Lyfjafræði MTK

Question 1

Almenn flokkun lyfja með verkun í MTK

Answer 1

• Svæfingarlyf (d. isoflurane)
• Verkjalyf (d. ópíöt, gabapentin, amitryptiline, duloxetine)
• Kvíðastillandi og róandi (bensódíazepín sambönd)
• Flogaveiklyf (carbamazepine, valproate)
• Geðrofslyf (clozapine, haloperidol)
• Þunglyndislyf (SSRI, SNRI, þríhringlaga)
• Örvandi lyf (metýlfenidat)
• Ofskynjunarlyf (LSD, MDMA – alsæla/helsæla)
• Lyf sem bæta vitræna getu í heilabilun (donezepil, memantine)

Question 2

Hvað er glútamat?

Answer 2

• Glútamat er aðal örvandi boðefnið í MTK uþb 80% taugamóta og verkar á m.a. NMDA viðtaka
• Losað úr blöðrum við taugamót við boðspennu og veldur boðspennu í frálægri taugafrumu
• Hlutverk – langtíma mögnun á taugaboðum (LTP) og aðlögunarhæfni tauga/taugaenda
  > Dæmi, minnistengingar, hjóla, borða, klæða sig og aðrar sjálfvirkar athafnir daglegs lífs

Question 3

Hvað gera lyf með verkun á glútamat kerfið - NMDA viðtaka?

Answer 3

• Verka gegn oförvun í glútamat kerfinu
• Memantine blokkar jónagöngin vægt, notað í miðlungs og meðalsvæsnum Alzheimer – bætir færni í athöfnum daglegs lífs
• Ketamine NMDA hindri/blokki blokkar jónagöngin meira en memantine (gamalt svæfingarlyf) hefur bráða verkun gegn þunglyndi – talið örva myndun taugavaxtarhormónsins BDNF
• Fíkniefnið phencyclidine (PCP – englaryk) kröftugur NMDA viðtaka blokki veldur ofskynjunum og geðrofseinkennum

Question 4

Hvað veldur oförvun í glútamat kerfinu og hvernig?

Answer 4

Talið að streita valdi oförvun í glútamat kerfinu leiði til rýrnunar á taugum. Þessar breytingar eru sjáanlegar í kvíða, þunglyndi og fíkn

Question 5

Hvað er GABA?

Answer 5

> Gamma-Amino-Butiric-Acid
- GABA losað svipað og glútamat
- Er um 15-20% taugamóta í MTK
- Aðal hamlandi boðefnið í MTK (hamlar glútamat kerfinu) og er mikilvægt til hindra oförvun sem gerist t.d. við krampa
- Til bæði GABAA og GABAB viðtakar – GABAA jónatrópískur viðtaki

Question 6

GABAA viðtaki

Answer 6

• Mörg róandi lyf og svefnlyf hafa hvetjandi áhrif á GABA virkni í heilanum og miðla þannig hamlandi - róandi og svefn áhrifum – sjá Benzodiapine agonists á mynd
• Bensólyf (benzodiapine d. Diazepam - Stesolid) og skyld lyf eins og Z-svefnlyfin (Imovane, Stilnoct) eru því bæði með sækni og virkni á GABA viðtakann
• Niðurstaðan en aukin hömlun á glútamatkerfið. Mikil hömlun = svefnáhrif
• Algengustu aukaverkanir eru sljóleiki, syfja, svimi, óstöðugleiki, drafandi tal og minnistruflanir

Question 7

Dæmi um lyf sem auka áhrif GABA

Answer 7

• Benzódíazepín
• Svæfingarlyf
• Svefnlyf
• Barbitúrsýrur
• Alkóhól
• Hætta á ávanabindingu og fíkn

Question 8

Hvar á Noradrenalín sér uppruna?

Answer 8

• Uppruni í locus coeruleus (LC) og liggur þaðan um limbíska kerfið (tilfinningar) og í framheila (mat og ákvarðanartaka)

Question 9

Hvernig áhrif hefur Noradrenalín?

Answer 9

• NA hefur örvandi áhrif í MTK, eykur vökuvitund, einbeitingu og hækkar blóðþrýsting
• Aukin velta NA í miðtaugakerfi með lyfjum getur virkað gegn einkennum þunglyndis
• Algeng aukaverkun NA aukandi lyfja er því hækkaður blóðþrýstingur

Question 10

Hvernig lyf auka Noradrenalín?

