Líffræði Próf 2 Flashcards
Hvað er örvera?
Of lítil lífvera til að sjá með berum augum.
Hvað er sýkill?
Lífvera sem gerir aðrar lífverur veikar.
Hvað er snýkill?
Lífvera sem lifir á eða í öðrum lífverum.
Hvernig geta bakteríur verið gagnlegar?
Í eyðingu skólps, við léreftsgerð og við ediksgerð.
Gagnsemi sveppa.
Vínframleiðsla, brauðgerð, ostagerð, matargerð.
Hvernig eru örverur notaðar til að hreinsa skólp?
Þær brjóta biður lífræn efni í skólpinu.
Hvernig eru örverur notaðar í mjólkuriðnaði?
Mjólkursýrugerlar breyta mjólkursykri í mjólkursýru.
Gersveppir í matargerð.
Notaðir í bruggun, bakstri og stunda loftfirrða gerjun.
Hvaða örverur eru notaðar í ostagerð?
Myglusveppir og rotnar örverur.
Hvernig eru örverur notaðar í iðnaði?
Mjólkuriðnaði og bruggun.
4 aðferðir til að verjast skemmdum á matvælum.
Kæling, þurrkun, hitun og að súrsa.
Hver er munurinn á dauðahreynsun og gerilsneyðingu?
Dauðahreynsun= án allra sýkla. Gerilsneyðing= sýklar drepnir og skemmdarörverur minnka.
Hvernig ver reyking og söltun matvæla þau gegn skemmdum?
Reyking= matvæli látin hanga í reyk og efnin í honum drepa gerla.
Salt dregur í sig vatn og örverur þurfa raka.
Hver er munurinn á matareytrun og matarsýkingu?
Matarsýking= sýklar ná að fjölga sér og berast ofan í fólk. Matareytrun= kemur frá eiturefnum sem sumir sýklar mynda þegar þeir fjölga sér.
2 bakteríuhópar sem valda matarsýkingu.
Salmonella og listeria.
5 atriði til að koma í veg fyrir salmonellusýkingu.
Þvo hendur. Hylja sár. Hreinsa áhöld. Þurrka blóðvatn frá kjöti. Nota vatnshelda hanska.
Hvað er meðgöngutími sjúkdóms?
Frá því að sýkillinn fer í líkamann þar til sjúkdómseinkenni koma fram.
6 helstu smitleiðir sjúkdóma og dæmi við hvert.
Með ryki (barnaveiki). Með snertingu (fótsveppur). Með dýrum (malaría). Með saurmengun (taugaveiki). Smit um sár (lifrabólga). Með loftbornum dropum (kvef).
Til hvers er sóttkví?
Til að koma í veg fyrir frekari útbreiðslu sjúkdóms.
Hvernig lífvera er ebóla?
Veira
Hvað er bólusetning og hvernig virkar hún?
Veik veira er sett í líkamann svo hann geti búið til mótefni.
4 veirusjúkdómar.
Hlaupabóla, einkirningasótt, herpes og frunsur.
4 bakteríusjúkdómar.
Kossageit, hermannaveiki, kíghósti og kólera.
Hvers vegna er erfiðara að lækna veirusjúkdóma en bakteríusjúkdóma?
Engin efnaskipti í veirum og ekki hægt að nota sýklalyf án þess að eitra fyrir okkar eigin frumum í leiðinni.
Helstu sníkjudýr í mönnum á Ísl.
Njálgur og mannspóluormur.
Einkenni flatorma.
Tvíhliða, með eitt op á meltingarvegi, flatir.
Líkamsliðir útúr hausnum.
Kynfæri í liðunum.
Hvar og í hvaða lífverum verður sullaveikibandormur kynþroska?
Í hundi (þörmum?)
Í hvaða dýrum er lirfustigið hjá sullaveikibandorminum?
Í mönnum og kindum.
Hvar lifa spóluormar og hvernig smitast þeir?
Lifir í þörmum manna og smitast með saurmengun.
Hvað gerist ef egg hunda/kattaspóluorms berst í menn?
Hann getur ferðast niður í meltingarveg, lirfur skríða úr eggjunum og flakka um og valda skaða.
Hvernig lífvera er höfuðlúsin og hvernig smitast hún?
Skordýr-liðfætla sem smitast með beinni snertingu.
Hvar á líkamanum getur flatlús lifað?
Í grófum hárum (kynfærahárum).
Skaðsemi skordýra.
