HC 13.7: Euthanasie: de praktijk / de cijfers en het debat / dilemma's en knelpunten

Question 1

in 2002 werd de: Wet Toetsing Levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (WTL) ingevoerd

Answer 1

dit wil niet zeggen dat euthanasie of hulp bij zelfdoding niet meer strafbaar is.
het wetboek van strafrecht is gewijzigd, zodat euthanasie door een arts onder specifieke voorwaarden niet meer strafbaar is.

Question 2

definitie euthanasie:

Answer 2

handelen van een arts dat het leven van een patiënt op diens uitdrukkelijke verzoek beëindigt

Question 3

definitie ‘hulp bij zelfdoding’

Answer 3

• WTL: ‘het opzettelijk een ander bij zelfdoding behulpzaam zijn of hem de middelen daartoe verschaffen’
• euthanasiecommissie: ‘de arts reikt de euthanatica aan de patiënt, die deze zelf inneemt’

Question 4

zorgvuldigheidseisen voor euthanasie en hulp bij zelfdoding:

Answer 4

• de arts moet de overtuiging hebben gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt
• daarnaast moet er sprake zijn van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt
• de patiënt moet voorgelicht zijn over de situatie waarin deze zich bevond en over diens vooruitzichten
• de arts moet met de patiënt tot de overtuiging zijn gekomen dat er voor de situatie waarin de patiënt zich bevond er geen redelijke andere oplossing was
• er moet tenminste één onafhankelijke arts zijn geraadpleegd, die de patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de zorgvuldigheidseisen (de hierboven genoemde punten)
• de arts moet de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig hebben uitgevoerd

Question 5

na de euthanasie:

Answer 5

• niet natuurlijke dood
• dus moet dat gemeld worden bij de gemeentelijk lijkschouwer
• het meldingsformulier, het verslag van de consulent (die onafhankelijke arts) en eventueel overige stukken moeten overhandigd worden
• en de gemeentelijk lijkschouwer stuurt deze stukken dan allemaal aan de Regionale Toetsingscommissie

Question 6

de regionale toetsingscommissies:

Answer 6

• het zijn er 5
• die commissie bestaat uit een arts, een ethicus en een jurist en hun plaatsvervangers
• zij bekijken de stukken die zijn aangeleverd door de gemeentelijk lijkschouwer en kijken dan naar die zorgvuldigheidseisen
• ze beoordelen dus of de arts die de euthanasie uitvoerde of de hulp bij zelfdoding verleende, zich aan de zorgvuldigheidseisen heeft gehouden
• en als zij beoordelen dat het goed gebeurd is, dan gaat het ook niet verder naar het OM

Question 7

zorgvuldigheidseisen: vrijwillig weloverwogen verzoek

Answer 7

• dit hoeft niet perse schriftelijk als een patiënt wilsbekwaam is, dus een mondelinge toestemming is in principe genoeg
• maar het schriftelijk verzoek kan het mondelinge verzoek wel vervangen, wanneer iemand niet wilsbekwaam is

Question 8

hoe zit het met het vrijwillige weloverwogen verzoek tot euthanasie bij kinderen?

Answer 8

• tussen de 12 en 16 jaar, moet er een vrijwillig en weloverwogen verzoek zijn vanuit het kind, en de ouders of voogden moeten daar ook toestemming voor geven (er moet nog steeds sprake zijn van alle zorgvuldigheidseisen)
• 16 of 17 jaar: dan is het verzoek en de toestemming van de patiënt genoeg, maar dan moeten de ouders of voogden wel worden geïnformeerd

Question 9

UITZICHTLOOS en ondraaglijk lijden:

Answer 9

• uitzichtloos lijden: ‘als er naar medische kennis en kunnen geen mogelijkheden meer zijn om het lijden van de patiënt te verzachten of op te heffen, dan is het uitzichtloos’
• dus:
  ‘Als de ziekte of aandoening die het lijden veroorzaakt niet te genezen is en het ook niet mogelijk is om de symptomen zodanig te verzachten dat daardoor de ondraaglijkheid verdwijnt’
  –> dan spreken we van uitzichtloos lijden
  en de arts stelt dit vast obv de gestelde diagnose en prognose

Question 10

uitzichtloos en ONDRAAGLIJK lijden:

Answer 10

wat ondraaglijk lijden is, is subjectief. maar moet ook invoelbaar zijn voor de arts. een arts moet zich verplaatsen in de positie van de ander en vanuit diens perspectief kijken naar geschiedenis en levenservaring.
- je hebt hier dus echt empathie en sympathie voor nodig

Question 11

uitzichtloos en ondraaglijk LIJDEN:

