3.10 Chemioterapia mykobakterioz Flashcards
Bakterie wywołujące gruźlice - gatunki
- Mycobacterium tuberculosis
- Mycobacterium bovis
- Mycobacterium africanum
Trudności w leczeniu zakażeń prątkami
- prątki są pierwotnie oporne na wiele antybiotyków
- prątki rosną i dzielą się powoli lub w ogóle
- prątki bytują wewnątrz komórek
- prątki posiadają otoczkę o specyficznej budowie
- prątki skutecznie rozwijają oporność
- miejsca bytowania prątków w organizmie są trudno dostępne dla antybiotyków
Przeciwprątkowe leki bakteriobójcze - przedstawiciele
- ryfampicyna
- izoniazyd
- pirazynamid
- streptomycyna
- etionamid
- fluorochinolony
- kapreomycyna
Przeciwprątkowe leki bakteriostatyczne - przedstawiciele
- etambutol
- kwas para-aminosalicylowy
- cykloseryna
Leki przeciwgruźlicze pierwszego rzutu - przedstawiciele
- izoniazyd
- ryfampicyna
- pirazynamid
- etambutol
- streptomycyna
Leki przeciwgruźlicze drugiego rzutu - przedstawiciele
- etionamid
- kapreomycyna
- cykloseryna
- kwas para-aminobenzoesowy
- kanamycyna
- amikacyna
- fluorochinolony
- ryfabutyna
- ryfapentyna
- klofazymina
- klarytromycyna
Leki przeciwgruźlicze drugiego rzutu - zastosowanie
- oporność na lek pierwszego rzutu
- fiasko terapii lekami pierwszego rzutu
- pojawienie się poważnych działań ubocznych leków pierwszego rzutu
Izoniazyd - charakterystyka
- antybiotyk strukturalnie podobny do pirydoksyny
- zabija prątki zewnątrz- i wewnątrzkomórkowo
- aktywny metabolit powstaje przy udziale bakteryjnego enzymu KatG
Izoniazyd - mechanizm działania
- działanie bakteriobójcze na prątki dzielące się
* nieodwracalne hamowanie syntezy kwasu mykolowego (budulca ścian prątków)
Izoniazyd - mechanizmy oporności
- nadekspresja ochronnej reduktazy (gen inhA)
- nadekspresja ochronnego antyoksydacyjnego białka (gen ahpC)
- mutacja lub delecja KatG
- mutacja enzymów biorących udział w syntezie kwasu mykolowego
Izoniazyd i etionamid - oporność krzyżowa
- prątki z mutacją inhA są niewrażliwe na izoniazyd i etionamid
- prątki z mutacją KatG są niewrażliwe tylko na izoniazyd
Izoniazyd - działania niepożądane
- toczeń polekowy, reakcje immunologiczne
- hepatotoksyczność
- neurotoksyczność - neuropatia obwodowa
- niedokrwistość z niedoboru wit. B₆
- szum w uszach
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
Reakcje immunologiczne po izoniazydzie
- toczeń polekowy
- wysypka
- gorączka
Hepatotoksyczność izoniazydu
- ↑ AspAT, AlAT (20% pacjentów)
* ciężkie uszkodzenie i martwica wątroby (1% pacjentów)
Neurotoksyczność izoniazydu
- neuropatia obwodowa (10-20% pacjentów)
* profilaktyka: małe dawki witaminy B₆
Ryfampicyna - charakterystyka
- półsyntetyczny antybiotyk
* zabija prątki wewnątrzkomórkowo
Ryfampicyna - mechanizm działania
- działanie bakteriobójcze na prątki dzielące się
* połączenie z podjednostką β bakteryjnej polimerazy RNA → blokowanie syntezy RNA
Ryfampicyna - mechanizmy oporności
• mutacja genu rpoB kodującego podjednostkę β bakteryjnej polimerazy RNA
Ryfampicyna - spektrum
- bakterie Gram-dodatnie
- bakterie Gram-ujemne
- prątki
- chlamydie
Ryfampicyna - penetracja tkanek
- dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego
- dobrze penetruje do tkanek, ropni, jam gruźliczych
- dobrze penetruje do OUN w stanie zapalenia opon
Ryfampicyna - zastosowanie
