Etiologia próchnicy Flashcards
łacińska nazwa próchnicy zębów
caries dentium
Za jaką chorobę uważa się próchnicę zębów?
infekcyjna, transmisyjna
Jakie tkanki obejmuje patologia próchnicy?
tkanki twarde zęba (szkliwo, zębinę i cement) → demineralizacja (odwapnienie) i dezintegracja (rozpad) zawartych w niej substancji organicznych
W jaki sposób można zapobiec progresji plamy próchnicowej w ubytek?
- skuteczne usuwanie płytki
- zmniejszenie częstości i ilości spożywanych cukrów
- stosowanie preparatów fluorkowych
Jakie czynniki warunkują rozwój zmiany próchnicowej?
1) obecność płytki nazębnej
2) podaż odpowiednich węglowodanów (głównie sacharozy)
3) podatność powierzchni zęba
4) odpowiednio długi czas, w którym współwystępują powyższe czynniki
Do jakiej wartości pH i w jakim czasie prowadzi fermentacja węglowodanów dostarczanych z dietą przy udziale bakterii zawartych w płytce nazębnej?
pH < 5 w czasie ok. 5 minut
Jak długo utrzymuje się zakwaszenie płytki po spożyciu węglowodanów?
30-60 minut
Jakie węglowodany ulegają fermentacji przez bakterie płytki nazębnej?
sacharoza i glukoza
Z czego składa się macierz zewnątrzkomórkowa płytki nazębnej?
glikoproteiny pochodzenia ślinowego i zewnątrzkomórkowe polisacharydy (glukany i fruktany) będące wynikiem metabolizmu bakteryjnego
Jakie znaczenie ma występowanie macierzy zewnątrzkomórkowej wokół bakterii płytki nazębnej?
macierz zewnątrzkomórkowa pełni funkcję ochronną dla bakterii i zmniejsza ich wrażliwość na działanie środków antybakteryjnych → konieczność stosowania w pastach do zębów wyższych stężeń środków antybakteryjnych niż minimalne stężenie hamujące (MIC)
W jakim czasie po umyciu zębów na ich powierzchni powstaje płytka nazębna?
po kilku godzinach
Jak powstaje płytka nazębna?
1) bezbakteryjna błonka nabyta (składa się z glikoprotein, fosfoprotein i lipidów pochodzenia ślinowego)
2) ze względu na przyczepność błonki nabytej → przyczepiają się pojedyncze bakterie (0-4 h)
3) wzrost liczby przyczepionych drobnoustrojów, co powoduje utworzenie mikrokolonii bakteryjnych (4-24 h)
4) sukcesja bakteryjna i koagregacja mikroorganizmów, którym towarzyszy wzrost mikrokolonii (1-14 dni)
4) utworzenie wspólnoty bakteryjnej = dojrzała płytka nazębna (2 tygodnie i dłużej)
czas w jakim błonka nabyta przekształca się w dojrzałą płytkę nazębną
2 tygodnie
Jakie bakterie w pierwszej kolejności zasiedlają błonkę nabytą?
- Streptococcus sanguinis
- Streptococcus oralis
- Streptococcus mitis
Czym jest sukcesja bakteryjna?
przesunięcie dominacji populacji bakteryjnej paciorkowców na korzyść innych gatunków bakterii
Jakie bakterie pojawiają się w płytce nazębnej waz z jej starzeniem się?
paciorkowce → Actinomyces i Veillonella
Jakie wyróżniamy bakterie próchnicotwórcze?
- paciorkowce zmienne (Streptococcus mutans)
- pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacillus acidophilus)
Dlaczego Streptococcus mutans i Lactobacillus acidophilus uważane są za bakterie kwasotwórcze?
- szybko produkują kwasy z ulegających fermentacji węglowodanów (kwasotwórcze)
- mogą bytować w zakwaszonym środowisku (kwasoodporne)
- zdolność adherencji do powierzchni zęba z powodu syntetyzowania z cukrów lepkich zewnątrzkomórkowych polisacharydów
U jakich osób nie występuje Streptococcus mutans?
u osób z wrodzoną nietolerancją fruktozy (fruktozemia), które całe życie nie spożywają produktów zawierających sacharozę
łacińska nazwa błonki nabytej
acquired pellicle
Jakie powierzchnie w jamie ustnej ulegają kolonizacji przez bakterie?
