Puberteit Flashcards
Testisvolume
Bij 4 ml: start puberteit
Gemiddeld rond 11,5 jaar
Afwijkende waarde jongen
<9 jaar of >14 jaar
Waarom komt grootte testis soms niet overeen met mate beharing?
- Testosteron productie
- Gevoeligheid haarfollikels voor testosteron
Wel beharing, maar nauwelijks testisgroei?
in het algemeen geen centrale puberteit.
- Het testosteron/androgenen komen dan autonoom uit testes (bijv tumor)
- Of uit de bijnieren
Psychologische aspecten
- Neurologische ontwikkeling: ontwikkeling frontale hersenschors
o Rijping hogere cognitieve functies
o Evalueren eigen gedrag en emoties
o Bewustwording van zichzelf – eigen persoonlijkheid
o Peergroep (leeftijdsgenoten) belangrijker – loslaten ouders - Maatschappij stelt andere eisen en verwachtingen aan jongeren
o Zelfstandiger – verantwoordelijk krijgen en nemen - Lichamelijke veranderingen – psychoseksuele veranderingen
o Seksuele arousal – erotiek – exploreren eigen seksualiteit
o Romantische relaties aangaan
o Sekse/gender krijgt andere betekenis
Late puberteit, psycho
- Het valt op
o Je ziet er anders uit: kleiner, kinderlijker
o Jongeren die kleiner/kinderlijker eruit zien worden jonger ingeschat eisen, verwachtingen
o Uitzonderingspositie: kwetsbaarder
Niet voor vol worden aangezien, buitengesloten
Minder goed mee kunnen met sport
Eigen psychoseksuele en sociaal emotionele ontwikkeling sluit niet goed aan bij leeftijdsgenoten
In gezin lastig als jonger broertje/zusje verder is in lichamelijke ontwikkeling: verhoudingen veranderen
Puberteit meisje
M2: start, gemiddeld rond 10 jaar en 7 maanden
<8 jaar is te vroeg, >13 jaar is te laat
Leeftijd menarche
gemiddeld is 13 jaar en 1 maand.
Wat wil je weten bij late menarche?
Is borstontwikkeling al gestart? Dan weet je of puberteit in gang is
POI
LH en FSH omhoog
Centrale oorzaak late puberteit
LH en FSH omlaag.
Waar leidt Turner toe?
Je mist een X. Leidt tot POI bij het overgrote deel.
Puberteitsinductie
je neemt een aantal jaren om puberteit te laten ontwikkelen. Tijd tussen M2 en M5. Dit doe je met een oestrogeen pleister of een pil.
Anamnese
- Puberteit ouders
- Voedingspatroon/afvallen
- Overmatig sporten/topsport
- Symptomen van chronische ziekte, o.a. coeliakie, schildklierlijden
- Medicatiegebruik (Ritalin)
- Uitval hypofyse/hypothalamus (aangeboren, vragen naar ruiken voor Kallman syndroom)
- Gedragsproblemen: psychosociaal functioneren (Klinefelter syndroom 47 XXY)
- Bestraling of chemotherapie in VG
- Orchidopexie
LO
- Lengte, gewicht, groeicurve
o Kleine lengte: Turner
o Groeiversnelling – puberteit - Syndromale kenmerken
o 45 XO en 47 XXY - Tanner puberteitsstadia met testisvolume bij jongens
- Huid
- Orienterend neurologisch onderzoek
Pubertas praecox
- M2 voor leeftijd van 8 jaar bij meisjes
- Testis >4 ml voor de leeftijd van 9 jaar bij jongens
Premature pubarche
- P2 stadium voor de leeftijd van 8 jaar bij meisjes
- P2 stadium voor de leeftijd van 9 jaar bij jongens
Oorzaken premature pubarche
- Laag LH en FSH
- Premature adrenarche
- Verhoogde androgeenproductie bij jongens uit:
o Bijnier: late onset androgenitaal syndroom of tumor
o Testis – tumor of andere vorm autonome productie - Verhoogde androgeen productie bij meisjes uit:
o Bijnier: late onset androgenitaal syndroom of tumor
o Ovarium: tumor - Testosterongel van familielid
Premature adrenarche
- Vroegtijdige puberteit vd bijnieren: androgeenproductie in zona reticularis
- Voor 8e jaar bij meisjes, voor 9e jaar bij jongens
Maar: geen groeiversnelling en significant voorlopende botleeftijd
Oorzaken te vroege borstontwikkeling
- Centrale pubertas praecox: LH en FSH verhoogd voor leeftijd
- Premature telarche: LH en FSH laag
- Verhoogde oestrogeenproductie bij meisjes: persisterende follikel ovarium, tumor ovarium, autonome productie
- orale anticonceptie familielid
Premature telarche
- Geïsoleerde borstontwikkeling
- Normale groei
- Normale botrijping
- Normale eindlengte
- Geen beharing
Premature telarche zuigelingen/peuter/kleuter
nog aanwezige FSH activiteit: GnRH systeem nog niet volledig in rust; stimulatie van een ovarium follikel; meestal voorbijgaand
Premature telarche 5-8 jaar
vroege activatie gonadale as, zeer langzame progressie borstontwikkeling.
Pubertas tarda
- Jongens testes <4 ml bij leeftijd 14 of ouder
- Meisjes M1 bij 13 en ouder
- Laag LH en FSH: familiair of centrale uitval (congenitaal/verworven).
- Veel te hoog LH en m.n. FSH gonadale insufficientie
Diagnostiek
- Handfoto
- Basaal/random FSH, LH
- Oestradiol/testosteron maar dat zie je ook aan de buitenkant
- LHRH test om te zien of LH en FSH al centraal geactiveerd is (alleen zinvol bij vroege puberteit)
Behandeling
- Remmen puberteit bij jongen en meisje met GnRH agonist of antagonist tot gemiddeld pubertaire leeftijd
- Puberteit induceren met oestradiol bij meisjes en testosteron bij jongens; bouw dosis op in 3 jaar
- Bij GnRH deficientie is het mogelijk om GnRH, LH en/of FSH te geven, maar is een complexere behandeling dan oestradiol en testosteron
- Bij GnRH deficientie of gonadaal falen moet je volwassen dosis voortzetten (niet stoppen na inductie puberteit)
Gender dysforie
Genderidentiteit niet passend bij biologische sekse
- GnRH agonisten geven
- Psychologische begeleiding
- Gender bevestigende behandeling (real life test)
Disorder of sex development
Variatie in geslachtsontwikkeling, start bij conceptie. Identiteit meestal conform toegewezen bij geboorte. In puberteit verwarring en acceptatieproblematiek.
- Kinderendocrinoloog
- Kinderuroloog
- Psychologische begeleiding
Exploreren seksualiteit moeilijk door atypisch genitaal.
