49: Bóluefni o.fl. Flashcards
Hvenær koma bólusetningar í veg fyrir aðra sjúkdóma en þá sem í raun er bólusett fyrir?
T.d. í HPV og kynfæravörtum - komum í veg fyrir/minnkum líkur á krabbameinsmyndun.
Hvenær er bóluefnum ætlað að koma í veg fyrir alvarlegar afleiðingar smitsjúkdóma?
T.d. í rauðum hundum, ef kona sýkist á meðgöngu - alvarlegir fósturgallar.
Louis Pasteur…
…var uppi 1822-1895, fann upp bóluefni gegn miltisbrandi og hundaæði.
Bólusetningar á Íslandi…
…kúabóla, kíkhósti, barnaveiki, stífkrampi, mænusótt, mislingar, rauðir hundar, hettusótt, Hib, Pneumokokkar og Meningokokkar C.
Í bóluefnum eru…
…mótefnavakar sem auka mótstöðu gegn tilteknum sýklum eftir að þau eru gefin með sprautu/inntöku. Koma ýmist í veg fyrir sýkingar eða milda þær.
Hverjar eru mismunandi gerðir bóluefna?
1) Heilir sýklar - meðhöndlaðir til að draga úr eða eyða sýkingarhæfni. Stundum drepnir með hita/formaldehýði, en veldur þá veikara ónæmissvari (kíkhóstabóluefni, B. pertussis). Aðrir veiklaðir (M. tuberculosis/bovis).
2) Hluti sýkla - dýrara, þarf að gefa oftar. Einstakir mótefnavakar eða blanda mótefnavaka. Toxoid eða fjölsykrubóluefni eða einhver annar hluti.
Hvað eru toxoid?
Prótín eiturefni sem hafa verið gerð óskaðleg án þess að þau missi antigeneiginleika - myndum því antitoxín. T.d. bóluefni gegn diphtheria, Tetanus og acellular pertussis bóluefni.
Hvaða bóluefni eru fjölsykrubóluefni?
Stundum tengd við prótín til að auka ónæmissvar. Notað fyrir hjúpaðar bakteríur. S. pneumoniae (23 hjúpgerðir fjölsykra), H. influenzae hjúpgerð B, N. meningitidis.
Hvernig eru bóluefni gefin?
Í vöðva, undir húð eða á slímhúðir - meltingarvegur/nefúði.
Hvernig hækka mótefnin IgM, A og G eftir primer bólusetningu?
IgM og IgA fyrst, þar af IgM meira og lengur. Svo IgG (eftir sirka 2 vikur) og það hækkar mest og lengst.
Hvað merkir útbreiðslutala?
Segir til um sýkingarhæfni sjúkdóms - hversu marga hver og einn sýktur einstaklingur smitar að meðaltali. Hærri útbreiðslutala merkir líka að dekka þarf hærri prósentu þýðis til að fá hjarðónæmi með bólusetningu.
Hvað er inni í ungbarnabólusetningum á Íslandi? 9 stykki.
Barnaveiki, stífkrampi, kíkhósti, mænusótt, haemofilus infl. gerð B, mislingar, hettusótt, rauðir hundar og meningokokkar C.
Hverjar eru aukaverkanir bóluefna?
Vægar eru algengar - hiti, roði, óværð og útbrot.
Alvarlegar eru mjög sjaldgæfar - anaphylaxis (akút ofnæmisviðbragð, getur valdið dauða), heilaskemmd og dauði. Ath. að útbrot af mislingabóluefni koma með hita ca. viku seinna. Allt hitt kemur samdægurs eða daginn eftir.
Hverjir eru 4 flokkar bólusetninga?
Ungbarnabólusetningar, bólusetningar fullorðinna (pneumokokkar og influenza fyrir 60+), ferðamannabólusetningar og hópar í aukinni smitáhættu.
Hverjar eru helstu ferðamannabólusetningar?
Lifrarbólga A, japönsk heilahimnubólga, guluhitasótt, TBE tickborne encephalitis og kólera.