Answer 10

Þunglyndislyf
- hindra endurupptöku á NA – en óftast einnig serótónín (serotonin noradrenaline reuptake inhibitors -SNRI) venlafaxine, duloxetine, þríhringlaga þunglyndislyf- amitryptiline

Örvandi lyf (NA og DA aukning)
- gegn ofvirkni – metýlfenidat, atomoxetín
- Kókaín og amfetamín

Question 11

Hvaða hlutverki gegnir Dópamín?

Answer 11

• Gegnir hlutverki í stjórnun og samhæfingu viðbragða allt frá einföldum hreyfingum upp í tilfinningaviðbrögð og hvatir
• Einnig áhrif á ýmsa vitræna starfsemi heilans eins og nám og minni

Question 12

Hvað getur hrörnun á dópamínfrumum leitt til?

Answer 12

• Hrörnun á dópamínfrumum í substantia nigra leiðir til Parkinsons sjúkdóms en aukið magn dópmíns sést í geðklofa

Question 13

Hvaða hlutverk hefur dópamín í limbíska hluta heilans?

Answer 13

• Dópamín í limbíska hluta heilans hefur hlutverk varðandi stjórn tilfinninga, hvatir, fíkn o.fl.

Question 14

Lyf sem verka á dópamínkerfið

Answer 14

Lyf gegn Parkinson
- Dópamínagonistar – pramipexole
- MAO-B hemlar, rasagiline-selegilline
- COMT hemill, entacapone
- Levódópa forefni dópamíns

Þunglyndislyf
- bupropion (Wellbutrin, Zyban) einnig gegn reykingum, eykur DA

Geðrofslyf
- blokka sértækt DA viðtaka

Question 15

Hvað er serótónín og hvaða hlutverk hefur það?

Answer 15

• Myndað úr amínósýrunni trypthophan (kalkúnn, kjúlli)
• Hefur margþætt hlutverk í heila og tengist stjórn á svefni - vökuvitund, verkjaskynjun, líkamshita, blóðþrýsting, matarlyst og virkni hormóna fyrir utan áhrif á geðslag

Question 16

Þunglyndislyf sem hækka serótónín…

Answer 16

…virðast miðla dempandi áhrifum (parasympatískum rest/digest) sem gagnast gegn þunglyndi og kvíða

Question 17

Hverjar eru aukaverkanir lyfja með serótóníni?

Answer 17

• ógleði og höfuðverkur,þ langtíma kynlífstruflanir og tilfinningadeyfð algeng umkvörtunarefni

Question 18

Hvað er asetýlkólín og á hvað hefur það áhrif?

Answer 18

Hefur áhrif á vitræna starfsemi (cortex), minni (hippocampus), námshæfileika og stjórn hreyfinga

Question 19

Hvernig viðtökum binst asetýlkólín á?

Answer 19

Binst bæði múskarín M og nikótín N viðtökum í MTK en aðalverkun fyrir tilstilli M-viðtaka í MTK
- Mörg geðlyf hindra/blokka þessa bindingu og miðla þannig róandi eða kvíðastillandi áhrifum

Question 20

Hverjar eru aukaverkanir asetýlkólínar blokkun?

Answer 20

• T.d. hægðatregða, munnþurrkur, sjónstillingarerfiðleikar og þyngdaraukning

Question 21

Lyf sem hafa áhrif á asetýlkólín-kerfið

Answer 21

• Asetýlkólíns-esterasa-blokkar notaðir við einkennum Alzheimers
• Mörg geðrofslyf og þríhringlaga þunglyndislyf hafa andkólínerga verkun sem er róandi og kvíðastillandi – clozapine, klomipramine

Question 22

Histamín H

Answer 22

• Í heila er miðstöð histamín tauga í hypothalamus og liggur þaðan víða um heilann og til mænu meðal annars til svæða sem eru undir í kvíða og þunglyndi.
• Histamín leikur hlutverk í örvun, svefni og árverkni.
• Mörg geðlyf hindra/blokka þessa bindingu og miðla þannig kvíðastillandi áhrifum og vinna gegn svefnleysi.
• Ofnæmislyf (histamínblokkar) hafa stundum verið notuð við svefnleysi og kvíða (Phenergan, Atarax)
• Algengar aukaverkanir af þessari blokkun eru sljóleiki og þyngdaraukning – enn meiri þyngdaraukning ef fer saman andkólín- og andhistamín verkun