- wszystkie postacie gruźlicy
- trąd
- ciężkie zakażenia gronkowcowe
- legionelloza
- zakażenia Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae
Ryfampicyna - działania niepożądane
- zaczerwienienie skóry
- małopłytkowość
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego
- żółtaczka cholestatyczna
- zapalenie wątroby
- objawy grypopodobne
- śródmiąższowe zapalenie nerek
- pomarańczowe zabarwienie moczu, potu, łez, spermy
Ryfampicyna - interakcje
• silna indukcja cytochromu P450 - pogorszenie skuteczności leków: ∙ metadonu ∙ doustnych antykoagulantów ∙ przeciwpadaczkowych ∙ inhibitorów proteazy HIV ∙ cyklosporyny ∙ doustnych środków antykoncepcyjnych
Ansamycyny - przedstawiciele
- ryfabutyna
- ryfapentyna
- ryfaksymina
Ryfabutyna - charakterystyka
- słabsza od ryfampicyny indukcja cytochromu P450
* używana w zakażeniach prątkami atypowymi u osób z AIDS
Ryfapentyna - charakterystyka
• lek posiadający takie same własności jak ryfampicyna
Ryfaksymina - charakterystyka
- nie wchłania się z przewodu pokarmowego
- bardzo szerokie spektrum
- niewielki wpływ na metabolizm wątrobowy leków
- może wywołać rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego
Ryfaksymina - zastosowanie
- dekontaminacja jelit w czasie śpiączki wątrobowej
* zakażenia przewodu pokarmowego
Etambutol - charakterystyka
- syntetyczny antybiotyk
* hamuje prątki zewnątrz- i wewnątrzkomórkowo
Etambutol - mechanizm działania
- działanie bakteriostatyczne na szybko dzielące się prątki
* hamowanie arabinozylotransferaz → hamowanie arabinoglikanu (składnika ścian prątków)
Etambutol - mechanizmy oporności
- mutacja genu embCAB kodującego arabinozylotransferazy
* zwiększenie ekspresji arabinozylotransferaz
Etambutol - penetracja tkanek
- dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego
- dobrze penetruje do OUN w stanie zapalenia opon
- wydala się w 50% przez nerki
Etambutol - działania niepożądane
• pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego:
∙ zaburzenie ostrości widzenia
∙ ślepota na barwę zieloną i czerwoną
• reakcje uczuleniowe
Pirazynamid - charakterystyka
- antybiotyk, pochodna nikotynamidu
- w kwaśnym pH zabija prątki wolno dzielące się
- aktywny metabolit powstaje przy udziale amidazy nikotynowej
- lek ten nie działa na prątki atypowe
Pirazynamid - mechanizm działania
- działanie bakteriobójcze na prątki znajdujące się w lizosomach makrofagów
- obniżanie pH wewnątrz bakterii (dokładny mechanizm nieznany)
Pirazynamid - mechanizmy oporności
- mutacja genu pncA kodującego amidazę nikotynową
* zmniejszenie przenikania leku do bakterii
Pirazynamid - penetracja tkanek
- dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego
* dobrze penetruje do OUN w stanie zapalenia opon
Pirazynamid - działania niepożądane
- hepatotoksyczność
- hiperurykemia
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- gorączka
Streptomycyna - charakterystyka
- antybiotyk aminoglikozydowy
- w alkalicznym pH zabija prątki pozakomórkowe
- wydala się z moczem
- nie działa na prątki atypowe
Streptomycyna - mechanizm działania
- działanie bakteriobójcze na prątki dzielące się
* hamowanie syntezy białek
Streptomycyna - mechanizmy oporności
- wytwarzanie enzymów dołączających grupy funkcyjne do leku
- zaburzenie transportu leku do bakterii (mutacje poryn)