- tkanki miękkie, pokryte cienką warstwą śliny
- tkanki twarde (szkliwo i cement korzeniowy) pokryte błonką nazębną
Na jakim etapie życia rozpoczyna się kolonizacja bakteryjna jamy ustnej i na którym etapie życia się kończy?
rozpoczyna się już podczas porodu i twa przez całe życie
Jakie bakterie pionierskie zasiedlają jamę ustną w pierwszych tygodniach życia dziecka?
S. mitis, S. oralis i S. salivarius
Jakie gatunki bakterii pojawiają się w jamie ustnej w ciągu kilku pierwszych miesięcy życia dziecka?
bakterie beztlenowe: Veillonella spp., Prevotella spp. i Fusobacterium nucleatum
Jakie gatunki bakterii pojawiają się wraz z wyrznięciem zębów?
S. mutans, S. sorbinus i Actinomyces oraz inne bakterie beztlenowe
Czy jest okno infekcyjności?
szczególnie intensywna kolonizacja jamy ustnej przez bakterie
Kiedy w życiu człowieka mamy do czynienia z oknami infekcyjności?
1) pierwsze okno infekcyjne = wyrznięcie się pierwszych zębów mlecznych
2) drugie okno infekcyjne = wymiana uzębienia mlecznego na stałe
W jakim wieku mamy do czynienia z pierwszym oknem infekcyjości?
- a 31. miesiąc życia (średnio 26. miesiąc)
W jakim wieku mamy do czynienia z drugim oknem infekcyjności?
- a 12. rok życia
Czym jest koagregacja mikroorganizmów?
wzajemne przyleganie mikroorganizmów → zwiększa różnorodność gatunków
Czy płytkę nazębną można usunąć poprzez płukanie jamy ustnej?
nie, można ją usunąć wyłącznie mechanicznie poprzez szczotkowanie i nitkowanie
Z czego składa się płytka nazębna?
- bakterie
- macierz zewnątrzkomórkowa
- złuszczone komórki nabłonka
- leukocyty
- wapń i fosfor
Gdzie na zębach stałych występuje najgrubsza, a gdzie najcieńsza warstwa błonki ślinowej?
najgrubsza: powierzchnie językowe zębów trzonowych żuchwy
najcieńsza: rejon przyszyjkowy zębów
Ile wynosi grubość błonki ślinowej na zębach mlecznych w porównaniu z grubością błonki na zębach stałych?
grubość błonki ślinowej na zębach mlecznych wynosi 1/3 grubości błonki na zębach stałych
Ile procent początkowej flory paciorkowców stanowią S. mutans?
2% niezależnie od dowozu sacharozy
Jakie właściwości ma błonka nabyta i jakie wynikają z tego konsekwencje?
- jest błoną półprzepuszczalną → ogranicza transport jonów do i z twardych tkanek zęba (bariera dyfuzyjna odgrywająca rolę w powstawaniu próchnicy)
- chroni zęby przed abrazją, atrycją i erozją
- ulega kolonizacji bakteryjnej = punkt wyjścia dla płytki nazębnej
zmiany bakterii w płytce nazębnej?
1) paciorkowce
2) po 24 h głównie ziarniaki
3) od 2 dnia kolonizacja bakteriami nitkowatymi
Czym różni się kolonizacja cementu w porównaniu do szkliwa?
przebiega podobnie, z tym że szybciej i ze względu na nieregularną topografię powierzchni nie można wyróżniać żadnego schematu
Jak zmienia się stężenie tlenu wraz ze wzrostem grubości płytki nazębnej?
stężenie tlenu w płytce spada (sukcesja bakterii tlenowych i względnie beztlenowych → dominacja bakterii względnie i bezwzględnie beztlenowych)
Po jakim czasie w płytce nazębnej zaczynają dominować beztlenowce?
po ok. 9 dniach
Czym różnią się między sobą poszczególne mikrokolonie w płytce nazębnej?
