B&K.2+3_P.038 Flashcards
‘II+III.
‘38.6
‘2.0
विधात्रा
विधात्रा IS INST SG M OF विधातृ vidhātṛ विधातृ m. 1 A maker, creator; यो विधाता च धाता च Rām.7.2.31; प्रसिद्धनेपथ्यविधेर्विधाता Ku.7.36. -2 The creator, N. of Brahman; विधाता भद्रं नो वितरतु मनोज्ञाय विधये Māl.6.7; R.1.35;6.11;7.25. -3 A granter, giver, bestower; स्वयं विधाता तपसः फलानाम् Ku.1.57. -4 Fate, destiny; तावच्च तत्र च विधातृवशादुपैति H.1.4. -5 N. of Viśvakarman. -6 N. of Kāma; the god of love. -7 Spirituous liquor. -8 The illusion, Māyā; त्वं हि धाता विधाता च त्वं विष्णुः सुरसत्तमः Mb.1.23.17. -Comp. -आयुस् m. 1 sunshine. -2 the sun flower. -भूः an epithet of Nārada.
‘II+III.
‘38.6
‘2.0
अक्षरमालिका f.
अक्षरमालिका f. = ‘a line of written letters/syllables’
A GARLAND IN WHICH EACH FLOWER IS A LETTER/CONJUNCT - a nice description of a line of Devanagari script
\
मालिका f. a row, series, collection of things arranged in a line ; मालिका f. a garland ; मालिका f. a necklace ; mālikā मालिका [मालैव कन् अत इत्वम्] 1 A garland; पाशाक्ष- मालिकाम्भोज Lakṣmīdhyānam. -2 A row, line, series. -3 A string, necklace. -4 A variety of jasmine. -5 Linseed. -6 A daughter. -7 A palace. -8 A kind of bird. -9 An intoxicating drink.
‘II+III.
‘38.19
‘2.0
दाघ m.
दाघ m. == BURNING, FIRE, CONFLAGRATION
‘II+III.
‘38.20
‘2.0
दयित m.
दयित m. dayita दयित p. p. [दय्-क्त] Beloved, desired, liked; Bk. 1.9. -तः A husband, lover, a beloved person; V. 3.5; दयिता दयिताननाम्बुजं दरमीलन्नयना निरीक्षते Bv.2.182. -ता A wife, one’s beloved woman; दयिताजीवितालम्बनार्थी Me.4; R.2.3; Bv.2.182; Ki.6.13; दयिताजितः ‘a hen-pecked husband’.
\
FROM
√दय् I दयते cl.1 A1. d/ayate- (parasmE-pada d/ayamāna- etc.; Aorist adayiṣṭa-. ; perfect tense yāṃ cakre- ) to divide, impart, allot (with genitive case, ; accusative ) ; to partake, possess ; to divide asunder, destroy, consume ; to take part in, sympathize with, have pity on (accusative, ; genitive case ) ; to repent ; to go : Causal (Potential dayayet-) to have pity on (genitive case) : Intensive dandayyate-, dād- ; see ava–, nir-ava–, vi–.
‘II+III.
‘38.20
‘2.0
कल्प m. (inter alia)
कल्प m. (inter alia) = ‘THE EFFECT (as of a medicine)’
\
यदि सुमहौषधकल्पो वयस्यजनसंगमो न स्यात् । = ‘if the approach of companions, having (BV) the effect of very powerful/great medicine, were not present’
‘II+III.
‘38.22
‘2.0
शरासन m.
शरासन m. “shooting arrows”
‘II+III.
‘38.22
‘2.0
आकर्णपूरित adj.
आकर्णपूरित adj. ‘completely pulled back to the (archer’s) ear’
\
आकर्णम् ind. “up to the ear”or”from the ear”(generally said of an arrow reaching to or being discharged from the ear in drawing a bow).
\
पूरित adj. pūrita पूरित p. p. 1 Filled, complete; को न याति वशं लोके मुखे पिण्डेन पूरितः Bh.1.118. -2 Overspread, covered over with. -3 Multiplied.
‘II+III.
‘38.27
‘2.0
कुरंग = कुरङ्ग m.
कुरंग = कुरङ्ग m. kuraṅgaḥ कुरङ्गः (-ङ्गी f.) 1 A deer in general; तन्मे ब्रूहि कुरङ्ग कुत्र भवता किं नाम तप्तं तपः Śānti.1.14,4.6; लवङ्गी कुरङ्गी- दृगङ्गीकरोतु Jag. -2 A species of deer (कुरङ्ग ईषत्ताम्रः स्याद्धरिणाकृतिको महान्). -3 The spot in the moon. -Comp. -अक्षी, -नयना, -नेत्रा a deer-eyed woman; क्वासि प्रेयसि हा कुरङ्गनयने चन्द्रानने जानकि Pras. Rāgh. -नाभिः musk. तत्र स्थितं भृङ्गकुरङ्गनाभिमादाय योषेव नु लिम्पति स्वम् Rām. Ch.6.24. -लाञ्छनः the moon. कुरङ्गकः kuraṅgakḥ कुरङ्गमः kuraṅgamḥ कुरङ्ग kuraṅga कुरङ्गकः कुरङ्गमः कुरङ्ग q. v.
