B&K.2+3_P.057 Flashcards
‘II+III.
‘57.5
‘3.2
उपग्रह m.
उपग्रह m. upagrahaḥ उपग्रहः -9 A pile or heap of kuśa grass.
\
1 Confinement, seizure. -2 Defeat, frustration; अपि च विहिते मत्कृत्यानां निकाममुपग्रहे Mu.4.2. -3 A prisoner. -4 Joining, addition. -5 (a) Favour, encouragement, assistance, conciliation; सोपग्रहम् K.156. परविषये कृत्याकृत्यपक्षोपग्रहः । Kau. A.1. अमित्रोपग्रहं चास्य ते कुर्युः क्षिप्रमापदि Mb.12.96.14. (b) Favourableness, kindness, complacence; सोपग्रहं K.264. -6 Use. -7 A kind of peace purchased by giving over every thing; cf. क्रियते प्राणरक्षार्थं सर्वदानादुपग्रहः H.4.121. -8 The voice or pada of a verb; सुप्तिङुपग्रहलिङ्गनराणां Mbh. III.1.85;1.4; and 2.127. -9 A pile or heap of kuśa grass. -1 The presiding spirit or cause which directs a planet’s motion. -11 A minor planet राहु, केतु &c.), a secondary heavenly body, such as a comet, meteor.
‘II+III.
‘57.5
‘3.2
अर्धपादस्पृष्टभूमि adj.
अर्धपादस्पृष्टभूमि adj. = ‘touching the ground with one foot’ (THIS IS HOW I TOOK IT AND HOW JHA (P. 437) TAKES IT. BUT A CAT TECHNICALLY HAS 4 FEET. EITHER WAY, IT DOES NOT SEEM TO MEAN “WITH HALF OF EACH FOOT!) I GUESS THIS IS A FAIRY-TALE CAT, LIKE PUSS-N-BOOTS, WHO NORMALLY WALKS ON JUST 2 FEET, ONE OF WHICH HE IS NOW HOLDING IN THE AIR (?) AS PART OF HIS PRETENDED AUSTERITIES?
\
अर्धपाद m. half the fourth part (THIS MAKES SENSE BUT HERE I THINK IT HAS TO MEAN “WITH JUST HALF OF HIS NORMAL COMPLEMENT OF FEET”)
‘II+III.
‘57.5
‘3.2
देशना f.
देशना f. deśanā देशना [दिश्-णिच् युच्]
SERMON, RELIGIOUS DISCOURSE; Direction, instruction. ; deśanā देशना f. Direction, injunction, laying down; सर्वास्वेव वैकृतीषु देशनासु प्राकृतं धर्मजातमपेक्ष्यते वाक्यशेषत्वेन । ŚB. on MS.1.1.1. ; deśanā f. direction, instruction, teaching, doctrine.
‘II+III.
‘57.10
‘3.2
लोहकारभस्त्रा f.
लोहकारभस्त्रा f. a blacksmith’s bellows
\
लोहकार m. ‘iron maker, iron worker, blacksmith’
\
भस्त्रा f. a leathern bottle or vessel (used for carrying or holding water) ; भस्त्रा f. a skin, pouch, leathern bag (see mātrā–and hema-bh-) ; भस्त्रा f. a bellows or a large hide with valves and a clay nozzle so used
\
लोह loha लोह a. 1 Red, reddish. -2 Made of copper, coppery. -3 Made of iron; भ्रमतश्च वराहस्य लोहस्य प्रमुखे समम् Mb.1. 135.23. -हः, -हम् 1 Copper. -2 Iron. -3 Steel. -4 Any metal; वस्तून्योषधयः स्नेहा रसलोहमृदो जलम् Bhāg.2. 6.24. -5 Gold; यथा सौम्यैकेन लोहमणिना Ch. Up.6.1.5. -6 Blood. -7 A weapon; अद्भ्यो$ग्निर्त्रह्मतः क्षत्रमश्मनो लोह- मुत्थितम् Ms.9.321. -8 A fish-hook. -हः The red goat; कालशाकं महाशल्काः खड्गलोहामिषं मधु Ms.3.272. -हम् Aloewood. -Comp. -अग्रम् the iron point (फल) of an arrow; सितलोहाग्रनखः खमाससाद Ki.13.25. -अजः the red goat. -अभिसारः, -अभिहारः N. of a military ceremony resembling नीराजन q. v.; लोहाभिसारो निर्वृत्तः कुरुक्षेत्रमकर्दमम् Mb.5.16.93. -आख्यम् agallochum. -आमिषः the flesh of the red-haired goat. -उच्छिष्टम्, -उत्थम्, -किट्टम्, -निर्यासम्, -मलम् rust of iron (मण्डूर). -उत्तमम् gold. -कान्तः a loadstone, magnet. -कारः a blacksmith. -कुम्भी an iron boiler; लोहकुम्भीश्च तैलस्य क्वाथ्यमानाः समन्ततः Mb.18.2.24. -घातकः a blacksmith. -चर्मवत् a. covered with plates of iron or metal; लोह- चर्मवती चापि साग्निः सगुडशृङ्गिका Mb.3.15.8. -चारकः, -दारकः N. of a hell; असिपत्रवनं चैव लोहदारकमेव च Ms.4. 