H6.2: Basale radiobiologie Flashcards
MDO bij radiotherapie
- fysicus
- RT
- laborant
- radiobioloog
op welke twee manieren kunnen mensen bestraald worden?
- straling zelf kunstmatig opwekken in een lineaire versneller; uitwendig bestralen
- radioactieve stoffen die vervallen waarbij ze straling uitzenden; inwendig bestralen
ioniserende straling
- röntgen
- gamma
- kosmisch
ioniserende straling eigenschappen
- korte golflengte
- kan ionisaties te weeg brengen
- vormt ionen in materie
wat bepaalt met wat voor soort straling je te maken hebt?
doordringende vermogen
alfa-straling
- heliumkern
- wordt tegengehouden door papiertje
beta straling
- elektronen
- wordt tegengehouden door de huid
gamma-straling
- fotonen
- heel groot doordringend vermogen: dit wordt gebruikt
protonen
- neutronen
- heel hoog energetisch vermogen
- niet goed altijd inzetbaar omdat grote installatie nodig
werkingsmechanisme lineaire versneller
- elektromagnetisch veld aanleggen in een buis
- elektronen hierin enorm laten versnellen
- vervolgens botsen ze tegen een metalen plaatje (anode) met een enorme snelheid
- daardoor gaat dat metalen plaatje deeltjes uitzenden met hele hoge energie; fotonen
- de energie van de fotonen is zo hoog dat zodra dat in de patient is deeltjes laat ioniseren
- want die fotonen zijn super instabiel en reactief, waardoor er vrije radicalen ontstaan
- vrije radicalen maken enkelstrengsbreuken (subletaal, herstel mogelijk) en dubbelstrengsbreuken (letaal => celdood)
hoeveelheid straling die in weefsel wordt geabsorbeerd
J/kg = Gray
1 Gy bestraling leidt tot … ionisaties per cel
10.000
brachytherapie
je hebt geen lumen (holle ruimte) maar je wil wel de tumor bestralen heel specifiek, doe je eerst lagere dosis bestralen met lineaire versneller, en daarna komt pt op OK met katheters naar de tumor en dan brengen ze radioactieve bronnen in de katheters.
= inwendige bestraling
cyclotron
heel hoog energetische protonen bestraling
wat doet fotonstraling
elektron wegsschieten uit zijn baan bij atoom. maar dan is dit deeltje heel reactief en gaat radicalen vormen. radicalen reageren weer met andere moleculen
=> indirecte reactie van DNA van tumor
indirecte reactie van DNA van tumor
straling=> vrije radicalen=> DNA-schade=> celdood
er is maar een heeeel klein beetje direct effect (straling=> schade=> dood)
welke deeltjes hebben direct effect?
- protonen
- neutronen
verschil gamma straling en neutronen
docu
LET
linear energy transfer;
- ionisatiepatroon binnen een cel
low-LET tracks
heel chaotisch overal ionisatie
=gamma
high-LET tracks
1 lange rechte weg van hele heftige ionisatie
=neutronen, protonen
wat is de schouder in een celoverlevingscurve
dna reparatie
waarom fractioneer je bestraling?
zodat normale cellen tijd hebben om te herstellen; deze doen dat beter dan tumorcellen
biologische effect van 1x6 Gy is niet hetzelfde als 3x2 Gy
3x2 gaat minder steil naar beneden
hoe groot is zo’n fractie dosis?
verschilt, kan tussen 2 en 6 Gy bv
bij hoofd hals moet je heel laag houden
hypoxie maakt een tumor … voor vrije radicalen
ongevoeliger
hypoxie
naarmate de tumor sneller aan het delen is geweest, zijn er ook tumorcellen verder weg van bloedvaten; hypoxie. relatief resistent tegen bestraling.
bijwerkingen van radiotherapie
afhankelijk van locatie
- huid: roodheid, pijn, schilferig, haaruitval
- oesophagus: passageklachten
- rectum: pijn, diarree
- hersenen: moeheid
hoe snel krijg je bijwerkingen
tijdens of direct na afloop van de bestraling
acute bijwerkingen
tot 3 maanden na bestraling
hoe sneller delende cellen, hoe sneller de bijwerkingen intreden
acute schade is goed te herstellen, late schade zoals fibrose komt nooit meer goed
curve tussen tumor contral probability en kans op normale (late) weefselschade
probeer je zo ver mogelijk uit elkaar te heebben, want de ruimte ertussen is de therapeutische breedte
hoe vergroot je de therapeutische breedte?
- fractioneringsschema: dit verschuidt de schade normaal weefsel curve naar rechts
- combineren met andere therapie: dit verschuift de TCP naar links
