4.1 Podwzgórze i przysadka Flashcards
Przebieg ultrakrótkiej pętli sprzężenia zwrotnego ujemnego
• podwzgórze → podwzgórze
Przebieg krótkiej pętli sprzężenia zwrotnego ujemnego
• przysadka → podwzgórze
Przebieg długiej pętli sprzężenia zwrotnego ujemnego
- narząd obwodowy → przysadka
* narząd obwodowy → podwzgórze
Hormony podwzgórza - przedstawiciele
- GHRH / GHIH
- PRH / PIH
- MSHRH / MSHIH
- TRH
- CRH
- GnRH
Pary podwzgórzowych hormonów uwalniających / hamujących
- GHRH / GHIH
- PRH / PIH
- MSHRH / MSHIH
Hormony podwzgórza bez hamujących odpowiedników - przedstawiciele
- TRH
- CRH
- GnRH
GHRH - pełna nazwa
• hormon uwalniający hormon wzrostu
GHIH - pełna nazwa
• hormon hamujący uwalnianie hormonu wzrostu
Inna nazwa hormonu hamującego uwalnianie hormonu wzrostu
• somatostatyna
PRH - pełna nazwa
• hormon uwalniający prolaktynę
PIH - pełna nazwa
• hormon hamujący uwalnianie prolaktyny
MSHRH - pełna nazwa
• hormon uwalniający hormon stymulujący melanocyty
MSHIH - pełna nazwa
• hormon hamujący uwalnianie hormonu stymulującego melanocyty
TRH - pełna nazwa
• hormon uwalniający tyreotropinę
CRH - pełna nazwa
• hormon uwalniający kortykotropinę
GnRH - pełna nazwa
• hormon uwalniający gonadotropinę
Cecha łącząca PIH i GnRH
• oba hormony powstają pod wpływem proteaz z tego samego prekursora
Czy hormony podwzgórza są swoiste wobec swojej osi?
Nie, działają też na inne osie.
Hormony produkowane w przysadce gruczołowej - przedstawiciele
- GH (hormon wzrostu)
- TSH (tyreotropina)
- PRL (prolaktyna)
- ACTH (kortykotropina)
- FSH (hormon folikulotropowy)
- LH (hormon luteotropowy)
- MSH (hormon stymulujący melanocyty)
Analogi GHRH - przedstawiciele
- sermorelina
* tesamorelina
Sermorelina - zastosowanie
- diagnostyka niedoboru GH
- podwzgórzowy niedobór GH
- kacheksja towarzysząca AIDS
↑GH po sermorelinie - diagnoza
• podwzgórzowy niedobór GH
brak ↑GH po sermorelinie - diagnoza
• przysadkowy niedobór GH
Tesamorelina - zastosowanie
• zapobieganie lipodystrofii w czasie stosowania PI w terapii AIDS
Substancja stymulująca uwalnianie GH niezależnie od osi GHRH/GHIH
• grelina
Analogi somatostatyny - przedstawiciele
- okt-reotyd
- lan-reotyd
- pazy-reotyd
- wap-reotyd
Przewaga analogów somatostatyny nad somatostatyną
- dłuższy okres półtrwania
* okres półtrwania somatostatyny to kilka minut
Receptory somatostatynowe obecne w zdrowej przysadce i gruczolaku
- SSTR-1
- SSTR-2
- SSTR-3
- SSTR-5
Receptory somatostatynowe obecne w nowotworze złośliwym przysadki
- SSTR-2
* SSTR-5
Analogi somatostatyny - zastosowanie
- gruczolak przysadki
- guzy lite przysadki
- nieoperacyjne guzy neuroendokrynne przewodu pokarmowego (↓ VIP)
- krwawienie z żylaków przełyku
Wskazania do farmakoterapii gruczolaka przysadki
- niepowodzenie leczenia chirurgicznego
- odmowa zgody na zabieg chirurgiczny
- przeciwwskazania do wykonania zabiegu chirurgicznego
- wznowa gruczolaka po operacji
Farmakoterapia gruczolaka przysadki - grupy leków
- analogi somatostatyny
- antagoniści receptora GH
- agoniści receptorów dopaminowych
Mechanizm działania oktreotydu i lanreotydu
• stymulacja receptora SSTR-2
Oktreotyd - wskazania
- akromegalia
- guzy neuroendokrynne
- krwawienie z żylaków przełyku
Oktreotyd - formy podawania
- co 8 godzin (podskórnie)
* raz w miesiącu (domięśniowo w formie mikrosfer LAR - long-acting release)
Lanreotyd - wskazania
- akromegalia
* guzy neuroendokrynne
Lanreotyd - formy podawania
- raz w tygodniu (domięśniowo)
* raz w miesiącu (podskórnie w formie autożelu - wodnego roztworu octanu leku)
Mechanizm działania pazyreotydu
• stymulacja receptorów SSTR-1, 2, 3, 5
