Berklalyf Flashcards
Hvað eru berklar?
- Smitsjúkdómur og er skaðvaldurinn sýrufasti stafurinn Mycobacterium tuberculosis (MTB)
- Berklar ná til allra landa og allra aldurshópa
- Meirihluti berklasýkinga (90%) eru í fullorðnum (>14 ára) og tvöfalt fleiri karlar eru sýktir af berklum en konur
- Algengi berkla er mjög misjafnt eftir löndum
Hvar eru berklar á listanum yfir algengustu dánarorsakir?
10unda algengasta dánarorsök á heimsvísu
Hvar er berklasýking algengust í líkama?
í lungum en getur náð til annarra líffæra líka
Hvernig smitast berklar?
Með loftúða og dropasmiti
Hverjar eru 3 mögulegar útkomur eftir útsetningu fyrir berklum?
- Ekkert smit
- Berklasmit og virkir berklar (berklasýking), oftast í lungum
- Berklasmit og leyndir berklar
Hver er sérstaða berkla?
þeir skipta sér hægar en dæmigerðar bakteriur.
Ysta lag frumunnar vaxkennt, þykkt og hindrar aðgang lyfja að virknisetum
Hver eru einkenni berkla?
hiti, nætursviti og bólgueinkenni
Hver eru 4 aðal berklalyfin?
RIPE
- Rifampin
- Isoniazid
- Pyrazinamide
- Ethambutol
Fyrir hvaða lyfi eru lyfjaónmæir berklar með ónæmi fyrir?
Rifampin resistant (RR-TB)
Fyrir hvaða lyfjum eru fjölónæmir berklar ónæmir fyrir?
bæði fyrir Rifampin og Isoniazid
í hvaða löndum er tæplega helmingur lyfjaónæmra berkla?
Indlandi, Kína og Rússlandi
Afhverju á ekki að gefa bara 1 berklalyf í einu?
Ónæmi. Nú gefin 4 berklalyf í einu, svo 2 til að koma í veg fyrir að berklabakterían verði ónæm í meðferð
Hvert er markmið lyfjameðferðar í virkri berklasýkingu?
Lækna sýkingu og hindra frekari útbreiðslu. Gert með fjöllyfjameðferð og fer fjöldi lyfja eftir lyfjanæmi berkla.
Lyfjanæmir berklar:
- 4 aðal lyfin í 2 mánuði (RIPE)
- 2 lyf í 4 mánuði í viðbót (Rifampine og Isoniazid)
Lyfjaónæmir berklar: breytileg meðfeðr og meðferðarlengd
Hvert er markmið lyfjameðferðar í leyndum berklum?
Að koma í veg fyrir virka sýkingu síðar á lífsleiðinni
- 1-2 lyf í 3-9 mánuði
- Algengt að nota isoniazid í 9mán, Rifampin í 4mán eða Isoniazid og Rifampin í 3mán
Hvenær er árangur berklalyfjameðferðar sem bestur?
þegar um lyfjanæma berkla er að ræða (82%) en þegar um lyfjaónæmi er að ræða (55%)
Verkun Rifampin?
Rifampin hemur DNA-háðan RNA-polymerasa í dreifkjörnungum
Verkun Pyrazinamide ?
Talið að það hindri myndun á fitusýrum (fatty acid synthetase I)
Hver er verkunarháttur Isonaizid ?
- Hindrar myndun á mycolic sýur
- Ef bakterían skiptir sér hratt þá virkar Isoniazid bakteríudrepandi en annars bakteríuhemjandi
Hvernig eru lyfjahvörf Isoniazid?
- Frásogast vel frá meltingarvegi
- Dreifast vel um vefi og inn í frumu (þ.m.t yfir BBB)
- Kemst inn í drep-hluta (caseous/necrotic) berklameinsemda
- Niðurbrot er háð erfðaþáttum (ekki skimað fyrir í daglegu starfi)
- Slow-acetylator (t 1/2 = 3klst, betri lyfjasvörun)
- Rapid-acetylator (t 1/2 = 1 klst)
Ef um lyfjaónæmi er að ræða gegn Isoniazid hvað gerist þá?
