Vitaminemodel Flashcards
vitamine model
- De aanwezigheid van werkkenmerken heeft in eerste instantie een positieve invloed op de werknemer (segment A).
- Een verdere toename levert geen extra rendement meer op voor de geestelijke gezondheid: het ‘mid-range’-plateau is bereikt (segment B).
- Hoge ‘doseringen’ van werkkenmerken kunnen tot twee typen effecten leiden. Sommige zullen geen extra invloed op de werknemer hebben, maar een ‘Constant Effect’ (CEpatroon),
- terwijl andere een negatieve uitwerking hebben, ofwel een ‘Additional Decrement’ (AD-patroon).
- Bij een AD-patroon wordt een kromlijnig of curvelineair effect verondersteld van werkkenmerken op de geestelijke gezondheid (segment C).
- Er worden negen werkkenmerken onderscheiden (determinanten van geestelijke gezondheid).
figuur 2 vitaminemodel
De kern van de geestelijke gezondheid wordt volgens Warr gevormd door affectief welbevinden, het derde element van het model.
- De kern van de geestelijke gezondheid wordt volgens Warr gevormd door affectief welbevinden, het derde element van het model.
- Afgebeeld als vier centrale assen.
- De beide orthogonale assen worden gevormd door de dimensies lust en activatie.
- ontevreden (1a) tevreden (1b) = as 1 mate van werktevredenheid (lust
- activatie heeft geen namen boven en onder, is minder belangrijk
- De beide diagonale assen hebben betrekking op de dimensies
- gespannen (2a)-rustig (2b) = werkgerelateerde spanningen (as2)
- neerslachtig (3a)-enthousiast (3b) = burn-out (as 3)
- De negatieve aspecten van affectief welbevinden worden in de linkerhelft van de figuur weergegeven, de positieve in de rechterhelft.
- Afgebeeld als vier centrale assen.
- Het tweede figuur is ovaal omdat de lustdimensie als indicator voor affectief welbevinden belangrijker wordt geacht dan de activatiedimensie.
- Er wordt een onderscheid gemaakt tussen algemene, geestelijke gezondheid en arbeidsgebonden geestelijke gezondheid. - De drie assen weerspiegelen: de mate van arbeidstevredenheid (as 1), werkgerelateerde spanningen (as 2) en burn-out (as 3).
- Het vierde element heeft betrekking op de wisselwerking tussen persoon en omgeving. Vier categorieën van persoonskenmerken worden onderscheiden:
- Demografische kenmerken (bv leeftijd, geslacht)
- Vaardigheden (bv intellectuele en sociale vaardigheden)
- Waarden (bv specifieke voorkeuren en motieven)
- Basale mentale gezondheid (bv tot uitdrukking komend in neuroticisme en zelfvertrouwen)
- De invloed van deze persoonskenmerken is tweeledig.
- Allereerst is het mogelijk dat een persoonskenmerk directe invloed heeft op de geestelijke gezondheid, onafhankelijk van de omgevingskenmerken.
- Ze kunnen echter ook een indirect effect hebben, dat tot uitdrukking komt in een mediërend of modererend effect op het verband tussen omgevingskenmerken en geestelijke gezondheid.
Er worden negen werkkenmerken onderscheiden (determinanten van geestelijke gezondheid).
- Drie kenmerken gedragen zich analoog aan het CE-patroon (verzadiging).
- Salaris
- Veiligheid
- betekenisvolheid
- Zes kenmerken volgen het AD-patroon (lagere geestelijke gezondheid bij hoge werkkenmerk).
- Autonomie
- Werkdruk
- Sociale ondersteuning
- Gebruik van vaardigheden
- Afwisseling in het werk
- Feedback
Vitaminemodel ontstaan en opgebouwd
De Engelse psycholoog Peter Warr vergelijkt de invloed van omgevingskenmerken (‘environmental features’) op de mentale gezondheid van het individu met die van vitaminen op het menselijk lichaam. Zijn Vitaminemodel is opgebouwd aan de hand van vier elementen:
- Effecten van omgevingskenmerken op de mentale gezondheid.
- Categorisering van omgevingsfactoren in een aantal typen.
- Multidimensionaliteit van het welbevinden.
- Wisselwerking tussen persoon en omgeving.
Het Vitaminemodel is een breed opgezet en dito toepasbaar model dat ook opgaat buiten de arbeidssituatie. Warr veronderstelde dat werkkenmerken de geestelijke gezondheid op analoge wijze beïnvloedde, als vitaminen de lichamelijke gezondheid.
Bij voorgezette inname van vitamines twee typen reacties mogelijk:
- Vitaminesurplus heeft constant effect, geen verbetering, ook niet schadelijk (CE, constant effect).
- Overdosering leidt tot hypervitaminose met vergiftigingsverschijnselen als gevolg (AD, additional decrement).
Werkkenmerken beïnvloeden op analoge wijze de geestelijke gezondheid. Hoge doseringen kunnen resp. leiden tot CE-patroon(geen extra invloed) of AD-patroon (negatieve uitwerking). Er is dan een kromlijnig of curve lineair effect.
Het vierde element van vitaminemodel heeft betrekking op de wisselwerking tussen persoon en omgeving. Vier categorieën van persoonskenmerken worden onderscheiden:
- Demografische kenmerken (bv leeftijd, geslacht)
- Vaardigheden (bv intellectuele en sociale vaardigheden)
- Waarden (bv specifieke voorkeuren en motieven)
- Basale mentale gezondheid (bv tot uitdrukking komend in neuroticisme en zelfvertrouwen)
Allereerst is het mogelijk dat een persoonskenmerk directe invloed heeft op de geestelijke gezondheid, onafhankelijk van de omgevingskenmerken.