występują w nich odmienne mikrośrodowiska, różniące się pH, dostępnością środków odżywczych i stężeniem tlenu
Czym są otoczone mikrokolonie w płytce nazębnej i jaką to pełni funkcję?
mikrokolonie są otoczone ochronną matrycą, w której znajdują się kanały przepływowe (dyfuzyjne) dla środków odżywczych, metabolitów, enyzymów i tlenu
Jakie bakterie dominują w jamie ustnej przy wysokim i ciągłym dostarczaniu węglowodanów?
kwasoodporne bakterie Lactobacillus i Streptococcus mutans
W jakim zakresie pH większość bakterii może wzrastać?
6-8
Czy w dojrzałej płytce bakteryjnej występują bakterie pionierskie?
raczej nie, ponieważ nie są przystosowane do zmienionego środowiska
Jaki warunek musi spełniać flora bakteryjna płytki, by można było mówić o dojrzałej płytce?
flora bakteryjna musi być zrównoważona (w homeostazie)
Jakie enzymy bakteryjne indukuje obecność cukrów zawartych w diecie?
1) enzym transportujący cukier do komórki
2) enzym (lub enzymy) potrzebne do przemiany cukru w metabolit, który będzie rozkładany drogą glikolizy
Co stanowi system transportowy cukru w bakteriach kwasotwórczych?
system fosfoenolopirogronian (PEP) - cukrowa fosfotransferaza (PTS)
Jakie zadanie pełni PEP w systemie PEP-PTS?
jest źródłem energii
Jakie zadanie pełni PTS w systemie PRP-PTS?
powoduje fosforylację danego cukru, który zostanie przetworzony w komórce
Jakie cukry może transportować PTS do bakterii?
- monocukry: glukoza, mannoza, fruktoza i galaktoza
- dwucukry: sacharoza, maltoza i laktoza
- alkohole cukrowe: mannitol i sorbitol
Jaki istnieje alternatywny sposób transportu cukru do bakterii niezwiązany z PTS? U jakich bakterii występuje? Kiedy może zachodzić?
S. mutans transportują glukozę dzięki zdolności do jej koncentracji i fosforylacji za pomocą AMP, możliwe przy wysokim stężeniu glukozy, niskim pH i wysokim wzroście bakterii
Jaki szlak metaboliczny stanowi źródło energii dla większości bakterii?
glikoliza beztlenowa
Co powstaje z pirogronianu przy wysokim stężeniu cukru w jamie ustnej i jaki enzym jest do tego wykorzystywany?
pirogronian → kwas mlekowy
pod wpływem dehydrogenazy mleczanowej
Co powstaje z pirogronianu przy niskim stężeniu cukru w jamie ustnej i jaki enzym jest do tego wykorzystywany?
pirogronian → kwas mrówkowy i octowy oraz etanol
pod wpływem liazy mrówczanowej
Jaki inny szlak metaboliczny niż glikoliza beztlenowa mogą wykorzystywać bakterie do przemian cukru oraz co powstaje w ich wyniku?
cykl pentozowy, w którym powstaje rybozo-5-fosforan i NADPH
Za pomocą jakiego enzymu, w jakich warunkach i co powstaje w wyniku reakcji bakterie S. mutans metabolizują pirogronian?
pirogronian → kwas octowy i etanol
pod wpływem dehydrogenazy pirogronianowej w warunkach tlenowych
Za pomocą jakiego enzymu, w jakich warunkach i co powstaje w wyniku reakcji bakterie S. mitis metabolizują pirogronian?
pirogronian → kwas octowy i H2O2
pod wpływem oksydazy pirogronianowej w warunkach tlenowych
Za pomocą jakiego enzymu, w jakich warunkach i co powstaje w wyniku reakcji bakterie S. sanguis metabolizują pirogronian?
pirogronian → kwas octowy i H2O2
pod wpływem oksydazy pirogronianowej w warunkach tlenowych
Jakie bakterie wykorzystują kwas mlekowy jako źródło energii?
np. Veillonella
Co powstaje w wyniku przemian kwasu mlekowego przez bakterie Veillonella?
kwas propionowy i octowy oraz wodór i dwutlenek węgla
Jakie kwasy zakwaszają środowisko jamy ustnej w większym a jakie w mniejszym stopni?
kwas masłowy lub propionowy → słabsze zakwaszenie
kwas mlekowy, mrówkowy lub octowy → silniejsze zakwaszenie
W jaki sposób drobnoustroje chronią się przed “śmiercią przyspieszoną substratem” (w wyniku wysokiego stężenia cukru w diecie)?