9. -चूर्णम् iron-filings, rust of iron. -जम् 1 bell-metal. -2 iron-filings. -जालम् a coat of mail. -जित् m. a diamond. -द्राविन् m. borax. -नालः an iron arrow. -पृष्ठः a heron. -प्रतिमा 1 an anvil. -2 an iron image. -बद्ध a. tipped or studded with iron. -मणिः an ingot of gold; यथा सोम्यैकेन लोहमणिना Ch. Up.6.1.5. -मात्रः a spear. -मारक a. calcining a metal. -मुक्तिका red pearl. -रजस् n. rust of iron. -राजकम् silver. -लिङ्गम् a boil filled with blood. -वरम् gold. -वर्मन् n. ironarmour, mail. -शङ्कुः 1 an iron spike. -2 N. of a hell; लोहशङ्कुमृजीषं च पन्थानं शाल्मलीं नदीम् Ms.4.9. -शुद्धिकरः, -श्लेषणः borax. -संकरम् blue steel.
‘II+III.
‘57.12
‘3.2
पुच्छ m.n.
पुच्छ m.n.pucchaḥ पुच्छः च्छम् 1 A tail in general; पश्चात् पुच्छं वहति विपुलम् U.4.27. -2 A hairy tail. -3 A peacock’s tail. -4 The hinder part. -5 The end of anything. -Comp. -अग्रम्, -मूलम् the tip of the tail. -कण्टकः a scorpion. -जाहम् the root of the tail.
‘II+III.
‘57.11
‘3.2
कौपीन n.
कौपीन n. kaupīnam कौपीनम् [कूप-खञ्; see Sk. on शालीनकौपीने अधृष्टाकार्ययोः P.V.2.2] 1 The pudenda. -2 A privity, privy part. -3 A small piece of cloth (usually a small strip worn over the privities; कौपीनं शतखण्डजर्जरतरं कन्था पुनस्ता- दृशी Bh.3.11. -4 (Hence sometimes) A ragged or tattered garment. -5 Sin, an improper or wrong act; नाच्छादयति कौपीनं न दंशमशकांपहम् Pt.3.97. ; kaupīna n. pudenda; loin cloth; infamous deed: -vat, a. wearing only a loin cloth.
\
B&K SEE [ŚLEṢA] HERE: “A pun on कौपीन. Taken with शुनः पुच्छ it means लिङ्ग , and taken with पाण्डित्य, it means पाप.
‘II+III.
‘57.11
‘3.2
दंशमशकापह adj.
दंशमशकापह adj. = ‘repelling mosquito-bites’
\
daṃśaḥ दंशः [दंश्-अच भावे घञ् वा] 1 Biting, stinging; मुग्धे विधेहि मयि निर्दयदन्तदंशम् Gīt.1. -2 The sting of a snake. -3 A bite, the spot bitten; छेदो दंशस्य दाहो वा M.4.4; U.3.35. -4 Cutting, tearing. -5 A gad-fly; R.2.5; Ms.1.4; Y.3.215. -6 A flaw, fault, defect (in a jewel). -7 A tooth; प्रुत्युप्तमन्तः सविषश्च दंशः -8 Pungency. -9 An armour; शितविशिखहतो विशीर्णदंशः Bhāg.1.9.38. -1 A joint, limb. -Comp. -भीरुः, -भीरुकः a buffalo. -वदनः a heron.
\
maśakaḥ मशकः [मश्-वुन्] 1 A mosquito, gnat; सर्वं खलस्य चरितं मशकः करोति H.1.78; Ms.1.45. -2 A particular disease of the skin. -3 A leather water-bag. -4 N. of a district in Śākadvīpa inhabited by Kṣatriyas. -5 Gadfly, any fly that stings (दंशमशक); Mb.3.141.27. -की A female mosquito; मद्गेहे मशकीव मूषकवधूः …… Sūkti.5.19. -Comp. -कुटिः, -टी f., -वरणम् a whisk for scaring away mosquitos. -हरी a mosquito-curtain.