Ze kunnen echter ook een indirect effect hebben, dat tot uitdrukking komt in een mediërend of modererend effect op het verband tussen omgevingskenmerken en geestelijke gezondheid.
De invloed van deze persoonskenmerken op vitaminimodel is tweeledig.
- Allereerst is het mogelijk dat een persoonskenmerk directe invloed heeft op de geestelijke gezondheid, onafhankelijk van de omgevingskenmerken.
- Ze kunnen echter ook een indirect effect hebben, dat tot uitdrukking komt in een mediërend of modererend effect op het verband tussen omgevingskenmerken en geestelijke gezondheid.
De kern van de geestelijke gezondheid wordt volgens Warr
De kern van de geestelijke gezondheid wordt volgens Warr gevormd door affectief welbevinden, het derde element van het model.
Afgebeeld als vier centrale assen.
- De beide orthogonale assen worden gevormd door de dimensies lust en activatie.
- De beide diagonale assen hebben betrekking op de dimensies gespannen-rustig en neerslachtig-enthousiast.
- De negatieve aspecten van affectief welbevinden worden in de linkerhelft van de figuur weergegeven, de positieve in de rechterhelft.
Vitaminemodel uitgelegd
- De aanwezigheid van werkkenmerken heeft in eerste instantie een positieve invloed op de werknemer (segment A).
- Een verdere toename levert geen extra rendement meer op voor de geestelijke gezondheid: het ‘mid-range’-plateau is bereikt (segment B).
- Hoge ‘doseringen’ van werkkenmerken kunnen tot twee typen effecten leiden. Sommige zullen geen extra invloed op de werknemer hebben, maar een ‘Constant Effect’ (CEpatroon), terwijl andere een negatieve uitwerking hebben, ofwel een ‘Additional Decrement’ (AD-patroon).
- Bij een AD-patroon wordt een kromlijnig of curvelineair effect verondersteld van werkkenmerken op de geestelijke gezondheid (segment C).
- Er worden negen werkkenmerken onderscheiden (determinanten van geestelijke gezondheid).
- Drie kenmerken gedragen zich analoog aan het CE-patroon.
- Salaris
- Veiligheid
- betekenisvolheid
- Zes kenmerken volgen het AD-patroon.
- Autonomie
- Werkdruk
- Sociale ondersteuning
- Gebruik van vaardigheden
- Afwisseling in het werk
- Feedback
- Drie kenmerken gedragen zich analoog aan het CE-patroon.
Empirische evidentie Vitaminemodel
Het Vitaminemodel is nog niet in zijn totaliteit getoetst, wel is er een gedegen overzicht van empirisch onderzoek, waarin aannemelijk wordt gemaakt dat de negen werkkenmerken zich conform het Vitaminemodel gedragen.
Het gaat hierbij veelal om een post-hoc redenering, die voornamelijk steunt op onderzoek naar rechtlijnige verbanden tussen werkkenmerken en geestelijke gezondheid.
In de loop der jaren zijn in enkele cross-sectionele deelstudies de gepostuleerde kromlijnige patronen getoetst.
Over het algemeen zijn de resultaten van deze empirische studies echter niet eenduidig en worden ook niet in longitudinaal onderzoek gerepliceerd.
Daarnaast is er in geen enkele studie rekening gehouden met de mogelijk multivariate wijze waarop de negen werkkenmerken kunnen samenhangen met het werkgerelateerde welbevinden.
Kanttekeningen Vitaminemodel
- Er is sprake van een ietwat willekeurige indeling van de negen werkkenmerken in AD- en Ce-effecten. Het is maar de vraag of een kenmerk als feedback een kromlijnig effect met de gezondheid heeft, en of veel extra salaris en veiligheid geen meerwaarde hebben voor iemands welbevinden (en dus een verzadigingspunt kennen).
- Er is meer onderzoek nodig naar de rol van bijpassende persoonskenmerken in het model.
Wat is de kern van geestelijke gezondheid volgens Warr?
Affectief welbevinden.
Elementen zitten in een model met 3 assen:
- as 1: mate van arbeidstevredenheid (geestelijke gezondheid) lust-as
- as 2: werkgerelateerde spanningen (activatie-as) gespannen(2a)- rustig (2b)
- as 3: burnout (neerslachting 3a- enthousiast 3b)
Bij voorgezette inname van vitamines twee typen reacties mogelijk:
- Vitaminesurplus heeft constant effect, geen verbetering, ook niet schadelijk (CE, constant effect).
- Overdosering leidt tot hypervitaminose met vergiftigingsverschijnselen als gevolg (AD, additional decrement).
toepasbaarheid Vitaminemodel
Het Vitaminemodel is een breed opgezet en dito toepasbaar model dat ook opgaat buiten de arbeidssituatie. Warr veronderstelde dat werkkenmerken de geestelijke gezondheid op analoge wijze beïnvloedde, als vitaminen de lichamelijke gezondheid.
Wat is het verschil tussen mediatoreffecten en moderatoreffecten?
mediatoreffecten: wanneer variabele X van invloed is op Y, via variabele Z:
voorbeeld mediatoreffect: theorie dat werkdruk van invloed is op ziekteverzuim via spanningen die dat oproept. spanning is dan de mediërende rol
moderatoreffecten: wanneer de relatie tussen variabele X en Y varieert voor verschillende groepen (werknemers) die variëren op aspect Z.
voorbeeld moderatoreffect: voor werknemers met weinig autonomie gaat toename in werkdruk gepaard met toename in verzuim. voor werknemers met veel regelmogelijkheden is er geen of veel minder samenhang tussen werkdruk en verzuim