Tjón á uppskerum, dreifing sjúkdóma, spilling matvæla og óþrif.
Gagnsemi skordýra.
Frævun, varnir gegn plágum, hunangsframleiðsla og silkiframleiðsla.
Hvernig getur skordýraeitur verið skaðlegt mönnum og öðrum dýrum?
Efni sem virka eins og hormón og geta haft estrógen virkni og raska oft starfsemi líkamans. Getur valdið krabbameinum.
Hvað er hægt að nota í staðin fyrir skordýraeitur?
Láta önnur dýr borða þau eða nota hormóna shit sem leyfir þeim ekki að fjölga sér.
Afhverju þurfa allar lífverur vatn?
Vatn viðheldur líkamshita, flytur úrgangsefni úr líkamanum og flytur næringarefni um líkamann.
Hvað er fjölsykra?
Fleiri en tvær einsykrur sem tengjast.(mjölvi).
Hvað er tvísykra?
Tvær einsykrur sem tengjast. (Laktósi).
Hvað er einsykra?
T.d. Glúkósi.
Hvað er fita og hver er tilgangur hennar?
Fita er gerð úr kolefni, vetni og súrefni. Hún er orkugjafi, hitaeinangrandi og vatnshrindandi.
Hvað er mettuð og ómettuð fita?
Mettuð= hefur ekkert rými fyrir fleiri vetnisfrumueindir.
Ómettuð= getur bundist fleiri frumueindum.
Hvaðan fáum við fitu úr matnum okkar?
Mettuð= dýraafurðir (mjólk, kjöt og lýsi). Ómettuð= plöntuafurðir (sólblómaolía, hnetur og avakadó).
Úr hvaða fæðu fáum við helst prótín?
Dýraafurðum (egg, fiskur, kjöt og skyr).
Hvert er hlutverk próteina?
byggingarefni,
taka þátt í efnahvörfum,
orkugjafi,
viðhalda sködduðum vefjum
Hvað er ómissandi amínósýra?
Þær amínósýrur sem líkaminn getur ekki myndað sjálfur.
Hvað er vítamín?
Lífræn efni sem dýr þurfa að fá úr fæðu.
Hvaða vítamín eru vatnsleysanleg?
C
B
B1
B2
Hvaða vítamín eru fituleysanleg?
A
D
E
K
Hvað eru steinefni?
Ólífræn efni sem gefa okkur enga orku
T.d. Kalsíum, járn, joð og natríum.
Hvað eru snefilefni og hver eru hlutverk þeirra?
Ólífræn efni sem lífvera þarf að fá daglega í mjög litlu magni.
Hlutverk og skortseinkenni A vítamíns.
Hlutverk: verja slímhimnu augans og hjálpa okkur að sjá í myrkri.
Skortseinkenni: slæm sjón í myrkri, augnkröm og glæra augans þykknar.
Hlutverk og skortseinkenni D vítamíns.
Hlutverk: aðstoðar við upptöku kalsíumsalta og nauðsynlegt til að binda kalk í bein.
Skortseinkenni: beinkröm.
Hlutverk og skortseinkenni E vítamíns.
Hlutverk: rumor um aukna kyngetu manna.
Skortseinkenni: rottur verða ófrjóar.
Hlutverk og skortseinkenni K vítamíns.
Hlutverk: nauðsynlegt fyrir storknun blóðs.
Skortseinkenni: hænsni deyja vegna innvortis blæðinga.
Hlutverk og skortseinkenni C vítamíns.
Hlutverk: nauðsynlegt fyrir þekjuvefja líkamans.
Skortseinkenni: skyrbjúgur, blæðingar(tannholi).
Hlutverk og skortseinkenni B1 vítamíns.
Hlutverk: ?
Skortseinkenni: taugakröm.
Hlutverk og skortseinkenni B2 vítamíns.
Hlutverk: ?
Skortseinkenni: sár við munn og hamlar vexti.
Hlutverk og skortseinkenni B vítamíns.
Hlutverk: orkuvinnsla.
Skortseinkenni: þrútin tunga, útbrot, magaverkir og húðkröm.
Hlutverk og skortseinkenni kalsíums.
Hlutverk: nauðsynlegt fyrir þroskun beina og tanna, tekur þátt í vöðvasamdrætti og blóðstorknun.
Skortseinkenni: beinkröm.
Hlutverk og skortseinkenni járns.
Hlutverk: er í blóðrauða sem flytur súrefni um líkamann.