Pazyreotyd - wskazania
- akromegalia oporna na leczenie
* guzy lite przysadki
Mechanizm działania wapreotydu
• stymulacja receptorów SSTR-2, 5, a także 4
Wapreotyd - wskazania
• krwawienie z żylaków przełyku
Metody hamowania krwawienia z żylaków przełyku
- dożylnie: wapreotyd / oktreotyd (bolus + wlew)
- dożylnie: wazopresyna
- chirurgiczna skleroterapia
Analogi somatostatyny - działania niepożądane
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- kamica żółciowa
- ↓ wydzielania insuliny → ryzyko cukrzycy
Podtyp receptora dopaminowego występujący w przysadce
• D₂
Agoniści receptorów dopaminowych w leczeniu akromegalii - przedstawiciele
• bromokryptyna (niewybiórcza) • kabergolina (wybiórcza wobec D₂) • mniej skuteczne: ∙ lizuryd ∙ pergolid ∙ chinagolid ∙ terguryd
Mechanizm działania agonistów dopaminowych
- fizjologicznie: ↑ produkcji GH
* w nadmiarze GH: ↓ produkcji GH
Przewaga agonistów dopaminowych nad analogami somatostatyny i antagonistami receptora GH
- mogą być przyjmowane doustnie
* są tańsze
Lek stosowany w guzach przysadki wydzielających PRL, TSH
• kabergolina
Agoniści dopaminowi - działania niepożądane
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- zawroty głowy
- ryzyko uszkodzenia prawej zastawki P-K
Pegwisomant - charakterystyka
• pegylowany analog GH ∙ długi okres półtrwania ∙ niska immunogenność • konkuruje z GH o miejsce na receptorze • bardzo skuteczny, lecz drogi
Pegwisomant - działania niepożądane
- podrażnienie skóry w miejscu podania
* zaburzenia funkcji wątroby
Leczenie karłowatości - przedstawiciele
- somatropina (syntetyczny GH)
* somatrem (syntetyczny GH wydłużony o metioninę)
Zespół Larona
- niewrażliwość na GH
- GH nie powoduje ↑ syntezy IGF w wątrobie
- stężenie GH jest normalne lub podwyższone
Leczenie zespołu Larona - przedstawiciele
- mekazermina (rekombinowany IGF-1)
* połączenie IGF-1 z IGFBP-3 jest skuteczne, lecz nie może być stosowane w zespole Larona (ze względu na patenty)
Mekazermina
• rekombinowany IGF-1
Połączenie mekazerminy z IGFBP-3 - wskazania
- kacheksja nowotworowa
- kacheksja związana z AIDS
- stwardnienie zanikowe boczne
Czy PRH i PIH stosuje się w terapii zaburzeń wydzielania prolaktyny?
Nie, stosuje się agonistów i antagonistów receptorów dopaminowych.
Czym PRL różni się od pozostałych hormonów przysadkowych?
Nie stymuluje uwalniania hormonów obwodowych → nie ma długiej pętli sprzężenia zwrotnego ujemnego
Leczenie niedoboru PRL - przedstawiciele
- metoklopramid - antagonista D
* rekombinowana ludzka PRL
Metoklopramid - działania niepożądane
- zaburzenia pozapiramidowe
- pobudzenie, niepokój, bezsenność
- zaburzenia miesiączkowania, mlekotok
- ginekomastia, impotencja
Leczenie hiperprolaktynemii - przedstawiciele
- bromokryptyna - niewybiórczy agonista D
- kabergolina - agonista D2
- chinagolid - agonista D2
Prolactinoma - objawy
- zaburzenia widzenia (ucisk na skrzyżowanie wzrokowe)
- spadek libido
- spadek płodności
Prolactinoma - leczenie z wyboru
- terapia agonistami receptorów dopaminowych
* nie interwencja chirurgiczna (w przeciwieństwie do innych guzów przysadki)
Diagnostyka przyczyn niedoczynności tarczycy
- podanie protyreliny (egzogennej TRH) → badanie poziomu TSH
* podanie tyreotropiny (egzogennej TSH) → badanie poziomu hormonów tarczycy
Protyrelina
- preparat TRH
* stosowany w diagnostyce przyczyn niedoczynności tarczycy
Potencjalne zatosowania analogów TRH
- działanie przeciwbólowe
- działanie przeciwdrgawkowe
- ochrona układu oddechowego wcześniaków
- neuroprotekcja
Czy TSH podaje się w niedoczynności tarczycy?
Nie, podaje się doustnie hormony tarczycy.
