium w fazę sekrecyjną
- ↓ stężenia → indukcja krwawienia miesiączkowego
- podtrzymywanie ciąży
- działanie antagonistyczne na receptor MR - natiureza, ↓ECF
- lokalna immunosupresja w ciąży
- zmniejszenie kurczliwości macicy
- zahamowanie laktacji
- podwyższenie temperatury ciała w okresie poowulacyjnym
- współdziałanie z estrogenami - uwrażliwienie tk na progesteron
- antagonizm z estrogenami - przeciwdzialanie wzrostowi krzepliwości, ↑LDL, ↓HDL
Preparaty estrogenów - przedstawiciele
- naturalne (estradiol, estriol)
- syntetyczne (etynyloestradiol, mestranol)
- koniugowane (siarczany: estronu, ekwiliny, ekwileniny)
- depot (cypionian estradiolu, walerian estradiolu)
Preparaty estrogenów - zastosowanie
- hormonalna terapia zastępcza
* dwuskładnikowa antykoncepcja
Preparaty estrogenów - drogi podania
- doustnie
- przeskórnie - plastry
- donosowo - spray
- domięśniowo - depot
Preparaty estrogenów - działania niepożądane
- wzrost ryzyka wystąpienia raka sutka i raka macicy
- nadciśnienie tętnicze
- zaburzenia zakrzepowo-zatorowe
- kamica żółciowa
Antyestrogeny - grupy leków
- czyści antagoniści receptorów estrogenowych
- wybiórcze modulatory receptorów estrogenowych (SERM)
- inhibitory aromatazy
Czyści antagoniści receptorów estrogenowych - przedstawiciele
• fulwestrant
Fulwestrant - charakterystyka
- kompetytywny antagonista receptorów estrogenowych
* stosowany w zaawansowanym raku sutka
Fulwestrant - działania niepożądane
- uderzenia gorąca
- osteoporoza
- zaburzenia błony śluzowej pochwy
Wybiórcze modulatory receptorów estrogenowych (SERM) - przedstawiciele
- klomifen
- tamo-ksyfen
- ralo-ksyfen
- lazo-foksyfen
- bazedo-ksyfen
- arzo-ksyfen
- ospemifen
Klomifen - charakterystyka
- SERM
- stosowany w niepłodności wywołanej przez duże stężenie estrogenów
- podawany między 5. a 10. dniem cyklu miesiączkowego
Klomifen - działania niepożądane
• ciąże mnogie
Tamoksyfen - charakterystyka
- SERM
- antagonista w sutku → stosowany w zapobieganiu i leczeniu nowotworów sutka
- agonista w kościach i endometrium → nie wywołuje osteoporozy
Tamoksyfen - działania niepożądane
- przerost endometrium
- krwawienia z jamy macicy
- wzrost ryzyka raka macicy
Raloksyfen - charakterystyka
- SERM
- antagonista w sutku → stosowany w zapobieganiu i leczeniu nowotworów sutka
- agonista w kościach → zmniejsza częstość złamań kręgów
Raloksyfen - działania niepożądane
- ryzyko udaru mózgu
* ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej
Lazofoksyfen - charakterystyka
- SERM
- zmniejsza częstość złamań kości
- zmniejsza ryzyko nowotworów sutka, choroby niedokrwiennej serca, udarów mózgu
Lazofoksyfen - działania niepożądane
• krwawienia z jamy macicy
Bazedoksyfen - charakterystyka
- SERM
- zmniejsza częstość złamań kręgów
- zmniejsza częstość złamań kości (w grupie ryzyka)
- zmniejsza ryzyko nowotworów sutka
- nie pobudza endometrium
Bazedoksyfen - działania niepożądane
• ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej
Arzoksyfen - charakterystyka
- SERM
- zmniejsza częstość złamań kręgów
- jest mniej skuteczny niż tamoksyfen i raloksyfen
Inhibitory aromatazy - przedstawiciele