Answer 11

• lijden is meer dan pijn en andere somatische klachten
• lijden is existentieel: verlies van zin, onafhankelijkheid en waardigheid
• beoordelen van lijden: kijk ook naar de betekenis die deze klachten voor deze persoon hebben
• het lijden moet wel voortkomen uit ‘medisch classificeerbare aandoening’/medische grondslag

Question 12

zorgvuldigheidseisen: patiënt is voorgelicht

Answer 12

• de arts moet de patiënt hebben voorgelicht over de situatie waarin de patiënt zich bevind/bevond en over zijn vooruitzichten
• hangt samen met respect voor autonomie en informed consent

Question 13

zorgvuldigheidseisen: geen redelijke andere oplossing

Answer 13

• de arts moet met de patiënt tot de overtuiging zijn gekomen dat er voor de situatie waarin deze patiënt zich bevond/bevind geen redelijke andere oplossing was
• dus er moet sprake zijn van een niet-behandelbare aandoening
• of het moet gemotiveerd worden waarom een patiënt een behandeling weigert
• dit doe je als arts dus samen met de patiënt, en is het ook belangrijk dat je weer goed kijkt naar de belangen en wensen van een patiënt

Question 14

zorgvuldigheidseisen: consultatie door een onafhankelijke arts

Answer 14

• voor de eis van een onafhankelijke arts, kan je beroep doen op de SCEN
• Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland
• dit zijn artsen die hier speciaal voor worden opgeleid
• vaak zijn het artsen die al veel ervaring hebben gehad met het uitvoeren van euthanasie (zoals oncologen, huisartsen)
• die arts komt dan langs bij de patiënt, heeft een gesprek met die arts en maakt daar dan een verslag van

Question 15

medisch zorgvuldige uitvoering van euthanasie:

Answer 15

• er is een richtlijn ontwikkeld, van de KNMP en de KNMG samen
• dus vanuit de farmacie en de beroepsorganisatie van artsen heeft samen een richtlijn opgesteld
• ‘Richtlijn uitvoering euthanasie en hulp bij zelfdoding’
• en daar staat precies in, welke middelen gebruikt moeten worden, welke niet

Question 16

als een behandelend arts van een patiënt euthanasie weigert uit te voeren, dan kan een patiënt een beroep doen op het expertisecentrum Euthanasie. een patiënt kan dan een verzoek doen bij dat expertisecentrum.

Question 17

maar er zijn ook patiënten die buiten de WTL vallen en dus niet voldoen aan die zorgvuldigheidseisen. wat zijn dan de opties voor die patiënten?

Answer 17

• ze kunnen zelf besluiten te stoppen met eten en drinken
• ze kunnen zelf medicijnen opsparen
• wat is de rol van de arts daarin? daar heeft het KNMG een handreiking voor gemaakt
• je mag als arts wel ‘informeren over de mogelijkheid van versterven (bewust stoppen met eten en drinken) en patiënten actief begeleiden in de vorm van palliatieve zorg’

Question 18

bij patiënten met dementie is er een groot vraagstuk over of deze mensen zelf nog wel in staat zijn om een vrijwillig en weloverwogen verzoek tot euthanasie te doen.

Question 19

als de toetsingscommissie beslist dat de euthanasie niet volgens de zorgvuldigheidseisen is gebeurt, dan wordt gemeld bij het Openbaar Ministerie en dan gaat een officier van Justitie hier verder naar kijken en in gesprek met de arts die de euthanasie heeft uitgevoerd.

Question 20

als iemand met dementie, toen hij nog wilsbekwaam was een schriftelijke verklaring heeft ingevuld. en diegene is op een gegeven moment niet meer wilsbekwaam, dan telt die schriftelijke verklaring nog steeds. maar er geld wel een bepaalde termijn hoelang zo’n verklaring geldig is en die moet ook worden geupdated na een bepaald aantal jaar.

Question 21

samenvattend:

Answer 21

• nederlandse wet biedt artsen onder voorwaarden de mogelijkheid euthanasie te verlenen
• niet alleen vanuit zelfbeschikking maar ook medemenselijkheid en barmhartigheid
• geen juridische plicht van de arts
• euthanasie blijft een onderwerp waarover discussie blijft door nieuwe ontwikkelingen zoals euthanasie bij jongeren met psychische problematiek

Question 22

Nederland is een uniek land, als het gaat om euthanasie. we zijn 1 van de ongeveer 10 landen over de hele wereld die überhaupt een euthanasie systeem hebben.
Nederland was hierin samen met België het eerste land dat dit invoerde.

Answer 22

maar wat het systeem in Nl ook behoorlijk uniek maakt, is dat het heel erg is geïnspireerd op wat artsen nodig vonden, wilden en een goede praktijk vonden.
artsen hebben zich heel erg bemoeid en betrokken gevoeld bij het tot stand komen van de zorgvuldigheidseisen.
en dat is in tegenstelling tot landen om ons heen, waar artsen helemaal niet zo blij zijn met euthanasie regelgevingen en het juist proberen tegen te houden.

