kortikosteroidler genel özet Flashcards
steroid hormon sentezinde hız kısıtlayıcı basamak
kolesterol desmolaz enziminin katalizlediği basamak
adrenal kortekste fizyolojik etkinlik gösteren 3 tür steroid hormon sentezlenir
glukokortikoid olan kortizol (hidrokortizol)
mineralokortikoid etkinlik gösteren aldosteron
periferde potent androjenlere dönüşerek etki gösteren zayıf androjen etkili androstenedion ve dehidroepiandrosteron
hipotalamusta paraventriküler çekirdekten CRH üretilir
ach, serotonin, ADH salınımı arttırır
GABA ve opioid inhibe eder
ön hipofizden salınan ACTH
adrenal kortekste esas olarak z. fasikülata ve z. retikülarisi uyararak glikokortikoid ve androjenlerin sentez ve salınımlarını arttırır
ACTH etkisini
G proteini kenetli reseptörlerden 5-melanokortin ile gösterir
MC2R aracılığıyla da adrenal korteksi uyararak hormon salgılatır
farmakokinetik:
kortizol ve sentetik analogları ağızdan alındıktan sonra oldukça iyi absorbe edilirler
plazma doruk konsantrasyonuna 1-2 saatte ulaşır
prednizonun biyolojik aktif formu - prednizolon
plazma kortizolünün %80’i kortikosteroid bağlayıcı globulin (CBG) adındaki özel bir alfa-2-globuline bağlı durumdadır
%10’u ise albümine bağlanır
geri kalan %10’luk serbest fraksiyon ise biyolojik aktiviteden sorumludur,
,
prednizolon da kortizol gibi plazma proteinlerine yüksek oranda bağlanırken, metilprednizolon ve deksametazon CBG’e daha düşük afinite gösterirler
esas olarak inaktif formlarına metabolize edilerek vücuttan atılırlar
ciddi kc hastalıkları, hipotiroidizm gibi durumlarda eliminasyon hızı azalırken böbrek hastalıklarında eliminasyon hızı artar
hipoalbuminemide kortikosteroidlerin serbest fraksiyonu ve beraberinde yan etkileri ile eliminasyon hızı artar
fizyolojik işlev ve farmakolojik etki;
antiinflamatuar ve immünsupresif
akut ve kronik inflamasyonu etkeni ne olursa olsun inhibe eder
hücresel yanıt inhibisyonu ile
hücresel yanıtı bozarlar
humoral immün yanıtı yüksek dozlar hariç bozmazlar
fizyolojik işlev ve farmakolojik etki:
hematopoetik sistem
kemik iliğinde hb, eritrosit, PMN lökosit ve trombosit yapımını arttırırlar
kandaki eozinofil, bazofil, monosit ve lenfositlerin sayısını, dokulara geçişin arttırılması yoluyla azaltırlar
lösemi tedavisinde kullanılabilir
fizyolojik işlev ve farmakolojik etki:
kemik metabolizması
yüksek konsantrasyonda kollajen, osteokalsin sentezini ve osteoblastların replikasyonunu inhibe ederler
osteogenezde rolü olan PG (PGE1, PGE2) ve vasküler endotelyal GF (EDGF) sentezini de inhibe ederler
D vitamini antagonisti etkileri ile kalsiyumun barsaktan emilimini azaltırlar, böbreklerden atılımını ise arttırlar
PTH artar -> osteoklastik aktivite artışı
fizyolojik işlev ve farmakolojik etki:
kas metabolizması
yüksek dozda ve 3-4 haftadan daha uzun süreli uygulamalarda selektif olarak iskelet kaslarına atrofiye neden olurlar
fizyolojik işlev ve farmakolojik etki:
karbonhidrat metabolizması
insüline zıt yönde etkili (hiperglisemi)
kc’de glukoneogenezi arttırırlar
yağ dokusu hücrelerine, fibroblastlara ve timositlere glukoz girişini azaltırlar
fizyolojik işlev ve farmakolojik etki:
protein metabolizması
protein sentezini inhibe ederek antianabolik etki yaparlar (KC HARİÇ)
proteolizi arttırarak parabolik etki (çizgili kaslar ve bağ dokusu başta olmak üzere) yaparlar
fizyolojik işlev ve farmakolojik etki:
yağ metabolizması
yağ metabolizması üzerine etkileri genel olarak 2 gruptadır:
1) Cushing gibi hiperkortizolizm tablolarında ortaya çıkan vücut yağ dağılımında neden oldukları değişiklikler
