Mentale retardatie Flashcards
verstandelijke beperking
- Beperkte ontwikkeling
- Blijvende achterstand
o Cognitieve functies
o Adaptieve functies (sociaal aanpassingsvermogen)
o Ontstaan voor 22e jaar
waardes IQ
- 100+-15: normaal
- 85-70: zwakbegaafd
- 70-50: milde verstandelijke beperking (7-12 jaar)
- 50-35: matig ernstige VB (4-7 jaar)
- 35-20: ernstige VB (2-4 jaar)
- <20: zeer ernstige VB (<2 jaar)
Hoe wordt VB vastgesteld?
IQ test, maar ook adaptief functioneren.
- Conceptueel domein (lezen en schrijven)
- Sociaal domein
- Praktisch domein: ASS
alarmsignalen jonge kinderen
- Niet halen (motorische) mijlpalen, stilstand of regressie tov bereikte mijlpalen
- Niet reageren op geluid/aanspreken (gehoor?)
- Geen oogcontact na 6e week (visus?)
- Onvoldoende interesse voor omgeving
- Neurologische (focale) verschijnselen: spierzwakte, tonusafwijking, epilepsie
oorzaken VB
- Genetische >50%
- Omgeving/teratogenen >5-13%
- Metabool/endocrien 1-5%
- Onbekend/multifactorieel 30%
niet-genetisch verworven oorzaken
- Teratogeen
o Intoxicaties: foetaal alcoholsyndroom, drugs
o Maternale metabole ziekte (hyperfenylalaninemie)
o Maternale medicatie (vitamine A suppletie, antiepileptica)
o Infecties (rubella, CMV, toxoplasma, Zika) - Perinataal: asfyxie, hypoglycemie
- Infecties: streptokokken, listeria, meningokokken, pneumokokken
- Niet aangeboren hersenletsel
- Deprivatie: blootstelling aan dingen waarbij je kan ontwikkelen
perinatale asfyxie
- Zuurstofdeprivatie hersenen
- Verlengde metabole of gemengd acidemie (pH<7,0): navelstrengbloed
- Langdurig verlaagde APGAR score: <3 voor >5 min
- Neurologische manifestaties
omgevingsfactoren in de zwangerschap
- Alcohol
- Virusinfecties
- Drugs
- Medicatie (vitamine A)
Foetaal alcohol syndroom (FAS)
Philtrum is lang en dun, korte neus, dunne bovenlip. Dysmorfien op volwassenleeftijd is moeilijker te zien.
Diagnose wordt gesteld op basis van anamnese.
- Prevalentie FAS: 1:1330 levendgeborenen
- 35% van zwangere drinkt bij gelegenheid
- 10% >6 glazen
genetische oorzaken
- Chromosoomafwijkingen
o Numerieke defecten (trisomie 21, 18 en 13, ook mosaicisme) - Structurele defecten van chromosomen
o Microscopische deleties/duplicaties (4p-, 5p-)
o Submicroscopische microdeleties/duplicaties (microarray CNVs)
o Translocaties (zeldzaam maar hoog herhalingsrisico) - Gen defecten
o Ontwikkelingsgenen
o Genen betrokken bij chromatine structuur, genexpressie, transcriptie, translatie etc.
o Metabole aandoeningen
o Multifactoriële en polygenetische afwijkingen - Imprintingsstoornissen
LO fragiel X
- Lang gelaat
- Grote oren, hoofdomtrek en testikels
- Kippenborst, scoliose, hyperlaxe gewrichten
gedrag fragiel X
vriendelijk, fladderig, gespannen, hyperactiviteit, vermijden van oogcontact.
Is X-gebonden en gelinked met autisme. >200 CGG repeat expansie in 5’UTR van FMR1 gen.
doel etiologische diagnostiek
- Aanpassen behandeling en follow-up
- Kennis over beloop/toekomst
- Advies bij kinderwens ouders en sibs
- Advies aan overige familie
- Verwerking van angst en schuldgevoelens van ouders, acceptatie
Circa 50% blijft zonder bekende oorzaak.
