12.4 Gelokaliseerd/Gemetastaseerd Prostaatcarcinoom; Diagnostiek en Behandeling Flashcards
Wat doet de prostaat?
Eiwit PSA maakt ejaculaat meer vloeibaar
Wat is de apex en basis van de prostaat?
Apex: Urethrazijde van de prostaat
Basis: Blaaszijde van de prostaat
Wat zijn de top 3 prostaataandoeningen?
- Benigne Prostaat Hyperplasie (BPH)
- Prostatitis
- Prostaatcarcinoom: Geeft zelfden klachten
Hoe vaak komt prostaatkanker voor?
- 13000 per jaar
- 2800 sterfgevallen per jaar
Wat is de ERSPC screening?
Studie of screening of PSA nuttig is
PSA test en bij PSA > 3 ug/ml een biopt elke 2-4 jaar tot 70-74 jaar
Uitkomst: prostaatcarcinoom sterfte
Hoe kan incidentie prostaatkanker toenemen?
- Dubbele vergrijzing
- Toename check-ups en screening
Hoe wordt prostaatkanker ontdekt?
- <10% symptomatisch (Pijn metastase, hematurie, pareneoplastisch)
- Helft bij toeval: Mictieklachten (LUTS)
- Helft door screening/check-ups
Hoe wordt prostaatkanker opgespoord?
- PSA laten prikken (Prostaat specifiek antigeen)
- Palperen
- Biopt
Wat is beter: Perineaal of transrectaal biopt?
Perineaal (Voor prostaatbiopten) -> Beter!
- Gaat via de huid
Transrectaal:
- Prikken door de darmwand heen
Wat is de Gleason Score?
1e Getal: Meest voorkomende groeipatroon
2e Getal: Wat ook wordt gezien, maar dan wat minder
Totaalscore: 1e + 2e getal. Hoe hoger, hoe agressiever
Score 5+3 is dus veel erger dan 3+5
Wat zijn de kenmerken van screening en waarom wordt er niet gescreend op PSA?
Eerder ontdekken -> Eerdere patiënt -> Eerder behandelen -> Eerder en langer bijwerkingen
- Niet agressieve PSA zullen vrijwel nooit klachten geven
- Agressieve PSA komen best vaak terug ondanks de behandeling
- Toch is de kans op genezing groter als er wordt behandelt in een beperkter ziektestadium
Wat zijn de voordelen van een PSA screening (ERSPC)?
- Screening vermindert de kans op prostaatkanker sterfte
- 21% risico reductie
- Vermindert risico op gemetastaseerde ziekte
ERSPC resultaten na 12-jaar follow-up:
- M+ bij diagnose: 50% risico reductie
- M+ inclusief follow-up: 30% risico reductie
Hoeveel mensen moeten er gescreend worden om 1 prostaatkanker dode te voorkomen?
781 mannen en 27 extra gediagnosticeerde
Wat is de risicocalculatie?
PSA en DRE (Digitaal Rectaal Onderzoek), maar ook risicocalculatie:
- TRUS (Prostaatvolume)
- Etniciteit
- Familieanamnese (BRCA2)
- Co-morbiditeit, levensverwachting
- Wensen van de patiënt
Hoe wordt de risico bekeken om dood te gaan aan PSA?
Met Albertsen Tables:
Donkergrijs: Overleden PSA
Lichtgrijs: Overleden aan iets anders dan PSA
Wit: Survival
Welke factoren zijn prognostisch?
Gleasonscore/ISUP (Belangrijkst):
- Naast hoge Gleasonscore zijn cribriforme en intraductale groeipatronen ook slecht nieuws
- Hoogte PSA
- Stadium T2, T3 of T4 (DRE en MRI)
- Aantal pos biopten
- Aantal mm tumor in de biopt
Wat is er verbeterd in het spectrum rondom prostaatkanker?
- Nomogrammen voor risicocalculatie (Prostaatwijzer)
- Steeds beter onderscheid tussen indolent of te behandelen: Door Gleason/secundaire groeipatronen of MRI
- Stadiërende scans (PSMA)
Wat zijn de kenmerken van stadiërende scans?
Bij tumoren met laag risico worden geen aanvullende scans gedaan: Te kleine kans op metastasen
Verhoogde kans op metastasen bij:
- PSA >20
- Gleason > 4+3
- Stadium T3 of hoger
Bij hogere kans op N+ is er meer reden om aanvullende scans te maken
Wat zijn traditionele scans voor het aantonen of uitsluiten van metastasen?
- Botscan
- CT-Thorax/Abdomen
- MRI: Bij verdenking neurogene schade zoals dreigende dwarslaesie
- PSMA PET-CT: Sinds 2020 meest toegepaste scan
Bij recidief prostaatcarcinoom na gefaalde poging tot curatie: PSMA PET-CT
Welke bijwerkingen hebben de behandeling voor prostaatkanker?
- Erectiele dysfunctie (Impotentie): 30-100%
- Stress incontinentie: 10-50%
- Urgeklachten
- Urethrastrictuur
- Radiatie-proctitis/-cystitis: 5-10%
- Fistels: 1%
- Mortaliteit: <1%
Wat is watchful waiting?
- Geen curatieve behandeling
- Palliatie zo nodig
Wat is active surveillance?
- Regelmatig controles
- Uitstel van curatieve behandeling tot de tumor progressie tont
- Gleason 3+3/3+4
- Laag PSA
- Stadium T1-T2
Wat zijn curatieve opties?
Radiotherapie
Radicale prostatectomie:
- Open chirurgie of laparoscopisch
Andere fysische methoden:
- HIFU (High Intensity Focal Ultrasonography)
- Cryotherapie
- Protonen
- IRE
Wat zijn vormen van radiotherapie?
- External beam (EBRT, VMAt, MRI-Linac)
- T3 of Gleason 8 of hoger: Met hormoontherapie
- Brachytherapie: LDR jodiumzaadjes, HDR iridium
- Stereotactie: Bijvoorbeeld Cyberknife
Wat kan er gedaan worden als de ziekte terugkomt?
Salvage behandelingen (Poging om alsnog te genezen):
- Uitwendige bestraling (External beam radiation, EBRT)
- Cyberknife
- HIFU
- Cryotherapie
- Salvage prostatectomie
- Salvage klierdissectie
Wat zijn oligometastaten?
Een paar metastasen die lokaal behandeld kunnen worden
Wat is de 1e stap van palliatie?
Hormoontherapie ADT
ADT: Androgeen Deprivatie Therapie (Kan ook bij radiotherapie in curatieve setting worden toegepast, dan alleen medicamenteus)
- Chemische castratie: Anti-androgeen, LHRH agonist, LHRH antagonist
- Operatieve castratie
Hoe werkt de hormoontherapie ADT?
- Palliatief
- Uitschakelen testosteron remt de tumor en werkt gemiddeld 18 maanden (Hoe lager Gleason, hoe langer)
- Ietsjes langer leven bij een vroege start
- Symptomatische metastasen: Klachten zullen verdwijnen
Wat zijn de bijwerkingen van hormoontherapie ADT?
- Verminderde energie
- Opvliegers
- BMI omhoog
- Osteoporose
- Verminderde libido
Wat is chemo hormonale therapie?
Docetaxel 6 kuren direct na starten LHRH agonist
Bij veel botmetastasen en/of viscerale metastasen:
- 13-17 maanden OS benefit ten opzichte van alleen ADT
Alternatief: Abiraterone + ADT
