5.2 Leki immunosupresyjne Flashcards
Wskazania do stosowania leków immunosupresyjnych
- zapobieganie odrzucaniu przeszczepów i reakcji “przeszczep przeciw biorcy”
- leczenie chorób autoimmunizacyjnych
- leczenie ciężkich, przewlekłych chorób zapalnych
Typowe działania niepożądane terapii immunosupresyjnej
- wzrost podatności na infekcje
* wzrost ryzyka wystąpienia choroby nowotworowej
Tolerogeny
- leki przyszłości, wywołujące stan tolerancji na konkretny antygen
- najbardziej zbliżone do tolerogenów są inhibitory kostymulacji
Nazewnictwo mysich przeciwciał monoklonalnych
• -omab
Nazewnictwo chimerycznych przeciwciał monoklonalnych
- -imab
* -ximab
Nazewnictwo humanizowanych przeciwciał monoklonalnych
- -umab
* -zumab
Nazewnictwo nowych inhibitorów enzymów
• -ib
Grupy leków immunosupresyjnych
- leki cytotoksyczne
- glikokortykosteroidy
- leki wiążące się z immunofiliną
- leki przeciwcytokinowe
- inhibitory kostymulacji
- przeciwciała przeciwko antygenom limfocytów
Leki cytotoksyczne stosowane jako immunosupresanty
- azatiopryna
- mykofenolan mofetylu
- mizorybina
- leflunomid
- cyklofosfamid
- metotreksat
- winkrystyna
- pentostatyna
Azatiopryna
• lek cytotoksyczny, antymetabolit puryn
• w organizmie przekształcany do merkaptopuryny
• hamuje syntezę DNA i proliferację lim B i T
• metabolizm zależy od oksydazy ksantynowej
• zastosowanie:
∙ zapobieganie odrzucaniu przeszczepu nerki
∙ nerkowe powikłania tocznia
∙ KZN
∙ ciężkie postaci RZS
∙ samoistna plamica małopłytkowa
Azatiopryna - działania niepożądane
- mielosupresja
- wysypki skórne
- gorączka
- nudności i wymioty, biegunka
- pogorszenie niewydolności wątroby
- uszkodzenie szpiku u części pacjentów
Mykofenolan mofetylu
• lek cytotoksyczny, inhibitor IMPDH2 (tylko w lim T i B)
• hamuje syntezę nukleotydów purynowych w limfocytach
• hamuje reakcje zapalne komórek śródbłonka
• zastosowanie:
∙ zapobieganie odrzucaniu przeszczepu
∙ reakcja “przeszczep przeciw biorcy” oporna na GKS
∙ badania nad wykorzystaniem w RZS i innych kolagenozach
Mykofenolan mofetylu - działania niepożądane
- mielosupresja
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- uszkodzenie wątroby
- teratogenny, ryzyko poronienia
Mizorybina
• lek cytotoksyczny, inhibitor IMPDH i syntazy GMP
• hamuje syntezę zasad purynowych w limfocytach T i B
• polepsza działanie receptora dla GKS
• zastosowanie:
∙ choroby autoimmunizacyjne (np. nefropatia IgA)
∙ transplantologia
Mizorybina - działania niepożądane
- leukopenia
- uszkodzenie wątroby
- nudności i wymioty
Leflunomid
• lek cytotoksyczny, inhibitor DHODH
• hamuje syntezę zasad pirymidynowych w limfocytach T i B
• hamuje wytwarzanie przeciwciał przez limfocyty B
• hamuje aktywność TNF-α
• nasila produkcję cytokin przeciwzapalnych (IL-10)
• zastosowanie:
∙ RZS
∙ choroby autoimmunizacyjne
∙ transplantologia
Leflunomid - działania niepożądane
- luźne stolce, biegunka
- wypadanie włosów
- przyrost masy ciała
- uszkodzenie wątroby
- wzrost CTK
- lek silnie teratogenny
- cholestyramina znacznie nasila jego wydalanie
Brekwinar
• lek cytotoksyczny, inhibitor DHODH • działanie podobne do leflunomidu • zastosowanie: ∙ nowotwory ∙ ciężkie choroby autoimmunizacyjne ∙ ciężkie choroby zapalne
Cyklofosfamid
• lek cytotoksyczny, alkilujący DNA
• duże dawki podawane razem z antygenem → wytworzenie swoistej tolerancji
• małe dawki mogą działać immunostymulująco (hamuje Treg)
• zastosowanie:
∙ nowotwory (w duzych dawkach)
∙ choroby autoimmunizacyjne
∙ choroby zapalne
Cyklofosfamid - działania niepożądane
- mielosupresja
- wypadanie włosów
- krwotoczne zapalenie pęcherza (akroleina - toksyczny metabolit)
- rak pęcherza
Metotreksat
