H3.5: De circadiane klok en het ontstaan en behandelen van kanker

Question 1

circadiane klok

Answer 1

biologisch ritme waarin de dag ongeveer 25 uur duurt.
lijkt dagelijks gezet te worden door licht

Question 2

actrogram

Answer 2

a plot that shows rhythms in biological variables throughout the day

Question 3

photoentrainment

Answer 3

synchronisatie aan het licht

Question 4

klok resetting door licht

Answer 4

1. licht komt binnen via retina
2. in de ganglioncellen is een lichtreceptor (melanopsine) die gevoelig is voor blauw licht
3. klok wordt gereset door licht

staafjes en kegeltjes hebben niet veel te maken met de synchronisatie

Question 5

circadiane fotoreceptor

Answer 5

melanopsine

Question 6

waar zit biologische klok?

Answer 6

suprachiasmatische nucleus (SCN); in hypothalamus net boven optisch chiasma

Question 7

Cry1 weghalen

Answer 7

een circadiane klok van 23 uur, dus korter

Question 8

Cry2 weghalen

Answer 8

een circadiane klok van 25 uur, dus langer

Question 9

Cry1 en Cry2 weg

Answer 9

aritmisch

Question 10

Cry genen

Answer 10

zijn essentiële klokgenen

Question 11

promotor van Cry1-2 wordt gereguleerd door eiwitten die binden aan … van de promotor

Answer 11

E-box

Question 12

transcriptiefactoren die aan E-box kunnen binnen voor Cry1-2

Answer 12

• clock
• bmal1

positieve activators van Cry1-2

Question 13

Cry-1-2 feedback

Answer 13

negatief feedback naar E-box

Question 14

negatieve feedback loop E-box

Answer 14

cyclische remming CLOCK/BMAL1 door CRY/PER

Question 16

twee feedback loops

Answer 16

• positief
• negatief

Question 17

positieve loop (stabiliserende loop)

Answer 17

cyclische activatie Bmal1 door REV-ERBalfa

Question 18

posttranslationele modificatie (fosforylering, Abi en Ac) bepaalt stabiliteit PER en CRY

Answer 18

bepaalt hoe snel PER en CRY zich ophopen en is belangrijk dus voor het bepalen van de omlooptijd

Question 19

ochtendmens

Answer 19

korte klok

Question 20

avond mens

Answer 20

lange klok

Question 21

klok gestuurde genen (CCG)

Answer 21

koppelen de moleculaire klok aan gedrag, fysiologie en metabolisme dus dat deze ook zo’n ongeveer 24 uurs klok volgen

het zijn geen klokgenen maar worden wel op dezelfde manier gereguleerd door activatie door clock en bmal en repressie door cry en per

Question 22

centrale klok

Answer 22

• in de neuronen van de SCN
• iedere dag gelijk gezet met licht-donker cyclus door licht

Question 23

perifere klokken

Answer 23

• overige (zenuw)weefsels en cellen zoals andere hersenstukken, lever en nieren
• ongevoelig voor lichtprikkels
• iedere dag gelijk gezet door de SCN dmv humorale factoren en neurale stimuli
• zelfde set klokgenen als SCN

Question 24

moleculair mechanisme circadiane klok

Answer 24

docu

Question 25

iedere cel in lichaam heeft een klok!

Answer 25

alleen buiten het lichaam zonder signalen heeft de cel een ander ritme

Question 26

bijna alle processen in ons lichaam >1 eiwitten die door 24-uurs klok gereguleerd worden

Answer 26

piek activiteit op verschillende momenten vd dag

Question 27

nut van de circadiane klok

Answer 27

stelt onze lichaamsfuncties in staat te anticiperen op de specifieke behoefte op bepaalde momenten vd dag; geeft tijdstructuur aan onze cellen en organen; is evolutionair geconserveerd

Question 28

acute klachten van circadiane desynchronie

Answer 28

• slaaptekort
• vermoeidheid
• verminderde alertheid
• verminderd prestatievermogen

Question 29

lange termijn effect chronische jetleg

Answer 29

kankerverwekkend

Question 30

lange termijn effect chronische ploegendienstarbeid

Answer 30

veranderd tumorspectrum: meer agressievere vormen

Question 31

niet alleen kanker, maar ook

Answer 31

• CVZ
• metabole aandoeningen

Question 32

de hele route van een medicijn bevat een eigen circadiane klok

Answer 32

absorptie
distributie
metabolisme
eliminatie

==> chronofarmacokinetiek: door een bepaald medicijn op een specifiek moment te geven

het maakt dus uit op welk moment een medicijn wordt ingenomen

Question 33

kankerverwekkende chemische stoffen

Answer 33

stoffen die eerst gemetaboliseerd moeten worden en dit volgt ook een eigen circadiane klok

Question 34

chronotoxiciteit

Answer 34

toxisch effect is afhankelijk van het tijdstip van blootstelling. chronotherapie maakt hiervan gebruik

Question 35

de celcyclus en circadiane klok zijn gekoppeld

Question 36

bij kankercellen

Answer 36

de omlooptijd van celcyclus en klok zijn niet meer gekoppeld. zo’n tumor kan worden behandeld op een moment dat de pt en het normale weefsel niet te vroeg is maar de tumor wel omdat ze een ander ritme hebben

Question 37

chronotherapie en kanker

Answer 37

chemotherapeutica werken vaak op delende cellen en doordat gezonde cellen ook doodgaan, krijg je bijwerkingen. door op een tijd te behandelen waarop je alleen tumorcellen aantast, kan je bijwerkingen verminderen

Question 38

checklist voor potentieel chronotherapeutische geneesmiddelen

Answer 38

1. vertonen de symptomen van een ziekte significante circadiane variatie?
2. is de farmacokinetiek van het geneesmiddel afhankelijk van het tijdstip van toediening?
3. vertoont het target orgaan circadiane variatie in de gevoeligheid voor het geneesmiddel (effectiviteit, toxiciteit)?

Question 39

robuustheid circadiane ritmiek (chronofitness) geassocieerd met een hogere kans op overleving

Answer 39

om deze ritmiek te verbeteren: lifestyle verandering (slaapgedrag, sport, ploegendienstarbeid), coaching