2) GH ve beta adrenerjik reseptör agonisti ilaçların yağ dokusunda neden oldukları lipolitik etkileri fasilite etmeleri
Bufalo hörgücü, ay dede yüzü gibi Cushingoid görünüm oluşurken ekstremitelerdeki cilt altı yağ dokusu azalır
fizyolojik işlev ve farmakolojik etki:
kardiyovasküler sistem
damar düz kaslarının ve miyokardın adrenerjik sinir uyarımına cevabını arttırırlar
damarların anjiotensin ve adrenalin gibi vc hormonlara verdiği yanıtı da arttırırlar -> kalp debisi ve damar tonusunda artış = HİPERTANSİYON
aldosteron reseptör aktivasyonu -> Na ve su artar + K ve H azalır -> ödem + HT + hipokalemik alkaloz
fizyolojik işlev ve farmakolojik etki:
endokrin sistem
büyüme ve gonadal cinsiyet hormonlarının sentezini inhibe ederler
fizyolojik işlev ve farmakolojik etki:
santral sinir sistemi
hafif eksitatör etki: iştah artışı, öfori, uykusuzluk, huzursuzluk ve motor etkinliklerde artış
psikoz öyküsü olanlarda psikozun aktivasyonu
fizyolojik işlev ve farmakolojik etki:
tiroid metabolizması
T4, T3 dönüşümünü sağlayan 5-deiyonidazı inhibe eder
fizyolojik işlev ve farmakolojik etki:
ac metabolizması
tip 2 pnömositlerden sürfaktan salınımını arttırır
glukokortikoid tedavisinin yan etkileri;
osteoporoz
kemik kaybı
temelde trabeküler kemiği etkiler
50 yaş üzerinde olmak ve toplam dozun 10gr üzerinde olması anlamlı risk faktörü olarak kabul edilir
osteonekroz: kemiğin epifizel ve metadiafizial kısımlarında infarktlara neden olabilir (mekanizma kesin değil)
glukokortikoid tedavisinin yan etkileri;
myopati
reversable
miyalji ve kas güçsüzlüğü
pelvik kaslarda en şiddetli, omuz kuşağı ve distal bölgeleri daha az etkiler
glukokortikoid tedavisinin yan etkileri;
büyümenin inhibisyonu
epifiz metabolizması bozulur
kollajenaz ve non-kollajenaz iskelet protein sentezi engellenir
osteoklastların kemiğe tutunmasını arttırarak kalsitonin ve D vit metabolitlerini azaltır -> PTH artar + testosteron, IGF-1, östrojen, somatomedin ve GH azalır
glukokortikoid tedavisinin yan etkileri;
enfeksiyon
fizyolojik dozlar konakçının koruyucu mekanizmasını bozmaz
hastalar başta mikobakteri, toksoplazma veya mantar enfeksiyonları açısından risk altındadır
glukokortikoid tedavisinin yan etkileri;
göz
katarakt*****
tropikal glukokortikoid tedavisi sıklıkla normal gözde intraoküler basıncı arttırır - glokomda dikkat
glukokortikoid tedavisinin yan etkileri:
adrenal yetmezlik
fizyolojik dozun üzerinde uygulanan kortikosteroidler HHA aksı suprese eder ve adrenokortikal atrofi ve beraberinde sekonder adrenal yetmezlik gelişir
tedavi birden sonlandırılırsa: hipotansiyon, hipoglisemi, halsizlik, bulantı, kusma gibi akut adrenal korteks yetmezlik belirtileri gelişir
glukokortikoidlerin kullanım şekilleri:
lokal
topikal, intraartiküler, nazal vb: sistemik yan etki az
intraartiküler uygulama aralıklarının 6 haftadan az olması gerekir - Septik Artrit!!!
glukokortikoidlerin kullanım şekilleri;
sistemik
düşük doz
gün aşırı (alternan): günlük tedavi rejimleri ile hastalık kontrol altına alındıktan sonra yapılır
yüksek doz puşe:
düşük doz puşe: özellikle aniden alevlenen romatoid artritte
kortikosteroidlerin klinikte kullanım alanları
replasman
konjenital adrenal hiperplazi ve adrenal korteks yetmezliklerinde kullanılır
hidrokortizon ve kortizon tercih edilir
kortikosteroidlerin klinikte kullanım alanları
endokrin hastalıklar dışı
romatolojik hst: romatoid artrit vasküliti, SLE vasküliti, diğer vaskülitler ve otoimmün hastalıkların tedavisinde
derma: egzama, seboreik dermatit, atopik dermatit vs
allerjik hastalıklar ve anafilaktoid reaksiyonlar + göz hastalıkları: Herpes simpleks keratitinde kontrendike!!!!!