þá er minnkað gegndræpi inn í frumu
Hverjar eru helstu aukaverkanir Isoniazid?
- og milliverkanir
Aukaverkanir:
- Úttaugaskaði sérstaklega í einstaklingum með áhættu á skorti á B6 vítamíní (t.d sykursýki, meðganga, áfengisnotkun)
- Húðútbrot
- Hiti
- Lifraskaði (sameiginlegt með mörgum berklalyfjum)
- Beinmergsáhrif
Milliverkanir:
- Getur dregið úr niðurbroti ákveðinna flokaveiki lyfja
Isonaizid er alltaf gefið með einu vítamíni, hvaða vítamín er það?
B6
Hver eru 2 allra helstu lyfin?
Rifampin og Isoniazid allra mikilvægust
Hver er verkunarháttur Rifampin?
Hemur DNA-háðan RNA-polymerasa í dreifkjörnungum (ekki heilkjörnungum) og hindrar myndun á messenger-RNA
Hvernig eru lyfjahvörf Rifampin?
- Frásogast vel frá meltingarvegi
- Dreifst víða (m.a yfir BBB)
- Fer vel inn í átfrumur
Afhverju má aldrei nota Rifampin eitt og sér?
því það er lágur þröskuldur fyrir ónæmi.
Eins skrefa stökkbreyting veldur breytingu á bindistað.
Hverjar eru helstu aukaverkanir Rifampin?
- Litar líkamsvökva appelsínugula (t.d munnvatn, tár, þvag)
- húðútbrot
- hiti
- meltingarónot
- lifrarskaði með gulu (sameiginlegt með mörgum berklalyfjum)
Hverjar eru milliverkanir Rifampin?
Sterkur hvati á niðurbrot ýmissa annarra lyfa (cytochrome P450 kerfi)
- Warfarín (mjög erfitt að blóðþynna)
- Sykursterar (minnkuð virkni)
- Morfín-skyld lyf (minnkuð virkni)
- Sykursýkilyf (minnkuð virkni)
- Kvenhormón (minnkuð virkni getnaðarvarnarpillu)
- Cyclosporin (hætta á höfnun líffæra)
Hver er verkunarháttur Pyrazinamide ?
- Talið að hindri myndun á fitusýrum
- Virkar betur í súru umhverfi (s.s innan átfruma)
- Virkar eingöngu gegn berklabakteríum (M.tuberculosis)
Hvernig eru lyfjahvörf Pyrazinamide?
- Frásogast vel frá meltingarvegi
- Dreifist vel um vefi (þ.m.t yfir BBB)
Hverjar eru aukaverkanir Pyrazinamide?
- Eykur líkur á þvagsýrugigt (há gildi þvagsýru í blóði)
- það berklalyf sem líklegast til að valda LIFRARSKAÐA
þarf alltaf að upplýsa sjúkl og fylgjast vel með einkennum lifraskaða!
Hver er verkunarháttur Ethambutol?
- Hindrar myndun á arabinogalactan hluta frumuveggjar
- Virkar eingöngu gegn berklabakteríum (M.tuberculosis)
Afhverju ætti ekki að gefa Ethambutol eitt og sér?
því ónæmi myndast fljótt ef það er gefið eitt og sér
Hvernig eru lyfjahvörf Ethambutol?
- Frásogast vel frá meltingarvegi
- Dreifist vel um vefi (nær meðferðarstyrk í MTK)
Hverjar eru aukaverkanir Ethambutol?
- Augntaugar bóla (fyrstu einkenni eru erfiðleikar að aðgreina rauðan-grænan lit eða minnkuð sjónskerpa)
- Veldur EKKI lifrarskaða
þurfa skoðun augnlæknis við upphaf meðferðar og á meðan meðferð stendur!!
