normal pubertal gelişim -ülkü hoca Flashcards
gonadarş
FSH ve LH etkisiyle gonadların aktive olması
adrenarş
adrenal korteksten androjenlerin yapımının aktive olması ile erişkin ter kokusu ve kıllanmanın başlaması
akne
telarş
overlerden salgılanan estradiolün etkisi ile memelerin büyümesi
pubarş
adrenal bezlerden salgılanan androjenler ile pubik kıllanmanın başlaması
menarş
ilk adet kanamasının olması
genellikle ovulasyon ile birlikte değildir
spermatogenezisin başlaması
ilk sperm oluşumu zamanıdır
önce idrarda fark edilir
puberte prekoks
pubertenin ortalama başlama zamanından 2 standart sapma erken başlaması:
-kızlarda meme gelişmesi <8 yaş
**%15 pubarş ile başlar
-erkeklerde testislerin büyümesi <9 yaş ise
gecikmiş puberte
pubertenin başlamasının ortalama yaşa göre 2 standart sapma gecikmesi
-kızlarda >13 yaşta meme büyümesi olmaması
-erkeklerde >14 yaş ve üzerinde testis büyümesinin olmaması
pubertal zamanlama nelere bağlı
genetik
çevresel (endokrin bozuculaar bisfenol, fitalatlar)
nöropeptitler
enerji alımı (leptin)
stres
uyku
diğer hormonlar (tiroid ve büyüme hormonu)
sosyoekonomik düzey (düşükse erkene kayma)
pubertal zamanlama
kızlarda VKİ >86. persantilin üzerinde olanlarda daha erken
erkeklerde de erkene kayma
-ancak obezite erkeklerde puberteyi geciktiriyor (aromataz?)
pubertenin başlamasında yağ dokusundan salgılanan leptin
-obezlerde erkene kayma (+)
kritik olay hipotalamustan pulsatil GnRH salgılanması
GnRH aktivatörleri
Glutamat
Leptin: normal pubertenin başlaması için gereklidir
Kisspeptin: hipotalamustaki nöronlardan salgılanır, GnRH salgılanmasını uyarır
-insanlarda KISS1 geninde fonksiyon kaybına yol açan mutasyonlar hipogonadotropik hipogonadizme bağlı puberte gecikmesine yol açar
Nörokinin B: TACR3’e bağlanarak Kisspeptin ile sinerjistik çalışmaktadır
GnRH inhibitörleri
GABA
MKRN3 (Makorin ring finger protein 3): geninde fonksiyon kaybına yol açan mutasyonlar puberte prekoksun genetik bir nedeni olarak bulunmuştur. bu genin puberte öncesi üreme fonksiyonlarını baskılanmasında rolü (+)
Dinorfin A: Nörokinin B ile birlikte salınır fakat reseptörü TACR3’e bağlanarak GnRH baskılayıcı etki yapar
genetik faktörlerin rolü %50-75
yüzlerce genetik lokus belirlenmiştir
kız çocuklarında ergenliğin başlangıcını etkileyen adipokinler
leptin; KNDy nöronlarında gonadotropin salgılayan hormon (GnRH) üretmek için hipotalamusu aktive eden kisspeptin salınımını uyarır
GnRH salınımına bağlı olarak hipofiz bezi, yumurtalıkların östrojen salgılaması için uyaran FSH ve LH salgılar bu da kızlarda ikincil cinsiyet özelliklerinin oluşmasına neden olur
östrojen; leptin üretimini uyarır
adinopektin; GnRH salınımını inhibe ederek seviyelerinin düşmesine ve dolayısıyla ergenliğin gecikmesine neden olur
TNF-alfa ve IL-6; adinopektin üretimini engeller ve bu nedenle ergenliğin başlamasını uyarır
erkek çocuklarında ergenliğin başlangıcını etkileyen adipokinler
Leptin; KNDy nöronlarında kisspeptin salgılanmasını aktive eder, bu da hipotalamustan GnRH üretimini aktive eder
GnRH; hipofiz bezini FSH ve LH salgılaması için uyarır, testislerden testosteron üretimini aktive ederek sekonder cinsiyet özelliklerinin gelişmesine izin verir
leptin ayrıca ergenliğin gecikmeli başlamasına neden olabilecek testosteron üretimini de engeller