Question 23

er is de afgelopen 30-40 jaar een enorme toename in de aandacht voor zorg in de laatste levensfase, dus palliatieve zorg, én medische beslissingen rond het levenseinde:

Answer 23

dat komt door:
- vergrijzing
- toename van sterfte aan chronische doodsoorzaken, zoals kanker en HVZ
- meer behandelmogelijkheden
- kosten van de zorg, de kosten in het laatste levensjaar zijn veel hoger dan gedurende andere fasen
- maatschappelijke factoren, de nadruk op autonomie
- casuïstiek

Question 24

van de 170.000 sterfgevallen per jaar, vindt 1/3 thuis plaats. en in dat opzicht is Nl ook uniek, omdat in veel andere landen veel meer mensen in het ziekenhuis overlijden en veel minder mensen thuis.

Answer 24

de nadruk ligt in Nl ook veel meer op het sterven thuis, in verzorgingshuizen en verpleeghuizen en veel minder in het ziekenhuis.
dat betekent dat euthanasie ook vooral iets is wat in de thuissituatie plaatsvindt.

Question 25

belangrijkste doodsoorzaak in Nl:

Answer 25

kanker
op de tweede plek: hart en vaatziekten

Question 26

medische beslissingen rondom het levenseinde gaan niet alleen over euthanasie:

Answer 26

maar dus ook over andere belangrijke beslissingen, zoals:
- ziekenhuisopname (ja of nee, wanneer het nodig is)?
- reanimeren of beademen?
- chemotherapie?
- kunstmatige toediening van vocht en/of voeding?
- antibiotica?
- intensieve symptoombestrijding?
- euthanasie of hulp bij zelfdoding?

Question 27

euthanasie/hulp bij zelfdoding = NIET

Answer 27

• stoppen met behandeling, of niet-reanimeren
• palliatieve sedatie
• intensieve symptoombestrijding

Question 28

van alle huisartsen in Nl heeft ongeveer 91% ooit een verzoek tot euthanasie gehad van een patiënt.
en heeft 75% van alle huisartsen wel eens een euthanasie uitgevoerd.
10% van alle huisartsen wil geen euthanasie uitvoeren.

Answer 28

die percentages zijn onder medisch specialisten en specialisten ouderengeneeskunde veel lager.
–> wat dus aansluit bij de eerdere uitspraak, dat euthanasie vooral iets is wat thuis plaatsvindt

Question 29

opvattingen van burgers in Nl:

Answer 29

• de overgrote meerderheid is bij dat we een euthanasie wet hebben
• 76% van de bevolking kan zich voorstellen dat ze misschien ooit zelf gebruik gaan maken van de euthanasie wet
• en een heel klein percentage van de bevolking is tegen euthanasie en vindt het dus ook niet goed dat er een euthanasiewet is

Question 30

euthanasie komt minder vaak voor dan de beslissingen om geen levensverlengende behandelingen te geven of te kiezen voor een continue diepe sedatie.

Question 31

maar euthanasie vindt op dit moment plaats bij ongeveer 5% van alle sterfgevallen in Nl.

Answer 31

dus bij 1 op de 20 sterfgevallen in Nl wordt euthanasie toegepast.

Question 32

hulp bij zelfdoding is bij minder dan 0,5% van alle sterfgevallen in Nl aanwezig.

Question 33

sinds 1990 doen we in Nl onderzoek naar hoe vaak euthanasie en hulp bij zelfdoding voorkomt.

Answer 33

• in 1990 waren er ongeveer 2700 gevallen van euthanasie per jaar
• en dat aantal is in de jaren gestegen
• in 2021 waren er namelijk ongeveer 9000 gevallen van euthanasie per jaar
• hulp bij zelfdoding was al heel zeldzaam en is nu alleen nog maar zeldzamer geworden, in 2021 maar ongeveer 250 gevallen per jaar

Question 34

aantal verzoeken om euthanasie of hulp bij zelfdoding:

Answer 34

• ook dat aantal is flink gestegen sinds 1990
• in 1990 waren er ongeveer 9000 verzoeken
• in 2022 waren het ongeveer 21.500 verzoeken

Question 35

uiteindelijk wordt 30-40% van de serieuze verzoeken ook echt aangenomen en uitgevoerd.

Question 36

ook het aantal sterfgevallen met continue diepe sedatie is in de loop van de jaren flink gestegen.
van 11.000 gevallen in 1990 naar bijna 40.000 gevallen in 2021.

Answer 36

dus dit soort beslissingen worden nu veel meer genomen dan 20 jaar geleden.
en is palliatieve sedatie dus een veel meer voorkomende handeling dan euthanasie.

Question 37

euthanasie vind veel meer plaats in de thuis situatie dan in bijv. het ziekenhuis, verpleeghuis of hospice.