Wanneer en bij wie diagnostisch onderzoek
- Ontwikkelingsachterstand <2,5 jaar
- VB >2,5 jaar na psychodiagnostisch (IQ) onderzoek
- Zwakbegaafdheid (70-85 IQ), indien speciaal onderwijs nodig of discrepantie IQ profiel
- Autisme spectrumstoornis met VB
- Uitgesproken taal-spraak achterstand die niet anders verklaard kan worden
Wat doe je voor onderzoek?
- Uitvoerige voorgeschiedenis, obstetrische en familieanamnese
- Lichamelijk onderzoek, inclusief neurologisch onderzoek en dysmorfologisch onderzoek
o Haar: kleur en textuur
o Huid: hypopigmentatie of hyperpigmentatie, textuur, gegeneraliseerd of lokaal
o Ledematen: hypotonie, hypertonie, dystonie, ataxie, gewrichten - Bij twijfel laagdrempelig zintuigelijke functies:
o Audiologisch onderzoek
o Oogheelkundig onderzoek - Genetische en stofwisselingsonderzoek
Wat vraag je in anamnese
o Zwangerschap en geboorte
o Overige gezondheid, aangeboren afwijkingen
o Niveau van ontwikkeling
o Autisme of ander afwijkend gedrag
o Epileptische aanvallen, neurologie
o Familieanamnese
Waar let je op bij LO
o Hoofd; normaal, smal, groot, verandering
o Ogen: abnormale bewegingen, fundus
o Gelaat: dysmorfieën, spierzwakte, mondholte
o Haar: kleur en textuur
o Huid: hypopigmentatie of hyperpigmentatie, textuur, gegeneraliseerd of lokaal
o Ledematen: hypotonie, hypertonie, dystonie, ataxie, gewrichten
Dystrofia myotonica type 1 (Steinert)
- Skeletspier: myotonie, zwakte
- Oog: cataract
- Hart: aritmieën
- Endocrien: infertilieit, testis atrofie, diabetes, hypothyreoidie,
- CZS: verstandelijke beperking
- Zwangerschap obstetrische risico’s
Syndroom van Sotos, NDS1 gen
- Macrocephalie, macrosomie
- Hypertelorisme, prominente orbitarand, downslant
- Kleine neus, puntige kind
- Grote handen en voeten
- Vooruitlopende skeletleeftijd
Wanneer neurologisch onderzoek en welke?
Alleen op indicatie
- EEG: epilepsie
- EMG: spierzwakte en lage peesreflexen
- Neuroimaging: MRI, micro-/macrocephalie etc.
Wat detecteert CNV?
- Numerieke variaties
- (micro)deleties
- (micro)duplicaties, triplicaties
- Mozaieken (soms)
- Uniparentele disomie (obv SNP, indien isodisomie)
- Regios van homozygositeit (ROH, hulp bij AR loci)
Wat mist CNV?
- Translocaties
- Copy number variants <10 kB
- Uniparentale disomie (bij heterodisomie)
Wat is er bij syndromale CNVs?
Oorzaak van VB is meestal de novo
Wat is er bij CNVs met variabele expressie
Heeft vaak bijdrage aan VB, soms geerfd van gezonde ouder
Metabole ziekten als oorzaak van VB
- Screening in urine en plasma door
o Aminozuren, organische zuren, complexe oligosacchariden, mucopolysacchariden, siaalzuur, creatine, acylcarnitine, melkzuur - Op indicatie (bijv. neurologische uitval) liquor onderzoek
o Glucose, melkzuur, aminozuren
NGS sequencing
o Gehele genoom (WGS: 3Gb)
o Exoom (WES: 1% eiwit-coderende exonen, 25.000 genen)
o Transcriptoom (RNAseq)
Beperkingen WES
o Onvoldoende dekking (capturing en amplificatie)
o Niet geschikt voor repeat-rijke gebieden (fragiele X)
o Beperkte CNV detectie
o Toevalsbevindingen
o Alleen coderende exonen gesequenced
o Methylering/imprinting
Wat kan er bij sporadische patiënten zijn?
Er is een hoge frequentie van spontane de novo mutaties bij sporadische patiënten.
WES vraagt om post-uitslag fenotypering. Uitslag van WES vraagt om interpretatie!
Indien geen diagnose na genetisch onderzoek?
- Multidisciplinair overleg in expertise centra
- Periodieke herbeoordeling
- Multifactorieel? Niet genetisch?