Adinopektin; GnRH salınımını inhibe eder
TNFalfa ve IL-6; ekspresyonunun bir sonucu olarak düşük adinopektin seviyeleri GnRH inhibisyonunun azalmasına neden olur
GnRH salınımına yanıt olarak hipofiz bezi FSH ve LH salgılar ve testisler erkek çocuklarda ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişmesine neden olan testosteron üretir
İnhibin B
TGF-beta ailesinden glikoprotein
erkeklerde sertoli hücrelerinden, kızlarda granulosa hücrelerinden
FSH salınımını negatif feed-back ile inhibe eder
infantlarda seviyesi en yüksek
çocukluk çağında azalır
FSH uyarısı nedeniyle artar
Hipotalamys-Hipofiz-Over aksı ve puberte
Pulsatil GnRH salgılanması başlar
GnRH, ön hipofiz hücrelerinden FSH ve LH salgısını arttırır
FSH; over folliküllerinin büyümesini, LH ile birlikte overlerden E2 yapımını uyarır
E2; meme gelişimini ve iskelet büyümesini uyarır, boy uzaması
FSH ve LH; over folliküllerinden E2 salgılanmasını uyararak menstrüel döngüleri ve ovulasyonu başlatır
E2; iskelet satürasyonu ile epifiz plaklarının kapanması
östrojen vajen mukozasını uyarır, fizyolojik lökoreye yol açar (ince, beyaz ve özel kokusu olan bir akıntı)
-tipik olarak menarştan 6-12 ay önce
Menarş:
-puberte başladıktan 2-2.5 yıl sonra
-boy uzamasındaki sıçramayı takiben
10 yaşından önce görülmesi erken merak
16 yaşından sonraya kayması geç menarş
pelvik ultrasonografide
Göz yaşı şeklinde olan uterus, armut şeklini alır
overler
menarş ortalama 12-13 yaş
son 30 yılda 5.5 ay öne kayma
ilk 2 yıl anovulatuvar ve düzensiz olabilir
ortalama 32.3 günde bir (21-45)
7 gün
günde 3-6 ped
pubertenin başlaması ile menarş arasında geçen süre:
-ortalama 2.6 yıl
-95. persantil 4.5 yıl
menarşın erken olması (12 yaşından önce) geç olmasına göre erişkin dönemde daha yüksek VKİ ile birliktedir
hipotalamus-hipofiz-testis aksı ve puberte
Hipotalamustan pulsatil GnRH
GnRH; ön hipofiz hücrelerden FSH ve LH salınımını uyarır
FSH; seminifer tübüllerin büyümesini uyarır, testis volümleri artar, sertoli hücrelerini uyarır, inhibin B üretimi artar- bu da FSH salgılanmasını inhibe eder
LH; leydi hücrelerini uyarır, testosteron yapımı ile penis büyür, ses kalınlaşır, yüz ve vücut kılları artar, kas yapısı gelişir
Bir kısmı E2’ye dönüşür, bu da büyümeyi ve iskelet gelişimini uyarır, memeleri büyütebilir
erkeklerde ilk muayene bulgusu testislerin volümünde artmadır
testis volümü; Prader orşimetresi ile ölçülür
hemen bütün erkeklerde penis büyümesi ve pubik kıllanmadan yaklaşık 6 ay önce testislerin büyüklüğünde artış:
-volüm > veya = 4 mL, uzunluk > veya = 2.5 cm
-idrarda sperm görülmesi ve geceleri sperm atılması pik büyüme hızına ulaşıldıktan hemen sonra olur
gerilmiş penis uzunluğu (mons pubis-penis ucu)
-prepubertal çocuklarda yaklaşık 6.2 cm (4.8-7.5)
-erişkinlerde ise yaklaşık 13 cm (10.8-15.5)
spermatogenez ve sabah ejakülasyonları yaklaşık 13.5 yaş
-testis volümü
-penis ölçüleri ve pubik kıllanma ile ilişkilidir
spermlerde erişkin düzeyde yoğunluk ve motilite kemik yaşı 17’ye ulaşıncaya kadar oluşmaz, ancak fertilite söz konusu olabilir
erkeklerde pubertede olgunlaşma sıralaması:
penis büyümesi pubertede erken bir olay olmadığı için bu ölçüm nadiren pubertal ilerlemeyi takip etmede kullanılır