Leczenie raka tarczycy i wola wieloguzkowego
• jednoczesne podanie tyreotropiny i J¹³¹ → wychwyt jodu przez komórki tarczycy → zniszczenie komórek przez promieniowanie β → suplementacja hormonów tarczycy
Nowe możliwości leczenia choroby Gravesa-Basedowa
• zablokowanie dostępu przeciwciał stymulujących do receptora TSH przez słabych agonistów
Inna nazwa hormonu uwalniającego kortykotropinę (CRH)
• kortykorelina
Hormony, których synteza jest pobudzana przez ACTH
- glikokortykosteroidy
- mineralokortykosteroidy
- androgeny nadnerczowe
CRH - zastosowanie
- diagnostyka przyczyn nadmiernej produkcji glikokortykosteroidów
- obrzęk mózgu
Peksacerfont
- antagonista typu 1. receptora CRH
* nowy lek anksjolityczny
Hormony kodowane w genie POMC
- ACTH
- lipotropina
- β-endorfina
- hormon melanotropowy
Syntetyczna kortykotropina - charakterystyka
- 24 N-końcowe aminokwasy ACTH
- pełne działanie stymulujące korę nadnerczy
- mniejsza immunogenność
Syntetyczna kortykotropina - zastosowanie
- diagnostyka niewydolności nadnerczy
- różnicowanie wrodzongo przerostu nadnerczy od hiperandrogenizmu jajnikowego
- leczenie niewydolności nadnerczy (rzadko)
Mechanizm hiperandrogenizmu nadnerczowego
- niedobór 21-hydroksylazy
- brak kortyzolu
- ↑ produkcji ACTH
- kompensacyjny przerost nadnerczy
- przekształcanie nagromadzonych prekursorów kortyzolu w androgeny
Działanie FSH
♀ stymulacja wzrostu pęcherzyków Graafa i produkcji estrogenów
♂ aktywacja odżywiających spermatocyty komórek Sertolego
Działanie LH
♀ stymulacja owulacji
♂ pobudzanie komórek Leydiga do wytwarzania testosteronu
Różnice wynikające z czasu działania GnRH na receptor
- wolne pulsacyjne działanie GnRH → uwalnianie FSH
- szybkie pulsacyjne działanie GnRH → uwalnianie LH
- ciągłe działanie GnRH → down-regulacja receptora, zahamowanie uwalniania gonadotropin
Agoniści receptora GnRH
• gonadorelina • funkcjonalni antagoniści: ∙ buzerelina ∙ gozerelina ∙ leuprorelina ∙ tryptorelina ∙ histrelina ∙ nafarelina
Antagoniści receptora GnRH
- cetroreliks
- ganireliks
- abareliks
- degareliks
Gonadorelina - charakterystyka
- agonista receptora GnRH
- okres półtrwania: 5 minut
- podawana w bolusach co 1-2 godziny
Gonadorelina - zastosowanie
- leczenie braku podwzgórzowej indukcji cyklów miesiączkowych
- ocena zdolności przysadki do produkcji FSH i LH
Leuprorelina i histrelina
- agoniści (funkcjonalni antagoniści) receptora GnRH
* wstrzykiwane raz dziennie domięśniowo
Nafarelina
- agonista (funkcjonalny antagonista) receptora GnRH
* dostępny w formie sprayu donosowego
Gozerelina
- superagonista (funkcjonalny antagonista) receptora GnRH
* podawany raz w miesiącu, wolno uwalniany
Agoniści receptora GnRH - zastosowanie
- endometrioza
- włókniaki macicy
- przedwczesne dojrzewanie płciowe
- rak prostaty (terapia pod osłoną antagonistów receptora testosteronu)
Agoniści receptora GnRH - działania niepożądane
- uderzenia gorąca
- bóle głowy
- zaburzenia nastroju
- spadek libido
Cetroreliks i ganireliks
- antagoniści receptora GnRH
* używane do wygaszania produkcji gonadotropin podczas suplementacji egzogennymi gonadotropinami
Abareliks - charakterystyka
- antagonista receptora GnRH
- używany w leczeniu zaawansowanego raka prostaty
- farmakologiczna kastracja po jednym wstrzyknięciu
Abareliks - działania niepożądane
- reakcja anafilaktyczna
* wydłużenie QT → arytmia
Degareliks
- antagonista receptora GnRH
- używany w leczeniu zaawansowanego raka prostaty
- farmakologiczna kastracja po jednym wstrzyknięciu
- nie wywołuje reakcji anafilaktycznej i wydłużenia QT
Preparaty gonadotropin - przedstawiciele
- menotropina
- urofolitropina
- folitropina rekombinowana
- gonadotropina kosmówkowa
Menotropina
• menopauzalna mieszanina FSH i LH z moczu
• zastosowanie:
∙ wywoływanie wzrostu pęcherzyka Graafa
∙ leczenie hipogonadyzmu hipogonadotropowego u mężczyzn
Urofolitropina
• preparat zawierający oczyszczone FSH z moczu
Folitropina rekombinowana
• preparat rekombinowanego ludzkiego FSH
Gonadotropina kosmówkowa (hCG)
• uzyskiwana z moczu kobiet ciężarnych • ma właściwości zbliżone do LH • zastosowanie: ∙ wywoływanie owulacji ∙ leczenie wnętrostwa u chłopców przed pokwitaniem