1) regulacja szybkości glikolizy
2) przemiana pirogronianu do produktów pośrednich
3) synteza wewnątrzkomórkowych polisacharydów
4) hamowanie transportu cukru drogą systemu PEP-PTS przez tworzenie zależnego od ATP niespecyficznego białka transportowego (Hpr)
Jaką rolę pełnią utworzone z sacharozy zewnątrzkomórkowe polisacharydy występujące w matrix zewnątrzkomórkowym?
- składnik macierzy
- ważne w agregacji bakterii na zębach
- rezerwa energii
- otwierają drogę dyfuzji kwasów i cukrów przez płytkę
Jaki kwas dominuje w płytce nazębnej rano, przed posiłkiem?
kwas mrówkowy
Jaki kwas dominuje w płytce nazębnej po ekspozycji na cukier?
kwas mlekowy
Ile wynosi pH krytyczne dla hydroksyapatytu?
5,5
Ile wynosi pH krytyczne dla fluoroapatytu?
4,5
Ile wynosi pH krytyczne dla szkliwa?
4,5 - 5,5
Ile wynosi pH krytyczne dla zębiny?
ok. 6,0
Ile wynosi pH krytyczne dla cementu?
6,7
Do czego prowadzi obniżenie pH poniżej krytycznego?
rozpuszczenie fosforanów wapnia i inicjuje utratę substancji mineralnych zęba
Czym charakteryzują się akterie próchnicotwórcze?
- kwasotwórcze
- obniżają pH < 5,5, odwapniając szkliwo
- przeżywają i wytwarzają kwasy przy niskim pH środowiska
- ulegają adhezji do gładkich powierzchni zęba
- wytwarzają nierozpuszczalne polisacharydy
Jakie kariogenne właściwości wykazują S. mutans?
- rozkładają cukry do kwasów (zwłaszcza mlekowego)
- mogą żyć w niskim pH (4,2)
- tworzą duże ilości zewnątrzkomórkowych lepkich i nierozpuszczalnych glukanów będących składnikami matrycy płytki
- adherują do błonki i uczestniczą w powstawaniu płytki
Jakie polisacharydy stanowią główny składnik matrycy płytki nazębnej?
glukan i fruktan (polimery glukozy)
Jakie właściwości mają glukan i fruktan i jakie płyną z tego zastosowania?
są lepkie i mają konsystencję żelatyny → ułatwiają zlepianie się bakterii i tworzenie nowych warstw płytki nazębnej
Ile wynosi spoczynkowe pH płytki?
6,5-7
Następstwem jakich czynników jest powrót pH do wartości wyjściowej po gwałtownym spadku w wyniku płukania jamy ustnej 10% roztworem glukozy?
- dyfuzja kwasów poza płytkę
- działanie czynników buforujących śliny i płytki
Jak nazywamy wykres zmian pH w jamie ustnej po ekspozycji na cukry?
krzywa Stephana
Jakie cukry mogą ulegać fermentacji z udziałem bakterii płytki jamy ustnej?
- monosacharydy: glukoza i fruktoza
- dwucukry: sacharoza, maltoza i laktoza
- polisacharydy: glukan, fruktan, mutan i skrobia
Które cukry należą do cukrów wysoce próchnicotwórczych?
sacharoza, glukoza, fruktoza i maltoza, nieco mniej laktoza
Do jakich monocukrów rozkładana jest sacharoza?
do glukozy i fruktozy
Jaki enzym bierze udział w rozkładzie sacharozy do glukozy i fruktozy?
sacharaza (beta-fruktofuranozydaza) = inwertaza
Substratem do produkcji jakich produktów bakteryjnych w płytce nazębnej jest sacharoza?