Skortseinkenni: blóðleysi, þreyta og máttleysi.
Hlutverk og skortseinkenni joðs.
Hlutverk: nauðsynlegt við myndun þýroxín.
Skortseinkenni: skjaldkirtilsauki.
Hlutverk og skortseinkenni natríums.
Hlutverk: er úr salti sem er hrein natríumklóríð. Mikilvægt að blóð sé nægilega salt.
Skortseinkenni: sársaukafullur vöðvakrampi.
Hver er munurinn á kyn og kynlausri æxlun?
Kynlaus: lífverur æxlast sjálfar.
Kynæxlun: krefst tveggja lífvera.
4 gerðir kynlausrar æxlunar.
Skipting
Knappskot
Gróæxlun
Vaxtaræxlun
4 lífverur sem æxlast kynlaust.
Bakteríur
Jarðaberjaplöntur
Myglusveppir
Gersveppir
Kostir kynæxlunar.
Stuðlar að fjölbreytni.
Kostir kynlausrar æxlunar.
Myndun margra nýrra einstaklinga án þess að þurfa 2.
Minni líkur á að þær deyji út.
Hvað er víxlfrjóvgun og nefndu dæmi um lífveru sem frjóvgast þannig.
Þegar 2 tvíkynja lífverur frjóvga hvor aðra, ánamaðkur.
Hvað er sjálfsfrjóvgun og hvaða lífverur frjóvgast þannig?
Þegar tvíkynja lífvera frjóvgar sig sjálfa, bandormur.
Fullkomin myndbreyting skordýra.
Egg- lirfa- pupa- fullorðið dýr
T.d. Fiðrildi og moskító fluga.
Ófullkomin myndbreyting.
Egg- gyðla- (nokkur hamskipti)- fullorðið dýr.
T.d. Höfuðlús.
Æxlun froskdýra.
Ytri frjóvgun, kk froskurinn hoppar upp á kvk og heldur henni niðri þar til hún kastar eggjum.
Hvað kallast ungviði froskdýra?
Halakarta.
Er innri eða ytri frjóvgun hjá fuglum?
Innri frjóvgun en ytri fósturþroski.
Hvað er innri fósturþroski?
Fóstur þroskast inni í foreldri.
Hvað er ytri fósturþroski?
Fóstur þroskast utan líkama foreldris (egg).
Helstu hlutar fuglseggja.
Eggjahvíta- eggjarauða- hvítustrengur- lofthola- skurn og fóstur.
Hvar myndast eggfrumurnar?
Eggjastokkum, eggbúi.
Hvenær ævinnar hefst myndun eggfruma?
Á fósturskeiði en fullmyndast við kynþroska.
Hvenær byrjar tíðahringurinn?
Á fyrsta degi blæðinga.
Hvað er tíðahringurinn langur?
28 dagar.
Hvenær á tíðahringnum verður egglos?
12.-16. degi.
Hvenær í tíðahringnum er mest hætta á þungun og afhverju?
Á 12.-16. degi(egglos) af því að sáðfruma getur frjóvgað egg upp í 3 daga og egg þarf að frjóvgast innan 12-24 klst eftir egglos.
Hvar frjóvgast egg?
Í eggrásinni.
Hvað verður um egg sem frjóvgast ekki?
Það hrörnar, deyr og líkaminn skolar því út með næstu blæðingum.
Hvað er okfruma?
Frjóvgað egg.
Af hverju stafa blæðingar hjá konum?
Þegar egg frjóvgast ekki og festist ekki við legslímuna, skolar líkaminn því út til að undirbúa næsta egglos.
Hvaða hormón stjórnar myndun eggs í eggbúi og hvaðan kemur það?
Eggbússtýrihormón frá heiladinglinum.
Hvert er hlutverk gulbússtýrihormóns?
Það stuðlar að egglosi og umbreytingu á eggbúi í gulbú.
Hvert er hlutverk estrógens sem myndast í eggbúi?
Það undirbýr legið til að taka á móti frjóvguðu eggi og stjórnar þroska legslímunnar.
Hvert er hlutverk prógesterons sem myndast í gulbúi eggjastokksins?
Það örvar þroska legslímunnar enn frekar,
gerir hana æðaríkari,
tilbúna til að taka á móti frjóvguðu eggi
og kemur í veg fyrir egglos.
Hvenær hætta konur að hafa blæðingar?
Um 45-50 ára.
Hvenær ævinnar byrja sáðfrumur að myndast?