\
CF तुरंग m == तुरङ्ग m. == ‘horse’
‘II+III.
‘38.27
‘2.0
धात्रापहृत adj.
धात्रापहृत adj. = ‘stolen by Fate/God’ = धात्रा (INST SG धातृ m. (or n.?)) + अपहृत (अप + √हृ )
‘II+III.
‘38.2
‘2.0
तेन त्वाम् पृच्छामि । स आह ।
तेन त्वाम् पृच्छामि । स आह ।
THERE IS A SUBJECT CHANGE HERE. THE FIRST SENTENCE IS SPOKEN BY THE MOUSE AND IS LOOKING BACKWARDS (“This is why I asked.”) BUT THE SECOND SENTENCE IS SPOKEN BY THE DEER AND IS LOOKING FORWARDS (“He (the deer) said…”).
‘II+III.
‘38.14
‘2.0
दिगन्तर n.
दिगन्तर n. another region, a foreign country
\
दिश् => दिक् (f. ‘direction’) + अन्तर adj ‘other’
‘II+III.
‘38.13
‘2.0
ख m.
EASY TO MISS, BUT IT’S THERE…
\
ख m. kha खः The sun. -खम् 1 The sky; खं केशवो$पर इवाक्रमितुं प्रवृत्तः Mk.5.2; यावद्गिरः खे मरुतां चरन्ति Ku.3.72; Me.9. -2 Heaven. -3 Organ of sense; पराञ्चि खानि व्यतृणत्स्वयंभूस्तमात्पराङ् पश्यति नान्तरात्मन् Kaṭh.2.1.1. -4 A city. -5 A field. -6 A cypher. -7 A dot, an anusvāra. -8 A cavity, an aperture, hollow, hole; नश्यतीषुर्यथा विद्धः खे विद्धमनुविध्यतः Ms.9.43. -9 An aperture of the human body; (of which there are 9, i. e. the mouth, the two ears, the two eyes, the two nostrils, and the organs of excretion and generation); खानि चैव स्पृशेदद्भिः Ms.2.6,53;4.144; Y.1.2; cf. Ku.3.5. -1 A wound. -11 Happiness, pleasure. -12 Tale. -13 Action. -14 Knowledge. -15 Brahman. -16 The glottis (in anatomy). -17 The tenth mansion from any given constellation or the sun’s entrance into it. -खा 1 A well, fountain. -2 A river. -3 Pārvatī. -4 The earth. -5 Lakṣmi. -6 The speech; cf. खोमा क्ष्मा कमला च गीः Enm. -Comp. -अटः (खे$टः) 1 a planet. -2 Rāhu, the ascending node. -आपगा an epithet of the Ganges. -उल्कः, -खोल्कः 1 a meteor. -2 a planet. -3 N. of the sun. ˚आदित्यः a form of the sun. -उल्मुकः the planet Mars. -कामिनी N. of Durgā. -कुन्तलः N. of Śiva. -ग a. [खे आकाशे गच्छति गम्-ड] moving in the air; आरुह्यतामयं शीघ्रं खगो रत्नविभूषितः Rām.3.42.7. (-गः) 1 a bird; अधुनीत खगः स नैकधा तनुम् N.2.2; Ms.12.63. -2 air, wind; तमांसीव यथा सूर्यो वृक्षानग्निर्घनान्खगः Mb. -3 the sun. -4 a planet; e. g. आपोक्लिमे यदि खगाः स किलेन्दुवारः Tv. -5 a grass-hopper. -6 a deity. -7 an arrow; आशीविषाभान् खगमान् प्रमुञ्चन् Mb.8.67.2. ˚अधिपः an epithet of Garuḍa; हर्षयन्विबुधानीकमारुरोह खगाधिपम् Bhāg.8. 4.26. ˚अन्तकः a hawk, falcon. ˚अभिरामः an epithet of Śiva. ˚आसनः 1 the eastern mountain on which the sun rises. -2 an epithet of Viṣṇu. ˚इन्द्रः, ˚ईश्वरः, ˚पतिः epithets of Garuḍa ज्ञानेन वैयासकिशद्वितेन भेजे खगेन्द्रध्वजपादमूलम् Bhāg. ˚वती f. the earth. ˚स्थानम् 1 the hollow of a tree. -2 a bird’s nest. -गङ्गा celestial Gaṅgā. -गतिः f. 1 flight in the air. -2 the motion of a planet. -3 a metre of 4 x 16 syllables. -गम a. moving in the air, flying (as the Gandharvas or missile weapons). (-मः) a bird. -(खे)गमनः a kind of gallinule. -गुण a. having a cypher as a multiplier. -गोलः the celestial sphere. ˚विद्या astronomy. -चमसः the moon. -चर a. flying, moving in the air. (-रः) or खेचरः 1 a bird. -2 a cloud. -3 the sun. -4 