27: Spíróketur

Question 1

Spíróketur eða gyrmi eru…

Answer 1

…grannar, gormalaga bakteríur. Oftast erfitt að lita og rækta því mótefnamælingar notaðar til greiningar.

Question 2

Hverjar eru spíróketurnar þrjár (til umfjöllunar hér)?

Answer 2

Treponema, Borrelia og Leptospira.

Question 3

Nefndu 4 tegundir Treponema.

Answer 3

T. pallidum subsp. pallidum - syphilis/sárasótt
T. pallidum subsp. endemicum - bejel
T. pallidum supsp. pertenue - yaws
T. carateum - pinta
Síðustu 3 eru EKKI kynsjúkdómar.

Question 4

Nefndu 2 tegundir Borrelia og sjúkdóma af þeirra völdum.

Answer 4

Borrelia burgdorferi - lyme sjúkdómur
Borrelia spp. - relapsing fever
Liðfætlur bera þetta í menn.

Question 5

Nefndu eina tegund Leptospiru og sjúkdóm.

Answer 5

Leptospira interrogans - leptospirosis. (complicated as I don’t know what!)

Question 6

Syphilis um aldamótin 1900 var…

Answer 6

… aðalorsök tauga- og hjartasjúkdóma.

Question 7

Hvernig smitast syphilis? 4 leiðir.

Answer 7

Við kynmök (þá úr sárum), nána snertingu við sár (t.d. kossa), meðfætt, við blóðgjöf, en ALDREI af dauðum hlutum því bakterían er viðkvæm.

Question 8

Hvers vegna verður oft langvarandi sýking við sýphilis?

Answer 8

Því það vantar tegundarsérhæfða mótefnavaka - bakterían kemst þannig undan ónæmiskerfi.

Question 9

Hverjar eru 5 sjúkdómsmyndir syphilis?

Answer 9

Primary, secondary, latent og tertiary syphilis. Congenital syphilis.

Question 10

Hvernig lýsir primary syphilis sér?

Answer 10

Sár á smitstað eftir ca. 3 vikur (ath. erfiðara að finna hjá kvk). Sársaukalaust en mikið smitefni í sárinu! Sárið hverfur á sirka 2 mán. Treponema fer í blóð strax eftir smit og dreifist um allt.

Question 11

Hvernig nýtist “dark field” smásjá í primary syphilis?

Answer 11

Hægt að greina sýni (þó ekki úr munni/endaþarmi, þar eru meinlausar spíróketur) og sjást þá litlir gormar.

Question 12

Hvernig lýsir secondary syphilis sér?

Answer 12

Treponema er komið út um allan líkamann - flensulík einkenni og almenn útbrot (ath. líka á ILJUM OG LÓFUM!) koma eftir 6 vikur, sirka. Útbrotin geta verið smitandi og hverfa á vikum/mánuðum. Greina má með smásjárskoðun á útbrotum og blóðvatnsprófi.

Question 13

Hvernig lýsir latent syphilis sér?

Answer 13

Byrjar þegar einkennum secondary syphilis lýkur. Getur varað í nokkur ár með secondary köstum inn á milli. Bakterían lifir í líkamanum og getur verið í blóði í ca. 8 ár. Fóstur í hættu á þessum tíma.

Question 14

Hvenær er sjúklingum ekki lengur smitandi með kynmökum?

Answer 14

Um 4 árum eftir smit.

Question 15

Hvernig lýsir tertiary (late) syphilis sér?

Answer 15

Kemur í ca. 30% tilfella ef ekki Rx, þá árum/áratugum eftir smit. Krónísk bólgusvörun með mögulegum skemmdum í öllum líffærum. Neurosyphilis og cardiovascular syphilis (aortitis algengt). Gumma hvar sem er.

Question 16

Hvað er gumma og hvenær kemur það fram?

Answer 16

Gumma er granuloma-líkar breytingar, hnúðar, oftast í húð, lifur, milta og beinum en geta komið hvar sem er og fylgja tertiary syphilis. Fara jafnvel gegnum bein.

Question 17

Hvaða baktería fer í gegnum bein, utan gumma af völdum Treponema?

Answer 17

Actinomyces, sem er Gram jákvæður stafur.

Question 18

Hvernig er Treponema greind?