• niesteroidowe: ∙ anastrozol ∙ letrozol • steroidowe: ∙ eksemestan
Inhibitory aromatazy - zastosowanie
- leki drugiego rzutu w niezaawansowanych nowotworach sutka z rec estogenowym
- leki pierwszego rzutu w zaawansowanych nowotworach sutka z rec estrogenowym
- stosowane naprzemiennie z tamoksyfenem w długotrwałej terapii (tamo moze zrobic raka endometrium)
Inhibitory aromatazy - działania niepożądane
- bóle stawowe
- bóle mięśniowo-szkieletowe
- efekty typowe dla zahamowania aktywności estrogenów
Generacje syntetycznych gestagenów
- I (wyraźne działanie androgenowe)
- II (słabsze działanie androgenowe)
- III (najsłabsze działanie androgenowe) - poch lewonorgestrelu
- IV (zerowe działanie androgenowe)
I generacja syntetycznych gestagenów - przedstawiciele
- noretynodrel
- noretysteron
- chlormadynon
- medroksyprogesteron
II generacja syntetycznych gestagenów - przedstawiciele
- norgestrel
* lewonorgestrel
III generacja syntetycznych gestagenów - przedstawiciele
- dezogestrel
- etonogestrel
- gestoden
- norgestymat
- norelgestromin (aktywny metabolit norgestymatu)
IV generacja syntetycznych gestagenów - przedstawiciele
- drospirenon
- dienogest
- trymegeston
- nestoron
- nomegestrol
Drospirenon
- syntetyczny gestagen IV generacji
* jest równocześnie antagonistą receptora androgenowego
Niesteroidowe pochodne progesteronu - przedstawiciele
• tanaproget
Tanaproget
- niesteroidowa pochodna progesteronu
- zmniejsza ekspresję metaloproteinaz w endometrium
- jego fluorowana pochodna jest stosowana w PET raka sutka - uwidacznianie
Antygestageny - grupy leków
- czyści antagoniści receptorów progesteronowych
* modulatory receptorów progesteronowych - antagoniści w obecności progesteronu, słabi agoniści gdy go nie ma
Czyści antagoniści receptorów progesteronowych - przedstawiciele
• lona-pryzan
Modulatory receptorów progesteronowych - przedstawiciele
- mife-pryston
- ona-pryston
- uli-prystal
- azo-pryznil
Mifepryston
- modulator receptorów progesteronowych
- środek wczesnoaborcyjny
- wywołuje atrofię endometrium → niezdolność do odżywiania zarodka i utrzymania ciąży
Uliprystal
- modulator receptorów progesteronowych
- substancja podawana po stosunku
- hamuje lub opóźnia owulację
Azopryznil
- modulator receptorów progesteronowych
- stosowany w endometriozie i włókniakach macicy
- długo stosowany zwiększa ryzyko raka macicy
Preparaty androgenów - przedstawiciele
• testosteron • doustne pochodne testosteronu: ∙ undecylenian testosteronu ∙ mesterolon • danazol
Preparaty androgenów - zastosowanie
• leczenie męskiego hipogonadyzmu po potwierdzeniu niedoboru testosteronu
Testosteron - działanie
- stymuluje rozrost jąder i spermatogenezę
- działa anabolicznie na układ mięśniowo-szkieletowy i krwiotwórczy
- nie przywraca płodności u pacjentów z hipogonadyzmem
- przyspiesza rozwój raka prostaty
- niekorzystnie wpływa na gospodarkę lipidową
Danazol - charakterystyka
- syntetyczny steroid
- działanie przeciwestrogenowe
- słabe działanie androgenowe
- hamuje wydzielanie gonadotropin i aktywność estrogenu
Danazol - zastosowanie
- bardzo obfite krwawienia menstruacyjne
- endometriozy
- włókniaki sutka