penis boyu, pubertal gelişmeyi değerlendirmede testis volümü gibi kullanılmaz
**Testis volümü ile penis boyu uyumsuzluğu:
-androjen salgılayan tümörler
-Makroşidizm Frajil X
ses kalınlaşması; vokal kordların uzaması, larinks ve krikoid kıkırdağın gelişmesi ile ilgilidir
-13.9 yaş civarında başlar ve puberte evre 3 veya 4’te tamamlanır
çene ve burun giderek belirginleşir
yüz kılları yaklaşık 15 yaş civarında dudak köşelerinden
erkeklerin yaklaşık %39-75’inde meme gelişimi (pubertal jinekomasti) görülebilmektedir
büyüme atağı:
erişkin boyun yaklaşık %17-18’i puberte döneminde
boydaki artış hem gövdeyi hem de ekstremiteleri etkiler
ekstremiteler gövdeden, proksimal bölgeler distallerden daha önce büyüme gösterir
büyüme atağı yaklaşık 2 yıl sürer
ilkbaharda büyüme daha fazla gerçekleşir
kızlarda kemik yaşı 15 ve yıllık uzama 1 cm ya da daha azsa yetişkin boya ulaşılmış demektir
erkeklerde kemik yaşı 16 ve yıllık uzama hızı 1 cm ya da daha azsa yetişkin boya ulaşılmış demektir
erkekler ve kadınlar arasında erişkin boyu uyumsuzluğu, erkekler ve kızlarda büyüme atağının zamanı ve büyüklüğüne bağlıdır
kızlarda max uzama hızı menarştan ortalama 0.5 yaş önce gerçekleşir
erkeklerde büyüme atağı kızlardan yaklaşık 2 yıl sonra
-böylece erkekler kızlara göre puberte öncesinde büyüme atağı başlamadan ilave 3-8 cm boy büyümesi kazanırlar
max uzama hızı yılda
kızlarda 9 cm
erkeklerde 10.3 cm
erken pubertede daha erken max büyümeye ulaşılır ancak epifizlerin erken kapanmasına bağlı olarak erişkin boy kısa kalabilir
kemik büyümesi:
önce uzunluk artar
sonra genişlik artar
sonra mineral içeriğinde ve yoğunluğunda artış olur
kemik mineral artışı piki kızlarda menarş yaşında
-pik büyüme hızından yaklaşık 9-12 ay sonra
kemiğin büyümesi ve Mineralizasyonu esnasında oluşacak uyumsuzluk büyümekte olan adölesanı kırık tehlikesiyle karşı karşıya getirebilir
puberte döneminde yeterli kemik yoğunluğu kazanma, erişkin dönemde osteoporoz riski açısından önemli
ağırlık ve vücut kompozisyonu;
erkeklerde pubertenin erken döneminde vücut yağında azalma olurken geç evrede yağsız vücut kitlesi artar
kızlarda erkeklerden farklı olarak her iki dönemde de daha fazla yağ oranında artış olur
-16 yaşından sonra VKİ’ndeki artış yağ kitlesi ile ilgilidir
beslenme
her iki cinste aşırı kilo alımı vücut yağında artışa yol açar
erken oluşacak obezite kardiyovasküler morbidite ve mortaliteyi arttırır
uyku
hızlı olmayan göz hareketi (NREM) uykusunda önemli düşüşe bağlı olarak melatonin salınımı daha ileri saatlerde gerçekleşir ve sirkadyen ritim kalıpları değişir
gençler ve ebeveynler genellikle yeterli uyku süresine rağmen gündüz uykululuğu konusunda endişelerini dile getirirler ve bu NREM uykusundaki azalmaya bağlı olabilir
pubertede birçok komplikasyon ortaya çıkmaktadır:
-anemi
-jinekomasti
-akne
-myopi (göz çapı değişikliğine bağlıdır)
-skolyoz (aksiyal iskeletteki büyümeye bağlıdır)
-disfonksiyonel uterus kanamaları
-cinsel yolla bulaşan hastalıklar
puberteye eşlik eden psikolojik olaylar:
-depresyon, kendine güvende azalma, erken ergenliğe giren kızlarda ve geç ergenliğe giren erkeklerde psikopatolojiler
spor ile ilişkili yaralanmalar:
-epifiz büyüme plağı hasarı, distal radius kırıkları, eklem hareketlerinde kısıtlılıklar, burkulma, kaslarda gerilmeler
