Eitranir á Íslandi Flashcards
1
Q
Eitranir á LSH 2012
A
- 977 eitranir til meðferðar
- Kvk 57%, kk 43%
- 2.mánaða - 96 ára
- 50% < 30 ára
- Algengasta á heimilum (58%) og inntaka efna
- Lyf og/eða alkóhól komu við sögu í 76% tilfella, önnur efni oftast vegna óhappa
- 20% voru lagiðr inn og 4% á gjörgæslu
- 2 dauðsföll (0,2%)
2
Q
Hverjar eru helstu ástæður eitranna?
A
- Misnotkun = 344 (mest)
- Sjálfsvígstilraun = 305
- Óhöpp = 271 (þar af 83 tengd atvinnu)
- Óþekkt = 57
- Avik alls = 977 (745 vegna lyfja og/eða áfengis)
3
Q
Er einhver munur á milli kynja hvað varðar eitranir?
A
Fleiri kvk á aldrinum 10-19 ára, jöfn tala á kynjum 20-29 ára
4
Q
Hverjir eru líklegastir til að lenda í óhöppum varðandi eitranir?
A
Börn frá 0-ca 15 ára og eldra fólk (70-<79)
5
Q
Hverjir eru algengustu eiturvaldarnir hjá fullorðnum?
A
- Lyf og áfengi eru algengustu eiturvaldarnir í fullorðnum
- Kvk 61%, kk 39%
- Eitt lyf eða áfengi í 47% tilfella annars fleiri
- Áfengi átti þátt í um 45% eitrana
- Með MTK virkum lyfjum má helst ekki drekka áfengi því það getur milliverkað á lyfið
6
Q
Hverjir eru algengustu eiturvaldarnir hjá yngri börnum?
A
- Hreinsiefni
- Sápur
- Ilmvötn
- Rakspírar
- Efnavörur til heimilisnota
- 500-600 fyrirspurnir á ári vegna barna <6 ára
7
Q
Hver eru alvarlegustu tilfellin?
A
- Banvænar eitranir
- Flest á heimilum fólks
- Áfengi
- Lyf
- Kolmónoxíð (CO)
- Lífræn leysiefni - bensín og lím
8
Q
Í hvaða aldurshópum eru banvænar eitranir algengastar?
A
- Aldurshópnum 40-59 ára (kk (miðgildi 44 ára) > kvk (miðgildi 51 árs)
9
Q
Banvænar eitranir
A
- Lyfjaeitrunum fjölgað síðustu ár, þó að alkóhól eitrunum hafi fækkað
- Ópíöt og þunglyndislyf hafa aukist mikið frá 2000
- Ólögleg ávana- og fíkniefna-eitranir sjaldgæfar fyrir 2000, en 2,3/ár 2008-2012
- Önnur efni: CO algengast en hefur minnkað mikið frá aldamótum
10
Q
Fjöldi réttarkrufninga
A
- Um 10% og eitranir hafa verið um fjórðungur
- Oftast dauðsföll vegna MDMA og kókaíni
- Höfum aldrei fengið dauðsfall af herónini og kannabisi
11
Q
Hvað gerir eiturmiðstöð LSH?
A
- Upplýsingar um eiturefni og eitranir
- Ráðgjöf um meðferð eitrana
- Upplýsingar um efni og efnasamsetningar, nýjustu aðferðir við meðferð eitrana og sér um eitranir á Íslandi
- Forvarnarstarf
12
Q
Yfirlit yfir meðferð eitrana á sjúkrahúsum
A
- Lífsbjörg (ABCD skyndihjálp)
- Greining (sjúkrasaga, skoðun, einkenni, rannsóknir)
- Hindra framgang eitrana (hindra frásog, breyta dreifingu eða umbrotum og auka útskilnað)
- Draga úr eitrunareinkennum (ósérhæfð eða sérhæfð stuðningsmeðferð)
13
Q
Lífsbjörg
A
- Tryggja að öndunarvegur og lungu starfi sem eðlilegast (ath öndunarveg, skoða öndun og súrefnismettun)
- Tryggja að hjarta og æðakerfi starfi sem eðlilegast (ath BÞ, hjartsláttartíðni, taka hjartarafrit)
- Meðferð krampa (Benzódíazepínsambönd (díazepam), fenýtóín)
14
Q
Greining
A
- Sjúkrasaga
> Upplýsingar frá: a) sjúklingi, b) aðstandanda, c) lögreglu, d) heimilislækni; ath. ílát undan lyfjum - Skoðun
> Venjuleg klínísk skoðun. Ath. meðvitund, lífsmörk, sjáöldur, taugakerfi. Líta eftir stunguförum, áverkamerkjum o.fl. - Einkenni
> Eitrunareinkenni geta gefið mikilvægar upplýsingar um eitrunarvald (sjá eitrunarheilkenni)
15
Q
Hvað eru eitrunarheilkenni?
A
- Einkennamynstur sem kemur fram við eitranir og er oft tengt áhrifum eiturefna á ósjálfráða taugakerfið
- Eitrunarheilkennin eru
> örvandi heilkenni
> andkólínvirkt,
> kólínvirkt,
> morfínlíkt
> slævandi heilkenni
16
Q
Hver eru örvandi heilkenni?