- zewnątrzkomórkowe polisacharydy (fruktan, glukan)
- nierozpuszczalna matryca polisacharydowa (mutan)
- zapasowe wewnątrzkomórkowe glikopolisacharydy (glikogen)
Ile laktozy znajdziemy w 100 g mleka kobiecego, a ile w mleku krowim?
mleko kobiece: 7 g laktozy / 100 g mleka
mleko krowie: 4,8 g laktozy / 100 g mleka
Jaki wpływ na proces próchnicowy ma kazeina i czym ona jest?
kazeina jest fosfoproteiną występującą w mleku, adsorbuje do powierzchni zębów i zawlnia proces próchnicowy
Jakie właściwości pożywienia są istotne dla powstawania próchnicy?
skład chemiczny, właściwości fizyczne i organoleptyczne (rozdrobnienie, rozpuszczalność, adhezyjność, twardość, włóknistość i smak)
Na jakie gruby dzielą się substytuty cukru?
kaloryczne i niekaloryczne
Jakie substytuty cukru zaliczają się do grupy kalorycznej?
- alkohole cukrowe = poliole (sorbitol, ksylitol, mannitol, maltitol, laktitol, palatinit)
- sacharydy cukrowe (glukozylosacharoza, maltozylosacharoza, trichlorosacharoza, sukrolaza)
Jakie substytuty cukru zaliczają się do grupy nieklorycznej?
- substancje naturalne (monellina, mirakulina, taumatyna I i II, dihydrochalkon neohepserydyny, dihydrochalkon narygininy, kwas lukrecjowy, stewiozyd)
- substancje zsyntetyzowane (sacharyna, cyklamat, aspartam, acesulfam K, aldoksym, dulcyna)
Dlaczego ksylitol uważany jest za niepróchnicotwórczy?
- nie jest przetwarzany do kwasów
- działanie bakteriobójcze
- zmniejsza akumulację płytki
- stymuluje wytwarzanie śliny
Jakie skutki uboczne wywołują alkohole cukrowe?
- mannitol → przy długim stosowaniu występuje adaptacja metaboliczna bakterii, w wyniku której wytwarzane są pewne ilości kwasów
- ksylitol i sorbitol → w większych ilościach działają przeczyszczająco
Jakie właściwości mają niekaloryczne słodziki?
intensywnie słodki smak i nie są przetwarzane przez bakterie do kwasów
Jakie pokarmy należą do pokarmów bezpiecznych, o niskim potencjale próchnicowym?
chleb, tosty, kluski, ryż, ser, surowe warzywa, owoce, orzechy oraz niesłodzona kawa i herbata
Jakie wyróżniamy grupy osób zwiększonego ryzyka próchnicy?
- niemowlęta i małe dzieci karmione zbyt długo piersią lub butelką (szczególnie w nocy)
- dzieci i młodzież pijące dużo słodzonych napojów, podjadające chipsy i batoniki
- pacjenci ze schorzeniami ogólnymi i zmniejszonym wydzielaniem śliny
- sportowcy pijący słodzone napoje energizujące
- cukiernicy, piekarze i kucharze
- ludzie w podeszłym wieku nadużywający leków, które są na ogół słodzone
Jakie schorzenia wiążą się ze zmniejszonym wydzielaniem śliny?
cukrzyca, nowotwory głowy i szyi, zespół Sjögrena
Które powierzchnie zęba na ogół są pozbawione złogów bakteryjnych?
brzegi sieczne i guzki
Jak nazywamy miejsca, które są nienarażone na działanie czynników mechanicznych i w związku z tym mają tendencje do gromadzenia bakterii?
miejsca trudno dostępne / retencyjne / stagnacji
Jakie miejsca zaliczamy do miejsc retencyjnych?