Answer 18

Hvorki ræktað né Gramslitað, heldur skoðað í dark field smásjá. Einnig mótefnamælingar (2 týpur)

Question 19

Hvernig eru mótefnamælingar fyrir Treponema? (2 týpur)

Answer 19

Prófað fyrir ósértækum antigenum (skimun með VDRL og RPR, cardiolipin sem mótefnavaki. 70-100% næmi eftir stigi sýkingar) vs. sértækum antigenum (staðfesting, TPHA, FTA, breytast minna við meðferð. Oftar jákvæð seinna í sjúkdómnum).

Question 20

Hvað eru Bejel, Yaws og Pinta og hvernig lýsa þeir sér?

Answer 20

Þeir eru aðrir Treponema sjúkdómar. Koma fram í munnholi, húð eða beinum, aðallega í börnum og unglingum. Valda jákvæðum syphilis mótefnaprófum (hafa í huga með innflytjendur frá Suðri og Mið-Austurlöndum).

Question 21

Hverjir eru Borreliu sjúkdómarnir? (2)

Answer 21

Lyme disease og relapsing fever, bæði faraldrar og landlæg.

Question 22

Með hverju smitast B. burgdorferi, hverju veldur hún og hver er geymsluhýsill?

Answer 22

Smitast með mítlum (Ixodes spp.), veldur Lyme og smádýr og stærri spendýr eru geymsluhýslar.

Question 23

Hvað ber B. recurrentis, hverju veldur hún (ef faraldur!!!) og hver er geymsluhýsill?

Answer 23

Borin af fatalús milli manna, veldur relapsing fever og maðurinn er eini geymsluhýsillinn.

Question 24

Hvað veldur landlægri rykkjasótt (relapsing fever), hvað ber hana og hverjir eru geymsluhýslar?

Answer 24

Aðrar Borrelia tegundir en recurrentis, borin af mítlum (Ornithodoros) og smádýr eru geymsluhýslar.

Question 25

Hverjir eru geymsluhýslar Lyme?

Answer 25

Nagdýr, fuglar, dádýr, húsdýr o.fl. Mismunandi eftir svæðum. Lirfu- og nymphustig Ixodes nærast á vorin á litlum fuglum og spendýrum, en á haustin eru þau fullorðin og nærast á húsdýrum og dádýrum.

Question 26

Hvaða Ixodes tegundir bera B. burgdorferi? (sem veldur Lyme)

Answer 26

Icodes ricinus (Evrópa, kannski landlægur hér), I. pacificus og I. scapularis (USA), I. persulatus (A-Evrópa og Asía).

Question 27

Hvernig lýsir Lyme sér?

Answer 27

Fyrst koma erythema migrans útbrot á bitstað (en oft engin útbrot!!!). Svo útbreiðsla í líkamanum með nýjum EM blettum, flensulíkum einkennum, heilahimnu-/heilabólgu, hjartsláttartrufulunum, stoðkerfisverkjum o.fl.
Seinna: liðbólgur, TKeinkenni, húðblettir o.fl.

Question 28

Hvernig er Lyme greindur?

Answer 28

Með mótefnamælingum - IgM mælist 2 til 4 vikum eftir EM og IgG koma síðar. Því þarf stundum að bíða með blóðsýnatöku.

Question 29

Hver er Rx fyrir Lyme?

Answer 29

Amoxicillin, doxycycline, cefuroxime.Meðhöndla strax við grun! Muna svo mítlavarnir og hyljandi fatnað.

Question 30

Hvernig er relapsing fever greindur?

Answer 30

Með Giemsa lituðu blóðstroki.

Question 31

Hvernig valda Borreliur sjúkdómi?

Answer 31

Ekki alveg ljóst. T.d. í Lyme - er það sýkillinn sjálfur eða kross-ónæmisviðbrögð?

Question 32

Hverjir eru geymsluhýslar Leptospiru?

Answer 32

Nagdýr og smáspendýr, sem skilja sýkil út í þvagi. Menn sýkjast af hlandmenguðu vatni eða dýrunum sjálfum gegnum slímhúðir/sár.

Question 33

Hver eru einkenni leptospiru?

Answer 33

Einkennalaus/væg flensulík einkenni en sjúkdómurinn er alvarlegur - skemmtir endothel, veldur nýrna- og lifrarbilun með gulu (Weil syndrome), lungnabólgu með blóðhósta og heilahimnubólgu.

Question 34

Hver er greining og Rx fyrir Leptospiru?

Answer 34

Pen. og doxycycline. Bólusetningar fyrir hús-og gæludýr.