A
- MTK: æsingur, kvíði, skjálfti, ofsóknarsýkim geðrof og rangskynjanir
- Aukin hjartsláttartíðni og hækkaður BÞ
- Hækkaður líkamshiti
- Stækkuð sjáöldur
- Krampar
- Húð þvöl eða sveitt
- Munnþurrkur
17
Q
Hvaða lyf geta valdið örvandi heilkenni?
A
- Amfetamín
- Adrenalín
- Efedrín
- MDMA (ecstacy)
- Kókaín
- Koffeín
- Teófyllín
- Ofl
18
Q
Hvernig er andkólínvirkt heilkenni?
A
- MTK: syfja, skert meðvitund eða dá, ofskynjanir, minnisleysi, rugl eða æði
- Aukin hjartsláttartíðni en BÞ lítið hækkaður
- Hækkaður líkamshiti
- Stækkuð sjáöldur (mydriasis)
- Húð rjóð og heit en þurr
- Þurr slímhúð í munni og augum
- Þvagteppa, minnkaðar þarmahreyfingar
19
Q
Hvaða lyf geta valdið andkólínvirku heilkenni?
A
- Skópólamín
- Andhistamín
- Trískýklísk geðdeyfilyf
- Sum fentíazínsambönd
20
Q
Hvað er kólínvirkt heilkenni?
A
- MTK: syfja, skert meðvitund eða dá, rugl
- Lækkuð hjartsláttartíðni en BÞ lítið hækkaður
- Óbreyttur líkamshiti
- Samandregin sjáöldur (miosis)
- Húð þvöl og sveitt
- Slímhúðir eðlilegar
- Krampar og uppköst
21
Q
Hvaða lyf geta valdið kólínvirku heilkenni?
A
Acetylcholin-viðtaka-örvandi efni t.d. organofosföt (skordýraeitur og ýmis taugaeitur)
22
Q
Hvað er morfín heilkenni?
A
- MTK: víma, sinnuleysi, skert meðvitund, dá
- Hægur hjartsláttur, lækkaður BÞ, stundum lost
- Lækkaður líkamshiti
- Samandregin sjáöldur (miosis)
- Léleg öndun, öndunarlömun
- Mikil hægðatregða
23
Q
Hvaða lyf valda morfínheilkenni?
A
- Morfín
- Kódein
- Metadón
- Petidín
- Fentanýl
- Oxykodon
- Tramadol
- Ofl
24
Q
Hvað er slævandi heilkenni?
A
Nánast öll einkenni koma frá MTK: óskýrt drafandi málfar, ósamhæfðar hreyfingar, óstöðugt göngulag, skert meðvitund, dá, öndunarlömun
25
Hvaða lyf flokkast undir slævandi heilkenni?
* Áfengi
* Róandi lyf
* Svefnlyf
* Vöðva-slakandi lyf
* Lífræn leysiefni
26
Hvaða rannsóknir eru gerðar við eitranir?
* Blóðgös
* Elektrólýtar
* Kreatínín
* Urea
* Glúkósi
* Blóðstatus
* Lifrarpróf
* Etv fleira
27
Hvað er gert við eitranir?
* Reynt að hindra frásog með magaskolun, kolameðferð, þramskolun
* Breyta dreifingu
* Breyta umbrotum
* Auka útskilnaðir: t.d. gjöf O2 við eitranir af völdum CO, breyta sýrustigi þvags, klóbindandi efni við eitranir af völdum málma
* Draga úr einkennim með stundingsmeðferð tþdþ
* Gefa sérhæfð andefni
28
Hvað eru ætandi efni?
* Öll efni sem leysa upp lifandi vef
* Verkun oftast ósérhæfð, þ.e. þau verka á alla vefi sem þau komast í snertingu við
* Ætiefni eru hvarfgjörn og valda efnahvörfum, stundum sundra efnum
* Verkunin er óafturkræf
29
Hvaða þættir ákvarða áverka af völdum ætandi efna?
* Efnafræðilegir eiginleikar lyfsins
* Íkomustaður
* Sýrustig (þegar um sýru-basahvörf er að ræða)
* Magn og styrkur
* Tími
30
Hvaða ætandi efni eru algengust hvað varðar óhöpp?
Vegna sterkrar sýru, sterks basa eða hreinsiefna (efni sem eru merkt með hauskúpu
31
Basi er hættulegar þegar pH er...?
> 12
32
Sýra er hættuleg þegar pH er...?
< 2
33
Hvað á alls ekki að gera þegar ætandi efni komast inn um varnir líkamans eða fara á húð?
* Ekki reyna að neutralisera sýru með basa eða basa með sýru
* Ekki reyna að framkalla uppköst eða magaskola
* Kolameðferð gagnast ekki og getur seinkað því að sár grói
34
Hvaða varningur inniheldur hátt hlutfall lífrænna leysiefna?
* Málningavörur
* Bílavörur og vörur til heimilisnota (lampaolía, naglalakkahreinsir o.fl.)
35
Hver eru sameiginlegu eiturhrif lífrænna leysiefna?
* Hafa slævandi áhrif á MTK, bæði við innöndun og inntöku
* Getur valdið lungnabólgu ef þau berast niður í lungu í vökvaformi
* Við langvarandi áverkun getur það valdið langvarandi miðtaugakvilla (painters syndrome)
36
Einkenni frá mtk, meltingarvegi og öndunarfærum
* MTK: venjulega lítil einkenni, ölvunar einknni -> drungi og jafnvel coma
* Meltingarvegur: væg, erting í maga, hálsi og munni, ógleði og jafnvel uppköst
* Öndunarfæri: áberandi lykt