Á kynþroska.
Hvar í eistanu myndast sáðfrumurnar?
Í sáðpíplum.
Hvar geymast sáðfrumur og fullþroskast?
Í eistnalyppum.
Hvaða kirtlar mynda sáðvökvann?
Blöðruhálskirtill, klumbukirtill og sáðblaðra.
Lýstu gerð sáðfrumna.
Hjálmur- höfuð- miðhluti- hali.
Hjálmur með ensím (ensím leysa upp egghjúpinn) utan um höfuðið. Inni í höfðinu er kjarni og í kjarnanum eru 23 litningar. Við hálsinn er miðhluti sem er með hvatbera og svo kemur halinn.
Hvað er kynsjúkdómur?
Sjúkdómat sem stafa af örverum og smitast í kynlífi.
3 kynsjúkdómar sem bakteríur valda.
Kynfæraáblástur(herpes),
HIV,
Lifrabólga B.
Er hægt að lækna veirur með sýklalyfjum?
Nei.
Afhverju er erfiðara að lækna veirusjúkdóma en bakteríusjúkdóma?
Það er ekki hægt að lækna þá með sýklalyfjum án þess að skaða okkar eigin frumur.
Hvaða kynsjúkdómar geta valdið ófrjósemi?
Klamydía og lekandi.
Hverjir eru algengustu kynsjúkdómarnir?
Kynfæraáblástur(herpes), Kynfæravörtur, Klamydía, Lekandi, HIV/alnæmi, Flatlús, Sárasótt, Lifrabólga B.
3 kynsjúkdómar sem bakteríur valda og hvernig maður læknar þá.
Klamydía, lekandi og sárasótt.
Lækna með sýklalyfjum.
Helstu getnaðarvarnir fyrir konur.
Pillan, Hringurinn, Lykkjan, Koparlykkjan, Stafurinn, Neyðarpillan, Ófrjósemisaðgerð.
Helstu getnaðarvarnir fyrir karla.
Ófrjósemisaðgerð.
Hvaða getnaðarvörn ver bæði gegn kynsjúkdómum og frjóvgun?
Smokkurinn.
Hvað er ófrjósemisaðgerð hjá konum?
Eggjaleiðurunum er lokað með því að brenna/klippa þá í sundur, setja klemmur eða plasthringi á þá.
Hvað er ófrjósemisaðgerð hjá körlum?
Lítil skurðaðgerð þar sem sáðrásunum frá eistunum eru teknar í sundur og lokað fyrir endana.
Hvað er átt við með mismunandi öryggi getnaðarvarna?
Þarf að fylgja leiðbeiningum og nota þær rétt.
Hvað kallast æxlunarfæri plantna?
Kk: frævill
Kvk: fræva
Hvar í plöntunni myndast eggfruma?
Í kímsekk, í eggbúi.
Hvar í plöntunni myndast frjókorn?
Í frjóhirslum.
Hve margar eru frjóhirslurnar í frjóhnappinum?
4
Hvað er frævun? Nefndu tvær aðferðir.
Flutningur frjókorna frá frjóhnappi til frænis.
Með vindi eða skordýrum.
Helsti munur á vindfrævuðum og skordýrafrævuðum plöntum.
Vindfrævuð: lítil, dauflituð, enginn safi, mikið af frjókornum.
Skordýrafrævuð: stór, skærlit, með safa, lítið af frjókornum.
Hvað er frjóvgun?
Frjókorn lendir á fræni, fer í gegnum frjópípu og inn í eggleg. Það fer svo inn um eggmunnann, til eggbúsins og sameinast eggfrumunni.
Hvað er aldin?
Sá hluti plöntunnar sem geymir fræið.
Hvað eru kjötaldin?
Tegund af aldin, mjúkt og safaríkt.
Hvað eru þurraldin?
Tegund af aldin, hart og safalítið.
Úr hvaða hluta plöntunnar myndast flest aldin?
Úr egglegi.
Úr hvaða plöntuhluta myndast skinaldin?
Úr blómbotni.
Dæmi um kjötaldin sem myndast úr egglegi.
Tómatúr og plóma.
Dæmi um þurraldin.
Erta (baun).
Dæmi um skinaldin.
Epli og jarðaber.
Dreifingarleiðir fræja.
Með vindi
Með vatni
Með dýrum
Þau springa
3 kynsjúkdómar sem orsakast af veirum.
HIV/alnæmi
Kynfæraáblástur
Kynfæravörtur