• lek cytotoksyczny, antymetabolit kwasu foliowego • zastosowanie: ∙ RZS (1szy rzut) ∙ reakcja "przeszczep przeciw biorcy" ∙ nowotwory
Winkrystyna
• lek cytotoksyczny, pochodna barwinka różyczkowego
• hamuje działanie wrzeciona mitotycznego
• zastosowanie:
∙ samoistna plamica małopłytkowa
∙ leczenie ABL, Hodgkina, chłoniaków nieziarniczych, szpiczaka mnogiego
Pentostatyna
• lek cytotoksyczny, inhibitor deaminazy adenozynowej
• wywołuje limfopenię
• zastosowanie:
∙ reakcja “przeszczep przeciw biorcy”
GKS jako immunosupresanty
• upośledzają odporność komórkową • zmniejszają stężenie cytokin, autakoidów, limfocytów, IgG we krwi • zastosowanie: ∙ transplantologia ∙ choroby autoimmunizacyjne ∙ choroby zapalne ∙ onkologia
Podział leków wiążących się z immunofiliną
- inhibitory kalcyneuryny
* inhibitory szlaku mTOR
Inhibitory kalcyneuryny - przedstawiciele
- cyklosporyna
- takrolimus
- pimekrolimus
- woklosporyna (nowsza pochodna cyklosporyny)
Inhibitory kalcyneuryny - działanie
- hamują kalcyneurynę - fosfatazę odpowiedzialną za defosforylację NFAT
- hamują wytwarzanie (nie działanie) IL-2 przez limfocyty
Cyklosporyna
• inhibitor kalcyneuryny • łączy się z cyklofiliną • zastosowanie (p.o. lub i.v.): ∙ zapobieganie odrzucaniu przeszczepu ∙ zapobieganie reakcji "przeszczep przeciw biorcy" ∙ choroby autoimmunizacyjne ∙ choroby zapalne jelita grubego ∙ ciężkie postaci astmy ∙ w kroplach w zespole suchego oka ∙ w inhalacjach po przeszczepie płuc
Takrolimus
• inhibitor kalcyneuryny
• łączy się z makrofiliną (FKBP12)
• zastosowanie:
∙ podobnie jak cyklosporyna, dodatkowo:
∙ łuszczyca (maść)
∙ atopowe zapalenie skóry (maść)
∙ BOOP - zarostowe zapalenie oskrzelików
Cyklosporyna, takrolimus - działania niepożądane
- uszkodzenie nerek
- uszkodzenie wątroby
- zaburzenia neurologiczne
- hiperkaliemia, hiperglikemia, hiperlipidemia
- wzrost CTK
- nadmierne owłosienie
- przerost dziąseł
- wpływ na CYP3A4
Pimekrolimus
• inhibitor kalcyneuryny
• łączy się z makrofiliną (FKBP12)
• zastosowanie:
∙ atopowe zapalenie skóry
Inhibitory szlaku mTOR - przedstawiciele
- syrolimus (rapamycyna)
- ewerolimus
- temsyrolimus
- rydaforolimus
- zotarolimus
- umirolimus (biolimus A9)
Inhibitory szlaku mTOR - działanie
- łączą się z makrofiliną (FKBP12) → hamują kinazę mTOR
* hamują działanie (nie wytwarzanie) IL-2 na limfocyty i proliferacje lim B
Syrolimus, ewerolimus
• inhibitor szlaku mTOR
• zastosowanie:
∙ zapobieganie odrzucaniu przeszczepu
∙ zapobieganie reakcji “przeszczep przeciw biorcy”
Syrolimus, ewerolimus - działania niepożądane
- ciężkie uszkodzenie szpiku kostnego
- uszkodzenie wątroby
- biegunka
- bóle głowy
- hipertriglicerydemia
Temsyrolimus
• inhibitor szlaku mTOR
• zastosowanie:
∙ rak nerki
Rydaforolimus
• inhibitor szlaku mTOR
• zastosowanie:
∙ nowotwory tkanek miękkich
Temsyrolimus, rydaforolimus - działania niepożądane
- krwawienia śródczaszkowe
- hiperglikemia, hiperlipidemia
- śródmiąższowe zapalenie płuc
- upośledzenie gojenia się ran
Inhibitory szlaku mTOR w kardiologii
- stosowane do pokrywania stentów wieńcowych
* użycie stentu pokrytego lekiem zapobiega restenozie naczynia wieńcowego
Leki hamujące TNF-α - przedstawiciele
- infliksymab
- adalimumab
- etanercept
- golimumab
- afelimomab
- pegsunercept
- certolizumab pegol
Leki hamujące TNF-α - drogi podania
- dożylnie (infliksymab)
* podskórnie (etanercept, adalimumab, golimumab)
Leki hamujące TNF-α - zastosowanie
- RZS
- inne choroby zapalne stawów
- choroba Leśniowskiego-Crohna
Leki hamujące TNF-α - działania niepożądane
- wzrost podatności na zakażenia (gruźlica)
- nasilenie reakcji autoimmunizacyjnych, pojawienie się autoprzeciwciał ANA, anty-dsDNA, anty-kardiolipina
- toczeń polekowy
- leukopenia
- zapalenia naczyń