solunum sistemi hastalıkları: astım ve KOAH
enfeksiyon hst: p. carini pnömonisi, h, influenza tip B menenjiti gibi sınırlı sayıdaki spesifik enf
renal hst: nefrotik sendrom, lupus nefriti gibi
GİS hst: ülseratif kolit, Crohn hst gibi
kc hst: kronik aktif hepatit + lösemi, lenfoma gibi malign hastalıklarda +çeşitli şok durumlarında
serebral ödem, serebrovasküler olay, spinal kord yaralanmalarında, akut polinörit, myotoni, toksik veya virütik ensefalit ve Gullian Barre gibi nörolojik hastalıklarda ve organ transplantasyonlarında
mineralokortikoidler
aldosteronun anti inflamatuar etkisi yoktur
salgılanmasını esas olarak RAS ve K iyonları düzenler
taşıyıcı proteini yoktur
esas olarak kc’de metabolize edilir (5-alfa-redüktaz)
K ve H atıp, Na tutar
aldosteron antagonisti olan spironolakton
Res bloke eder
diüretik etkisine ilaveten primer hiperaldosteronizm teşhis ve tedavisinde de kullanılır
fludrokortizon asetat
adrenal korteks yetmezliğinde kullanılır
metirapon
etomidat
osilodrostat
11 beta hidroksilazı inhibe ederler
kortizol, aldosteron, kortikosteron sentezi azalır
aminoglutetimid
kolesterolün pregnenalona dönüşümünü engeller
adrenokortikal hiperplazide kullanılır
ketokonazol ve mitotan
enzim spesifik değil, komple bloke ediyorlar
trilostan
3-beta-hidroksisteroid dehidrogenaz inhibe eder
siproheptadin
ACTH ve kortizolün salgısını baskılar
amphenon
11 beta hidroksilazı inhibe eder
abirateron
17 alfa hidroksilazı inhibe eder
**prostat ca’da endike
kortikotropin
ACTH’ı yerine koyduğumuz ilaç
3 preperatı var: tetrozakaktid, kortikotropin çinko hidroksit süspansiyonu, kortikotropin enjeksiyonluk solüsyon
kortikotropinin glikokortikoidlere üstün olduğu yerler
çocuklarda negatif azot dengesini daha az yaptıkları için büyümeyi daha az etkiler
kolit, myozit, MS, büllü cilt hastalıklarında daha yararlı
infantil spazm, Guillian Barre ve bazı nörolojik hastalıklarda daha yararlı
kortikotropin yan etkileri
-alerji
-hiperpigmentasyon
-akne
-ödem
glukokortikoidlere göre daha fazla
osteoporoz, kaslarda erime, yara iyileşmesinde gecikme ve peptik ülser daha az
ACTH sekresyon inhibitörleri
pasireotid
kabergolin
pasireotid
somatostatin analogu
özellikle SSS-5 reseptörü üzerinden etkilidir
ACTH sekresyonunu inhibe eder
Cushing hastalığında, adrenal tümörlerde kullanılır
kabergolin
uzun etkili D2 reseptör agonisti
prolaktinoma tedavisinde kullanılır
ACTH sekresyonunu da inhibe eder
sık kullanılan glikokortikoid preparatları ve uygulama şekilleri
hidrokortizon
kortizon asetat
prednizon
prednizolon
prednizolon asetat
metilprednizolon
triamsinolon asetonid
deksametazon
betametazon
fludrokortizon
belkometazon dipropiyonat
hidrokortizon (kortizol)
insandaki doğal glikokortikoidlerin en önemlisi
oral absorbsiyonu iyi
12-24 saat etki
im ve lokal formları da mevcut
kortizon asetat
ön ilaç
kc’de hidrokortizona dönüşür
oral ve im uygulanır
lokal etkisiz**
prednizon
ön ilaç
kc’de prednizolona dönüşür
oral uygulanır
lokal uygulanmaz**
prednizolon
lokal, oral, iv ve im uygulanır
prednizolon asetat
oral, im ve intraartiküler uygulanabilir
deksametazon
plazma proteinlerine en az bağlanan glikokortikoid***
tablet, ampul, damla
fludrokortizon
güçlü
mineralokortikoid etkinliği var**
tablet ve lokal formları var