\
apaha अपह a. [अप् -हन् -ड] (At the end of comp.) Warding or keeping off, taking away, removing, destroying, repelling &c.; न दंशमशकापहम् Pt.3.97; स्रगियं यदि जीवितापहा R.8.46; परकर्मापहः सो$भूत् 17,61
‘II+III.
‘57.14
‘3.2
पुलक m.
[HERE I THINK IT REFERS TO “MOLD” GROWING ON STORED GRAIN - A USELESS PEST LIKE THE OTHER 3 THINGS MENTIONED HERE.]
पुलक m. pulakaḥ पुलकः 1 Erection or bristling of the hairs of the body, a thrill (of joy or fear), horripilation; चारु चुचुम्ब नितम्बवती दयितं पुलकैरनुकूले Gīt.1; मृगमदतिलकं लिखति सपुलकं मृगमिव रजनीकरे 7; Amaru.59,82. -2 A kind of stone or gem; Kau. A.2.11.29. -3 A flaw or defect in a gem. -4 A kind of mineral. -5 A ball of food with which elephants are fed (गजान्नपिण्ड). -6 Yellow orpiment, a dot of the same; रक्तोज्ज्वलांशुकवृते द्विरदस्य कुम्भे जाम्बूनदेन रचितः पुलको यथैव Abhiṣeka.4.23. -7 A wine-glass. -8 A species of mustard. -9 See पुलाकः (1); अश्राद्धेयानि धान्यानि कोद्रवाः पुलकास्तथा Mb.13.91.38 (com. पुलकाः असंपूर्णतण्डुलयुक्तधान्यानि). -1 A bunch. -Comp. -अङ्गः the noose of Varuṇa. -आलयः an epithet of Kubera. -उद्गमः erection of the hairs of the body, horripilation.
‘II+III.
‘57.14
‘3.2
धान्य n.
धान्य n. dhānyam धान्यम् [धाने पोषणे साधु यत्] 1 Grain, corn, rice (for the distinction between सस्य, धान्य, तण्डुल and अन्न see under तण्डुल). सस्यं क्षेत्रगतं प्रोक्तं सतुषं धान्यमुच्यते. -2 Coriander. -3 A measure equal to four sesamum seeds. -Comp. -अचलः a pile of grain presented to Brhāmaṇas as a gift. -अरिः a mouse, rat. -अर्थः wealth in rice or grain. -अम्लम् sour gruel made of the fermentation of rice-water. -अस्थि n. husk, chaff. -उत्तमः the best of grain; i. e. rice. -कल्कम् 1 bran. -2 chaff, straw. -कोशः, -कोष्ठकम्, -कः a granary. -क्षेत्रम् a corn-field. -खलः threshing floor (Mar. खळें). -चमसः rice flattened by threshing after it has been steeped and fried in the husk. -चौरः a stealer of corn; धान्यचौरो$ङ्गहीनत्वम् Ms.11.5. -त्वच् f. the husk of corn. -धेनुः f. a heap of corn (like a cow, to be presented to a Brāhmaṇa); तमिदानीं प्रवक्ष्यामि धान्यधेनुविधिं परम् । यां दत्त्वा सर्वपापेभ्यः शशाङ्क इव राहुणा ॥ ……मुच्यते…… Varāha P. -पञ्चकम् the following grains; शालि, व्रीहि, शूक, शिखि and क्षुद्र धान्यs. -मायः a corn-dealer. -मानम् a measure of corn (as much corn as a man can eat at once). -मुष्टिः a handful of grain. -राजः barley. -वर्धनम् lending grain at interest, usury with grain. -वीजम् (बीजम्) coriander. -वीरः a sort of pulse (माष). -शीर्षकम् the ear of corn. -शूकम् the beard or awn of corn. -सारः threshed corn. धान्या dhānyā धान्याकम् dhānyākam धान्या धान्याकम् Coriander.
‘II+III.
‘57.14
‘3.2
पूतिक adj.
पूतिक a.pūtika पूतिक a. Stinking, fetid, foul; यस्त्वं श्मशाने मृतकान् पूतिकानत्सि कुत्सितान् Mb.13.9.11. -कम् Ordure, excrement.
LIKE पुलकाः AND मशकाः HERE, THE FORM HERE IS पूतिकाः IN FRONT OF इव - SO THIS CANNOT BE A FEMININE NOM. SG.
\
THE SENSE HERE IS … येषां धर्मो न कारणम् ‘Those whose foundation/basis/cause is not Dharma are like… (vermin of various kinds)’.
\
[HERE I THINK IT REFERS TO “BIRD MITES” GROWING ON BIRDS - A USELESS PEST LIKE THE OTHER 3 THINGS MENTIONED HERE.]
\
SEE JHA P. 438 #97 FOR THEIR VERSION.