- zespoły demielinizacyjne, zapalenia nerwów
- reakcje alergiczne
Leki hamujące TNF-α - przeciwwskazania
- gruźlica
- aktywne ciężkie zakażenia wirusowe i grzybicze
- ciężka niewydolność krążenia
- choroby demielinizacyjne
- ciąża
Leki hamujące IL-1β - przedstawiciele
- anakinra
- rylonacept
- kanakinumab
Leki hamujące IL-1β - zastosowanie
- RZS
- inne kolagenozy
- dna moczanowa
Leki hamujące IL-1β - działania niepożądane
- wzrost podatności na zakażenia
- reakcje alergiczne
- bóle głowy
- neutropenia
Leki hamujące IL-1β - przeciwwskazania
- ciąża
* terapia lekami hamującymi TNF-α
Kanakinumab
• nowe przeciwciało przeciw IL-1β • zastosowanie: ∙ pokrzywka indukowana oziębieniem ∙ RZS ∙ dna moczanowa ∙ miażdżyca, schizofrenia (low-grade inflammation)
Leki hamujące IL-2 - przedstawiciele
- bazyliksymab
* daklizumab
Bazyliksymab, daklizumab
• przeciwciała blokujące receptor CD25 dla IL-2 na aktywowanych limfocytach T
• zastosowanie:
∙ zapobieganie i leczenie odrzucania przeszczepu nerki (+GKS, cyklosporyna)
Bazyliksymab, daklizumab - działania niepożądane
- zaparcia
- zakażenia układu moczowego
- obrzęki
- wzrost CTK
Tocylizumab
• przeciwciało przeciw receptorowi dla IL-6
• podawane dożylnie
• zastosowanie:
∙ RZS
Tocylizumab - działania niepożądane
- uszkodzenie wątroby
- neutropenia
- zaburzenia lipidogramu
Mepolizumab
• przeciwciało przeciw IL-5 • hamuje dojrzewanie i proliferację eozynofili • zastosowanie: ∙ ciężkie postaci astmy ∙ zespoły hipereozynofilowe
Inhibitory kostymulacji - przedstawiciele
- abatacept, belatacept (działają na limfocyty T)
* abetimus (działa na limfocyty B)
Abatacept
• inhibitor kostymulacji limfocytów T • budowa: CTLA-4 + fragment Fc IgG₁ • podawany dożylnie • zastosowanie: ∙ RZS
Abatacept - działania niepożądane
- wzrost podatności na zakażenia
- reakcje w miejscu podania
- zwiększenie zachorowalności na chłoniaki
Abatacept - przeciwwskazania
- gruźlica
- ciężkie zakażenia wirusowe i grzybicze
- przewlekłe WZW B/C
- ciąża
Przeciwciała przeciwko antygenom limfocytów - przedstawiciele
- preparaty ALG, ATG
- muromonab-CD3
- rytuksymab
- ofatumumab
- obinutuzumab
- okrelizumab
- blinatumomab
- efalizumab
- odulimomab
- lifitegrast
- alefacept
- alemtuzumab
- gemtuzumab
- daralumumab
- klenoliksymab i keliksymab
- zanolimumab
- cedelizumab
- toralizumab
- ruplizumab
- depirolizumab pegol
- galiksymab
- gawilimomab
- syplizumab
- zolimomab aritoks, telimomab aritoks
- tregalizumab
- epratuzumab
Preparaty ALG, ATG
• antylimfocytowe / antytymocytowe globuliny pozyskiwane z krwi zwierząt
• silnie zmniejszają liczbę krążących limfocytów T
• zastosowanie:
∙ zapobieganie i leczenie ostrego odrzucania przeszczepu
Preparaty ALG, ATG - działania niepożądane
- reakcje w miejscu podania
- reakcje anafilaktyczne
- objawy choroby posurowiczej
- powstawanie przeciwciał przeciw ATG, odkładanie się kompleksów immunologicznych
- zespół uwalniania cytokin
Muromonab-CD3
• przeciwciało przeciw CD3 limfocytów T
• obniża liczbę krążących limfocytów T
• zastosowanie:
∙ leczenie ostrego odrzucania przeszczepu
Muromonab-CD3 - działania niepożądane
- zespół uwalniania cytokin (zapobieganie: paracetamol, antyhistaminiki)
- zaburzenia hematologiczne
- reakcje alergiczne
- stopniowe osłabienie działania
Leki o działaniu podobnym do muromonabu-CD3
- oteliksyzumab
- teplizumab
- wizylizumab (szpiczak mnogi, cukrzyca t1)
Rytuksymab
• przeciwciało przeciw CD20 limfocytów B • eliminuje limfocyty B • zastosowanie: ∙ chłoniak z komórek B ∙ ciężkie postaci RZS ∙ choroby autoimmunizacyjne
Rytuksymab - działania niepożądane
- zespół uwalniania cytokin
- reakcje alergiczne
- kardiotoksyczność
- wzrost podatności na zakażenia
- leukoencefalopatia wieloogniskowa (wirus JC)