the wind. -5 a demon. -6 an aerial spirit. -7 a Gandharva or Vidyādhara खचरनगरकल्पं कल्पितं शास्त्रदृष्ट्या Mb.7.7.54; दिव्यस्रग्वस्त्रसन्नाहाः कलत्रैः खेचरा इव Bhāg.1.82.9. -8 a planet. (hence the number ‘nine’). -9 mercury or quicksilver. -1 a sign of the zodiac. (-री i. e. खेचरी) 1 a semi-divine female able to fly. -2 an epithet of Durgā. -3 The magical power of flying (सिद्धि); एवं सखीभिरुक्ताहं खेचरी- सिद्धिलोलुभा Ks.2.15. -4 a particular मुद्रा or position of fingers. -चारिन् a. moving in the air. (-m.) an epithet of Skanda. -जलम् ‘sky-water’, dew, rain, frost &c. -ज्योतिस् m. a firefly. -तमालः 1 a cloud. -2 smoke. -तिलकः the sun, -द्योतः 1 a firefly; खद्योतालीविलसितनिभां विद्युदुन्मेषदृष्टिम् Me.83. -2 the sun. -द्योतनः the sun. -धूपः a rocket; मुमुचुः खधूपान् Bk.3.5. -परागः darkness. -पुष्पम् ‘sky-flower’, used figuratively to denote anything impossible, an impossibility; cf. the four impossibilities stated in this verse :– मृगतृष्णाम्भसि स्नातः शशशृङ्गधनुर्धरः । एष वन्ध्यासुतो याति खपुष्पकृतशेखरः Subhāṣ. -बाष्पः dew, frost. -भ्रमः a planet. -भ्रान्तिः a falcon. -मणिः ‘the jewel of the sky’, the sun. -मीलनम् sleepiness, lassitude. -मूर्तिः an epithet of Śiva; a celestial body or person; Ms.2.82. -वारि n. rain-water, dew &c. -बाष्पः snow, hoar-frost. -शय (also खेशय) a. resting or dwelling in the air. -शरीरम् a celestial body. -श्वासः wind, air. -समुत्थ, -संभव a. produced in the sky, ethereal. -सिन्धुः the moon. -सूचि See under that word. -स्तनी the earth. -स्फटिकम् the sun or moon gem. -हर a. having a cypher for its denominator.
‘II+III.
‘38.4-5
‘2.0
कृतान्तपाशबद्धानां दैवोपहतचेतसाम् ।
बुद्धयः कुब्जगामिन्यो भवन्ति महतामपि ॥१७२॥
QUOTABLE:
कृतान्तपाशबद्धानां दैवोपहतचेतसाम् ।
बुद्धयः कुब्जगामिन्यो भवन्ति महतामपि ॥१७२॥
‘II+III.
‘38.6-7
‘2.0
विधात्रा रचिता या सा ललाटेक्षरमालिका ।
न तां मार्जयितुं शक्ताः स्वशक्त्याप्यतिपण्डिताः ॥१७३॥
QUOTABLE:
विधात्रा रचिता या सा ललाटेक्षरमालिका ।
न तां मार्जयितुं शक्ताः स्वशक्त्याप्यतिपण्डिताः ॥१७३॥
‘II+III.
‘38.25-26
‘2.0
विषण्ण adj.
विषण्ण adj. = विषण्ण mfn. dejected, sad, desponding, sorrowful, downcast, out of spirits or temper
\
विषण्ण PPP √विषद् i / VI विषीदति = वि + √सद् FROM √सद् i / VI सीदति PPP सन्न / सत्त - विषद् ( sad-) P. -ṣīdati- (impf. Class. vy-aṣīdat-,Ved. vya-ṣīdat-,or vy-asīdat- ; pf. vi-ṣasāda- ; inf. -ṣattum-or -ṣīditum- ), to be exhausted or dejected, despond, despair etc. ; to sink down, be immersed in (loc.) (perhaps vi-ṣeduḥ- w.r. for ni-ṣ-): Caus. -ṣādayati-, to cause to despond or despair, vex, grieve, afflict ; B. etc.
\
WHENCE THE MORE FAMILIAR
viṣādaḥ विषादः 1 Dejection, sadness, depression of spirits, grief, sorrow; मद्वाणि मा कुरु विषादम् Bv.4.41; विषादे कर्तव्ये विदधति जडाः प्रत्युत मुदम् Bh.3.25; R.8.54; Ś.4. 16. -2 Disappointment, despondency, despair; विषादलुप्त- प्रतिपत्ति सैन्यम् R.3.4; (विषादश्चेतसो भङ्ग उपायाभावनाशयोः). -3 Languor, drooping stale; दोर्विषादः Māl.2.5. -4 Dulness, stupidity, insensibility; शास्त्रविददृष्टकर्माकर्मसु विषादं गच्छेत् Kau. A.