- obrzęk naczynioruchowy wywołany niedoborem inhibitora aktywowanego czynnika 1. układu dopełniacza
Antyandrogeny - grupy leków
- inhibitory 5α-reduktazy testosteronu
* antagoniści receptora androgenowego
Inhibitory 5α-reduktazy testosteronu - przedstawiciele
- fina-steryd
* duta-steryd
Inhibitory 5α-reduktazy testosteronu - zastosowanie
- łagodny przerost prostaty
* łysienie typu męskiego
Antagoniści receptora androgenowego - przedstawiciele
• steroidowi: ∙ cyproteron • niesteroidowi: ∙ flutamid ∙ bikalutamid ∙ nilutamid
Antagoniści receptora androgenowego - zastosowanie
• łącznie z analogami GnRH w nieoperacyjnym raku prostaty
Tybolon
- związek steroidowy o działaniu estrogenowym, gestagenowym i androgenowym
- stosowany jako forma HTZ
- działania niepożądane podobne jak przy standardowej HTZ
Nonoksynol 9
- środek plemnikobójczy
* stosowany w formie pianek, żeli, kremów
Korzystne efekty preparatów hamujących płodność
- hamowanie płodności
- ↓ ryzyka raka endometrium
- ↓ ryzyka raka jajnika
Działania niepożądane składnika estrogenowego preparatów hamujących płodność
- zakrzepica żył głębokich
- zatorowość płucna
- udar mózgu
- zawał serca
- nadciśnienie tętnicze
- kamica żółciowa
Działania niepożądane składnika gestagenowego preparatów hamujących płodność
- trądzik
- hirsutyzm
- nadmierna aktywność gruczołów skórnych
- wzrost libido
- przyrost masy ciała
Najważniejszy estrogen
- estradiol
- produkowany w reakcji odwracalnej z estronu (dehydrogenaza 3beta-hydroksysteroidowa) lub nieodwrcalnej z testosteronu (aromataza)
Ospemifen
- SERM
- hamuje wpływ menopauzy na śluzówkę macicy
- stosowany w dyspareunii (bolesny stosunek płciowy)
SERD
- selective estrogen receptor degraders
- wybiórczy niszczyciele rec estrogenowego
- powoduja jego down-regulation
- do leczenia estrogeno-zależych raków piersi
- bazedoksyfen z estrogenami do łagdzenia objawów menopauzy
SERD - przedstawiciele
- bazedoksyfen
- fulwestrant
- brylanestrant
- elacestrant
Naturalne gestageny - przedstawiciele
• estry progesteronu:
∙ megestrol
∙ hydroksy-progesteron
∙ medroksy-progesteron
Cyprosteron
- steroidowy antagonista rec androgenowego
* stosowany w hirsutyźmie u kobiet
Octan abirateronu
- niesteroidowy, nieodwracalny inhibitor CYP17A1
- hamuje powstawanie testosteronu w jądrach i korze nadnerczy
- hamuje autokrynne powstawanie testosteronu w raku gruczołu krokowego
Hormonoterapia zastepcza dwuskładnikowa
• zwieksza ryzyko: ∙ raka sutka ∙ ch niedokrwienniej serca ∙ udaru mózgu ∙ zakrzepów wewnątrznaczyniowych ∙ nietrzymania moczu ∙ demencji, Alzheimera • zmniejsza ryzyko: ∙ raka jelita grubego ∙ osteoporozy, złamań
Hormonoterapia zastepcza jednoskładnikowa - estrogeny
• u kobiet po histerektomii • zwiększa ryzyko: ∙ udaru mózgu ∙ zakrzepów wewnatrznaczyniowych ∙ nietrzymania moczu • zmniejsza ryzyko: ∙ raka sutka ∙ raka jelita grubego ∙ złamań kości • spada częstość nowotworów niskozaawansowanych, a wzrasta wysokozaawansowanych
Komu proponować hormonoterapię zastepczą?
• między 50 a 59 rż, nie później niż 10 lat od menopauzy
Pigułki “po stosunku”
- lewonorgestrel - hamuje owulację i implantację
* uliprystal - hamuje owulację