Answer 37

terwijl andere beslissingen rond het levenseinde, zoals palliatieve sedatie en afzien van levensverlengende behandelingen in eigenlijk alle settings wel veel voorkomt.

Question 38

in 2010 was 80% van alle gevallen van euthanasie bij patiënten met kanker.
in 2021 is dat ongeveer nog 60%, dus dat aandeel neemt wel wat af.
maar het aandeel van euthanasie gevallen bij mensen met andere diagnoses, zoals cardiologische of long aandoeningen, juist toeneemt.

Question 39

in verhouding vragen mensen jonger dan 80 jaar vaker om euthanasie dan mensen die ouder zijn dan 80.
terwijl dus het aantal sterfgevallen wel hoger is onder mensen ouder dan 80 jaar.

Question 40

en euthanasie gaat meestal echt om mensen die in het laatste stuk van hun leven zitten, mensen met een levensverwachting van minder dan een maand.

Question 41

sinds de WTL in werking is getreden, zijn er ongeveer 75.000 gevallen van euthanasie gemeld. hoeveel daarvan waren niet ‘conform de zorgvuldigheidseisen’?

Answer 41

ca. 100, dus minder dan 0,1%

Question 42

bij de meldingen die ‘niet conform de zorgvuldigheidseisen’ waren, betreffen de onzorgvuldigheden meestal de meer procedurele eisen en niet zo zeer of er dus echt sprake was van uitzichtloos en ondragelijk lijden, dus dingen als:

Answer 42

• de consultatie
• de uitvoering

Question 43

van die 100 gevallen, heeft het tot nu toe slecht tot één strafzaak geleid.

Question 44

kennis van burgers over euthanasie:

Answer 44

• een euthanasieverzoek van een familielid van de patiënt is wettelijk geldig: fout, dat had 68% van de bevolking goed
• een arts mag een euthanasieverzoek weigeren, ook als aan de wettelijke eisen kan worden voldaan: goed, dat had 69% van de bevolking goed
• psychiatrische patiënten komen niet in aanmerking voor euthanasie: fout, dat wist maar 24% van de bevolking
• euthanasie is toegestaan voor ouderen die niet meer willen leven, ook als zij nog helemaal gezond zijn: fout, dat wist 50% van de bevolking

Question 45

tot op de dag van vandaag is euthanasie bij mensen die hun leven als voltooid beschouwen, niet toegestaan.

Question 46

de frequentie van euthanasie bij mensen met dementie is laag, maar stijgt wel.
het wordt vooral gedaan bij mensen met beginnende dementie.

Question 47

euthanasie bij ‘voltooid leven’ is ca. 3% van het totaal aantal verzoeken (ongeveer 400 verzoeken per jaar)
het is juridisch nog niet toegestaan en mag alleen bij lijden met een medische grondslag.
het is dan ook een maatschappelijke discussie.

Question 48

wettelijke vereisten voor euthanasie:

Answer 48

• vrijwillig en goed over nagedacht
• uitzichtloos en ondragelijk lijden
• informeren over de situatie en de vooruitzichten
• geen redelijke andere oplossing
• raadplegen andere onafhankelijke arts
• medisch zorgvuldige uitvoering

Question 49

het is belangrijk om de patiënt ook te vertellen hoe jij als arts je erover voelt. een patiënt moet wel begrijpen dat het geen recht is wat hij kan opeisen van de arts. en ook begrijpen dat het voor een arts een heel ingrijpend iets is.

Question 50

waar moet een wilsverklaring aan voldoen (dus een verklaring die mensen invullen/maken als ze nog wilsbekwaam zijn, die eventueel als ze wilsonbekwaam worden kan worden ingezet)?

Answer 50

• naam
• datum
• handtekening
• interne vrijwilligheid (dus het stukje wilsbekwaam zijn)
• externe vrijwilligheid (dus het mag niet onder druk van andere mensen zijn opgesteld)
• > 16 jaar
• wat maakt lijden ondragelijk en uitzichtloos? dus dat omschrijven

Question 51

als iemand in coma ligt, is er de opvatting dat iemand niet lijdt en mag er dus geen euthanasie worden uitgevoerd.

Question 52

benodigdheden/procedure voor uitvoering euthanasie:

Answer 52

infuus wordt geprikt en dan eerst:
- lidocaine 2 ml, een pijnstilling zodat het inspuiten van de thiopental geen pijn doet
- thiopental 2000 mg, is een bewustzijnsverlager
- NaCL 10 ml, om het infuus door te spoelen
- rocuronium 150 mg, een spier relaxans, en dat is waar de patiënt uiteindelijk echt aan overlijdt
- NaCl 10 ml, om het infuus weer door te spoelen, zodat we zeker weten dat alles er in zit