- mutacja miejsca wiążącego lek na rybosomie (S12)
Streptomycyna - penetracja tkanek
- nie wchłania się z przewodu pokarmowego
- słabo przenika do tkanki płucnej
- dobrze przenika do OUN w stanie zapalenia opon
Streptomycyna - zastosowanie
- gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
* rozsiana postać gruźlicy
Streptomycyna - działania niepożądane
- częste reakcje uczuleniowe
- nefrotoksyczność
- ototoksyczność
Etionamid - charakterystyka
- antybiotyk strukturalnie podobny do izoniazydu
* zabija prątki zewnątrz- i wewnątrzkomórkowo
Etionamid - mechanizm działania
- działanie bakteriobójcze na prątki dzielące się
* podobnie jak izioniazyd: nieodwracalne hamowanie syntezy kwasu mykolowego (budulca ścian prątków)
Etionamid - mechanizmy oporności
• oporność krzyżowa z izoniazydem (mutacja inhA)
Etionamid - penetracja tkanek
- dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego (podawany doustnie)
- dobrze przenika do OUN
Etionamid - działania niepożądane
- podrażnienie żołądka
- uszkodzenie wątroby
- neuropatia (profilaktyka: podawanie pirydoksyny)
Kapreomycyna - charakterystyka
- antybiotyk aminoglikozydowy
- stosowany domięśniowo
- działa na prątki oporne na amikacynę i streptomycynę
Kapreomycyna - działania niepożądane
• nefrotoksyczność • ototoksyczność • powikłania w miejscu podania: ∙ ból ∙ obrzęk ∙ jałowy ropień
Cykloseryna - charakterystyka
- antybiotyk peptydowy
- hamuje syntezę ściany bakterii
- stosowany w przypadku oporności prątków na leki pierwszego rzutu
Cykloseryna - działania niepożądane
- depresja
- psychoza
- neuropatia obwodowa (profilaktyka: podawanie pirydoksyny)
Kwas para-aminosalicylowy (PAS) - charakterystyka
- lek przeciwprątkowy
- antagonista kwasu foliowego
- rzadko stosowany w przypadku oporności prątków na leki pierwszego rzutu
Kwas para-aminosalicylowy (PAS) - działania niepożądane
• podrażnienie, krwawienie, wrzody żołądka i dwunastnicy • krystalizacja w moczu → kamica moczowa • objawy nadwrażliwości: ∙ gorączka ∙ ból stawów ∙ zaczerwienienie skóry ∙ hepatosplenomegalia ∙ limfadenopatia ∙ zapalenie wątroby ∙ neutropenia
Aminoglikozydy stosowane w leczeniu gruźlicy
- streptomycyna
- kapreomycyna
- amikacyna
- kanamycyna
Fluorochinolony stosowane w leczeniu gruźlicy
- cyprofloksacyna
- lewofloksacyna
- gatyfloksacyna
- moksyfloksacyna
Oksazolidynony stosowane w leczeniu gruźlicy
• linezolid
Makrolidy stosowane w leczeniu gruźlicy
- klarytromycyna
* azytromycyna
Leki wykorzystywane w terapii trądu - przedstawiciele
- dapson (i inne sulfony)
- ryfampicyna
- klofazymina
Dapson i inne sulfony - charakterystyka
- stosowane w leczeniu trądu
- hamują syntezę dihydrofolianu
- dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego
- kumulują się w skórze, wątrobie, nerkach, mięśniach
Dapson i inne sulfony - działania niepożądane
- niedokrwistość hemolityczna
- niestrawność
- gorączka
- świąd, zaczerwienienie skóry
- rumień guzowaty
Leczenie rumienia guzowatego
- GKS
* talidomid
Klofazymina - charakterystyka
- barwnik fenzynowy stosowany w leczeniu trądu
- łączy się z DNA, hamując jego replikację
- kumuluje się w komórkach siateczkowatych skóry, uwalnia się z nich przez miesiące
Klofazymina - działania niepożądane
- ciemne przebarwienia skóry
* zaburzenia żołądkowo-jelitowe