1) dołki i bruzdy szkliwa na powierzchni żującej zębów trzonowych i przedtrzonowych, dołki na powierzchni podniebiennej zębów trzonowych górnych i zębów siecznych górnych oraz policzkowej zębów trzonowych dolnych
2) gładkie styczne powierzchnie szkliwa poniżej punktu stycznego
3) szkliwo w rejonie przyszyjkowym przy brzegu dziąsłowym
4) odsłonięta w następstwie chorób przyzębia i recesji dziąsła powierzchnia korzenia
5) uszkodzone lub nawisające brzegi wypełnień
6) powierzchnie zęba przylegające do stałych aparatów ortodontycznych, protez, mostów i koron
Jakie wyróżniamy okresy działania fluoru w zapobieganiu próchniyc?
przederupcyjny i poerupcyjny
Jakie funkcje w procesie amelogenezy pełni fluor?
1) katalizator powstawania fazy mineralnejszkliwa (hydroksyapatytu)
2) zastępuje jony hydroksylowe, powodując powstanie fluoroapatytu / fluorohydroksoapatytu
3) sprzyja prawidłowemu tworzeniu sieci krystalicznej szkliwa, zapobiegającemu powstawaniu śrubowych i krawędziowych dyslokacji przestrznnych
4) sprzyja powstawaniu większych kryształów apatytów z niższą zawartością węglanów o optymalnej stabilności fizykochemicznej sieci krystalicznej
5) uczestniczy w procesie usuwania wody i substancji organicznych z nowo odłożonego szkliwa
Jaki wzór chemiczny ma hydroksyapatyt?
Ca10(PO4)6(OH)2
Jakie funkcje pełni fluor w okresie poerupcyjnej prewencji próchnicy?
1) wpływa na przebieg procesu demineralizacji i remineralizacji
2) wpływa na odkładanie płytki bakteryjnej przez zakłócanie początkowej adherencji bakterii do nabytej błonki zęba, interferencję z następczo mnożącymi się i agregującymi bakteriami oraz powoduje powstanie zmian we florze bakteryjnej
3) osłabia metabolizm węglowodanowy bakterii przez hamowanie enolazy i w konsekwencji transportu glukozy do wnętrza komórki oraz produkcji kwasu mlekowego, hamowanie translokacji cukrów w błonach komórkowych, transportu i akumulacji kationów w komórkach oraz hamowania fosfataz komórkowych katalizujących hydrolizę estrów fosforanowych
Czym jest węglanoapatyt?
gorzej zmineralizowany apatyt, zawierający dużo węglanów (3-6% zastępujących fosforany) oraz mniej wapnia zastąpionego przez sód, magnez i cynk, który jest lepiej rozpuszczalny w kwasach
W jakich warunkach stężenia fluoru i odczynu środowiska powstaje fluorohydroksyapatyt?
w kwaśnym środowisku przy F- < 50 ppm
W jakich warunkach stężenia fluoru i odczynu środowiska powstaje fluorek wapnia?
nasilone przy niskim pH przy F > 100 ppm
W jakiej formie i gdzie gromadzi się fluorek wapnia w jamie ustnej?
w formie granulek na powierzchni zdrowego lub porowatego szkliwa w błonce nazębnej oraz miejscach zalegania płytki
Jaką funkcję spełniają granulki fluorku wapnia w jamie ustnej?
stanowią rezerwuar fluoru, z którego stopniowo uwalniane są jony fluorkowe
Jakie stężenie fluoru przyspiesza remineralizację szkliwa?
> 0,03 ppm
W jakiej formie fluor dyfunduje do bakterii?
jako kwas fluorowodorowy (powstały z połączenia z wodorem kwasów powstających w płytce)
Jakie zmiany w komórkach bakteryjnych indukuje wnikający fluor?
- HF dysocjuje → zakwaszenie i uwolnienie jonów fluorkowych
- F- hamuje enzymatyczną aktywność glikolityczną (głównie enolazę)
- hamuje transport cukru do komórki
- hamuje przechowywanie glukozy i jej analogów w paciorkowcach
- zakłócają syntezę zewnątrz- i wewnątrzkomórkowych polisacharydów bakteryjnych
Bardziej wrażliwa na atak próchnicy jest powierzchnia korzenia czy powierzchnia szkliwa?
powierzchnia korzenia
Jak określamy brak rozwoju próchnicy?
kariostaza
Jakie czynniki modyfikują przebieg procesu próchnicowego?
ilość i składniki śliny oraz obecność jonów fluorkowych
