42: Heilahimnunbólga og heilaígerðir

Question 0

Hvernig kemst sýkill í gegnum blood brain barrier? Hvað gerist svo?

Answer 0

Það er ekki alveg vitað/fullskýrt. En hann gerir það og fjölgar sér svo í subarachnoideal rými. Bólguviðbrögð verða þar, sem hindra flæði mænuvökva og valda æðabólgu í heila. Aukið æðagegndræpi (hluti bólguviðbragða). Þetta veldur heilabjúgi með auknum innankúpuþrýstingi og drepi í heilaveg vegna æðaþrengsla. Afleiðing er hiti, höfuðverkur, hnakkastífleiki, rugl, minnkuð meðvitund, uppköst og krampar.

Question 1

Hvað þarf til að ífarandi sýking af völdum N. meningitidis verði?

Answer 1

Einstaklingur þarf að vera útsettur fyrir meinvaldandi stofni N. men, bakterían þarf að taka sér bólfestu í slímhúð og lifa af í blóði (polysaccharide hjúpur er stórt hlutverk gegn vörnum líkamans og skertar varnir auka líkur á sýkingu - t.d. hjá ungabörnum og ónæmisbældum).

Question 2

Hverjar eru aðrar smitleiðir en frá nefkoki?

Answer 2

Blóðborið smit í kjölfar sýkinga, t.d. lungnabólgu eða blóðsýkinga. Við aðgerðir/áverka, sýkill sest að í aðskotahlut, beint frá höfuðholum.

Question 3

Mikilvægt - hvaða sýklar valda heilahimnubólgu, eftir aldurshópum og áverkum?

Answer 3

Nýburar - S. agalactiae (GBS), E. coli og Listeria monocytogenes.
Börn/fullorðnir - N. meningitidis, S. pneumoniae
Eldra fólk - N. meningitidis, Listeria monocytogenes.
Brot í höfuðkúpubotni - S. pneumoniae, H. influenzae, S. pyogenes.
Höfuðáverkar, aðgerðir - S. aureus, S. epidermidis, aerobic gram neg bacilli.

Question 4

Haemophilus influenzae…

Answer 4

…dánartíðni nú 3-6%. Var algeng orsök HHB hjá börnum fyrir bólusetningu en sést nú varla lengur.

Question 5

Neisseria meningitidis…

Answer 5

…dánartíðni 3-13%, börn og ungt fólk. Veldur faröldrum, ólíkt öðrum HHBbakteríum. Algengara hérlendis en víða erlendis.

Question 6

Streptococcus pneumoniae…

Answer 6

…dánartíðni 19-26%. Oft pneumokokkasýking annars staðar, t.d. lungu eða miðeyra. Áhættuþættir eru miltisleysi, krabbamein og sykursýki.

Question 7

Listeria monocytogenes…

Answer 7

…dánartíðni 15-29%. Áhættuþættir eru ónæmisbæling og alkóhólismi.

Question 8

Streptococcus agalacticae, GBS…

Answer 8

…dánartíðni 7-27%. Aðallega nýburar. Sjaldan í fullorðnum en þá helst í eldra fólki.

Question 9

S. aureus…

Answer 9

…dánartíðni 14-77%, áhættuþættir m.a. heilaaðgerðir/áverkar, mænuvökvasamveita, sjaldnar sykursýki, alkóhólismi eða sprautufíklar.

Question 10

Staphylococcus epidermidis…

Answer 10

…algengasta orsökin hjá sjúklingum með mænuvökvasamveitu.

Question 11

E. coli, Klebsiella, Serratia marcescens, P. aeruginosa, Salmonella…

Answer 11

…sjást nú æ oftar í HHB. Áhættuþættir eru t.d. heilaaðgerðir/áverkar, nýburar, eldri fullorðnir, ónæmisbældir. E.coli hefur fjölgað hjá nýburum eftir að GBS fækkaði.

Question 12

Hverjir eru sjaldgæfari orsakavaldar HHB?

Answer 12

Nocardia, loftfælur, S. gr.A, Enterococcus, viridans streptokokkar, Propionibacterium. Neurosyphilis hefur aukist í tengslum við AIDS. MTK einkenni sjást í 10-15% Lyme tilfella. Sveppir og sníkjudýr herja aðallega á ónæmisbælda, t.d. AIDS og hvítkornafæð.

Question 13

Hvernig er HHB greind?

Answer 13

Með mænuvökva, bæði er gramslitað og ræktað. Oft sjást hvítkorn en stundum ekki - kannski bara ekki komin af stað í nægu magni til að sjást. Hefja meðferð strax, ekki bíða eftir niðurstöðum. Blóðrækt bætir greiningarmöguleika. Ath. að bólusett er fyrir meningokokkum gr. C - ef það greinist í HHB þarf að skoða það vel.

Question 14

Hverjir eru algengustu orsakavaldar HHB?

Answer 14

Neisseria meningitidis var algengust hjá fullorðnum hérlendis í síðustu rannsókn en þó misalgengt eftir aldurshópum - því eldra sem fólk verður, því algengari verða pneumokokkar.
Hjá börnum, í þessari röð: N. men, Hib (nú bólusett), S. pneum og GBS.

Question 15

Hvaða hjúpgerðir N. men voru algengastar hérlendis á síðustu öld?

Answer 15

Mest B, næstmest C og svo A.

A er aðallega í þróunarlöndum, B í “þróuðu” löndunum en C alls staðar. Meningitisbeltið í Afríku - hjúpg. A.

Question 16

Hvar koma heilakýli helst og út frá hvaða sýkingum?

Answer 16

Kýlin koma í frontal lobe, temporal lobe og cerebellum. Út frá sýkingum í höfði og hálsi. Berast með blóði frá sýkingum í öðrum líffærum. Dánartíðni 0-24%. Ath. sjaldan heilakýli í heilahimnusýkingum.

Question 17

Hverjir eru helstu sýklar í heilakýlum?

Answer 17

Oft blandaðar sýkingar. Streptokokkar algengastir (S. anginosus group t.d. í munnholi). S. aureus, loftfælur (Bacteroides og Prevotella), Enterobacteriaceae og Pseudomonas.

Question 18

Hvaða sveppir og sníkjudýr geta valdið heilakýlum?

Answer 18

Candida algengasti sveppurinn, svo Aspergillus og Mucorales.

Toxoplasma algengasta sníkjudýrið.

Question 19

Hverjir eru áhættuþættir fyrir höfuðsýkingum og blóðsmiti frá tönnum í heilakýlismyndun?

Answer 19

Miðeyrabólga, mastoiditis, sinusitis. Trauma og aðgerðir á höfði, blóðsýking út frá tönnum.

Question 20

Hverjir eru áhættuþættir fyrir blóðborið smit í heilakýlismyndun?

Answer 20

Lungnakýli/empyema o.fl. lungnasjúkdómar, meðfæddir hjartagallar eða hjartaþelsbólga (streptokokkar og S. aureus ef hjartaþelsbólga), ónæmisbæling t.d. hvítkornafæð, líffæraflutningar eða HIV. Óviss uppruni hjá 20% sjúklinga.

Question 21

Hver eru einkenni og greining heilakýlis?

Answer 21

Höfuðverkur, meðvitundarbreyting, hiti, krampar, staðbundin einkenni fyrir hverja staðsetningu. Greint með myndgreiningu (segulómun og CT). Sýni úr kýli ef mögulegt og mótefnamæling ef grunur um Toxoplasma.