\
DISTINGUISH THIS WORD FROM पुटिका f. ‘a bag, vessel, notebook, container’
‘II+III.
‘57.17
‘3.2
पिण्याक m.
NOTE THAT APTE #5 ACTUALLY QUOTES THIS VERY PASSAGE: “-5 Residue of seeds ground for oil; श्रेयस्तैलं च पिण्याकात् Pt.3.99.” - SO “THE OIL EXTRACTED FROM THE SESAME SEEDS IS BETTER THAN THE RESIDUE OF THOSE SEEDS ONCE THEY HAVE BEEN GROUND UP AND PRESSED TO EXTRACT THEIR OIL”
\
पिण्याक m. piṇyākaḥ पिण्याकः कम् 1 Oil-cake; कणान् वा भक्षयेदब्दं पिण्याकं वा सकृन्निशि Ms.11.92; Bhāg.5.9.11. -2 Incense. -3 Saffron. -4 Asafoetida. -5 Residue of seeds ground for oil; श्रेयस्तैलं च पिण्याकात् Pt.3.99.
‘II+III.
‘57.18
‘3.2
मूत्र n.
मूत्र n. mūtram मूत्रम् Urine; नाप्सु मूत्रं समुत्सृजेत् Ms.4.56; मूत्रं चकार ‘made water’. -Comp. -अतीसारः diabetes. -आघातः a urinary disease; जायन्ते कुपितैर्दोषैर्मूत्राघातास्रयोदश Bhāva. P. -आशयः the lower belly. -उत्सङ्ग see मूत्रसंग. -कृच्छ्रम् painful discharge of urine, strangury; स्युर्मूत्र- कृच्छ्राणि नृणां तथाष्टौ Bhāva. P. -कोशः the scrotum. -क्षयः insufficient secretion of urine. -ग्रन्थिः a knot or induration on the neck of the bladder. -जठरः, -रम् the swelling of the belly caused by retention of urine. -दशकम् the urines of an elephant, a buffalo, a camel, a cow, a she-goat, a she-sheep, a horse, an ass, a man and a woman. -दोषः a urinary disease. -निरोधः obstruction or retention of urine. -पतनः a civet-cat. -पथः the urinary passage. -परीक्षा uroscopy or examination of urine. -पुटम् the lower belly. -पुरीषम् urine and excrement; Ms.6.76;11.154. -फला a species of cucumber. -मार्गः, -प्रसेकः the urethra. -वर्तिः f. rupture of the scrotum. -वर्धक a. diuretic. -वृद्धिः f. copious secretion of urine. -शकृत् n. urine and excrement. -शुक्रम् a disease in which semen is discharged along with urine. -शूलः, -लम् urinary colic. -संगः urinary obstruction, a painful and bloody discharge of urine.
‘II+III.
‘57.18
‘3.2
पुरीष n.
पुरीष n. purīṣam पुरीषम् [पॄ-ईषन् किच्च Uṇ.4.27] 1 Feces, excrement, ordure; तस्याः पुरीषे तन्मांसं पितरस्तस्य शेरते Ms.3.25;4. 56;5;123;6,76. -2 Rubbish, dirt. -ष्यम् excremental dirt; द्रवत्पुरीष्याः पुलिनैः समन्ततः Bhāg.1.18.6. -3 Ved. Water. -Comp. -आधानम् the rectum. -उत्सर्गः voiding excrement. -निग्रहणम् obstruction of the bowels. -भेदः diarrhœa.
‘II+III.
‘57.21
‘3.2
अन्तराय m.n.
अन्तराय m.n. (SYN pratyūhaḥ, vighnaḥ) antarāya m. obstacle; interval. अन्तराय m. intervention, obstacle. impediment.
\
THE SENSE OF THIS COUPLET SEEMS TO BE THAT DHARMA REQUIRES STEADFASTNESS - AND THAT THE ROAD OF DHARMA (धर्मस्य गतिः ) WHEN HURRIED (त्वरिता) RESULTS IN DHARMA ITSELF BEING FULL OF OBSTACLES (बह्वन्तराययुक्तस्य धर्मस्य ) - SO TAKE IT SLOWLY AND DELIBERATELY (THE OPPOSITE OF THE SENTIMENT ADVOCATING FOR QUICK ACTION IN GENERAL SEEN IN ## 170-171 A FEW PAGES LATER). HERE THE IDEA IS:
“THERE IS NO SHORTCUT TO DHARMA”.
‘II+III.
‘8.4
‘2.0
॰सर्वस्व n.
॰सर्वस्व n. (in fine compositi or ‘at the end of a compound’ f(ā-).) the whole of a person’s property or possessions ; सर्वस्व n. (in fine compositi or ‘at the end of a compound’) entirety, the whole, whole sum of.
